Państwo narodowe w obliczu globalizacji i integracji.
Kondycja państwa narodowego:
Utrata prestiżu przez państwo narodowe w II połowie XX wieku
„kluczowe przemiany” - koniec wieku XX
Sulowski: państwo narodowe to w pełni już ukształtowana organizacja społeczeństwa globalnego, z podziałem na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Ale przyszłość tego tworu jest niewiadomą.
Wstrząs II Wojny Światowej skutkuje (głównie w Niemczech) pytaniami o wizję przyszłości państwa narodowego:
O sens istnienia państwa narodowego:
czy jest nadal potrzebne, czy ma być ponadnarodowe, czy jest możliwe państwo postnarodowe?
Integracja europejska jako efekt m.in. doświadczeń wojennych.
Daisaku Ikeda i Arnold Toynbee: państwo narodowe nie jest niezbędne, ponieważ
procesy globalizacji, współpraca międzynarodowa i integracja regionalna ograniczają rolę państwa narodowego
traci ono swoje klasyczne atrybuty:
epoka broni nuklearnej i zbiorowych systemów bezpieczeństwa = małe i średnie państwa tracą tzw. niezależny udział w wojnie - czyli element niezależności państwa na arenie międzynarodowej.
biznes i korporacje międzynarodowe tworzą społeczności, które silnie identyfikują się z samą korporacją, a nie z państwem.
Oblicza globalizacji
Anthony Giddens:
Globalizacja to:
Widzenie historyków: globalizacja to kontynuacja dawnych trendów cywilizacyjnych, z której zrobiono mit. Globalizacja jako zjawisko ekonomicznej aktywności w skali światowej.
Zaawansowany proces oznaczający, że żyjemy w świecie bez granic, gdzie następuje pewna erozja państwa narodowego a technologia informacyjna tworzy sieć komunikacyjną dla wszystkich
Proces ekonomiczny, społeczny, polityczny i kulturowy, gdzie granice państw narodowych tracą na znaczeniu, a oddziaływanie zjawisk ekonomicznych, społecznych, politycznych i kulturowych ma wymiar ogólnoświatowy = globalizacja powoduje zmniejszanie się znaczenia terytorium i przestrzeni.
Józef Kukułka: internacjonalizacja materialnego i duchowego życia społeczeństw to nie to samo co procesy globalizacji.
2 kierunki wyprowadzania przyczyn globalizacji:
przyczyny zewnętrzne:
dynamika rynku światowego,
nowe technologie
rewolucja w komunikacji (masowej)
przyczyny wewnętrzne, stworzone przez państwa narodowe:
globalizacja nie jest prawem natury, ale konsekwencją procesu postępującej internacjonalizacji międzynarodowych rozwoju stosunków międzynarodowych
obecna globalna polityka w wielu dziedzinach jest wynikiem woli politycznej państw narodowych.
Konsekwencje globalizacji
Kazimierz Krzysztofek: bilans korzyści i strat globalizacji.
Korzyści: promocja konkurencji, efektywności, zwiększenie ilości miejsc pracy, rozwój nowych technologii => a przez to wykształcenia. Osiągnięta dzięki usunięciu barier handlowych i kapitałowych.
Straty i krytyka globalizacji: deformacja rozwoju społeczeństw, ograniczenie (ujednolicenie) rozwoju kultury, erozja społeczeństw obywatelskich poszczególnych państw, utrudnianie de-i redemokratyzacji, doprowadza do ruiny państwo narodowe, prowokowanie fundamentalizmów i niekontrolowane procesy ponadnarodowe o charakterze patologicznym (hmmm?)
Francis Fukuyama: globalizacja to jedyna droga do przekształcenia państw w biednych w bogate. Warto tu wspomnieć o tezie Immanuela Wallersteina o 3 grupach państw: centrum - czyli państwa rozwinięte, półperyferia - państwa, które próbują dołączyć do elitarnego klubu centrum oraz peryferia - państwa zupełnie nierozwinięte, znajdujące się daleko w tyle w procesie ewolucji. Wallerstein wątpi w możliwość wyrównania poziomu rozwoju świata, nawet w nieokreślonej dalszej przyszłości.
Inne spojrzenie (Sulowski): nowe wyzwanie, ale i szansa dla państwa narodowego. 5 czynników na które globalizacja wpływa:
Demokracja: zacieśnienie związków elit, media jako rozgrywający na rynku politycznym
Regionalizacja: rezultat integracji gospodarczej, rozbudzenie tożsamości regionalnej, „małych ojczyzn” np. Śląsk, Tyrol, Katalonia.
Lokalność - Prognoza rywalizacji obszarów, z której zwycięsko wyjdą MIASTA ŚWIATOWE - czyli obszary najbardziej zurbanizowane. W nich już następuje bądź nastąpiła koncentracja międzynarodowego kapitału finansowego, umysłowego i wpływów. Świadczą usługi globalne (prawnicy, reklama, ubezpieczenia). => kategoria miast globalnych: Londyn, Nowy Jork, Tokio, Singapur. Droga od greckiego polis do global polis.
Mamy obecnie dwa stronnictwa: entuzjastów i sceptyków. W/g prof. Sulowskiego najwyższy czas nadszedł na realistów, na trend myślowy który dokona wyśrodkowania skrajnych dotąd ocen globalizacji
Państwo i polityka w obliczu globalizacji.
Proces globalizacji nie tylko wpływa na funkcjonowanie państwa narodowego, ale także będzie miał konsekwencje dla analizy politologicznej. Jaka jest odpowiedź państwa narodowego na globalizację? Nie wiadomo.
Państwa straciły wyłączność na oddziaływania w stosunkach międzynarodowych. Nowe podmioty
global players: organizacje międzynarodowe, korporacje ponadnarodowe, organizacje pozarządowe. Nastąpił wzrost ich znaczenia i możliwości działania.
