Kierunek: Pedagogika społeczna w zakresie pracy opiekuńczej i socjalno-wychowawczej

Studia niestacjonarne drugiego stopnia

NOTATKA DO PREZENTACJ pt. „ PEDEUTOLOGICZNE POGLĄDY JANUSZA KORCZAKA”

Na wstępnie krótkie przypomnienie zagadnienia, jakim jest PEDEUTOLOGIA, aby każdy miał jasność, na czym będzie skupiła się prezentacja.

Idąc za Wincentym Okoniem (1992) dowiadujemy się, że PEDEUTOLOGIA (gr. paideutès - nauczyciel, lógos - słowo, nauka) to „ (…) dział pedagogiki, którego przedmiotem są zagadnienia dotyczące nauczycieli :

• osobowość nauczyciela;

• dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego;

• kształcenie i doskonalenie nauczycieli;

• ich praca zawodowa.”

Trzy główne składniki pedeutologii:

1. osobowość nauczyciela, która jest pewnego rodzaju strukturą, która jest dynamiczna i dotyczy właściwości psychofizycznych człowieka a przejawia się w jego zachowaniu (działaniu). Co więcej osobowość człowieka kształtuje się „ w toku rozwoju społecznego jednostki, przez całe jego życie, pod wpływem różnych czynników.”

2. wiedza przedmiotowa ;

3. wiedza i umiejętności pedagogiczne - kompetencje oraz kwalifikacje nauczyciela uażane za najważniejszy składnik zawodu nauczycielskiego.

Z historycznego punktu widzenia dopiero na w latach trzydziestych XX w. zaczęto pojawiła się naukowa refleksja pedeutologiczna. Na przełomie lat 1931/32 na posiedzeniu Międzynarodowej Ligii Nowego Wychowania w Nicei powołany został specjalny Komitet, który odpowiedzialny był za opracowanie „zagadnień kształcenia nauczycieli”. Komitet ten tworzyli przedstawiciele różnych państw a Polskę reprezentowali m.in. profesorowie: Józef Mirski, Helena Radlińska, Henryk Rowid.

Krótka biografia Janusza Korczaka

(zdjęcie) Janusz Korczak (1878-1942) tak naprawdę nazywał się Henryk Goldszmit. Pochodził z rodziny żydowskiej, jego ojciec był znanym i zamożnym przysięgłym adwokatem - zmarł po długotrwałej chorobie umysłowej w wieku 52. lat. Henryk Goldszmit uczęszczał do gimnazjum a następnie rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Jednocześnie wziął udział w konkursie literackim, gdzie napisał sztukę teatralną, którą musiał podpisać pseudonimem - stąd wziął się Janusz Korczak.

W trakcie studiów napisał woje pierwsze książki: Dzieci ulicy (1901) oraz Dziecko salonu (1906). Po zakończeniu studiów lekarskich wyjechał podczas wojny na front by opatrywać rannych żołnierzy podczas wojny rosyjsko-japońskiej. Po wojnie powrócił do Warszawy i tam „całą swoją mądrość, wiedzę, energię, zapał oddał dzieciom.”

Wszystko, co robił Korczak było dla dzieci oraz z myślą o nich: dla nich pracował, pisał ale również pisał o nich dla dorosłych.

Zakres jego działań był bardzo szeroki, był:

• lekarzem w szpitalu dziecięcym w Warszawie,

• wychowawcą na koloniach (gdzie kolonie same w sobie były nowością);

• założycielem Domu Sierot*, jak również jego kierownikiem przez bardzo wiele lat, naczelną wychowawczynią była Stefania Wilczyńska.

DOM SIEROT: charakteryzował się tym, że ustalane były tam wspólnie prawa i obowiązki wychowanków, istniał samorząd dziecięcy, samorząd koleżeński oraz prowadzono własną gazetę. Na ówczesne czasy było to pionierskie oraz rewolucyjne w dziedzinie wychowania. W Domu Sierot przebywało 100 wychowanków. (zdjęcia: Domu Sierot, Stefanii Wilczyńskiej, artykuł zamieszczony w czasopiśmie „w słońcu”, zdjęcie Korczaka))

Ponadto:

• pisał książki,

• wykładał na uczelniach wyższych i na kursach dla wychowawców,

• jak również redagował „Mały Przegląd” (było to pismo stworzone i złożone tylko z listów dzieci oraz

• pracował, jako rzeczoznawca do spraw nieletnich w sądzie w Warszawie.

