Muzykoterapia

Termin „muzykoterapia” pojawił się około 1950 roku. Pochodzi od słowa ”muzyka” -miusic (łac.), mousike (gr.)- oznaczającego sztukę, zwłaszcza śpiewu i gry na instrumentach” oraz od słowa „terapia” therapeuein (gr.), które w szerszym kontekście oznacza leczenie. Muzykoterapia ściśle wiąże się z medycyną, psychiatrią i psychologią. W Polsce wyraźny rozwój tej dyscypliny nastąpił w latach 70. XX wieku za sprawą otwarcia Instytutu Muzykoterapii we Wrocławiu. Obecnie muzykoterapia definiowana jest jako ”forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka”. Muzykoterapia to metoda postępowania wielostronnie wykorzystująca wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka. Poprzez różne elementy i rodzaje, zróżnicowane formy odbierania i uprawiania, muzyka wywiera leczniczy wpływ zarówno na dzieci, jak i osoby dorosłe. Nadrzędnym celem muzykoterapii jest pomaganie klientowi w aktualizowaniu pełnego potencjału ludzkiego, a nie rozwijanie muzycznych sprawności. Jest to proces leczenia muzyką, aby żyć. Muzykoterapia dzieli się na:
a) kliniczną - przeznaczona dla ludzi chorych, ponieważ jej działania są częścią leczenia kompleksowego i zmierzają do uzyskania konkretnych efektów leczenia;
b) profilaktyczną - aktywną (odtwórczą) - wymagającą od dziecka współdziałania. Odbiorca muzyki jest też twórcą poprzez odtwarzanie najprostszych elementów muzycznych: rytmu, melodii, tempa, ruchu przy muzyce itp.
- receptywną - pozornie bierny odbiór muzyki, niewymagający od dziecka uzewnętrzniania swych umiejętności muzycznych ani innych objawów reagowania na muzykę. W muzykoterapii można wykorzystać każdy rodzaj muzyki, a nie jak uważano kiedyś, tylko poważnej.
Mogą to być:
1. Utwory marszowe.
2. Popularne szlagiery.
3. Spokojne, melodyjne piosenki lub utwory instrumentalne.
4. Muzyka poważna, jazz nowoczesny, muzyka hinduska. Doskonałym wstępem do muzykoterapii jest muzykowanie perkusyjne. Traktować je należy jako pierwszy etap zainteresowania muzyką. Duże znaczenie ma pierwszy kontakt z muzyką, dlatego spotkanie to powinno być w odczuciu dziecka atrakcyjne i inspirujące do dalszego działania. Muzyka relaksacyjna - ułatwia wykonywanie miękkiego ruchu, oddechu, relaksu, uwrażliwia lub jest tłem czynności codziennych. Muzyka aktywizacyjna - zachęca do ruchu, tańca, integruje, koordynuje ruch, odreagowywuje napięcia, ułatwia perkusyjne muzykowanie (kierunek psychoflzjologiczny). Galińska wyróżnia siedem grup metod ze względu na funkcje, jakie pełni muzyka w psychoterapii.

1. Odreagowująco-wyobrażeniowe oraz aktywizujące - emocjonalne w których muzyka jest środkiem katalizującym i intensyfikującym proces wyobrażeniowy u pacjenta. Wyzwala wyobrażenia wzrokowe o charakterze projekcyjnym, wywołuje dużo skojarzeń pozamuzycznych. Pobudzając emocje sprzyja katharsis, czyli wyzwoleniu zablokowanej energii emocjonalnej.

2. Treningowe - oparte są na różnych wariantach treningu autogennego Schultza i nawiązujące do teorii uczenia się, w szczególności do koncepcji odruchów warunkowych Pawłowa. Chodzi w nich o nauczenie pacjenta usuwania napięcia psychofizycznego. Początkowe eksperymenty polegały na wytwarzaniu związku czasowego między bezwarunkowym działaniem środka nasennego a muzyką, która aplikowana kilkakrotnie łącznie z lekarstwem stawała się bodźcem warunkowym sprowadzającym samoczynnie sen. W treningu autogennym Schultza pacjent ma uzyskać umiejętność dowolnego rozluźniania napięcia mięśni, regulowania funkcji wegetatywnych, neutralizowania świadomości i uwalniania jej od nieprzyjemnych stanów napięciowych. Dochodzi do tego w wyniku wielokrotnych ćwiczeń pod kierunkiem terapeuty przy jednoczesnym włączeniu własnych wyobrażeń. Schwabe w swojej regulatywnej muzykoterapii zaleca pacjentowi, aby w trakcie słuchania muzyki w pozycji leżącej kierował myśli ku muzyce, jak również przenosił je na własne stany somatyczne. Metodę treningu autogennego z podkładem muzycznym wprowadzili w Polsce Cwynar i Aleksandrowicz, wydając specjalną płytę relaksacyjną.

3. Relaksacyjne

- stosowane w różnych dziedzinach medycyny, nie tylko w psychiatrii. Na przykład, Dąbrowska stosowała zestawy nagrań działających wybitnie kojąco i relaksujące wobec pacjentów z różnymi schorzeniami w Sanatorium w Ciechocinku.

