WYŻSZA SZKOŁA hANDLU I PRAWA

IM. RYSZARDA ŁAZARSKIEGO

WYDZIAŁ gOSPODARKI ŚWIATOWEJ I HANDLU ZAGRANICZNEGO

Programy pomocowe

Unii Europejskiej

Phare, Ispa, Sapard

w latach 1990-2001

ZDUŃCZYK - KRAKOWIAK MONIKA

Nr grupy: TD505

Praca napisana

w Katedrze MSG

Pod kierunkiem:

dr Grzegorza Nosiadka

Warszawa, grudzień 2002

Wprowadzenie

W perspektywie przyszłego członkostwa Polski w Unii Europejskiej podstawę planowania poszczególnych dziedzin interwencji strukturalnych, jak i zintegrowanych wieloletnich programów operacyjnych o charakterze horyzontalnym i regionalnym stanowi Narodowy Plan Rozwoju, przygotowywany na lata 2004-2006. Będzie on zawierał propozycje celów, działań oraz wielkości interwencji funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ukierunkowanych na zmniejszanie dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym pomiędzy Polską a Unią Europejską. Na podstawie tego dokumentu Polska prowadzić będzie uzgodnienia z Komisją Europejską w zakresie Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework) - określających i potwierdzających zaangażowanie środków finansowych Wspólnoty w realizację celów i priorytetów przedstawionych w Narodowym Planie Rozwoju. Ostateczna Narodowego Planu Rozwoju wraz z projektami programów operacyjnych zostanie przedstawiona Komisji Europejskiej do końca 2002 roku. Jednak podstawowe informacje dotyczące systemu implementacji funduszy strukturalnych, układu celów, priorytetów oraz programów operacyjnych będą znane już w I połowie 2002 r.

W związku z wprowadzeniem dla państw Europy Środkowo-Wschodniej, w tym także dla Polski, nowych przedakcesyjnych instrumentów finansowych konieczne stało się przygotowanie odpowiedniego dokumentu programującego działania wdrażane w regionach i współfinansowane z funduszy przedakcesyjnych (w szczególności programu PHARE spójność społeczno-gospodarcza oraz programów ISPA i SAPARD). W konsekwencji 22 grudnia 1999 r. Komitet Integracji Europejskiej przyjął przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki we współpracy z innymi resortami Wstępny Narodowy Plan Rozwoju na lata 2000-2002. Zadaniem WNPR było rozpoznanie największych różnic rozwojowych pomiędzy Polską a Wspólnotą, określenie na tej podstawie najważniejszych priorytetów rozwoju w dziedzinie spójności społeczno-gospodarczej w okresie przedakcesyjnym, zgodnych z Celem 1 polityki strukturalnej UE oraz nakreślenie ogólnej perspektywy finansowej działań o charakterze strukturalnym współfinansowanych w latach 2000-2002 ze środków przedakcesyjnych.

W zakresie Polityki regionalnej i koordynacji instrumentów strukturalnych Raport Okresowy podkreśla osiągnięcie znacznych postępów we wprowadzaniu efektywnego systemu monitorowania i oceny realizacji programów pomocowych, jak i tworzeniu publicznej wewnętrznej kontroli finansowej. Jeśli chodzi o programowanie, z pozytywną oceną autorów Raportu spotkało się przyjęcie przez Polskę Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2002-2006 (jeden z elementów przygotowywanego Narodowego Planu Rozwoju) oraz Programu Wsparcia (2001-2002) wdrażającego tę Strategię. Nowy mechanizm oceniono jako przydatny w operacjach z funduszami strukturalnymi w Polsce. Niemniej jednak konieczne jest prowadzenie dalszych prac dostosowawczych w zakresie wieloletniego programowania przyszłych funduszy strukturalnych, zarządzania finansowego oraz terminowego uruchomienia i efektywnego funkcjonowania systemu monitorowania i oceny wykorzystania wsparcia z Funduszy.

Perspektywa członkostwa Polski w Unii Europejskiej odsunięta została poza rok 2003, a tym samym okres korzystania ze środków przedakcesyjnych UE wydłużył się jeszcze co najmniej na rok 2003. Podstawowym zadaniem znowelizowanego WNPR pozostaje nadal rozpoznanie największych różnic w poziomie rozwoju pomiędzy Polską a Wspólnotą Europejską. Na tej podstawie określone zostały najważniejsze priorytety rozwoju w dziedzinie spójności społeczno-gospodarczej w okresie przedakcesyjnym. Chodzi o te działania, które w państwach członkowskich Unii Europejskiej współfinansowane są ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Projekty i ich dokładne opisy zamieszczane są w programie operacyjnym SAPARD, corocznych propozycjach finansowych dla programu ISPA z dziedziny ochrony środowiska i transportu, programach operacyjnych PHARE spójność społeczno-gospodarcza oraz propozycjach finansowych innych programów.

Niemniej istotne jest realizowanie zadań wynikających z priorytetów okresu przedakcesyjnego, zwłaszcza jeśli chodzi o problematykę spójności społeczno-gospodarczej. Stopniowe osiąganie spójności gospodarczej i społecznej uznano bowiem za jeden podstawowych z priorytetów tego okresu.

Realizacja priorytetów określonych w Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej możliwa jest dzięki wdrażaniu programu PHARE w regionach zidentyfikowanych według zasad zawartych we Wstępnym Narodowym Planie Rozwoju. Udział szczebla centralnego, regionalnego i lokalnego w realizacji tego dokumentu wzmocni także administrację odpowiedzialną za politykę regionalną poprzez praktyczne rozwijanie zdolności niezbędnych dla przyszłego uczestnictwa w programach strukturalnych Unii Europejskiej.

Część programu PHARE przeznaczona zostanie bowiem na finansowanie projektów w ramach programu rozwoju instytucjonalnego. Współfinansowanie programu przez stronę polską wymagać też będzie montażu finansowego środków z budżetu państwa i budżetu samorządów, a także zaangażowania w proces współfinansowania sektora prywatnego. Jest to bowiem warunkiem niezbędnym do przyszłego uczestnictwa w polityce spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej.

Podstawę przygotowania założeń Wstępnego Planu tworzą jednak nadal następujące dokumenty planistyczne: Polska 2025 - długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju, Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju - dokument nawiązujący do Europejskiej Perspektywy Rozwoju Przestrzennego (ESDP), Kierunki działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw na lata 2000-2002, II Polityka Ekologiczna Państwa, oraz programy sektorowe: restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, restrukturyzacji przemysłu hutnictwa żelaza i stali, restrukturyzacji przemysłu obronnego.

Priorytety rozwoju kraju wpisane we Wstępny Narodowy Plan Rozwoju na lata 2000-2003 znajdą swoją kontynuację i rozwinięcie w priorytetach przygotowywanego przez Ministerstwo Gospodarki Narodowego Planu Rozwoju, który będzie zawierał propozycje działań oraz wykorzystania środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności.

Rozdział I

Program pomocowy PHARE

1.1. Zarządzanie pomocą przedakcesyjną w Polsce w świetle zasad Nowej Orientacji Phare

Phare (Poland - Hungary Assistance for Restructuring of their Economies) stanowi najistotniejszy program bezzwrotnej pomocy Unii Europejskiej dla Polski i innych państw Europy Środkowej i Wschodniej. W ciągu swojej jedenastoletniej historii, program zmienił zasadniczo swój charakter. Podczas gdy w początkowej fazie funkcjonowania wspierał procesy transformacji ustrojowej i gospodarczej ww. państwach, obecnie spełnia rolę instrumentu przedakcesyjnego.

Proces reorientacji programu został zapoczątkowany po szczycie w Kopenhadze w czerwcu 1993 r., na którym umożliwiono państwom Europy Środkowej ubieganie się o członkostwo w Unii Europejskiej. Jednakże w pełni przedakcesyjny charakter został nadany programowi Phare dopiero w 1997 r. w odpowiedzi na decyzję Rady Europejskiej z Luxemburga, inicjującą obecny proces rozszerzenia. W tym samym roku Komisja Europejska przedstawiła perspektywę dalszego rozwoju programu zawartą w dokumencie Nowa Orientacja Phare, który został przyjęty w lipcu 1998 r. przez Dyrekcje Generalne I i XX Komisji Europejskiej. Od tego momentu Phare koncentruje się przede wszystkim na priorytetach zidentyfikowanych w Partnerstwie dla Członkostwa (dokumencie Komisji Europejskiej) oraz Narodowym Programie Przygotowań do Członkostwa każdego z krajów ubiegających się o członkostwo, w tym również Polski.

