METODYCZNA ANALIZA SYSTEMU DYSCYPLINARNO - IZOLACYJNEGO W RESOCJALIZACJI
I JEGO NEGATYWNE KONSEKWENCJE W POSTACI TZW. „DRUGIEGO ŻYCIA”.
System dyscyplinarno - izolacyjny polega na całkowitym podporządkowaniu objętych nim jednostek narzuconemu rygorowi dyscypliny oraz na odizolowaniu ich od wpływu czynników spoza własnego ośrodka dyspozycyjnego. Istota oddziaływania tego systemu zasadza się na stosowaniu kary, mającej stanowić najskuteczniejszy środek wychowania nieletnich bez względu na stan ich osobowości.
Autokratyczny wychowawca odgórnie dyktuje wymagania reżimu nie licząc się z możliwościami jednostek i wynikającą stąd koniecznością indywidualizowania. Cały wysiłek wychowawcy ogranicza się do stróżowania, by zachowanie osadzonego, w prowadzonym tym systemem zakładzie, zgodne było z regulaminem. Wynikiem braku dobrej pracy wychowawczej jest funkcjonowanie „drugiego życia”, które nieuchronnie prowadzi do dezintegracji osobowości.
Dominacja nakazów, zakazów, żądań opierająca się na surowych restrykcjach i środkach represji, wynika z nieufności i przekonaniu o permanentnym braku dobrej woli nieletnich, których opinii nie należy ani wysłuchiwać, ani się z nimi liczyć. Podstawowa dyrektywa wobec nieletniego każe go traktować jako winowajcę, a nie jako wychowanka, którego osobowość może ulec pożądanym przekształceniom.
Czynnik izolacji to kolejny podstawowy atrybut tego systemu. Ma on charakter kary - odwetu za nieposzanowanie wolności. Trzymanie nieletniego za karę przez dłuższy czas w ograniczonych możliwościach poruszania się i kontaktowania z ludźmi w społeczeństwie ma nauczyć należycie cenić wolność, z której nie potrafił właściwie korzystać.
Funkcje kar i dyscypliny w systemie dyscyplinarno - izolacyjnym.
Kara jest nieodzownym elementem systemu dyscyplinarno - izolacyjnego. Przykładowe kary to:
golenie głowy
uderzenia w twarz
izolatka
zakaz korzystania z telewizji
praca tzw. „karny dyżur”
pozbawianie posiłków
bicie gumą, kablem, ręką.
Karanie wychowanków głodem jest szczególnie szkodliwe, stwarza bowiem nieodparty bodziec do napadów, kradzieży, włamań i rabunków. Sadzanie w izolatce budzi u nieletnich głębokie poczucie niesprawiedliwości, rodzące wewnętrzny bunt, chęć zemsty, postawienia na swoim. Pozbawienie nieletniego prawa do uczestniczenia w zajęciach kulturalnych i oświatowych powoduje nieuchronne zubożenie wychowanka, hamuje jego rozwój i nawiązuje do prymitywizmu „poprzedniego” życia, szczególnie niedopuszczalne jest karanie dodatkową pracą, nie chodzi przecież o to by on pracę znienawidził, by miał jej dosyć.
Zarówno kary o charakterze odwetu, jak i kary o charakterze odstraszania nie wywierają większego wpływu na wychowanków; są one bowiem oceniane przez nich jako ujście wrogości i akt zemsty poszczególnych wychowawców, dla których wymierzanie kary jest jakimś usatysfakcjonowaniem za ciągłe zagrożenie własnego spokoju. Kara odwetowa w odczuciu wychowanków jest aktem przewagi z pozycji siły karzącego wychowawcy.
Z kolei analiza bardzo wielu sytuacji, w których karający zamierzał osiągnąć rezultaty wychowawcze przez nadanie stosowanej przez siebie karze znamion odstraszania od powtórnego popełnienia przestępstwa wykazuje, iż jedynym w zasadzie skutkiem tej sytuacji jest wrogość i nienawiść do karzącego.