Między innymi, wybrane utwory Chopina działały odprężająco na stan psychiczny, ale jednocześnie obniżały nadmiernie wysokie ciśnienie o ok. 10 do 15 mm słupa rtęci.

4. Komunikatywne

- związane z uczeniem komunikacji społecznej. W trakcie rozmaitych zadań muzycznych pacjenci uczą się nowych za­chowań społecznych i emocjonalnych, np. uczą się współdziałania, przeciwstawiania się osobom znaczącym, wczuwania się w to, co ktoś chce wyrazić.

5. Kreatywne

- w postaci improwizacji instrumentalnej, wokalnej i ruchowej. Do tej grupy należy elementarne muzykowanie wg metody Orffa, podczas której pacjenci realizują proste formy muzyczne na in­strumentach muzycznych, np. rondo rytmiczne i kanon rytmiczny.

6. Kontemplacyjne.

- podczas których program muzyczny może wywoływać intensywne przeżycia piękna, np. uczucia wzniosłości przy słuchaniu muzyki organowej, może także pobudzać do kontemplacji w trakcie wyobrażania sobie treści związanych np. z tematem „Mój świat marzeń".

7. Aktywizujące

- są to wszelkiego rodzaju ćwiczenia pobudzająco - aktywizujące najczęściej o charakterze zabaw ruchowych przy muzyce.

Formy muzykoterapii.

1. Bierna - odtwarzanie uprzednio specjalnie przygotowanej muzyki dla uzyskania uspokojenia, odwrócenia uwagi i zorganizowania czasu wolnego. Przykładem muzykoterapii biernej jest koncert rekreacyjny. Jest to nieco dłuższa forma. Istotą tego koncertu jest uporządkowany wg klucza (od niepokoju do relaksu i aktywizacji) układ jednorodnych emocjonalnie utworów mających spowodować odprężenie, uporządkowanie, równowagę i aktywność.
2. Aktywna
a) czynne muzykowanie na prostych instrumentach perkusyjnych;
b) zajęcia zabawowo - rytmiczne przy aktywnym współudziale dzieci tj. ruchowe tworzenie muzyki (wykorzystanie metody R. Labana), malowanie muzyki, rytmiczne tworzenie muzyki;
c). Przerywnik muzyczno - ruchowy (najkrótsza i najłatwiejsza forma). Jest to układ kilku ćwiczeń, które ułatwiają wyciszanie emocji:
- naprzemienne podskoki w parach lub indywidualne na jednej nodze lub obunóż;
- naśladowanie ruchów, mimiki w parach;
- odbicie lustrzane (muzyka zależna od rodzaju ruchów);
- rytmiczne wymachy rąk i nóg - "pajacyk";
- rytmiczne, naprzemienne przysiady w parach (rozwijanie zaufania);
- płynne ruchy całego ciała (motyl, ptak, wąż) itp.

Fazy muzykoterapii i jej cele.

I. Odreagowanie - klaskanie, tupanie, podskoki, gesty, krzyk.
Cel: - zmniejszenie napięcia psychicznego;
Wykonywanie kilku prostych, spontanicznych, dynamicznych ruchów oraz swobodna emisja głosowa zmniejszają napięcie mięśniowe, co prowadzi do obniżenia napięcia emocjonalnego.
Ćwiczenia te obniżają lęk i agresję. Mogą być prowadzone bez podkładu muzycznego lub na tle szybkiej muzyki.

II. Zrytmizowanie - klaskanie, wykonywanie rytmicznych ruchów ciałem, maszerowanie.
Cel: - pogłębienie "odreagowania" , przy równoczesnym "uporządkowaniu" i zintegrowaniu grupy przez wytworzenie poczucia wspólnoty.

Stosuje się proste ćwiczenia, mniej dynamiczne i wolniejsze niż w I etapie, grupa wykonuje je wspólnie.

III. Uwrażliwienie - I wersja - samodzielna gra na prostych instrumentach.
Cel: - pogłębienie percepcji muzyki, uświadomienie dzieciom ich własnych stanów emocjonalnych.
II wersja - wyrażanie ruchem, gestem różnych stanów emocjonalnych ilustrowanych przez muzykę.
Cel: - uwrażliwienie na dynamikę, tempo, rytm itp.

IV. Relaksacja - ćwiczenia oddechowe w pozycji leżącej lub siedzącej.
Cel: - pogłębienie odprężenia fizycznego i psychicznego.

Można stosować sugestię słowną spokoju, bezpieczeństwa i ciepła. Często odnosi się to do przebywania wśród przyrody.

V. Aktywizacja - łagodna lub dynamiczna.
a) łagodna - spokojne ćwiczenia w pozycji leżącej, przechodzenie do pozycji stojącej przez siad;
b) dynamiczna - ćwiczenia w tempie (mini aerobic).
Zwracamy uwagę na stopniowe podnoszenie się z pozycji leżącej. Pamiętamy o ćwiczeniach oddechowych.

V. Zakończenie - krótka rozmowa na temat odbytych zajęć, odczuć i wrażeń.

1

4

---