Teoretyczne Podstawy kształcenia Temat 2 Treści programowe
1. Uzasadnienie doboru treści kształcenia
Wymagania doboru treści kształcenia.
Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W. Okonia:
1) Wymagania związane z osobą uczącą się i rozwijającą się pod wpływem edukacji - treści powinny być dostosowane do możliwości ucznia (fizycznych, społecznych, psychicznych); należy uwzględniać fazy rozwojowe dziecka i potrzeby rozwijającego się człowieka.
2) Wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem - przy doborze treści należy uwzględniać możliwości i potrzeby społeczeństwa. Dziedziny, które powinny być uwzględnione przy doborze treści kształcenia to m.in. ojczyzna i własny naród, inne narody, życie społeczno - obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina.
3) Wymagania związane z rozwojem kultury i nauki - treści kształcenia w aspekcie kultury powinny uwzględniać: poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących się różnych wartości i przeżywanie wartości.
Wymagania stawiane treściom kształcenia w ujęciu cz. Kupisiewicz:
- wymagania społeczne, zawodowe i kulturowe
Przygotowanie uczniów do (wybrane zakresy):
• Aktywnego udziału w życiu społecznym, zawodowym i kulturowym
• Odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwem
• Ponoszenie odpowiedzialności za sprawy publiczne
• Życia rodzinnego, wychowania dzieci
• Do współpracy z instytucjami opiekuńczo - wychowawczymi
• Wykonywania określonego zawodu
• Recepcji dóbr kultury, pomnażania tych dóbr
- wymagania naukowe - treści kształcenia powinny odpowiadać wymaganiom nauki; programy nauczania nie mogą zawierać treści niezgodnych z rzeczywistością lub przestarzałych w sensie naukowej prawdy; systematyczna weryfikacja programów szkolnych i zawartych w nich treści kształcenia
- wymagania psychologiczne - dostosowanie treści kształcenia do psychofizycznych możliwości ucznia; wyróżnienie głównych okresów rozwoju intelektualnego
• Młodszy wiek (6-11 lat)
• Wiek dorastania (12-15 lat)
• Wiek wczesnej młodości (15-18 lat)
- wymagania dydaktyczne - konieczność przestrzegania postulatów systematyczności i korelacji; systematyczny układ treści - wykazuje zgodność z logiką danej dyscypliny naukowej; korelacja przedmiotowa - eksponowanie związków zachodzących pomiędzy przedmiotami szkolnymi; korelacja przyczynowo - skutkowa - realizacja jednego przedmiotu gwarantuje początek innego.
- określona koncepcja programowa (pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia)
Trzy układy treści kształcenia:
- liniowy - ważna jest systematyczność
- koncentryczny - powracamy do tego samego zagadnienia, ale w rozszerzonym zakresie
- spiralny - cały czas poszerzamy wiedzę, ale powracamy do początku
Kryteria doboru treści w ujęciu J. Półturzyckiego
-kryterium społeczno-polityczne
-tradycje kultury
-rowój psychofizycznych-kryterium aksologiczno-teologiczne
2.Klasyczne teorie doboru treści kształcenia:
Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) - zasadniczym celem pracy szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki.
2. Formalizm dydaktyczny - zwolennicy formalizmu dydaktycznego uważali treść kształcenia za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów . Celem pracy szkoły jest pogłębianie , rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań . Dlatego głównym kryterium doboru przedmiotów nauki szkolnej powinna być ich zdaniem wartość kształcąca danego, przedmiotu jego przydatność do kształcenia i rozwijania sił poznawczych uczniów.
Teoretyczną podstawą formalizmu dydaktycznego była wiara w istnienie tzw. transferu dodatniego.
3. Utylitaryzm dydaktyczny - według Dewey'a istotnym czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych nie jest ani przyrodoznawstwo ,ani literatura ,ani historia ,ani geografia, lecz tylko indywidualna i społeczna aktywność ucznia. Przy doborze treści kształcenia należy koncentrować uwagę na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego, wyznaczając właściwe miejsce gotowaniu, szyciu, robotom ręcznym itp. Należy nadań nauczaniu "naturalny charakter", uczynić szkołę miejscem życia społecznego, a program nauczania wykładnikiem zainteresowań dzieci i młodzieży.
