17.Ukształtowanie Rzeczpospolitej szlacheckiej i powstanie folwarku pańszczyźnianego.
Na początku XVI w Rzeczpospolita była państwem stanowym (stany: szlachecki, mieszczański, chłopski i duchowny). Szlachta w Polsce była liczną grupą społeczeństwa. Dzieliła się ona na posesjonatów (tych, którzy posiadali dobra ziemskie), oraz tych którzy dóbr nie posiadali. Przynależność do stanu szlacheckiego określały: posiadanie dóbr, nazwisko, herb oraz obowiązek służby wojskowej. Wyodrębnieniu się stanu szlacheckiego posłużyły przywileje:
*przywilej koszycki 1374r. nadał go Ludwik Węgierski, aby jedna z jego córek mogła zostać królem Polski. Obniżył on podatek gruntowy płacony przez szlachtę. Szlachta musiała też wyrazić zgodę na podwyższenie podatku.
*przywilej czerwiński 1422r. nadał go szlachcie Władysław Jagiełło i zawierał on zakaz łączenia stanowisk sędziego i starosty w jednym ręku, a przede wszystkim gwarantował nietykalność majątkową szlachty bez wyroku sądowego.
*przywilej jedlińsko - krakowski - Władysław Jagiełło. W zamian za zapewnienie swemu potomstwu panowania w Polsce gwarantował on nietykalność osobistą szlachty bez wyroku sądowego, oraz określał że tylko szlachcic mógł zostać wyższym dostojnikiem kościelnym 1430 - 1433
*przywileje cerekwicko - mieszawskie 1454r. Nadał je Kazimierz Jagielończyk w zamian za udział szlachty w wojnie 13 - letniej. Potwierdził w nim wszystkie dotychczasowe prawa szlachty. Król nie mógł od tego momentu wydawać nowych praw, nakładac nowych podatków, oraz zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich
*przywilej piotrkowski 1496r - nadał go król Jan Olbracht w zamian za wzięcie udziału szlachty w wyprawie na Mołdawię. Ograniczono w nim znacznie możliwości opuszczania wsi przez chłopów - tylko jeden chłop w roku mógł opuścić wieś i tylko jeden członek rodziny mógł zmienić zawód i udać się do miasta. Oprócz tego zwolniono szlachtę z opłat celnych na towary przywożone na własny użytek, oraz zakazano kupowania ziemi przez mieszczan
*1505r. konstytucja Nihil Nori wydana przez Aleksandra i określała, że król nie mógł sam niczego postanowić bez zgody senatu i izby poselskiej
Powstanie folwarku pańszczyźnianego.
Folwark pańszczyźniany to duże szlacheckie gospodarstwo rolne, produkujące przede wszystkim zboże na eksport. Po wielkich odkryciach geograficznych w Europie zach. kilkakrotnie wzrosły ceny artykułów żywnościowych. Sytuację tę próbowały wykorzystać kraje Europy środkowo - wschodniej a wśród nich Polska. Szlachta starała się więc jak najbardziej powiększyć powierzchnię swych folwarków, aby jednocześnie powiększyć swe zyski. Szlachta przejmowała ziemie opuszczone przez chłopów oraz zakupowała łany należące do sołtysów. Zagospodarowano nieużytki i karczowano lasy. Wzrost pow. folwarków spowodował po pewnym czasie brak siły roboczej. Właściciele folwarków więc zaczęli powiększać pańszczyznę, czyli bezpłatną pracę chłopów na ziemiach szlacheckich. Na początku XVI w pańszczyzna wynosiła 1 dzień, w połowie XVI w pańszczyzna wzrosła do 2-3 dni w tyg., powiększając się w okresie żniw. Pomimo tego na wsi istniały wolne gospodarstwa chłopskie, jednak szlachta starała się je wykupić. Brak siły roboczej próbowano rozwiązać systemowo, za pomocą przywilejów przywiązujących chłopów do ziemi. Produkowane przez folwarki zboże spławiano korzystając z dorzecza Wisły do najbliższego portu RP - Gdańska. Sprzedawano je tam następnie kupcom z Europy zach. Głównie z Holandii. Oprócz zboża eksportowano drewno, smołę, wosk, wełnę, skórę i futra. W zamian za to importowano wyroby rzemieślnicze, przyprawy, tkaniny i inne artykuły luksusowe. W tym czasie powstało sformułowanie ,,Polska spichlerzem Europy” a cały wiek XVI uważano w Polsce ,,złotym wiekiem” z powodu dobrej koniunktury na produkty żywnościowe i duży zarobek szlachty.