STARY DOKTOR - bo tak powszechnie nazywano Korczaka, cieszył się wielkim uznaniem, szacunkiem oraz sympatią społeczeństwa.

Do końca swoich dni pozostał u boku swoich wychowanków - w 1942 r. zabrano wszystkich z Domu Sierot i zagazowano w Treblince.

BLISCY O JANUSZU KORCZAKU:

Wychowanek Korczaka - Samuel Gogol

„Zapamiętałem Korczaka jako człowieka łagodnego, z którym można o wszystkim mówić. Widziałem w nim cały świat. Dyskutował z nami, opowiadał, a my dorzucaliśmy swoje uwagi (…). Wyszliśmy od Korczaka jako ludzie.” (ZDJĘCIA Z UCZNIAMI)

Alina Edestin - wychowanka Janusza Korczaka

„Janusz Korczak zapewne był czarodziejem, który bez trudu zjednywał sobie serce dziecka. z każdego jego spojrzenia i gestu promieniowała tak głęboka, spokojna i prawdziwa miłość, że dziecko u jego boku natychmiast czuło się bezpieczne i ufne.”

Bursistka Domu Sierot - Hinda Lewi-Lisner

„I oto, Drogi i Dobry Panie Doktorze, samo życie obciążyło mnie obowiązkiem opowiedzenia o Twoim wielkim, głęboko ludzkim sercu. I niech Bóg mnie wesprze, żeby udało mi się przekazać słowami prawdy rozdziały z Twego cudownego życia, które pełne było samopoświęcenia przez całe Twoje istnienie, aż do ostatniej godziny.”

Przyjaciółka Janusza Korczaka - Maria Grzegorzewska o Januszu Korczaku:

„Wykłady Korczaka to nie teoretyzowanie, nie gotowe formuły, nie rozważania płynące z wiedzy książkowej - to mówił mądry wychowawca o uczeniu się na błędach i powodzeniach, w codziennej, ustawicznej pracy, to jego ciągłe poszukiwanie, dochodzenia, badania w przeżywaniu z dziećmi ich zajęć, trosk, radości, rozczarowań i zachwytów. Zjawiały się na wykładach tych jak gdyby wizje żywych dzieci i współżyjącego z nimi badacza-wychowawcy, który wie, że dziecko ma prawo do protestu i że jeżeli się nie szanuje praw dziecka, to nie można mu stawiać żadnych wymagań.”

POGLĄDY JANUSZA KORCZKA DOTYCZĄCE WYCHOWAWCY:

Janusz Korczak przyglądając się pracy wychowawców w Domu Sierot, wyodrębnił postawy negatywne i pozytywne opiekunów.

Do negatywnych postaw zaliczali się wychowawcy:

1. Wychowawca- brutal- lekceważący, a nawet brutalny stosunek do własności dziecka.

Posiadanie własnych rzeczy jest naturalną potrzeba każdego człowieka, a tym bardziej dziecka. Niezaspokojenie tej potrzeby już w wieku dziecięcym może mieć swoje negatywne następstwa w dalszych okresach życia jednostki. Może ono również powodować zaburzenia w zaspokajaniu potrzeb bezpieczeństwa, nowych wrażeń, samodzielności i samorealizacji. Zaspokojenie zaś tej potrzeby wytwarza według Korczaka szacunek do cudzej własności.

J. Korczak mówił na ten temat: „ Jak śmiesz, chamie, rozporządzać się cudzą własnością? Jak śmiesz potem żądać, by dzieci cośkolwiek szanowały i kogokolwiek kochały? Palisz nie papierki, a ukochanie tradycji i rojenie o pięknym życiu”.

2. Wychowawca- liberał- w oczach dzieci ośmieszają się wychowawcy pobłażliwi- liberalni, którzy chcą „skokietować dzieci: szybko, tanio i bez pracy usiłują się wkraść w dziecięce zaufanie.