Kary wyzwalają upór i zacięcie, uporczywe dążenie do odwetu, zaogniają sytuację i potęgują napięcie. Wychowanie w reżimie przymusu i bezwzględnego podporządkowywania się rygorom musi z natury rzeczy budzić bunt i nienawiść. Dotyczy to szczególnie kar cielesnych, których stosowanie niweczy i obniża poczucie godności osobistej wychowanka, pobudzając jednocześnie jego agresywność, upór, wrogość oraz dążenie do zemszczenia się. Jeśli kara staje się funkcją przypadkowych ocen i wymogów ze strony karających, wówczas wynika często z takich sytuacji stan niepewności, zagrożenia a w efekcie rodzi bunt. Często karanie stwarza w zakładzie okazje do wyładowania brutalności, ale może też znieczulać wychowanków na kary. Kary sprzyjają tworzeniu się w zakładzie tzw. „drugiego życia”, wychowanków łączy wspólny cel jakim jest odwet na wychowawcach.
Dyscyplinarne środki wychowawcze hamują rozwój refleksyjności w sądach moralnych nieletnich. W przypadku dyscypliny narzuconej przez grupę staje się ona wykładnikiem terroru „drugiego życia”, co zmierza w prostej drodze do całkowitej dezintegracji osobowości społecznej wychowanków przebywających w tego typu zakładzie. Kara nie może być traktowana jako podstawowy środek wychowawczy, a strachem przed karą nie da się nikogo wychować w dyscyplinie. W takich warunkach nie ma mowy o resocjalizacji.
Proces wychowania nieletnich systemem izolacyjno - dyscyplinarnym jest miedzy innymi dlatego tak zawodny, a wskutek tego tak niebezpieczny, że stwarza dogodne warunki sprzyjające fikcji wychowawczej, pozory osiągania efektów wychowawczych i naiwne przekonanie, że nieletni faktycznie moralnie dojrzał i osiągnął nieodzowne minimum resocjalizacji. W taki sposób można tylko osiągnąć doraźne efekty, powstrzymując w danym momencie nieletniego od popełnienia przestępstwa, lecz gdy znajdzie się on w sytuacji wolnej od przymusu, wejdzie zapewne ponownie w konflikt z prawem.
Fazy funkcjonowania skazanych w trakcie wykonywania kary:
Faza buntu. Charakteryzuje się występowaniem reakcji dezadaptacyjnych, negatywnym stosunkiem do wysokości wymierzonej kary, poczuciem krzywdy, niechęcią do wchodzenia w kontakty interpersonalne, nasilonymi psychologicznymi mechanizmami obronnymi. Okres ten wymaga podejmowania szczególnych zabiegów wychowawczych, psychologicznych a w razie potrzeby ochronnych.
Faza przystosowania. Wyraża się w przestrzeganiu regulaminu i porządku wewnętrznego, ubieganie się o nagrody regulaminowe, organizowaniem sobie najbliższego otoczenia, dążeniem do psychicznej niezależności, rozluźnieniem zależności od grupy, dbałością o kontakty z rodziną lub innymi osobami, nastawieniem na uzyskanie pracy i nauki zawodu, unikaniem stwarzania problemów przedstawicielom administracji, gotowością do autorefleksji. Pamiętać należy o możliwości negatywnego uaktywniania się w sytuacjach trudnych i podejmowania przez nich ról przywódczych. Fazę drugą zapoczątkowuje uregulowanie sytuacji formalno - prawnej.
Faza przygotowania do zwolnienia. Okres ten charakteryzuje się napięciem psychicznym wynikającym z nadziei na uzyskanie warunkowego przedterminowego zwolnienia. Nadzieja ta jest potęgowana dobrą samooceną swojego postępowania i oczekiwaniem gratyfikacji za nie. W obszarze emocjonalnym obserwuje się w tym okresie narastanie chwiejności nastrojów, a w sferze poznawczej mogą pojawiać się irracjonalne przekonania, że wolność pozbawiona jest trudności.
1