Optymalne wykorzystanie pomocy udzielanej w ramach Phare oznacza zwiększenie zaangażowania i odpowiedzialności strony polskiej w procesie wdrażania programu. W związku z tym w dniu 28 września 1998 r. Komitet Integracji Europejskiej przyjął zasady realizacji w Polsce Nowej Orientacji Phare, przenosząc tym samym postulaty Komisji Europejskiej dotyczące programowania, realizacji i monitorowania programów i projektów na grunt funkcjonujących w Polsce struktur administracyjnych oraz istniejących organizacji.

1.2. Zadania Komitetu Integracji Europejskiej w zakresie programowania Phare

Decyzje programowe o charakterze strategicznym i długofalowym, po wieloetapowych konsultacjach międzyresortowych, podejmuje Komitet Integracji Europejskiej. Do zadań Komitetu należy zapewnianie koordynacji: procesów adaptacyjnych i integracyjnych Polski z Unią Europejską oraz inicjowanie, organizowanie i koordynowanie działań kształtujących te procesy, szczególnie w sferze gospodarczej i społecznej, przedsięwzięć związanych z pozyskiwaniem i wykorzystywaniem środków pochodzących z pomocy zagranicznej, działań administracji państwowej w zakresie otrzymywanej pomocy zagranicznej.

Zgodnie z Nową Orientacją Phare, za koordynację programowania i wdrażania poszczególnych programów i projektów odpowiada Narodowy Koordynator Pomocy (National Aid Co-ordinator - NAC). Narodowy Koordynator zapewnia zgodność programów i projektów z celami bezpośrednio związanymi z integracją europejską. Z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów przygotowuje i podpisuje Memoranda Finansowe. Obsługą działań Narodowego Koordynatora do czerwca 1999 r. zajmował się Departament Pomocy Zagranicznej, Funduszy i Programów Wspólnotowych UKIE. Obecnie, ze względu na wzrastającą rolę programów rozwoju istytucjonalnego w ramach Phare, jak również ustanowienie dwóch nowych instrumentów przedakcesyjnych - ISPA i SAPARD, zadania dawnego Departamentu Pomocy Zagranicznej, Funduszy i Programów Wspólnotowych są realizowane przez dwa departamenty: Departament Koordynacji i Monitorowania Pomocy Zagranicznej oraz Departament Programów Rozwoju Instytucjonalnego UKIE.

1.3. Zadania Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej w zakresie programowania Phare

Ogólny zarys zadań Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej w programowaniu Phare został przedstawiony w Nowej Orientacji Phare przyjętej przez KIE 28 września 1998 r. W praktyce programowanie stanowi bardziej złożony proces, który przebiega zgodnie z założonym harmonogramem uzgadnianym z Komisją Europejską. Zadaniami UKIE w zakresie programowania są kolejno:

• Przygotowanie założeń polityki państwa w zakresie wykorzystania bezzwrotnej pomocy zewnętrznej.

• Inicjowanie procesu tworzenia projektów przez właściwe ministerstwa i urzędy centralne (pozostające w konsultacji roboczej z właściwymi Dyrekcjami Generalnymi Komisji Europejskiej) oraz dokonywanie merytorycznej i formalnej weryfikacji tych projektów.

• Konsultacje z Pełnomocnikiem ds. Obsługi Środków Finansowych Pochodzących z UE (National Authorising Officer - NAO) w sprawie współfinansowania przez krajowe środki budżetowe oraz środki pomocy zwrotnej.

• Negocjacje z Komisją Europejską dotyczące projektów przygotowanych przez urzędy/ministerstwa.

• Przygotowanie propozycji “Stanowiska polskiego w sprawie finansowania” przedsięwzięć ze środków pomocowych.

“Stanowisko polskie w sprawie finansowania” jest dokumentem przyjmowanym przez Radę Ministrów po uprzednim zatwierdzeniu go przez Komitet Integracji Europejskiej. Dokument ten stanowi podstawę rozmów, które Narodowy Koordynator podejmuje z Komisją Europejską. Formalną decyzję o finansowaniu projektów podejmuje Komitet Zarządzający Phare, który przygotowuje również dwustronną umowę finansową (Memorandum Finansowe). W imieniu Rządu Polskiego, Memorandum Finansowe podpisuje Narodowy Koordynator Pomocy po uprzednim zaopiniowaniu tego dokumentu przez UKIE. Podpisanie Memorandum Finansowego kończy fazę programowania i rozpoczyna fazę wdrażania.

1.4. Wdrażanie programu Phare w myśl postanowień Nowej Orientacji Phare

System wdrażania opiera się na strukturze Jednostek Wdrażających (Implementing Agencies), które realizują projekty resortowe o charakterze inwestycyjnym, włączając w to techniczną stronę projektów związaną z organizacją przetargów i końcowymi płatnościami. Szczególnym rodzajem Jednostek Wdrażających jest Centralna Jednostka Finansująco-Kontraktująca (JFK), która jest jednostką właściwą dla programów i projektów “Rozwoju instytucjonalnego administracji publicznej” (Institution Building).

Odpowiedzialność za wdrażanie konkretnych programów i projektów ponoszą Pełnomocnicy ds. Realizacji Projektu (Project Authorising Officer- PAO), którzy realizują swoje zadania przy pomocy poszczególnych Jednostek Wdrażających. Funkcje Pełnomocników ds. Realizacji Projektów dla programów i projektów pełnią Podsekretarze Stanu lub Dyrektorzy Generalni we właściwych ministerstwach.

Obsługę przepływów finansowych z Unii Europejskiej do Polski i z konta w NBP na konta Jednostek Wdrażających (zgodnie z Memorandum Finansowym), zapewnia Pełnomocnik Rządu ds. Obsługi Środków Finansowych Pochodzących z UE (National Authorising Officer-NAO). Funkcję Pełnomocnika Rządu pełni Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów wspierany w swych działaniach przez jest Departament Obsługi Funduszy Pomocowych w Ministerstwie Finansów, który realizuje zadania przypisane w nomenklaturze Komisji Europejskiej, Narodowemu Funduszowi Środków Finansowych z UE.

1.4.1. Monitorowanie

Zwiększenie zaangażowania i odpowiedzialności strony polskiej w procesie wdrażania zreformowanego programu Phare, zrodziło potrzebę stworzenia efektywnego systemu nadzoru nad wykorzystaniem pomocy. Zgodnie z Nową Orientacją Phare, funkcję nadzoru nad implementacją programów i projektów pełni Wspólny Komitet Monitorujący (WKM) oraz Sektorowe Podkomitety Monitorujące (SPM).

Podstawy funkcjonowania Wspólnego Komitetu Monitorującego zostały opracowane w 1999 r. WKM jest zwoływany przynajmniej dwa razy w roku w składzie: Narodowy Koordynator Pomocy, Pełnomocnik Rządu ds. Obsługi Środków Finansowych Pochodzących z UE, służby Komisji Europejskiej (w tym Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce).

Funkcja nadzoru polega w szczególności na ocenie programów i projektów pod kątem osiągania założonych celów oraz ich zgodności z postanowieniami Partnerstwa dla Członkostwa (PdC) i Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa (NPPC). WKM jest władny zalecać ewentualną realokację funduszy Phare w ramach poszczególnych programów, a także podejmowanie odpowiednich środków zaradczych dot. konkretnych działań, zarządzania oraz finansowych i technicznych aspektów programów. WKM działa na podstawie raportów przedkładanych przez Sektorowe Podkomitety Monitorujące, zwoływane co 6 miesięcy przez Narodowego Koordynatora Pomocy oraz Komisję Europejskiej, reprezentowaną przez Przedstawicielstwo w Warszawie. Pierwsze posiedzenie Sektorowych Podkomitetów Monitorujących odbyło się w sierpniu 2000 r.

W skład Sektorowych Podkomitetów Monitorujących wchodzą: służby Komisji Europejskiej, Narodowy Koordynator Pomocy, Pełnomocnik Rządu ds. Obsługi Środków Finansowych Pochodzących z UE, właściwi Pełnomocnicy ds. Realizacji Projektu (Project Authorising Officer- PAO) lub ich przedstawiciele, Koordynatorzy Projektów (Senior Project Officer - SPO) dla projektów rozwoju instytucjonalnego, Jednostka Finansująco-Kontraktująca, przedstawiciele innych Jednostek Wdrażających. Do udziału w posiedzeniu SPM mogą być powoływane także inne osoby w celu zapewnienia dodatkowych wyjaśnień lub informacji.