Jest to liberalizm, który wypływa z łatwizny wychowawcy. Ona powoduje też bierność w pracy. Bystry obserwator, jakim jest dziecko, widząc także momenty złości wychowawcy- liberała, szybko rozpozna jego wartość. Ten liberalizm o pejoratywnym znaczeniu dotyczy zarówno potrzeb, jak i systemu wartości, które ma urzeczywistniać w dziecku opiekun- wychowawca.

3. Wychowawca- dozorca- wychowawca, który uważa, że jego obowiązkiem jest przede wszystkim czuwać.

Ten typ wychowawcy tworzy system nakazów i zakazów, za pomocą których utrzymuje wśród dzieci ład zewnętrzny. Nie chce w swojej pracy ponosić ryzyka, które jest naturalnym elementem każdej pracy, w pedagogicznej w szczególności. Są to opiekunowie, którzy ukrywają istotne trudności wychowawcze. Idą na „cichy układ z młodzieżą”. Wychowawcy pragną jedynie pozyskać dobrą opinię od swoich przełożonych.

4. Wychowawca- tyran- opiekunowie, którzy uważają kary cielesne za metody wychowawcze.

J. Korczak neguje taką postawę pisząc: „Nie bić ani samemu, ani wzywać do pomocy rodziców. Wiara w pięść zabija szacunek dla intelektu, uczucia człowieka oślepia i rozjątrza”.

Używanie przemocy fizycznej wobec dziecka burzy jego poczucie bezpieczeństwa i rodzi nienawiść do wychowawcy zamiast szacunku.

5. Wychowawca- apostoł- opiekun, który w działaniach swoich jest ofiarą, nastawiony tylko na dawnie.

Opiekun sprawuje opiekę kosztem istotnych wartości swego życia dla stworzenia podopiecznemu najkorzystniejszych sytuacji życiowej. Tymczasem on sam ma wiele potrzeb, które wymagają względnie ciągłego zaspokajania. Od tego między innymi zależy jakość sprawowanej przez niego opieki nad podopiecznymi.

6. Wychowawca- przyrodnik- ma darzyć swoich podopiecznych miłością bezwarunkową.

Wychowawca, który może a nawet powinien mieć swoich faworytów wśród swoich podopiecznych. Wynagradzać ukochane dzieci niezależnie od pożytku lub wartości dziecka.

7. Wychowawca- dogmatyk- opiekun, który chce wszystkie dzieci urobić według jednego wzoru i nadać ten sam kierunek rozwoju ich osobowości.

Trzeba zauważyć, że zarówno „urabianie” w czystej postaci, jak i „swobodny wzrost” w czystej postacie mogą doprowadzić do różnego rodzaju zaburzeń w osobowości dziecka.

8. Wychowawca- idealista- wstępuje z słodką iluzją, że wchodzi w światek czystych, czułych i szczerych duszyczek, których względy łatwo zaskarbić, a zaufanie zyskać.

Należy przypuszczać, że taka postawa wychowawcy występuje w początkowym okresie pracy. Z biegiem czasu oraz lepszym rozpoznaniem rzeczywistości opiekuńczo- wychowawczej nabiera ona realnych cech.

9. Wychowawca- rutyniarz- bezwzględne przeciwieństwo wychowawcy- apostoła.

Rutyna powoduje niski poziom pracy wychowawczej.

J. Korczak mówi o rutynie w aspektach negatywnych i pozytywnych. W aspekcie negatywnym rutyna rutynę zdobywa obojętna wola, poszukująca sposobów, by ułatwić uprościć pracę, zaś w aspekcie pozytywnym rutyna polega na perfekcyjnym opanowaniu danej pracy.

10. Wychowawca bez samokontroli i samooceny- ciągle odwracają uwagę od siebie i skupiają się na pilnowaniu i rejestrowaniu win podopiecznych.

Do pozytywnych postaw zaliczali się wychowawcy:

1. Wychowawca- pracownik- powinien odznaczać się autentyczną pracowitością. Powinien swą pracę uważać za „największą wartość życia”.

Praca jako taka jest o tyle wartością, o ile znaczące są jej efekty. Korczak mówił na ten temat że, „ praca jest najcenniejszą częścią treści mego życia najbardziej osobistego” .

