Zasady kształcenia dorosłych
Zasady nauczania są to, ustalone na podstawie wieloletnich analiz i ocen przebiegu różnych procesów nauczania - uczenia się, normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów z podstawami wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności, wpajać im umiejętności pojmowania świata oraz wdrażać do samokształcenia. Tak rozumiane zasady nauczania slużą realizacji ogólnych celów kształcenia i obowiązują w pracy szkół różnych typów i szczebli, a także w kształceniu pozaszkolnym w zakresie różnych przedmiotów nauczania, zarówno dzieci i młodzieży jak i osób dorosłych.
Takich zasad nauczania, jako norm ogólnych, najczęściej literatura pedagogiczna wylicza siedem. W odniesieniu do uczniów dorosłych, owe siedem zasad uzupełnić o kilka (4) dodatkowych związanych ze specyfiką procesu kształcenia dorosłych.
Zasada:
poglądowości
przystępności
świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania -uczenia się
systematyczności
trwałości wiedzy
operatywności wiedzy uczących się
wiązania praktyki z teorią
kształtowania umiejętności uczenia się
wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych
indywidualizacji i zespołowości
ustawiczności kształcenia
Każda zasada może być przedmiotem szerokich komentarzy i propozycji konkretnych aplikacji. Przedstawmy może w skrócie każdą z nich.
Zasada poglądowości
Jest jedną z najwcześniej sformułowanych i zarazem najpowszechniej uznawanych zasad nauczania. Przestrzega ona przed wszelkim werbalizmem, zalecając w procesie poznawania rzeczywitości bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk, a nie zastępowanie ich opisami słownymi. Jeżeli kontakt bezprośredni z poznawaną rzeczywitością nie jest możliwy, należy posłużyć się jej różnymi zastępnikami, np. dydaktycznymi środkami audiowizualnymi.
Zasada przystępności
W pracy dydaktycznej dopomina się o respektowanie w procesie nauczania - uczenia się rozwojowych możliwości uczących się. Ta zasada zwana też zasadą stopniowania trudności
podpowiada następujące reguły postępowania: W nauczaniu należy przechodzić
od tego, co jest dla ucznia bliskie do teg co dalsze,
od tego, co jest dla ucznia łatwiejsze do teg co trudniejsze
od tego, co jest uczniom znane do tego, co jest nowe i nieznane
a uwzględnić różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów.
Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania -uczenia się
Eksponuje potrzebę ciaglego aktywizowania ucznia poprzez wprowadzanie go w różne sytuacje problemowe i namawianie do ich samodzielnego, naturalnie pod opieką nauczyciela, rozwiązywania.
Zasada systematyczności
Jest jedną ze zasad decydujących w sposób istotny o skuteczności świadomych poczynań ludzi i w procesie nauczania - uczenia się odgrywa rolę szczególną. Nauczyciel winien uwzględniać następujące reguły
znać stan wiedzy wyjściowej uczących się i systematycznie do tej wiedzy nawiązywać
ustalać tzw. merytoryczny środek ciężkości każdego tematu zajęć, na jego tle i w powiązaniu z nim eksponować wszystkie pochodne wobec niego wiadomości i umiejętności
zaznajamiać uczących się z nowym materiałem dopiero po uprzednim podzieleniu omawianego tematu na punkty i podpunkty, omawiane kolejno
wprowadzać streszczenia i systematyzujące powtórzenia nie tylko na początku danych zajęć, ale również po zakończeniu poszczególnych tematów cząstkowych
Zasada trwałości wiedzy
Wskazuje na konieczność podejmowania i stosowania przez nauczyciela licznych zabiegów dydaktycznych po to, aby uczniowi ułatwić trwałe zapamiętanie poznanych przez niego wiadomości i opanowanych umiejętności.
Zasada operatywności wiedzy uczących się
Zwraca uwagę na potrzebę tzw. nauczania wielostronnego, to jest takiego, które obok metod nauczania-uczenia się opartych na przyswajaniu wiedzy stosować będzie również metody kształcenia poprzez odkrywanie, przeżywanie i działanie praktyczne. Rzecz w tym, aby uczący się nie opanowywali jedynie tzw. wiedzy biernej, czysto pamięciowej, lecz wiedzę operatywną, pozwalającą na sprawną realizację różnych zadań, również życiowych, nawet w sytuacjach dla uczniów zupełnie nowych.
Zasada wiązania praktyki z teorią
Jest kontynuacją sugestii, zawartych w treści zasady dopiero co wspomnianej. Mówi ona o potrzebie przygotowania uczących się do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnorakich sytuacjach praktycznych.
Zasady odnosząjące się przede wszystkim do procesów edukacji osób dorosłych
Zasada kształtowania umiejętności uczenia się
Jest podstawą wdrażania uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy. Rozwijanie umiejętności uczenia się, poznawania i doskonalenia podstaw organizowania własnej pracy umysłowej i stosowania skutecznych metod nabywania wiedzy nazywane jest także doskonaleniem technik uczenia się.
Zasada wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych
Zwraca uwagę na znaczne korzyści wynikające z możliwości nawiązywania, w toku kształcenia również do bezpośrednich, indywidualnych doświadczeń innych uczących się osób, a nie tylko do wiedzy samego nauczyciela. Dorośli ucznowie posiadają na ogół znacznie bogatsze doświadczenie aniżeli młodzież szkolna czy nawet studenci studiów dziennych.
Zasada indywidualizacji i zespołowości
Kieruje uwagę na indywidualne możliwości uczących się dorosłych, a w związku s tym na problem wymagań i ocen, podkreśla też znaczenie zespołowości w uczeniu się.
Zasada ustawiczności kształcenia
Wskazuje na istotę i potrzebę zachowania ciąglości i systematyczności w procesie uczenia się dorosłych w celu aktualizowania zdobywanej wiedzy, podnoszenia kwalifikacji, nadążania za rozwojem nauki i techniki, a przede wszystkim zapewnienia możliwości stałego rozwoju i wzbogacania osobowości.