4. Teoria problemowo - kompleksowa - twórcą jest Bogdan Suchodolski. Według niego na cel pracy dydaktyczno - wychowawczej rzutuje dobór i układ treści programowej. Treści te powinny dotyczyć problemów współczesnego świata, a mianowicie problemów z zakresu techniki, socjologii, ekonomii, sztuki kultury estetycznej itp. Układ treści w programach dla szkół podstawowych powinien być jednolity, natomiast zróżnicowanie należy poprowadzić stopniowo na poziomach ponadpodstawowych.
Dzięki układowi problemowo-kompleks. można by uczyć poszczególnych przedmiotów kompleksowo, czyniąc przedmiotem działalności poznawczej uczniów problemy, których rozwiązanie wymaga posługiwania sie wiedzą z dziedziny różnych przedmiotów.
5. Strukturalizm - K. Sośnicki. Przesłanką wyjściową strukturalizmu było stwierdzenie, iż programy nauczania są przeładowane materiałem, co powoduje wiele ujemnych następstw, a postulat jego redukcji pozostaje w sprzeczności z rozwojem nauki , której osiągnięcia powinny być uwzględniane w programach szkolnych . Mechaniczna realizacja wymienionego postulatu mogłaby zatem naruszyć zasadę systematycznego układu treści kształcenia. Aby uniknąć tego niebezpieczeństwa trzeba włączyć do programu treści najważniejsze, stanowiące trwały dorobek danej nauki nawiązując jednak i do jej historycznego źródła i osiągnięć najnowszych.
6. Egzemplaryzm - H. Scheuerl. Wychodzono z założenia, że bezwzględnie konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół. Redukcja ta nie powinna jednak prowadzić do zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów, gdyż pociągnęłoby to za sobą wiele nie korzystnych skutków pedagogicznych i poza pedagogicznych.
7. Materializm funkcjonalny - Wzg. Okonia - podkreśla opracowania teorii która zapewniałaby uczniom zarówno wiedzę jak i umiejętności posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości . U podstaw tej nowej teorii musi się znaleźć o integralnym związku poznania z działaniem. Zgodnie z tym założeniem podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe. W materiale nauczania poszczególnych przedmiotów należy eksponować "idee przewodnie".
8. Programowanie dydaktyczne - stanowi odpowiedź nie tyle na pytanie czego uczyć na określonym szczeble dydaktyczno wychowawczym, co raczej jak to czynić w sposób optymalny. Dlatego też rzecznicy tej teorii przywiązują dużą wagę do starannej analizy treści kształcenia, a zwłaszcza składających się na tę treść wiadomości oraz zachodzących między nimi związków. W tym celu posługują się przeważnie metodą tzw. . macierzy dydaktycznych oraz metodą grafów .
Z których teorii korzystamy obecnie.
Największy wpływ na szkolnictwo wszystkich szczebli wywarł i do dziś wywiera encyklopedyzm dydaktyczny. Jego piętno łatwo dostrzec w działalności nauczycieli, którzy w pracy z uczniami koncentrują się przede wszystkim na treści wiedzy o świecie, z reguły czerpanej z łatwo dostępnych źródeł(np. Podręczniki, encyklopedie, notatki). Nie interesują się tym, czy uczniowie są ta wiedzą zaciekawieni, czy ma im do czegoś służyć, czy ją stosują dla realizacji jakiś celów osobistych: poznawczych lub praktycznych, czy kształtują na tej podstawie własne sądy o świecie.
Formalizm dydaktyczny, choć w praktyce rzadko spotykany, grozi mniejszymi niepowodzeniami niż encyklopedyzm dyd. Jego zwolennicy nakładają raczej mały nacisk na „materię” wiedzy, jej rola polega tylko na tym, że ma umożliwiać rozwijanie zdolności. Sprawą zasadnicza jest samo doskonalenie sprawności intelektualnych, głównie myślenia. Formalizm powoduje mianowicie lekceważenie treści wiedzy, jej kształcących wartości, jej znaczenia dla życia i praktyki społecznej.
Na działalości praktycznej koncentruje swoją uwagę utylitaryzm dydaktyczny. Jednostronność tej teorii polega na faworyzowaniu uczenia się przez działanie i uzyskiwanych na tej drodze umiejętności praktycznych, a zarazem na niedocenianiu wartości samej wiedzy i formalnego wykształcenia.