2. Wychowawca- diagnostyk- zadaniem opiekuna jest przede wszystkim diagnozowanie i zaspokajanie, w szczególności potrzeb opiekuńczych podopiecznych.

Nie ulega wątpliwości, że postulat ciągłego poznawania dziecka do dziś nie stracił na aktualności. Jednak jego stosowanie musi mieścić się w przystępnych granicach. Obok poznawania dziecka wychowawca winien posiadać umiejętność wczuwania się w świat jego uczuć i przeżyć.

3. Wychowawca- pielęgniarz- wychowawca ma być pielęgniarzem wobec swoich podopiecznych. Nie wolno mu ani lekceważyć, ani wymawiać się z tego obowiązku.

4. Wychowawca- ogrodnik- wspieranie w rozwoju podopiecznych- wychowanków.

J. Korczak mówił: „ Mogę budzić to, co drzemie w duszy, nie mogę nic stworzyć. Śmieszny będę dąsając się na siebie lub dziecko”. Wychowanie zaś ma również moc zmienić człowieka w pewnych aspektach.

5. Wychowawca- organizator- wychowawca winien odznaczać się umiejętnościami organizatorskimi.

Zarówno współcześnie jak i w historii doświadczenia pedagogów praktyków wskazują na niezbędność umiejętności organizatorskich w postawach wychowawców, zwłaszcza w wychowaniu grupowym.

6. Wychowawca i odpowiedzialność- wychowawca ma ponosić odpowiedzialność za wychowanków.

Opieka może mieć dwojaki zakres:

• Bieżący, „na dziś”, kiedy jej opiekuńcze skutki sięgają jedynie do granic funkcjonowania opieki i ustają wraz z nią;

• Perspektywiczny, „na jutro”, jeżeli jej rezultaty sięgają poza bieżące sytuacje opiekuńcze i cały pierwszy okres opieki, tj. do usamodzielnienia, i aktualizują się w dalszym życiu podopiecznych.

7. Wychowawca- obrońca- zadaniem wychowawcy dać mu żyć, zdobyć prawo, by było dzieckiem.

Sam Korczak mówi, iż dziecko ma prawo „skłamać, wyłudzić, ukraść i nie jest wychowawcą, kto się oburza, kto się dąsa, kto ma żal do dziecka, że jest tym, czym jest. Opiekun- wychowawca ma przestrzegać prawa dziecka do szacunku. Ma wykazywać tolerancję wobec jego niewiedzy i niepowodzeń.

8. Wychowawca i cierpliwość- życzliwy dla każdego podopiecznego, niezależnie od jego zalet, wad i przewinień. Wychowawca ma przede wszystkim dostrzegać jego dobre strony, bronić przed złem, przebaczać.

Dziecko pragnie, by wychowawca właśnie wtedy okazał mu życzliwość, gdy winne, gdy złe, gdy je spotkało nieszczęście. Opiekun- wychowawca powinien odznaczać się cierpliwością, a zwłaszcza w trudnościach opiekuńczo-wychowawczych.

Poszukiwania indukcyjne Korczaka polegały na obserwowaniu i krytycznym ocenianiu, z jednej strony, własnych skutecznych i błędnych posunięć wychowawczych, z drugiej, na badaniu postępowania wychowanków, z którymi współpracował. W swoich poglądach na wychowawcę zwracał uwagę na istnienie biopsychicznego wyposażenia dziecka, które ma wyzwolić wewnętrzne siły dziecka, wdrażać do porządku, zwyczajów, obyczajów i norm przyjętych w danym społeczeństwie. Zwracając szczególną uwagę na takie rozumienie dziecka, Korczak wymagał od opiekunów skrupulatnego i rozumnego traktowania wychowanków. Podkreślał on też wagę otoczenia i środowiska nauczyciela obok jego wyposażenia teoretycznego i praktycznego mającego wpływ na zmianę postaw i stosunku wobec podopiecznych. Janusz Korczak uważał, że podstawowym warunkiem rozumienia drugiego człowieka jest właściwa postawa słuchającego.