Do zadań SPM należy m.in.:

• dokonywanie analizy programów i projektów pod względem skuteczności, efektywności oraz oczekiwanego wpływu,

• dokonywanie weryfikacji rezultatów w odniesieniu do postawionych celów, wydatków, struktur zarządzania programami i projektami,

• udzielanie zaleceń zaangażowanym stronom, mających na celu zapewnienie właściwej realizacji działań pod względem technicznym , kontraktowym oraz finansowym,

• dokonywanie oceny realizacji zaleceń, udzielanych zaangażowanym stronom w sprawach będących przedmiotem poprzednich posiedzeń SPM

Podstawą pracy SPM są raporty okresowe dotyczące danego sektora, sporządzane co 6 miesięcy przez jednostki odpowiedzialne za wdrażanie poszczególnych programów i projektów.

1.5. Perspektywy dalszego funkcjonowania programu Phare.

Proces reorientacji programu Phare, zapoczątkowany w 1997 r., przynosi widoczne rezultaty dopiero dzisiaj. Ze wstępnych ocen wynika, iż osiągnięcie pełnej konsolidacji wprowadzonych reform będzie możliwe w ciągu najbliższych dwóch lat, przy zapewnieniu względnie stabilnego funkcjonowania programu. Do dotychczasowych sukcesów zalicza się m.in.:

• wprowadzenie programowania opartego na priorytetach zawartych w Partnerstwie dla Członkostwa i Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa;

• funkcjonowanie twinningu, czyli porozumienia bliźniaczego zawieranego pomiędzy instytucjami krajów kandydujących i ich odpowiednikami w krajch członkowskich Unii Europejskiej. Twinning jest podstawowym elementem programu Rozwoju Instytucjonalnego, w ramach którego zaangażowanych jest obecnie ponad 200 urzędników z państw członkowskich,

• ograniczenie instytucji zarządzających programem,

• zainicjowanie programu wspierającego spójność gospodarczą i społeczną, finansowane w ramach programu Phare na podstawie narodowych planów rozwoju opracowanych przez kraje kandydujące. Opisany stan realizacji programów oparty jest na danych zawartych w Raportach Monitorujących za drugi kwartał 2001 r.

Dotychczasową pomoc udzielaną krajom Europy Środkowej w ramach PHARE uzupełnić mają programy ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) i SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development). Zwiększenie zakresu pomocy ma umożliwić krajom kandydującym do członkostwa w UE dostosowanie do wymogów wspólnotowych; ma je też przygotować do możliwości korzystania z Funduszy Strukturalnych, przeznaczonych dla państw członkowskich Unii.

Wprowadzenie nowych instrumentów finansowych pomocy dla krajów kandydujących do członkostwa w UE, obejmujących inwestycje w obszarach ochrony środowiska i transportu (ISPA) oraz rozwój terenów wiejskich (SAPARD) - spowoduje, iż działania finansowane w ramach tych programów nie będą wspierane przez PHARE, z wyjątkiem określonych w art. 4.2 propozycji rozporządzenia dotyczącego koordynacji pomocy w ramach strategii przedakcesyjnych dla krajów ubiegających o członkostwo.

1.6. Geneza programu PHARE i jego ewolucja w latach dziewięćdziesiątych

Program Phare (Poland and Hungary: Assistance in Restructuring Economies) powstał na mocy decyzji Rady Europejskiej z dnia 23.12.1989. Jako cel programu wskazano pomoc finansową reformującym się państwom Europy Środkowej i Wschodniej w przekształcaniu ich systemów gospodarczo-politycznych do zdecentralizowanej gospodarki rynkowej i demokratycznego państwa oraz w ich reintegracji z gospodarkami i społeczeństwami Europy Zachodniej i reszty świata. Z chwilą rozpoczęcia program ten był przeznaczony dla Polski i Węgier, czyli tych państw Europy Środkowej, które w owym czasie były najbardziej zawansowane w swoich reformach ustrojowych i gospodarczych. Od tej pory do grona krajów korzystających z tego programu dołączały kolejne państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Obecnie z programu korzysta 10 państw kandydujących do UE: Bułgaria, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja i Słowenia oraz 3 niekandydujące: Albania, Bośnia i Hercegowina, Macedonia. Budżet programu Phare wyniósł w latach 1990-1994 4,2 mld euro, w latach 1995-1999 został zwiększony do 6,693 mld euro.

Program Phare jest programem pomocy bezzwrotnej, tzn. pomoc w ramach programu nie podlega zwrotowi, z wyjątkiem funduszy niewydatkowanych bądź wydatkowanych niezgodnie z zasadami. Część środków Phare jest przekazywana państwom-beneficjentom w ramach tzw. krajowych programów Phare, część zaś jest zarządzana bezpośrednio przez Komisję Europejską i finansuje programy ponadnarodowe - przeznaczone dla szerszego grona państw.

Program PHARE przechodził w latach dziewięćdziesiątych stopniowe przemiany wynikające z jego dostosowywania do poziomu zaawansowania reform w krajach-beneficjentach oraz perspektyw przyszłego członkostwa w Unii Europejskiej. Proces ten wyrażał się zarówno poprzez zmianę celów i form świadczonej pomocy, jak i modyfikację sposobu jej programowania oraz realizacji.

Pomoc świadczona przez Unię Europejską w latach 1989-1990 miała przede wszystkim charakter humanitarny, co miało pomóc Polsce w przezwyciężeniu dotkliwych niedoborów rynkowych oraz zapobiec w przerwaniu procesu reform m.in. poprzez dostawy żywności, leków i środków dla rolnictwa. W latach 1991-1993 program Phare finansował projekty w kluczowych sektorach gospodarczych w celu zbudowania podstaw gospodarki rynkowej, przeprowadzenia kluczowych reform strukturalnych i instytucjonalnych. Podstawowymi formami pomocy stały się wówczas doradztwo i szkolenie. Pomoc ta była realizowana w głównej mierze przy pomocy instytucji i ekspertów z krajów członkowskich Unii Europejskiej.

Szczyt Rady Unii w Kopenhadze w roku 1993 zarysował perspektywę członkostwa państw Europy Środkowo-Wschodniej w Unii Europejskiej i wyznaczył warunki tego członkostwa, znane jako "kryteria kopenhaskie". W roku następnym szczyt w Essen przyjął strategię przedakcesyjną mającą na celu pomoc krajom Europy Środkowej i Wschodniej w przygotowaniach do przyszłego członkostwa. Nie zmieniło to w sposób zasadniczy celów programu Phare, który nadal wspierał transformację systemową, wzbogaciło jednak formy jego realizacji poprzez dodanie wsparcia inwestycyjnego, włączając programy rozwoju regionalnego i współpracy przygranicznej.

Zasadnicza zmiana, zarówno treści programu jak i form jego realizacji, nastąpiła wraz z opublikowaniem "Agendy 2000" i "Opinii Komisji Europejskiej na temat aplikacji członkowskich" w 1997 roku. Zmodyfikowana strategia przedakcesyjna uczyniła program Phare narzędziem pomocy w przygotowaniach do członkostwa, a w szczególności w przyswajaniu tzw. acquis communautaire, czyli dorobku prawnego Unii Europejskiej oraz wsparciu inwestycji zmierzających do spełnienia wymogów członkostwa. Pogłębienie tej zmiany nastąpiło w 1999 r., po wprowadzeniu zasad PHARE 2000-06. Zmodyfikowane cele i zasady realizacji programu Phare, wprowadzone w 1998 r., nazywane są Nową orientacją Phare. Od roku 1998 (wraz z wejściem Nowej Orientacji Phare) wprowadzono indykatywny podział budżetu:

• 30 % jego rocznej alokacji przeznaczone jest na projekty wspierające rozwój instytucjonalny

• 70 % na projekty typu inwestycyjnego. Taki podział budżetu będzie obowiązywał w latach 2000-2006.

W budżecie Unii na lata 2000-2006 wysokość funduszy została ustalona na sumę 1,56 mld euro rocznie dla wszystkich krajów. Programowanie Phare oparte jest na dokumentach: Partnerstwo dla Członkostwa (opracowanie Komisji Europejskiej, indywidualne dla każdego z kandydujących państw, w którym wyszczególnione zostały priorytety niezbędne do osiągnięcia, aby przygotować dane państwo do członkostwa) oraz Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa (program przygotowywany przez każde z państw kandydujących, w którym szczegółowo określa się, jak wdrażane będą wytyczne "Partnerstwa dla Członkostwa"). Aktualną strukturę programu PHARE w latach 2000-2006 prezentuję poniżej:

Krajowy program PHARE

1.6.1. Zakres finansowania

W grupie państw Europy Środkowej i Wschodniej Polska jest największym beneficjentem pomocy finansowej Phare. W latach 1990-2000, w ramach programów Phare, Unia Europejska przyznała Polsce około 2,5 miliarda euro.