Zdaniem R. Kuźniara procesy globalizacji zmniejszają poziom demokracji w środowisku międzynarodowym.
pojęcie governance - nowa forma polityki siły (E.Otto Czempiel - „Kluge Macht. Aussenpolitik fur das 21 Jahrhundert).
Mowa tu bardziej o zarządzaniu, kooperacji międzynarodowej, a nie klasycznej polityce siły w wydaniu radzieckim bądź amerykańskim.
Tam, gdzie współzależności typu korporacyjno-integracyjnego (ergo: wpływy global players) są słabsze, stosunki międzynarodowe pozostają stosunkami multilateralnymi.
Zanikanie linii podziału między polityką wewnętrzną a zagraniczną.
Kryzys gospodarczy nie dotyka już 1 państwa, a cały region lub cały świat
Uzależnienie społeczeństw od decyzji podejmowanych daleko od nich - czyli w jakiejś „górze”, egzotycznych dla przeciętnego obywatela gremiach decyzyjnych..
Systemy polityczne scedowały monopol na informację mediom - powstanie autentycznej IV władzy, najskuteczniejszej „komisji śledczej”. Autor wątpi jednak, czy media odzwierciedlają rzeczywiste głosy i opinie społeczeństwa.
Polska i państwa Europy Środkowej i Wschodniej a proces globalizacji i integracji.
Kłopoty oswobodzonych spod jarzma komunizmu państw wobec integracji ze strukturami międzynarodowymi - konieczność cedowania na nie świeżo odzyskanej suwerenności napotyka silny opór społeczeństw.
Oddziaływanie zjawisk globalnych vs. Procesy demokratycznego podejmowania decyzji w systemach politycznych państw narodowych.
Uzależnienie roli państw i funkcjonowania systemów demokratycznych od sytuacji międzynarodowej. Mamy więc do czynienia ze starciem demokracji i globalizacji?? Tak, w tym sensie, że należy teraz znaleźć rozwiązanie które pozwoli pogodzić wpływ zjawisk globalnych z procesami podejmowania decyzji w systemach politycznych poszczególnych państw.
Jadwiga Staniszkis - obumieranie państwa postkomunistycznego:
samolikwidacja instrumentów rządzenia,
Osłabienie centralnych ośrodków decyzyjnych państwa i przekształcenie go w tzw. network state - państwo sieciowe.
decentralizacja
komercjalizacja zadań dotychczas państwowych
Globalizacja jako czynnik sprawczy obumierania instytucji państw postkomunistycznych.
Przekonania opinii publicznej kontra perspektywa historyczna:
Historycy: obecna sytuacja międzynarodowa byłego bloku wschodniego pomimo ograniczeń suwerenności wynikających z procesów globalizacji oraz akcesji do struktur ponadnarodowych jest i tak korzystniejsza niż ograniczona suwerenność pod moskiewskim przewodnictwem.
Polska opinia publiczna 1999: Polska polityka zagraniczna ma niewielkie znaczenie (56%). Losy Polski zależą przede wszystkim od naszej polityki zagranicznej (27%). Która część społeczeństwa ma rację? Kwestia jest dyskusyjna. Dlaczego ponad połowa polskiego społeczeństwa jest pesymistycznie nastawiona do możliwości III RP?
Doświadczenia historyczne
Pamięć o II WŚ i rozbiorach i Jałcie
Negatywna promocja struktur międzynarodowych do których Polska przystąpiła
Niekompetencja polityków w wyjaśnieniu powyższych kwestii
Perspektywy dla państwa narodowego.
2 kierunki myśli politycznej:
1) Oglądamy dziś na świecie powolną agonię państwa narodowego
2) Państwo narodowe w obliczu procesów integracyjnych, globalizacyjnych i internacjonalizacyjnych nadal ma rację bytu. Jaki możemy przytoczyć dowód na większą realność tego kierunku myślenia?
Po II Wojnie Światowej tacy politolodzy jak C.Jaspers, K.W. Deutsch uznawali ideę państwa narodowego za - delikatnie mówiąc - niezwykle szkodliwą dla świata. Jednak J.Kocka po przełomie początku lat 90-tych zauważył, że gdy tylko sytuacja międzynarodowa stała się korzystna, „niemiecka dynamika narodowa” obudziła się natychmiast, a skutkiem jej było zjednoczenie Niemiec. A zatem nastąpił powrót do idei państwa narodowego.
Również na Zachodzie państwa narodowe istnieją i mają się dobrze. Herman Lubbe zauważył w 1994 („Abschied vom Superstaat. Vereinigte Staaten von Europa wird es nicht”), że chociaż:
Państwo narodowe musiało delegować wiele ze swoich kompetencji
To pozostaje głównym podmiotem organizującym politykę (tak wewnętrzną, jak i międzynarodową, przyp. MG)
Na przykładzie Unii Europejskiej możemy śmiało powiedzieć, że państwo narodowe przetrwa globalizację i wiele innych procesów. Rozstrzygnięcie co do przyszłego kształtu Unii jako struktury zdecydowanie konfederacyjnej, a wręcz federacji niezawisłych państw bardzo wyraźnie to pokazuje.
To od państwa narodowego bowiem zależeć będzie, jak dalece posunięta zostanie integracja międzynarodowa na ogólnoświatowej arenie politycznej i społecznej.
Podstawowe wyznaczniki istnienia państwa narodowego nie zmieniły się. Nadal są to „organizacje terytorialne społeczeństwa, które mogą nim zarządzać”, „mające kompetencje w sprawach przymusu i spr. Wojskowych, decydujące o tym, jakie kompetencje państwa należy przekazać strukturom międzynarodowym, a jakie nie.