PODEJŚCIE KORCZAKA DO DZIECI:

1. Cel Korczaka w wychowaniu

Stworzenie diagnostyki wychowawczej polegającej na właściwej interpretacji symptomów.

2. Trzy cechy wychowania wg Korczaka

• obserwacja - niestrudzona, wnikliwa, bystra, rzetelna, baczna, dokładna

• diagnoza - wyważona, ostrożna, oględna

• terapia - beziluzyjna, realistyczna

OBSERWACJA:

• pierwszoplanowa rola

• ćwiczenie umiejętności patrzenia

• zwracanie uwagi na objawy, takie jak: uśmiech, śmiech, rumieniec, okrzyk, płacz (ze łzami, łkanie, prawie bez łez), ziewnięcie, westchnienie

• cierpliwość

• rozumienie objaw

• prowadzi do rozważań(imponujący materiał do diagnozy)

„Uważnie przyglądać się albo ponieść fiasko jako wychowawca.”

DIAGNOZA

• nie popadanie w bezwarunkową pewność swoich sądów

• brak pochopnego szufladkowania

• diagnoza oparta na bogatych obserwacjach, doświadczeniach i danych

• wszelkie opinie i oceny pozostają w sferze hipotez i przypuszczeń

„Dziecko jest pergaminem szczelnie zapisanym drobnymi hieroglifami, których część
tylko zdołasz odczytać.”

TERAPIA

• zaangażowane, pozbawione iluzji działanie

• działanie po postawieniu diagnozy

• próbowanie, szukanie(bez oddalania się od rzeczywistości) - brak gotowych recept

• śmiałe idee i oryginalne metody

• pozostawienie miejsca na niespodzianki stworzone przez życie

• trzeźwe widzenie rzeczywistości, konkretne wychowawcze przedsięwzięcia

3. Postulaty Korczaka dotyczące dziecka

• dziecko a otaczający świat - dziecko widzi,przystosowuje się i jest „motorem” zachodzących zmian

• dziecko a jego pamięć - brak obciążenia niepotrzebnymi informacjami, przygotowanie do przetwarzania wiedzy do „wiedzy przyszłości”

• dziecko a jego prawa - przyznanie tych samych praw co dorosłemu, doprowadza do zmian na świecie

• dziecko a tolerancja - wychowanie ku pełnej tolerancji doprowadzi do pokoju na świecie, przyszłe pokolenia nie będą znały wojen

• dziecko a rodzice - dobroć w wychowaniu spowoduje naturalną miłość i szacunek, których nie da się osiągnąć przemocą i nakazem

„Korczak szukając rozwiązań, przekonany jest, że jedynym schronieniem Boga na
ziemi jest dusza dziecka.”

Zrozumieć dziecko, jak uczył Korczak, to potrzeba bezinteresownej cierpliwości, przezwyciężenie miłości własnej, zaufanie do drugiego człowieka, w tym szczególnie do dziecka, a także, jak powtarzał Korczak, systematyczne korygowanie siebie.

Dziecko

NARODZINY

• obciążone genetycznymi doświadczeniami przodków

• czyste, nieświadome złego

• wzywa pomocy, bo jest słabe, nie wie co się z nim dzieje

• nie rozumie „klapsa”, karzącego głosu

• jest przerażone otaczającym je światem

• szuka ciepła i pożywienia - nie grzeszy

• darowany Duch(SACRUM) - nieznana siła witalna

KOMPLIKACJE PRZY NARODZINACH

• konieczność operacji, unieruchomienie powoduje naukę przemocy, szybkich agresywnych ruchów i cierpienia

• SACRUM - wkracza w nie nauka życia

DZIECKO = MIESZKANIEC, OBYWATEL, CZŁOWIEK

WYCHOWANIE DZIECKA

• oddziaływanie i wpływanie na dzieci i młodzież

• korczakowska koncepcja wychowania ma za zadanie chronić dobroć i czystość w dziecku

• Korczak = odkrywca przeżyć dziecka(intuicyjnie wnika w przeżycia), szukanie mechanizmu rozwoju bądź zahamowania dziecka

• Korczak nakazuje, by pozwolić naturze na rozwój indywidualny

Nauczyciel wg Korczaka

Nauczyciel - wychowawca ma zadanie w odniesieniu do dziecka:

