Średniowieczne poglądy na literaturę

• Nie ma jednej teorii i tradycji

• „translatio studio” - przenoszenie antycznej wiedzy przez czytanie

• 4 koncepcje:

→ tradycje neoplatońskie

→ koncepcje Arystotelesa

→ poetyka normatywna

→ enaratio poetarum

• teologia - królowa nauk

• nie istniała instytucja autora, wymagano poświęcenia się dla Kościoła.

• podstawą wykształcenia była sztuka gramatyczna.

• przenikanie się hermeneutyki świeckiej i hermeneutyki świętej

• TRADYCJE NEOPLATOŃSKIE zachowały się dzięki Plotynowi (III w.). Duchowa interpretacja świata, idea nieśmiertelnej duszy. Dusza ma się jednoczyć, a jedność gwarantuje widzenie światła. Proklos ok. 410 r. zastosował ją do dzieł literackich. Ubóstwienie poezji - własnością poezji jest boska wizyjność - jako taka musi posługiwać się alegorią i zagadką (cecha tajemniczości).

→ Markoniusz, Fulgeniusz, Poecjusz, Timajos zauważyli, że świat dialogu jest mikrokosmosem uporządkowanym → mikrokosmos jako odbicie makrokosmosu; harmonia poezji - odbiciem harmonii świata.

→ fabulae (Makrucjusz) - zmyślone opowiadania (narratio fabulosa) służą także filozofom.

• Furgencjusz: korzystanie z alegorii, alegoryczne tłumaczenie. Wg Furgencjusza „Eneisa” - alegoria ludzkiej drogi od narodzin do śmierci. Skoncentrowanie wokół „wielkiego poety”. Dzieła czytane jako encyklopedia, świetne źródło odwołań i mitologii. Była to mitologiczna hermeneutyka. Technika pozwalająca czytać pogańskich autorów. Świat antyczny nie pasował do chrześcijańskiego, wiedza przeszła dzięki alegorii. Hermeneutyka alegoryczna - szkoły w Orleanie, Schart.

→ „intekumentum” zasłona, woal (poetyckie fikcje pogańskie np. Wergiliusza, przenoszone za pomocą tego woalu).

• Św. Augustyn - idea świata jako księgi (pojawia się w modernizmie). Świat, który mówi. Każdy element świata może przynieść odsłonięcie. Świat był znaczący, np. słońce - Chrystus, księżyc - Kościół

→ idea świata skończonego, w środku Ziemia, potem podksiężycowa przestrzeń, a poza nim sfery niebieskie:

→ 9 sfer niebieskich, które mają planety, aniołów i idee (tylko 3 są zwrócone ku ziemi, reszta jest zwrócona do Boga).

→ wszystko wokół Ziemi się obraca. Świat hierarchiczny, mający także w sobie hierarchię bytów. Człowiek jest niżej od Boga i aniołów, ale wyżej od zwierząt i roślin. Każdy miał swoje miejsce, wszystko było uporządkowane.

→ przekłady Pseudodionizego to źródła nauki o aniołach.

• Beola wielebny O figurach i tropach - kontynuuje nauki Augustyna o alegoriach, faktach, alegorii słownej.

• Alogereza: 4 poziomy znaczeń, w tekstach świętych wyróżnia się:

→ literalny, historyczny (erotyczny)

→ moralny, tropologiczny (Pieśń nad Pieśniami ma wymiar moralny: Oblubieniec - Chrystus, Oblubienica - Izrael

→ alegoryczny (dotyczy chrześcijaństwa, bo ma poziom alegoryczny: Bóg i Kościół jako zgromadzenie wiernych)

→ analogiczny, duchowy (Oblubieniec: Bóg, Oblubienica: dusza ludzka)

• według tych 4 sposobów czytano opowieści.

• TRADYCJA ARYSTOTELESOWSKA: trivium: gramatyka, retoryka, poetyka → interpretacyjny dyskurs i znakowość.

• dwa rodzaje poezji: pochwała i obwinianie się; podział pochodzi od Arystotelesa: poezja wzięła się z rodzaju inwektywnego lub panegirycznego

• Tomasz z Akwinu - poezja to inwencyjna część logiki, przypomina sofistykę.

• Albert Wielki - nauki wielkie to te związane z działaniem. Poezja zaś porusza ludzi i motywuje ich do działania.

• przypisuje się moralne intencje pogańskim poetom

• Dante: język wulgarny (nowożytność). Poezja to etyczne przekonywanie, prowadzi do moralnego oświecenia.

• ENARATIO POETARUM: patrystyczna egzegeza - dwie formy egzegezy tekstu: święta i świecka

• Glosa (zapiski na marginesie → wyjaśnienie poszczególnych słów lub fraz) - międzyliniowa i marginesowa

• komentarze, które stanowiły integralną całość z głównym tekstem (dopisywano także komentarze do tych komentarzy)

• prologi (od autorów) - informacje na temat życia poety, jakości dzieła, znaczenia poematu.

• XII w. - pojawiają się komentarze do autorów świeckich.

• intencja - jak przypisać intencję pogańskiemu poecie, aby miała charakter chrześcijański

Święty Augustyn

• św. Augustyn (354-430) - ur. w Dagasie, żył w północnej Afryce i Włoszech.

• Wyznania świętego Augustyna - zapoczątkowują pewną tradycję skupienia na jednostce, która dokonuje rozliczenia z samą sobą, Bogiem, światem wobec końca życia.

• Wyznania są w duchu wzniosłości.

• Augustyn jest związany ze stoicyzmem, manicheizmem (inkwizycja, obraz walki dobra ze złem. To Kościół powinien walczyć ze złem), neoplatonizmem

• Pisanie fabuły w sposób świecki jest potępione, nie zasługuje na uwagę. Chrześcijanie powinno tego unikać.

• w Wyznaniach Augustyn jest semiotyczny, formułuje pytania: jak myśli mogą być artykułowane w umyśle ludzkim; wszystko zależy od logosu.

• słowo ludzkie jest cudowne, ale najważniejsze jest słowo Boże

• mówi, jak interpretować Biblię

• retoryczne dzieło: De doctrina christiana (O nauce chrześcijańskiej):

→ I zasada - hermeneutyka: MIŁOŚĆ CZYTELNIKA

dwuznaczności rozstrzygane w duchu miłości

→ początki semiologii: podział na znaki naturalne (znaki dymne), konwencjonalne (język), figuratywne, literalne, naturalne (samoustalone), konwencjonalne (przekazywane przez istoty żywe), przenośne.

• Pismo Święte natchnięte przez Boga. Znajomość języków to wymaganie duchowe.

→ pierwsze znaczenie dosłowne, ale z dala od krańcowości.

• 7 stopni doskonalenia przed tłumaczeniem Biblii

• Prorocy używają figur i metafor - to nie jest nic złego. Należy parafrazować wszytskie niejasności

3