Wykorzystanie przyznanych środków można oceniać w przypadku programów dla których okres kontraktowania został już zamknięty. I tak z ogólnej sumy przyznanej w latach 1990 - 1997 (oprócz programu dotyczącego infrastruktury transportowej - którego okres kontraktowania upływa pod koniec 2001 roku) wykorzystano 99 środków. W przypadku programów Phare 1998 -2000, kontraktowanie przebiega tak jak wskazano w poniższej tabeli. Poniższa tabela przedstawia wartość przyznanych środków pomocowych Phare w Polsce i ich wykorzystanie w latach 1990-2000 (w mln Euro).

1.6.2. Wsparcie inwestycyjne

Pomoc inwestycyjna przyjmie dwie formy: iwestowanie w infrastrukturę niezbędną do stosowania zharmonizowanych przepisów prawnych oraz inwestycje bezpośrednio związane z wdrażaniem: acquis communautaire, norm i standardów wspólnotowych; obejmie to wyposażenie najważniejszych instytucji, których zdolność do monitorowania i wdrażania acquis musi być wzmocniona (inwestowanie w obszarze bezpieczeństwo i higiena pracy, sprawiedliwość i sprawy wewnętrzne, kontrola granic i kontrola weterynaryjna),

Inwestowanie w przedsięwzięcia zmierzające do osiągnięcia spójności gospodarczej i społecznej poprzez działania zaradcze podobne do wspieranych w krajach członkowskich w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Socjalnego.

1.6.3. Spójność gospodarcza i społeczna

W ramach wyrównywania poziomu gospodarczego i społecznego między regionami PHARE będzie finansował zarówno projekty rozwoju instytucjonalnego (realizowane na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym), jak i projekty inwestycyjne. Ostatni typ wsparcia skoncentruje się na priorytetach zidentyfikowanych we wstępnym Narodowym Planie Rozwoju (NPR). Zasadniczy wkład finansowy na realizację zadań w nim przewidzianych będą musiały zapewnić kraje kandydujące. Ze względu na ograniczenie środków w celu zwiększenia efektywności wykorzystania pomocy niezbędne jest skupienie się wyłącznie na priorytetach określonych we wstępnym NPR oraz skoncentrowanie się na ograniczonej liczbie regionów.

W ramach części PHARE, określonej jako inwestowanie w spójność gospodarczą i społeczną program będzie wspierał: wzrost działalności sektora produkcyjnego (pomoc w zróżnicowaniu działalności gospodarczej, rozwój sektora prywatnego, modernizacja przemysłu), wzmocnienie potencjału ludzkiego - wsparcie czterech filarów Europejskiej Strategii Zatrudnienia (szkolenie i przekwalifikowywanie pracowników, podnoszenie umiejętności zarządzania w przemyśle, działania zwiększające innowacyjność), poprawę infrastruktury związanej z prowadzeniem działalności gospodarczej (inwestycje poprawiające dostęp do miejsc, w których rozwija się przemysł i handel, inwestycje związane z infrastrukturą ochrony środowiska, sprzyjające rozwojowi inwestycyjnemu w regionach).

Rozdział II

Program ISPA

2.1. Interwencja ISPA 2000-2003

Pomoc wspólnotowa przyznana w ramach ISPA powinna wspierać cele określone w: Partnerstwie dla Członkostwa, Narodowym Planie Przygotowania do Członkostwa, Rozporządzenie Rady nr 1267/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiające Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej (ISPA), narodowych programach poprawy stanu środowiska naturalnego oraz sieci infrastruktury transportowej.

Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej został ustanowiony Rozporządzeniem Rady 1267/99 z dnia 21 czerwca 1999 r., obejmuje sektory ochrony środowiska oraz transportu. Rozporządzenie Rady przewiduje materialne oraz formalne kryteria stosowane przy wyborze przedsięwzięć stanowiących realizację polityki zrównoważonego rozwoju. Przewidywany okres działania ISPA to siedem lat (2000-2006).

Wsparcie Unii Europejskiej w ramach ISPA może przyjmować postać bezpośredniej pomocy bezzwrotnej, pomocy zwrotnej, czy też innych form pomocy. Wysokość wspólnotowej pomocy przyznawanej w ramach ISPA może zasadniczo dochodzić do 75% łącznych wydatków ze środków publicznych lub środków im równoważnych (w tym wydatków ponoszonych przez organy podejmujące działania administracyjne lub prawne, w związku z którymi organy te są uznawane za równoważne organom publicznym).W wyjątkowych przypadkach dotyczących realizacji projektów o zasadniczym znaczeniu dla osiągnięcia celów ISPA, Komisja, po konsultacjach z Komitetem Zarządzającym ISPA, może podjąć decyzję o zwiększeniu wysokości pomocy do 85%. Środków ISPA nie można łączyć z innymi instrumentami przedakcesyjnymi. Ze środków ISPA można również finansować analizy wstępne oraz pomoc techniczną. Środki na tego typu działania mogą w wyjątkowych przypadkach pokryć 100% wszystkich kosztów. Całość wydatków na studia wstępne i pomoc techniczną nie może jednak przekroczyć 2% całości alokacji środków Wspólnoty dla ISPA.

Wysokość wspólnotowej pomocy w ramach ISPA będzie ustalana w taki sposób, aby wzmacniać wywoływany przez pomocowe środki efekt dźwigni, promować współfinansowanie przedsięwzięć oraz wykorzystywanie prywatnych źródeł finansowania, jak również uwzględniać możliwości projektowanych przedsięwzięć w zakresie generowania znaczących dochodów netto.

Skala przedsięwzięć realizowanych w ramach funduszu ISPA musi być wystarczająco duża, by realizacja projektu wywarła znaczący wpływ na sytuację w obszarze ochrony środowiska i transportu. Mając to na uwadze przyjęto, że zasadniczo całościowy koszt przedsięwzięcia nie może być niższy niż 5 mln Euro. Od tego warunku odstąpić można w wyjątkowych i należycie uzasadnionych przypadkach.

W celu zapewnienia efektywności oraz wysokiej jakości przedsięwzięć finansowanych w ramach ISPA, pod uwagę brane są również następujące kryteria:

• osiągnięte w wyniku realizacji przedsięwzięcia korzyści społeczne i ekonomiczne,

• zabezpieczenie efektywnego zarządzania realizacją przedsięwzięcia,

• zgodność z priorytetami ustanowionymi w “Partnerstwie dla Członkostwa”,

• wkład przedsięwzięcia w realizację polityki Wspólnoty w dziedzinie ochrony środowiska i transportu.

• ustanowienie właściwej proporcji pomiędzy obszarami ochrony środowiska oraz

• infrastruktury transportowej;

• rozważenie możliwych, alternatywnych form finansowania.

2.2. ISPA w finansowaniu infrastruktury ochrony środowiska

Pomimo, iż ISPA jest instrumentem służącym do współfinansowania konkretnych projektów musiały zostać wyznaczone cele priorytetowe do zrealizowania w ramach sektora środowiska oraz ogólne ramy wyboru projektów. Dlatego wnioski muszą być zgodne nie tylko z priorytetami wynikającymi z dokumentów wymienionych w punkcie 6.1 ale także z następujących dokumentów: ramowy dokument Komisji Europejskiej „Zasady finansowania ze środków ISPA inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego”, II Polityka Ekologiczna Państwa, strategia wykorzystania funduszu ISPA jako uzupełniającego instrumentu realizacji polityki ekologicznej państwa.

Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej w sektorze środowiska z funduszu ISPA będą współfinansowane w pierwszej kolejności inwestycje przyczyniające się do wdrożenia najbardziej kosztownych Dyrektyw UE w następujących obszarach:

• poprawa jakości wody i zaopatrzenie w wodę pitną,

• gospodarka ściekowa,

• zarządzanie odpadami,

• jakość powietrza.

Przedsięwzięcia z sektora środowiska ubiegające się o współfinansowanie z funduszu ISPA muszą spełniać następujące kryteria ogólne:

• projekty zgodne z celami polityki ekologicznej UE (Art. 174 Traktatu Amsterdamskiego)

• ochrona, zachowanie i poprawa jakości środowiska,

• ochrona zdrowia ludzkiego,

• oszczędne i racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych.

• projekty zgodne z zasadami polityki ekologicznej UE (Art. 174 Traktatu Amsterdamskiego), a w szczególności:

• z zasadą przezorności,

• z zasadą prewencji,

• z zasadą likwidowania zanieczyszczeń u źródła,

• z zasadą zanieczyszczający płaci.