• przywracać możliwość prawidłowego i harmonijnego rozwoju

• przywracać radość życia, zaufanie do ludzi

• dać możliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb fizycznych, psychicznych i emocjonalnych

• rozbudzić zamiłowania i zainteresowania

• nauczyć aktywnego uczestnictwa w kulturze

• zapewnić udany start życiowy i wybór zawodu zgodnie z możliwościami i zamiłowaniami

• wdrożyć do aktywnego udziału w życiu społecznym i politycznym

• uczyć dobrej roboty

Nauczyciela- wychowawcę musi więc cechować:

• Duża tolerancja, by unikać postawy oceniającej;

• Zrozumienie innych, które zależy także od zrozumienia siebie;

• Interakcja między wychowawcą a dzieckiem, która powinna uwzględniać wiele zmiennych, tj.: poziom wiedzy, rozwój intelektualny, stopień rozwoju uspołecznienia, poczucie więzi z innymi osobami, a także wiek rozwojowy dziecka.

2012 ROK JANUSZA KORCZAKA
„NIE MA DZIECI - SĄ LUDZIE”

W 2012 roku obchodzony jest ustanowiony uchwałą Sejmu Rok Janusza Korczaka w związku z przypadającymi w tym roku 70. rocznicą śmierci Starego Doktora i 50. rocznicą założenia przez niego sierocińca na ul. Krochmalnej w Warszawie. (PLAKATY)

KAMPANIA SPOŁECZNA „NIE MA DZIECI - SĄ LUDZIE”

„jest podsumowaniem wszystkich działań zorganizowanych w Roku Janusza Korczaka, ale jej celem przede wszystkim jest zwrócenie uwagi społeczeństwa i uwrażliwienie go na fakt, że dzieci są pełnoprawnymi obywatelami i mogą korzystać z przysługujących im praw.”

Kampania rozpoczęła się 20 listopada 2012r. - data nie jest przypadkowa, ponieważ tego właśnie dnia obchodzony jest POWSZECHNY DZIEŃ PRAW DZIECKA ustanowiony przez ONZ w ramach uchwalenia DEKLARACJI PRAW DZIECKA oraz KONWENCJI O PRAWACH DZIECKA, który jest najważniejszym dokumentem obowiązującym niemalże na całym świecie, który ma zapewnić wszystkim dzieciom ochronę.

Dziękujemy za uwagę.

„Śmierć nie jest trudna, znacznie trudniejsze jest życie.” J.K.

Bibliografia:

1. Barszczewska L., Milewicz B. (1989), Wspomnienia o Januszu Korczaku, wyd. „Nasza Księgarnia”, Warszawa

2. Budzeń H. (2009), Wybrane zagadnienia i problemy z pedeutologii, wyd. Wyższa szkoła Administracji w Bielsku-Bałej, Bielsko-Biała

3. Dauzenroth E., (2005), Janusz Korczak. Życie dla dzieci, Wyd. WAM, Kraków

4. Gurycka A., (2002), Korczakowskie inspiracje, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

5. Kwiatkowska M. (2008), Pedeutologia, pedagogika wobec współczesności, wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa

6. Okoń W. (1992), Słownik pedagogiczny, wyd. PWN, Warszawa

7. Przytyk I. (1998), Prekursorzy pedagogiki opiekuńczej, Adam Marszałek, Toruń

8. (red.) I. J. Przytyk (2003), Korczak- człowiek, badacz, pedagog i wychowawca, Wyższa Szkoła Humanistyczno- Ekonomiczna, Włocławek

9. (red.) Nawrot A., Jabłońska P., Grzesik A., (2004), Słownik Pisarzy, wyd. GREG, Kraków

Źródła internetowe:

1. http://ms.gov.pl/pl/informacje/news,4516,rusza-kampania-spoleczna-nie-ma-dzieci--sa.html

2. http://2012korczak.pl/

3. http://dziecisawazne.pl/janusz-korczak-rodzicielstwo-bliskosci-w-pierwszej-polowie-xx-wieku/

