Nadrzędne zasady formalne prawa wspólnotowego (I)

Skuteczna realizacja podstawowych celów i założeń Wspólnot Europejskich wymagała przyjęcia kilku podstawowych zasad prawnych, dotyczących:

• relacji pomiędzy prawem wspólnotowym (pierwotnym i w szczególności wtórnym), a prawem krajowym poszczególnych państw oraz

• relacji kompetencyjnych pomiędzy władzami wspólnotowymi, a władzami państw członkowskich.

Chodzi to o zasady:

• prymatu prawa wspólnotowego

• bezpośredniej skuteczności prawa wspólnotowego

• odpowiedzialności odszkodowawczej państw za nieprzestrzeganie prawa wspólnotowego

• subsydiarności

Zasady te (oprócz zasady subsydiarności) nie zostały wyrażone w traktatach założycielskich, lecz wypracowane (ustalone) w toku praktyki funkcjonowania wspólnot poprzez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS)

ETS jest jedynym organem dokonującym wiążącej wykładni prawa wspólnotowego; jego interpretacja wiąże także podmioty krajowe. ETS dokonuje interpretacji na wniosek organów Wspólnoty, a także sądów krajowych, które w przypadku napotkania w trakcie rozstrzygania określonej sprawy wątpliwości i problemów prawnych dotykających kwestii związanych z obowiązującym prawem wspólnotowym, mogą zwrócić się do ETS z zapytaniem.

1. Zasada prymatu (nadrzędności, pierwszeństwa) prawa wspólnotowego

• Niejako przy okazji rozstrzygania wątpliwości prawnych zgłaszanych przez sądy krajowe ETS ustalił (orzekł), że prawo wspólnotowe jest nowym porządkiem prawnym, odrębnym zarówno od prawa krajowego jak i od prawa międzynarodowego.

• W związku z tym funkcjonuje ono w szczególny sposób - ETS stwierdził mianowicie, że w przypadku konfliktu pomiędzy normą prawa krajowego, a normą prawa wspólnotowego pierwszeństwo ma ta druga.

Innymi słowy: organy krajowe (sądy i inne) powinny zastosować (rozstrzygając określoną sprawę) normę prawa wspólnotowego, zamiast sprzecznej z nią normy krajowej.

• Prymat taki przysługuje nie tylko traktatom (prawo pierwotne), ale również aktom prawa wtórnego (rozporządzenie, dyrektywa) i to nie tylko przed krajowymi ustawami zwykłymi ale nawet przed konstytucją.

• Nie ma tu również znaczenia która norma (krajowa czy wspólnotowa) została wydana wcześniej.

Nadrzędne zasady formalne prawa wspólnotowego (II)

2. Zasada bezpośredniej skuteczności (bezpośredniego stosowania) prawa wspólnotowego

Z zasady prymatu wynika, że niektóre przynajmniej normy prawa wspólnotowego bezpośrednio po ich ustanowieniu (bez konieczności implementacji za pomocą krajowych aktów prawnych) stają się częścią prawa obowiązującego w danym państwie członkowskim (odpowiednie organy zobowiązane są do ich stosowania w codziennej praktyce) - dotyczy to rozporządzeń, które dla swojej skuteczności w stosunkach krajowych w danym państwie nie wymagają od jego organów żadnych dodatkowych działań implementacyjnych.

• Inna sytuacja istnieje w przypadku dyrektyw, które ze swej natury muszą być wprowadzone w życie za pomocą aktów prawa krajowego.

• Problem: co zrobić, jeżeli dane państwo nie wywiązuję się z obowiązku wdrożenia dyrektywy w odpowiednim terminie lub robi to niewłaściwe.

• ETS orzekł, że w przypadku gdy dane państwo nie wywiązuje się z obowiązku wdrożenia dyrektywy, może zaistnieć wyjątek od zasady adresowania dyrektyw wyłącznie do państw, polegający na tym że niektóre jej postanowienia, jeśli są odpowiednio konkretne, stają się bezpośrednio skuteczne i wywołują skutek powszechny.

Innymi słowy; w normalnej sytuacji, jeżeli dyrektywa przewiduje wystąpienie jakichś korzystnych skutków czy nabycie uprawnień dla obywateli lub osób prawnych, muszą oni czekać na wdrożenie dyrektywy przez macierzyste państwo (dyrektywa jest adresowana do państwa, a nie bezpośrednio do osób fizycznych lub prawnych na jego terytorium).

Jeżeli jednak dane państwo nie wywiązuje się z tego obowiązku, robi to nieterminowo lub niezgodnie z intencją zawartą w dyrektywie, wówczas potencjalni beneficjenci postanowień dyrektywy mogą dochodzić swoich praw przed sądem krajowym, a ten jest obowiązany je uznać, nie czekając na wdrożenie dyrektywy przez władze.

Warunki wystąpienia bezpośredniego skutku:

• Termin do wdrożenia dyrektywy minął

• Postanowienia dyrektywy na które powołuje się jednostka przed sądem zawierają dla niej jakieś uprawnienia (ma w tym interes prawny)

• Treść postanowienia dyrektywy musi być o tyle jasna i konkretna, że nadaje się do bezpośredniego zastosowania przez sąd

• Postanowienie musi być sformułowane w sposób bezwarunkowy

Nadrzędne zasady formalne prawa wspólnotowego (III)

3. Zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państwa

ETS uznał, że każde państwo, które narazi jakiś podmiot na szkodę materialną na skutek swojego działania niezgodnego z prawem wspólnotowym lub zaniechania działań do których jest zobowiązane na mocy prawa wspólnotowego (jak w przypadku nie wywiązania się z wdrożenia dyrektywy) zobowiązane jest do wypłacenia odpowiedniego odszkodowania.

• Jest to dodatkowa zasada wymuszająca przestrzeganie prawa wspólnotowego.

4. Zasada subsydiarności (art. 3B TUE, obecnie art. 5 TWE)

Dotyczy relacji kompetencyjnych pomiędzy organami Wspólnot, a władzami państw członkowskich.

• Co do zasady organy Wspólnot mogą działać tylko w zakresie przyznanych im na podstawie traktatów kompetencji.

• Ich kompetencje mogą mieć charakter:

• wyłączny (w sprawach przekazanych w których decyzje mogą podejmować wyłącznie organy wspólnotowe, a kompetencje państw członkowskich zostały wyłączone - np. polityki wspólnotowej);

• dzielony (nie wyłączny - w sprawach w których mogą działać jednocześnie i obok siebie; Wspólnota i państwa członkowskie).

• Zasada subsydiarności dotyczy tylko podziału kompetencji dzielonych.

Zasada subsydiarności głosi, że w sprawach objętych zakresem kompetencji dzielonych decyzje powinny być podejmowane na tym szczeblu (narodowym lub ponadnarodowym) gdzie jest to bardziej efektywne.

• Wprowadzenie zasady subsydiarności do Traktatu z Maastricht spowodowane było obawą przed niekontrolowanym wzrostem kompetencji Wspólnot, które rościły sobie prawo do podejmowania decyzji w coraz to nowych kategoriach spraw, motywując że jest to niezbędne dla realizacji celów integracyjnych w sposób ogólny zapisanych w traktatach założycielskich.

Praktyczny skutek wprowadzenia zasady subsydiarności polega na tym, że obecnie organy wspólnotowe nie mogą podejmować działalności legislacyjnej powołując się wyłącznie na fakt że służy to osiąganiu celów integracji zapisanych w traktatach, lecz muszą uzasadnić, że celów tych nie da się efektywnie zrealizować inaczej (np. za pomocą legislacji na szczeblu państw członkowskich).

---