• działania zapisane jako priorytety w Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa (NPPC) oraz przyczyniające się do zapewnienia zgodności z odpowiednimi Dyrektywami UE;

• projekty, co do których można wykazać, że przyczynią się do redukcji zanieczyszczeń oddziałujących na znaczną liczbę ludzi (a więc generujące efekty skali);

• projekty, które przyczyniają się do wdrażania Polityki Ekologicznej Państwa w tych aspektach, które są w pełni zgodne z NPPC i z zapisami Rozporządzenia Rady w sprawie funduszy ISPA;

• projekty pilotażowe stymulujące silną współpracę partnerską pomiędzy władzami regionalnymi i lokalnymi, zmierzającymi do szybkiego rozwoju regionów dzięki wykorzystaniu regionalnej specyfiki zasobów ludzkich i przyrodniczych.

• projekty przyczyniające się do ochrony ekosystemów o szczególnej wartości z punktu widzenia ochrony przyrody i różnorodności biologicznej;

• projekty w największym stopniu przyczyniające się do stopniowego osiągania gospodarczej i społecznej spójności Polski z UE (wykazujące najwyższe korzyści ekonomiczne i społeczne).

Zgodnie z priorytetami wskazanymi w Strategia wykorzystania funduszu ISPA jako uzupełniającego instrumentu realizacji polityki ekologicznej państwa do współfinansowania z ISPA będą popierane następujące projekty:

z zakresu gospodarki wodno ściekowej:

• inwestycje zgłaszane przez miasta o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 100 000, w drugiej kolejności przez miasta o równoważnej liczbie mieszkańców 50 000 - 100 000 i mniejsze, oraz przez związki gmin;

• inwestycje w zakresie gromadzenia, oczyszczania i usuwania ścieków, prowadzące do uregulowania gospodarki wodno-ściekowej (zgodnie z wymaganiami Dyrektywy 91/271/EWG);

• inwestycje zapewniające zaopatrzenie ludności w wodę pitną o jakości zgodnej z wymaganiami Unii Europejskiej;

• inwestycje służące ochronie wód powierzchniowych i podziemnych wykorzystywanych jako źródła wody do picia; w związku z tym również inwestycje mające na celu rekultywację zanieczyszczonej gleby wpływającej na jakość wód podziemnych;

• inwestycje służące ochronie wód szczególnie wrażliwych na eutrofizację, inwestycje ograniczające odprowadzanie ścieków bezpośrednio do jezior oraz służące ochronie wód granicznych.

z zakresu ochrony jakości powietrza

• inwestycje mające na celu likwidację palenisk na węgiel w największych miastach Polski, przy czym najwyższy priorytet będzie przyznany aglomeracji katowickiej, miejscowościom województwa dolnośląskiego, małopolskiego;

• projekty mające na celu rozwiązanie problemów centrów miast o starej, zwartej zabudowie, w których dominującym źródłem ciepła są indywidualne paleniska domowe opalane węglem lub funkcjonują przestarzałe systemy ciepłownicze;

• inwestycje wynikające z planów poprawy jakości powietrza na obszarach, gdzie przekraczane są dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń;

• inwestycje mające na celu poprawę jakości powietrza w aglomeracjach.

z zakresu gospodarki odpadami

• realizacja inwestycji w największych aglomeracjach, zgodnie z istniejącymi w nich programami. Programy w mniejszych miejscowościach będą wdrażane w miarę dostępności funduszy;

• inwestycje na terenach gdzie istniejące składowiska odpadów stwarzają zagrożenia dla wód podziemnych;

• inwestycje na terenach gdzie wyczerpuje się pojemność składowiska.

Powyższy proces przyczynia się do realizacji założeń czwartej osi Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju na lata 2000 - 2003 - „Tworzenie warunków trwałego i zrównoważonego rozwoju poprzez modernizację i rozwój infrastruktury środowiska”.

2.3. ISPA w finansowaniu infrastruktury transportu

Podstawą wyboru priorytetowych przedsięwzięć realizowanych w ramach ISPA w sektorze transportu obok dokumentów wymienionych w punkcie 6.1 są założenia: „Polityki transportowej państwa na lata 2001-2015”; „Programu dostosowania sieci drogowej Polski do standardów Unii Europejskiej”; „Narodowej Strategii dla Sektora Transportu (Fundusz ISPA)”. Polityka transportowa państwa przyjmuje następujące priorytety najwyższego rzędu:

• poszerzenie oraz zwiększenie dostępu do Sieci Trans-Europejskiej oraz zapewnienie dobrych powiązań komunikacyjnych pomiędzy krajami kandydującymi a Unią Europejską,

• wzajemne powiązanie oraz harmonizacja funkcjonowania (tzw. interoperacyjność) krajowych sieci transportowych z sieciami trans-europejskimi,

• promocja polityki tzw. transportu zrównoważonego.

Narodowa Strategia dla Sektora Transportu (Fundusz ISPA) wskazuje, iż w okresie 2000-2003 główny akcent w zakresie infrastruktury transportowej położony będzie na zmodernizowanie i rozbudowę wybranych głównych dróg kołowych oraz linii kolejowych. Poprawa sprawności systemu transportowego będzie realizowana również przez podniesienie sprawności funkcjonowania lotnisk i portów morskich, a także śródlądowych dróg wodnych oraz terminali przeładunkowych. Jednakże finansowanie działań służących temu zadaniu będzie tylko w niewielkim stopniu pochodziło z instrumentów pomocowych Unii Europejskiej. Według Rozporządzenia Rady 1267/99 realizacja projektów inwestycyjnych w ramach ISPA służyć ma integracji infrastruktury transportowej krajów kandydujących do UE z Sieciami Trans-Europejskimi (TENs) Unii Europejskiej.

Narodowa Strategia dla Sektora Transportu (Fundusz ISPA) stanowi, iż projekty kwalifikujące się do ISPA muszą być zlokalizowane na szlakach komunikacyjnych o międzynarodowym znaczeniu, które po przystąpieniu do UE staną się częścią TEN.

Wykaz szlaków komunikacyjnych dla wszystkich krajów kandydujących, zwany siecią TINA, uzgodniony został przez wszystkie zainteresowane kraje i zatwierdzony przez Komisję w czerwcu 1999 r. Podstawowym elementem tej sieci są połączenia w ramach Paneuropejskich Korytarzy Transportowych ustanowionych na Konferencjach na Krecie (1994) oraz w Helsinkach (1997). Przez terytorium Polski przebiegają cztery Korytarze Paneuropejskie, projekty usytuowane w tych Korytarzach będą priorytetami inwestycyjnymi w latach 2000-2006.

Ponadto, w kontekście udziału w finansowaniu projektów infrastrukturalnych funduszy ISPA i kredytów MIF, ważne z punktu widzenia rozwoju systemu transportowego kraju inwestycje zlokalizowane będą na pozostałych elementach sieci TINA uzupełniających szkielet tworzony przez korytarze.

Zgodnie z powyższymi ogólnymi założeniami „Narodowa Strategia dla Sektora Transportu (Fundusz ISPA)” przewiduje pierwszeństwo dla priorytetowych przedsięwzięć, które: przyczyniają się do lepszego zintegrowania polskiego systemu transportowego z obecną i przyszłą siecią TEN, przyczyniają się do usprawnienia systemu transportowego, a tym samym do rozwoju gospodarki kraju, stanowią kontynuację działań podjętych w latach poprzednich.

Powyższe kryteria zgodne są z zasadą tworzenia tzw. efektu sieci, tj. przeznaczania środków na projekty zmierzające do oddawania do użytku całych ciągów komunikacyjnych, na których są już zaawansowane prace, a nie rozdzielania ograniczonych środków na fragmentaryczne projekty umiejscowione w różnych rejonach kraju. Narodowa Strategia dla Sektora Transportu (Fundusz ISPA) zawiera również listę projektów przewidzianych dla współfinansowania w ramach ISPA. W strategii nie założono znaczących zmian w zawartości list, jednakże uwzględniono możliwość wprowadzenia niewielkiej modyfikacji w fazie realizacyjnej.

Powyższy proces składa się na realizację założeń trzeciej osi Wstępnego Planu Rozwoju na lata 2000 - 2003: Integracja Gospodarki Polskiej poprzez Modernizacje i Rozbudowę Sieci Transportowych.

2.4. Wdrażanie ISPA

Jak w przypadku pozostałych programów przedakcesyjnych za obsługę i transfery finansowe w obrębie programu ISPA odpowiedzialny jest NAO ulokowany w Ministerstwie Finansów. Za ogólną koordynację ISPA w obszarach transportu i ochrony środowiska odpowiedzialny jest Narodowy koordynator ISPA (National ISPA Co-ordinator - NIC) ulokowany w randze Podsekretarza Stanu w Urzędzie Komitetu Integracji Europejskiej. Odpowiada on również za kontakty z Komisją Europejską, zapewnia osiągnięcie wymogów określonych w memorandach finansowych oraz upowszechnia informacje na temat przedsięwzięć współfinansowanych w ramach ISPA. Za realizację programu i nadzór nad jednostkami wdrażającymi odpowiedzialni są Sektorowi Pełnomocnicy d.s. realizacji projektów ISPA (Sectoral Authorising Officer - SAO) ulokowani w randze Podsekretarzy Stanu odpowiednio w ministerstwach infrastruktury i środowiska.