4. http://www.culture.pl/baza-literatura-pelna-tresc/-/eo_event_asset_publisher/eAN5/content/12-rzeczy-o-korczaku-ktore-warto-wiedziec

5. http://www.ksiazka.net.pl/?id=4&tx_ttnews[tt_news]=13003

6.  http://www.profesor.pl/publikacja,7404,Artykuly,Ideal-postawy-nauczyciela-wychowawcy-w-pogladach-Janusza-Korczaka

Fotografie wykorzystane do prezentacji:

1. Szlązakowa A. (1979), Janusz Korczak, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa

2. Źródła internetowe

Okoń W. (1992), Słownik pedagogiczny, wyd. PWN, Warszawa, str. 153

Składniki prakseologii opracowane na podstawie: Budzeń H. (2009), Wybrane zagadnienia i problemy z pedeutologii, wyd. Wyższa Szkoła Administracji w Bielsko-Białej, Bielsko-Biała, s. 8-10, 17-18

Budzeń H. (2009), op.cit., s. 10

(red.) Nawrot A., Jabłońska P., Grzesik A. (2004), Słownik Pisarzy, wyd. GREK, Kraków, s.185

Gogol S. (1978) Sipuro szel Gogol. „Hachinuch Hamszutaf” tłumaczyla z hebrajskiego I. Merżan [w:] Barszczewska L., Milewicz B. (1989), op.cit., s. 88

Edestin A.: Fragment książki Silhouttes du siècle (1977) Paryż, tłumaczył z francuskiego B. Milewicz [w:] Barszczewska L., Milewicz B. (1989), op.cit., s. 37

Lewi-Lisner H. (1965): fragmenty książki Bi`mchicato Janusz Korczak, tłumaczył z hebrajskiego B. Milewicz [w:] Barszczewska L., Milewicz B. (1989), op.cit., s. 131

Grzegorzewska M. Nie można go z nikim porównać [w:] Barszczewska L., Milewicz B. (1989), Wspomnienia o Januszu Korczaku, wyd. „Nasza Księgarnia”, Warszawa, s. 226

Przytyk I. J.(2003), Różnorodność postaw opiekuna-wychowawcy w poglądach pedagogicznych, [w:] Korczak- człowiek, badacz, pedagog i wychowawca, (red.) I. J. Przytyk, Wyższa Szkoła Humanistyczno- Ekonomiczna, Włocławek, s. 73.

Ibidem, s. 73.

Przytyk I. (1998), Prekursorzy pedagogiki opiekuńczej, Adam Marszałek, Toruń, s. 75.

Przytyk I. J., Różnorodność…, op. cit., s. 74.

Ibidem, s. 74.

Ibidem, s. 75.

Ibidem, s. 75.

Przytyk I., Prekursorzy…, op. cit., s. 79.

Przytyk I. J., Różnorodność…, op. cit., s. 76.

Ibidem, s. 76-77.

Przytyk I., Prekursorzy…, op. cit., s. 80.

Przytyk I. J., Różnorodność…, op. cit., s. 78.

Ibidem, s. 79.

Przytyk I., Prekursorzy…, op.cit., s. 84.

Przytyk I. J., Różnorodność…, s. 80.

Przytyk I., Prekursorzy…, s. 86.

Przytyk I., Różnorodność…, s. 81.

Ibidem, s. 82.

Ibidem, s. 83.

Pawłowska R. (2003), Janusz Korczak jako nauczyciel nauczycieli, [w:] Korczak- człowiek, badacz, pedagog i wychowawca, (red.) I. J. Przytyk, Wyższa Szkoła Humanistyczno- Ekonomiczna, Włocławek, s. 103-104.

Ibidem, s. 105.

Dauzenroth E., (2005), Janusz Korczak. Życie dla dzieci, Wyd. WAM, Kraków, s.90.

Tamże, s. 91.

Gurycka A., (2002), Korczakowskie inspiracje, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 87.

Ibidem, s. 106.

http://www.ksiazka.net.pl/?id=4&tx_ttnews[tt_news]=13003 (korzystano 19.11.12r.)

http://ms.gov.pl/pl/informacje/news,4516,rusza-kampania-spoleczna-nie-ma-dzieci--sa.html (korzystano 19.11.12r.)

11

---