” Funkcje i treści podręczników.
Pomimo znacznego rozwoju mas mediów, technologii, podręczniki szkolne nadal są bardzo popularną pomocą naukową i źródłem wiedzy.
Środki wizualne grają ważną rolę w kształtowaniu umysłu. Stworzyły swoisty język wizualny, który pozwala na dotarcie do uczniów. Istotnym jednak jest, iż słowa nie można zastąpić obrazem, a obrazu słowem.
Jan Parandowski w swej „Alchemii” rzekł, iż słowo jest potęgą.
L.S. Wygotski w wydanej w 1934roku pracy „Myślenie i mowa” słowo traktuje jako łącznik między myślą , a mową. Znaczenie słowa zaś jako jednostkę myślenia werbalnego.
Funkcje podręczników:
Rozprawa Romana Ingardena :
„żywe nauczanie” ,m które musi nabyć uzupełnione przez podręczniki, Ingarden zaliczył:
swoistą dezorganizację logicznej i rzeczowej strony procesu nauczania spowodowaną przez występujące w żywym nauczaniu emocjonalne zaangażowanie nauczyciela i uczniów.
Zakłócenie lekcji przez branie w niej udziału różnych osób, o różnych właściwościach psychospołecznych, różnym tempie pracy etc.
Wpływ grupy klasowej na ucznia (uczeń na lekcji współmyśli, współdostrzega)
niektórym uczniom „gromadne” myślenie utrudnia pracę. Taki uczeń woli zdobywać wiedzę indywidualnie. Powodem tego może być nadmiar emocji.
W. Kojs Uwarunkowania dydaktycznych funkcji podręcznika.
Były i są takie systemy dydaktyczne , gdzie pdr. Na wszystkich szczeblach jest podstawowym narzędziem pracy nauczyciela oraz uczniów. Są też takie gdzie stosowany jest okolicznościowo.
Są jednak tez takie, które zwalczamy jako największe zło. Tak twierdził np. Freinet.
Uważał on, że wpływ na osobowość dziecka może mieć jedynie żywa wiedza. Zdobywana bezpośrednio i przezywana na gorąco. Nie cenił on nawet wiedzy poglądowej. Proponował inny środek dydaktyczny : np. zwierzę domowe obserwowane w jego naturalnym środowisku.
W Polsce w roku 1973 według założeń reformy wystąpiło swoiste nadużywanie podręczników. ( Do klas pierwszych w latach 1979-81 drukowano 13pdr)
Współczesny system kształcenia trudno wyobrazić sobie bez podręczników. Doszło do fetyszyzacji podręczników. Są jednak uzupełnieniem „żywego nauczania” jak pisał Ingarden. Często jednak to nauczanie zastępują.
Fetyszyzacja podręczników zagraża systemom szkolnym wielu krajów. Podręczniki stają się często jedynym źródłem wiedzy ,l nie tylko ucznia, ale i nauczyciela. Sprzyja temu taka koncepcja podręcznika , która sprowadza się do uznania jej funkcji informacyjnej.
Przedmiotem poznania przestają być ogólne cele kształcenia , a stają jedynie podręczniki.
Pierwsze postulaty w roli podręcznika sformułował K.Lech . Według niego funkcje podręcznika to:
1)podaje materiał nauczania w sposób odpowiednio uporządkowany , przejrzysty, dokładny. Za pomocą schematów , ilustracji i treści.
2)ułatwia uczniom prace poznawczą na lekcjach przez uwalnianie ich od konieczności dokonywania mechanizmów , zapisów, streszczeń, rysunków.
3) zaznajamia z metodą modelowania prac, jakie uczniowie następnie wykonają samodzielnie indywidualnie czy zespołowo.
umożliwia nauczycielom i uczniom za pomocą testów kwestię rozumienia treści.
Uczy zdobywania wiedzy za pomocą książki , czytania textów o charakterze naukowym , rozumienie twierdzeń podstawowych.
Ukierunkowanie na pracę samodzielną przy dokonywaniu syntezy przerobionego materiału.
Podręcznik traktowany jest tu jako świadczący nauczycielowi i uczniowi wszechstronne usługi.
Z. Mysłakowski szczególną funkcje podręcznika widział , że ma służyć do utrwalania i wykończenia tego co zostało przeżyte.
Podręcznik wykorzystywany jest jako podstawowy, bezpośredni środek w toku nauczania.
Funkcje:
-informacyjna : swoisty przewodnik ucznia w poznawania świata przez ucznia.
Pomocne tu są rysunki, diagramy etc.
Często nie jest to informacja gotowa, a pouczenie. Istotna jest forma pdr. (na formę składają się: harmonia, treści i formy)
-badawcza: wprowadza ucznia w świat poznania. Ma charakter otwarty. Pobudza uczniów do samodzielnego rozwiązywania problemów, oraz podejmowania badań.
Ta funkcja ma szczególne znaczenie dla szkół wyższych. Zapewnia wykształcenie metodologiczne.
-Praktyczna: przygotowanie do praktycznego przetwarzania , ćwiczenia i zadnia do wykonania.
-samokształcenia : budzenie i rozwijanie zdolności poznawczych, samorozwój, budzenie zainteresowań i pozytywnej motywacji.
Funkcje te świadczą o tym, że nowoczesny podręcznik nie podlega dylematom :albo treści, albo obraz.
Struktura i treści podręcznika:
-Zależność między charakterem podręcznika od przedmiotu i stopnia nauki.
Z . Mysłakowski wyróżnił 3typy pdr szkolnych:
1) Podręcznik właściwy ściśle związany z programem nauczania
2) Uzupełniająca książka do czytania
3) Książki podręczne np. słowniki
Pełna lista podręczników właściwych obejmuje:
-podr. Uniwersalny (zawiera tekst systematyczny i problemy do rozwiązania , pomysły badawcze, ćwiczenia)
-podr. Systematyczny ( ujmuje uporządkowaną wiedzę opowiadającą rocznemu programowi nauczania , na uczelniach wyżych występują 2typy podr. Systematycznego: kompendium:obejmuje całokształt encyklopedycznie ujętą wiedzę danej dyscypliny.
Drugi zawiera szczegółowe aspekty danej dziedziny.
-podr. Do ćwiczeń i zajęć praktycznych:
-podr. Programowy (obejmuje część kursu danego przedmiotu)
Kryterium doboru treści podręcznika:
zadawalające odpowiedzi na pewne zagadnienia
praktycznie niewątpliwe: np. uczone wielokrotnie dyskutowane
wiązanie nauki z życiem szczególnie aktualne dla matematyki , przedmiotó przyrodniczych.
Stosunek podr. Do programu
Forma podręcznika:
a)językowo-graficzna: podręcznik ma Cechować poprawność językowa , zgodność z kanonami literackimi, posługiwanie się językiem formalnym, ma pobudzać wyobraźnię, zmuszać do wysiłku umysłowego.
Musi być zachowana harmonia treści i formy. Ilustracja równie ważna jak tekst. Wymaga się jednak od niej:
- zgodności z treściom podr
-wolna od błędów merytorycznych
-w pełni czytelna
-aby odznaczała się walorami estetycznymi