Jednostkami wdrażającymi są w przypadku sektora transportu: Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych i PKP S.A., w przypadku sektora środowiska: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska. Komitet Monitorujący ISPA jest głównym ciałem monitorującym przebieg projektu. W jego skład wchodzą przedstawiciele Komisji Europejskiej, oraz strony polskiej: NIC (UKIE), NAO (Ministerstwo Finansów) oraz SAO z ministerstw infrastruktury i środowiska.

Polska jako jeden z 10 krajów Europy Środkowo-Wschodniej obok (Węgier, Czech, Estonii, Słowenii, Rumunii, Bułgarii, Litwy, Łotwy, Słowacji), które kandydują do członkostwa w Unii Europejskiej ma możliwość korzystania z nowego instrumentu finansowego, jakim jest specjalny fundusz wspólnotowy ISPA (ang. Instrument for Structural Polices for Pre-Accession).

W sektorze transportu ISPA zastąpił program PHARE (ang. Poland and Hungary Assistance for Restructuring their Economies) w jego części inwestycyjnej. Pomoc Piętnastki ma być skierowana do ww. dziedzin w kwocie około 1040 mln EUR rocznie, w proporcji 50%:50%, przez okres siedmiu lat (2000-2006), dla 10 krajów objętych programem. W ten sposób UE chce wspomóc wdrażanie wspólnotowego dorobku prawnego (acquis communautaire) i zrównoważyć rozwój gospodarczy w tej części Europy, poprzez połączenie sieci transportowych krajów kandydujących z Trans-Europejską Siecią Transportową (ang. TEN) na terenie UE.

W ramach programu ISPA (Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej - Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) państwa kandydujące będą otrzymywały pomoc na wsparcie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska i transportu. Program ten, wzorowany na Funduszu Spójności, będzie wdrażany w latach 2000 - 2006.

Rozporządzenie w sprawie programu wsparcia Wspólnoty, ustanawiające przedakcesyjny instrument ISPA zostało zatwierdzone przez Radę Unii Europejskiej 21 czerwca 1999 r.

Budżet ISPA szacuje się na poziomie 1040 mln euro rocznie dla wszystkich krajów kandydujących. Podział środków na indykatywne alokacje dla poszczególnych krajów kandydujących oparty jest na następujących kryteriach: liczba ludności, wielkości produktu krajowego brutto na mieszkańca liczonego według parytetu siły nabywczej, powierzchnia kraju. Przewidywana maksymalna alokacja dla Polski w roku 2000 może wynieść od 30 do 37 proc. całości budżetu.

ISPA zapewni wsparcie mające na celu: przygotowanie do członkostwa w Unii Europejskiej państw kandydujących w zakresie spójności ekonomicznej i społecznej dotyczącej polityki ochrony środowiska i polityki transportowej; w obszarze ochrony środowiska wspieranie przedsięwzięć umożliwiającym krajom beneficjentom dostosowanie się do wspólnotowego prawa ochrony środowiska oraz do celów "Partnerstwa dla członkostwa"; w obszarze infrastruktury transportowej wspieranie przedsięwzięć promujących zrównoważoną mobilność, a w szczególności stanowiących projekty o powszechnym znaczeniu, które umożliwiają krajom beneficjentom dostosowanie się do celów "Partnerstwa dla członkostwa", co obejmuje wzajemne połączenie i operacyjność sieci krajowych z transeuropejskimi oraz dostęp do tych sieci.

Projekty ISPA będą wymagały współfinansowania ze środków publicznych. Skala przedsięwzięć realizowanych w ramach Funduszu ISPA musi być wystarczająco duża, by realizacja projektu wywarła znaczący wpływ na sektor ochrony środowiska. Mając to na uwadze, przyjęto, że zasadniczo całościowy koszt przedsięwzięcia nie może być niższy niż 5 mln euro.

ISPA - Transport dla Polski - wieloletni program zobowiązań UE według podpisanych Memorandów Finansowych

Lp	Numer i nazwa projektu ISPA	Całkowity koszt projektu	Przyznana kwota grantu	Data rozpoczęcia*
					Ogólny koszt dopuszczalny dla ISPA		Data zakończenia**
		1.		2000/PL/16/P/PT/001 Budowa autostrady A-4, odcinek Kleszczów - Sośnica	120.692.000	84.211.500	22.IX. 2000
					112.282.000		31.XII. 2004
		2.		2000/PL/16/P/PT/002 Modernizacja linii kolejowej E-20, odcinek Mińsk Maz. - Siedlce	132.465.914	93.446.719	22.IX. 2000
					124.595.625		31.XII. 2004
		3.		2000/PL/16/P/PT/003 Modernizacja linii kolejowej E-20, odcinek Rzepin - granica państwa	24.788.998	17.719.860	12.XII. 2000
					23.626.480		31.XII. 2004
		4.		2000/PL/16/P/PT/004 Wzmocnienie drogi nr 50 (d.717), odcinek Grójec - Sochaczew	35.896.000	24.570.750	1.XII. 2000
					32.761.000		31.XII. 2004
		5.		2000/PL/16/P/PT/007 Wzmocnienie drogi nr 7, odcinek Gdańsk - Jazowa	84.538.000	62.124.000	29.XII. 2000
					82.832.000		31.XII. 2004
		6.		2000/PL/16/P/PT/008 Wzmocnienie drogi nr 4, odcinek Kraków - Tarnów	63.322.076	46.674.750	29.XII. 2000
					62.233.000		31.XII. 2004
		7.		2000/PL/16/P/PA/001 Szkolenie z zakresu zarządzania projektami ^1)	1.630.000	1.630.000	29.XII. 2000
					1.630.000		31.XII. 2002
		8.		2000/PL/16/P/PA/002 Studium Warszawskiego Węzła Transportowego	940.000	705.000	29.XII. 2000
					940.000		31.XII. 2003
				Razem ISPA 2000	464.272.988	331.082.579
					440.900.106
		9.		2000/PL/16/P/PT/005 Modernizacja drogi ekspresowej Bielsko Biała - Skoczów - Cieszyn	158.867.000	103.638.750	12.VI. 2001
					138.185.000		31.XII. 2006
		10.		2001/PL/16/P/PT/009 Przebudowa autostrady A-4, odcinek Krzywa - Wrocław	272.000.000	189.525.000	20.VIII. 2001
					252.700.000		31.XII. 2006
		11.		2001/PL/16/P/PA/005 Przygotowanie projektu modernizacji linii kolejowej E-65, odcinek Warszawa-Działdowo-Gdynia	14.900.000	5.960.000	12.IX. 2001
					14.900.000		31.XII. 2004
		12.		2001/PL/16/P/PT/013 Modernizacja linii kolejowej E-30, odc. Węgliniec-Legnica	160.423.329	92.837.250	17.XII. 2001
					123.783.000		31.XII.2007
		13.		2001/PL/16/P/PT/014 Modernizacja kolejowego Węzła na linii E-20 w Poznaniu	69.617.160	50.579.670	22.XI. 2001
					67.439.560		31.XII.2006
		14.		2001/PL/16/P/PT/015 Wąskie Gardła Kolejowe	135.420.000	83.250.000	28.XI. 2001
					111.000.000		31.XII. 2006
				Razem ISPA 2001	811.227.489	525.790.670
					708.007.559
				Łącznie ISPA 2000-2001	1.275.500.477	856.873.249
					1.148.907.665

* Data podpisania Memorandum Finansowego przez Komisję Europejską

** Data ostatniej płatności

Środki realokowane na międzyresortowy projekt dotyczący wprowadzenie w Polsce Rozszerzonego systemu zdecentralizowanej implementacji (EDIS) dla ISPA, koordynowanego przez Ministerstwo Finansów (aneks do Memorandum Finansowego podpisano 4.XII.2001).

Rozdział III

Program SAPARD

3.1. Program SAPARD - w latach 2000 - 2003

Realizacja programu SAPARD w Polsce wynika z analizy sytuacji na obszarach wiejskich kraju i w sektorze rolno - spożywczym. Podyktowane jest również koniecznością dostosowania do wymogów zawartych w acquis oraz przygotowania do funkcjonowania w warunkach jednolitego rynku, po uzyskaniu przez Polskę członkostwa w UE. SAPARD z jednej strony wypełniać ma założenia przedstawione w Narodowym Planie Przygotowania do Członkostwa, zaś z drugiej strony realizować priorytety Spójnej polityki strukturalnej rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich formułującej cele polityki krajowej wobec obszarów wiejskich i rolnictwa do 2006 r.

Program SAPARD będzie narzędziem realizacji osi drugiej WNPR „Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie, rozwój obszarów wiejskich”. Formułując strategię programu skupiono się na dziedzinach, które wymagają największych nakładów inwestycyjnych. Program SAPARD oparty jest na dwóch osiach priorytetowych, realizowanych przez siedem głównych działań:

• Poprawa efektywności sektora rolno - spożywczego (poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybnych, inwestycje w gospodarstwach rolnych)

• Poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenie miejsc pracy na wsi (rozwój infrastruktury na obszarach wiejskich, różnicowanie działalności gospodarczej na wsi, pilotowe schematy rolnośrodowiskowe i zalesieniowe oraz szkolenia zawodowe)

Powyższe działania mają służyć realizacji takich celów strategicznych programu SAPARD w Polsce jak:

• poprawa konkurencyjności polskiego rolnictwa i przetwórstwa rolno - spożywczego, zarówno na rynku krajowym jak i międzynarodowym,

• dostosowanie sektora rolno - spożywczego do wymagań jednolitego rynku w zakresie wymagań sanitarnych, higienicznych oraz jakościowych,

• wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez rozwój infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi.

Przedłużające się prace nad utworzeniem struktur wdrażających i przeszkody proceduralne uniemożliwiły rozpoczęcie realizacji programu SAPARD w początkowo zakładanym terminie tj. z początkiem roku 2000.

3.2. Wdrażanie SAPARD

Charakteryzuje się obecnie w zakresie zarządzania i wdrażania dużą autonomią w stosunku do pozostałej części środków przedakcesyjnych. W aktualnym modelu wdrażania instrumenty charakterystyczne dla Sekcji Orientacji EAGGF wdrażane mają być w programie SAPARD z zastosowaniem zasad Sekcji Gwarancji EAGGF. Za ogólną koordynację i wdrażanie programu SAPARD w Polsce odpowiedzialne jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Funkcję instytucji wdrażającej i Agencji Płatniczej SAPARD pełnić ma Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która na potrzeby realizacji programu utworzyła 16 oddziałów regionalnych. Agencja nadzorowana jest w - przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w zakresie ogólnym oraz przez Ministra właściwego ds. finansów publicznych w zakresie finansowym. Za wydawanie i ewentualne wycofywanie aktu akredytacji Agencji SAPARD odpowiada Krajowy Urzędnik Zatwierdzający. Na szczycie systemu monitorowania programu SAPARD usytuowany jest Komitet Monitorujący programu, któremu przewodniczy Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W skład Komitetu wchodzą również ministrowie innych resortów, Sekretarz Komitetu Integracji Europejskiej, przedstawiciele organizacji pozarządowych, organizacji przedsiębiorców, samorządów wojewódzkich itp. Na szczeblu regionalnym pomocniczą rolę w procesie podejmowania decyzji spełniają Regionalne Komitety Sterujące, utworzone w każdym z 16 województw, działające pod przewodnictwem marszałków województw. Obecna konstrukcja programu SAPARD uniemożliwia programowanie i wdrażanie przynajmniej części środków w ramach zintegrowanych regionalnych programów operacyjnych dla regionów celu 1, jak będzie to miało miejsce w przypadku środków Sekcji Orientacji EAGGF w przyszłości.

W ramach programu SAPARD (wsparcie wspólnotowe dla przedakcesyjnych przedsięwzięć w dziedzinie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich - Support for Pre Accession Measures for Agriculture and Rural Development) państwa kandydujące będą otrzymywały pomoc na wsparcie przedsięwzięć w dziedzinie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. Program, wzorowany na Europejskim Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF), będzie wdrażany w latach 2000 - 2006.

Rozporządzenie w sprawie programu wsparcia Wspólnoty dla działań w rolnictwie i rozwoju obszarów wiejskich w okresie przedakcesyjnym w krajach kandydujących Europy Środkowej i Wschodniej (SAPARD), zostało zatwierdzone przez Radę Unii Europejskiej 21 czerwca 1999 r.

Podział środków na indykatywne alokacje dla poszczególnych krajów kandydujących oparty jest na następujących kryteriach: liczba ludności związanej z rolnictwem, powierzchnia użytków rolnych, wielkość produktu krajowego brutto na głowę mieszkańca liczonego według parytetu siły nabywczej, specyfika danego obszaru. Przewidywana maksymalna alokacja dla Polski w roku 2000 wynieść może 168,68 mln euro.

Ogólne cele programu to: wsparcie działań przyczyniających się do wdrożenia acquis communautaire (dorobku prawnego Unii Europejskiej) w zakresie Wspólnej Polityki Rolnej i polityk pokrewnych; rozwiązanie najważniejszych problemów związanych ze zrównoważonym dostosowaniem się sektora rolnego i obszarów wiejskich w krajach kandydujących; przygotowanie krajów kandydujących do korzystania z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.

W ramach programu SAPARD mogą być wspierane m.in. następujące dziedziny: inwestycje w gospodarstwach rolnych, poprawa struktur przetwarzania i marketingu produktów rolnych i rybnych, kontrola jakości żywności, kontrola weterynaryjna i kontrola stanu roślin, rozwój i dywersyfikacja działalności gospodarczej służącej tworzeniu alternatywnych źródeł dochodu, tworzenie grup producenckich, projekty dotyczące rozwoju i ulepszania infrastruktury wiejskiej. Projekty realizowane w ramach programu SAPARD będą wymagały współfinansowania ze środków publicznych.

Plan, określający m.in. polskie priorytety, przygotowany przez stronę polską zgodnie z rozporządzeniem dotyczącym programu SAPARD, powinien być przedstawiony Komisji Europejskiej w terminie 6 miesięcy od daty wejścia w życie tego rozporządzenia. Komisja Europejska w ciągu kolejnych 6 miesięcy zaakceptuje powyższy plan, co będzie podstawą do rozpoczęcia wdrażania programu SAPARD. Szczegółowe zasady dotyczące finansowania i implementacji programu SAPARD zostaną przygotowane przez Komisję Europejską.

3.3. SAPARD - PRZEDAKCESYJNY INSTRUMENT POLITYKI STRUKTURALNEJ

Przedakcesyjny program rozwoju obszarów wiejskich SAPARD stanowić będzie podstawowy instrument inwestycyjnego wsparcia dostosowań polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich do wyzwań integracji. Kwota alokacji środków SAPARD dla Polski w okresie 2000-2006, wynosi 171,6 mln € średniorocznie. Zasady funkcjonowania Programu określają:

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1268/1999 z dnia 21 czerwca 1999 roku o wsparciu Wspólnot dla działań przedakcesyjnych na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w krajach kandydujących z Europy Środkowej i Wschodniej w okresie przedakcesyjnym. Rozporządzenie Komisji nr 2222/2000, które ustala szczegółowe zasady finansowe dla stosowania Rozporządzenia nr 1268/1999. Szczegółowe priorytety, jak również zasady wdrażania programu SAPARD zostały zawarte w Programie Operacyjnym zatwierdzonym przez Komisję Europejską decyzją z dn. 18 października 2000 r. Obszary wsparcia:

• Poprawa efektywności sektora rolno - spożywczego;

• Poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenie miejsc pracy;

• Rozwój kapitału ludzkiego.

-->Za stronę merytoryczną programu SAPARD w Polsce[Author ID2: at Tue Apr 9 12:08:00 2002 ] -->odpowiada utworzony w 1999 r.[Author ID2: at Tue Apr 9 12:08:00 2002 ] -->w Ministerstwie Rolnictwa[Author ID2: at Tue Apr 9 12:08:00 2002 ] -->i Rozwoju Wsi - Departament Pomocy Przedakcesyjnej[Author ID2: at Tue Apr 9 12:08:00 2002 ] i--> Funduszy Strukturalnych. Funkcję agencji wdrażającej oraz agencji płatniczej programu SAPARD w Polsce pełnić będzie Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). [Author ID2: at Tue Apr 9 12:08:00 2002 ]

3.4. Akredytacja Agencji SAPARD

20 września 2001 r.: Pełnomocnik Rządu ds. Obsługi Środków Finansowych Pochodzących z Unii Europejskiej (obecnie Krajowy Urzędnik Zatwierdzający), podpisał krajowy akt akredytacji Agencji SAPARD i przesłał go do Komisji Europejskiej. Dotychczas Komisja Europejska przeprowadziła trzy misje akredytacyjne:

-->10-12 października 2001 r.:[Author ID2: at Tue Apr 9 12:17:00 2002 ] Pierwsza misja dotyczyła wyłącznie Narodowego Funduszu (jego funkcje pełni Departament Obsługi Funduszy Pomocowych w Ministerstwie Finansów).

-->26 listopada - 7 grudnia [Author ID2: at Tue Apr 9 12:18:00 2002 ]-->2001 r.:[Author ID2: at Tue Apr 9 12:20:00 2002 ] Druga misja dotyczyła głównie Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, a także Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwa Finansów. Audytorzy Komisji Europejskiej udzielili szeregu rekomendacji odnoszących się do wszystkich instytucji zaangażowanych we wdrażanie programu SAPARD. Wdrażanie rekomendacji Komisji Europejskiej z ostatniej misji akredytacyjnej zostało zakończone w styczniu 2002 r.

-->11-19 marca 2002 r.:[Author ID2: at Tue Apr 9 12:22:00 2002 ] Odbyła się trzecia misja dotycząca Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji rolnictwa. Obecnie strona polska oczekuje na wyniki przeprowadzonej misji. Rozpoczęcie realizacji programu SAPARD uzależnione jest od tej chwili od zaistnienia dwóch okoliczności:

• przygotowania przez służby Komisji Europejskiej stosownego raportu nt. weryfikacji sytemu przygotowanego na potrzeby realizacji programu w Polsce,

• przyjęcia przez Komisję Europejską raportu z przeprowadzonej weryfikacji oraz podjęcia decyzji o delegowaniu zarządzania finansowego programem SAPARD na Polskę.

Według oceny Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa rozpoczęcie realizacji programu SAPARD w Polsce nastąpi prawdopodobnie w czerwcu br.

3.4.1. Umowy finansowe

25 stycznia 2001r. została podpisana wieloletnia umowa finansowa. Umowa ta umożliwia coroczne przekazywanie Polsce środków finansowych z budżetu Unii Europejskiej.

-->29 marca 2001 r.:[Author ID2: at Tue Apr 9 12:23:00 2002 ] Została podpisana roczna umowa finansowa. Określa ona maksymalne zobowiązanie finansowe Wspólnoty Europejskiej na rok 2000 oraz ważność tego zobowiązania. Wkład finansowy Wspólnoty został ograniczony do 171 570 075 €, natomiast okres zobowiązania wyznaczono do 31 grudnia 2002 r.

Obecnie oczekuje się na podpisanie umowy na 2001 r. Umowa ta przesunie termin wydatkowania środków w ramach umowy rocznej 2000 na koniec 2003 roku.

Zakończenie

Przygotowania do udziału Polski w przyszłej pomocy strukturalnej UE wiążą się również z pracami nad rozszerzoną decentralizacją systemu wdrażania Phare i ISPA. Wspomniana decentralizacja oznacza przejęcie przez stronę polską zadań kontrolnych ex - ante związanych z realizacją projektów współfinansowanych przez UE. W szczególności dotyczy to wypełniania funkcji zarządzania finansowego i kontroli, a w tym zatwierdzania dokumentacji przetargowej oraz kontraktów z wykonawcami. Ze względu na fakt wprowadzania systemu EDIS (Extended Decentralised Iplmenetation System) w odniesieniu do Phare i ISPA, proces ten obejmie instytucje obecnie wdrażające powyższe instrumenty przedakcesyjne jak: Polska Agencja Rozwoju Regionalnego, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Fundacja „Fundusz Współpracy”, Władza Wdrażająca Program Współpracy Przygranicznej Phare, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Polskie Koleje Państwowe S.A, Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych. EDIS w odniesieniu do Phare i ISPA obejmie Ministerstwo Finansów oraz inne ministerstwa, w zależności od wykonywania przez nie określonych funkcji wdrożeniowych. Ze względu na rolę Ministerstwa Infrastruktury oraz Środowiska w przypadku ISPA, obie te instytucje będą także objęte EDIS.

W przypadku wskazania określonej roli w systemie wdrażania funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności dla ww. instytucji, wypełnienie przez nie wymogów EDIS będzie w znacznym stopniu przygotowywało je do pełnienia takiej funkcji. -->[Author ID2: at Wed Apr 10 10:22:00 2002 ]

Literatura

1. A.Mazur-Barańska, Polska na Drodze Do Unii Europejskiej, Forum Inicjatyw Pozarządowych

2. Unia Europejska wobec procesów integracynych - Autor: Ewa Latoszek, Wydawnictwo: Elipsa, Rok wydania: 2000

3. D. Górska, Europejski Fundusz Społeczny, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

4. Unia Europejska - wyzwania dla Polski - Jacek Wódz Wydawnictwo: WSB Dąbrowa

5. Unia Europejska-Polska. Polityka, regulacje i sposoby działania - Autor: Ewa Małuszyńska, wydawnictwo: AE Poznań, Rok wydania: 2002

6. M. Olszewski, Europejskie Programy Pomocowe dla Polski, Centrum Informacji Europejskiej

7. Unia Europejska - wyzwania dla Polski - Autor: Jacek Wódz
   Wydawnictwo: WSB Dąbrowa

8. Unia Europejska przygotowania Polski .. - Autor: Ewa Synowiec, Wydawnictwo: IKiCHZ Warszawa, Rok wydania: 2001

9. Unia Europejska-Polska. Polityka, regulacje i sposoby działania - Autor: Ewa Małuszyńska, Wydawnictwo: AE Poznań, Rok wydania: 2002

10. Unia Europejska wobec procesów integracynych - Autor: Ewa Latoszek, Wydawnictwo: Elipsa, Rok wydania: 2000

11. A.Mazur-Barańska, Polska na Drodze Do Unii Europejskiej, Forum Inicjatyw Pozarządowych, www.klon.org.pl

12. D. Górska, Europejski Fundusz Społeczny, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, www.klon.org.pl

13. M. Olszewski, Europejskie Programy Pomocowe dla Polski, Centrum Informacji Europejskiej, www.cie.gov.pl

14. Centrum Informacji Europejskiej - www.cie.gov.pl

15. www.staszic.waw.pl

16. www.cofund.org.pl

17. www.eib.eu.int

18. www.ebrd.com

www.staszic.waw.pl

A.Mazur-Barańska, Polska na Drodze Do Unii Europejskiej, Forum Inicjatyw Pozarządowych

D. Górska, Europejski Fundusz Społeczny, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

Dokument został opracowany w oparciu takie akty prawne jak:

• Ustawę z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Komitecie Integracji Europejskiej (Dz. U. Nr 106 poz. 494);

• Rozporządzenie RM z dnia 16 czerwca 1998 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do Spraw Obsługi srodków Finansowych Pochodzących z Unii Europejskiej (Dz. U. Nr 76 poz.494).

• Decentralised Implementation under New Phare Orientation z dnia 14 lipca 1998 r. - dokument Komisji Europejskiej.

Wspomniane zmiany wprowadziło Rozporządzenie Nr 1 Przewodniczącego Komitetu Integracji Europejskiej z dnia 25 czerwca 1999 r.

A.Mazur-Barańska, Polska na Drodze Do Unii Europejskiej, Forum Inicjatyw Pozarządowych

Organizacja przetargów oraz dokonywanie płatności odbywa się zgodnie z zasadami Zdecentralizowanego Wdrażania Phare (Decentralised Implementation System), który od 2001 r. został zastąpiony przez Practical Guide.

Unia Europejska - wyzwania dla Polski - Jacek Wódz Wydawnictwo: WSB Dąbrowa

www.ebrd.com

www.ebrd.com

www.ebrd.com

Unia Europejska - wyzwania dla Polski - Autor: Jacek Wódz Wydawnictwo: WSB Dąbrowa

Przyjęta przez Komitet Integracji Europejskiej w dniu 27 czerwca 2001 r.

Unia Europejska-Polska. Polityka, regulacje i sposoby działania - Autor: Ewa Małuszyńska, wydawnictwo: AE Poznań, Rok wydania: 2002

www.ebrd.com

Unia Europejska-Polska. Polityka, regulacje i sposoby działania - Autor: Ewa Małuszyńska, Wydawnictwo: AE Poznań, Rok wydania: 2002

Unia Europejska-Polska. Polityka, regulacje i sposoby działania - Autor: Ewa Małuszyńska, Wydawnictwo: AE Poznań, Rok wydania: 2002

M. Olszewski, Europejskie Programy Pomocowe dla Polski, Centrum Informacji Europejskiej

W cenach z 2000 r.

M. Olszewski, Europejskie Programy Pomocowe dla Polski, Centrum Informacji Europejskiej

www.ebrd.com

www.ebrd.com

13

Rozwój instytucjonalny

Inwestycje

Współpraca przygraniczna CBC

Inwestycje dotyczące dostosowania

Inwestycje w spójność gospodarczą i społeczną

Inwestycje w acquis

Krajowe systemy wsparcia

---