Sebastian Grabowiecki (ur. 1543, zm. 19 października 1607) polski poeta barokowy, tworzący jeszcze w czasach renesansu, twórca poezji metafizycznej i mistyczno-religijnej. W zgodnej opinii badaczy najwybitniejszy obok Mikołaja Sępa Szarzyńskiego polski poeta metafizyczny wczesnego baroku. W niektórych ujęciach (Marek Prejs) jeden z dwu reprezentantów tego nurtu wczesnobarokowej poezji w Polsce. Czesław Hernas pisze: Podobnie jak Sęp, Grabowiecki jest poetą intelektualnym, trudnym. Szukał nowych wzorów przeżywania u Gabriela Fiammy, Bernarda Tassa, daleki był od łatwizny pisania, choć dążył właśnie do prostoty wyrazu, ale sprawy, jakie chciał wyrazić, bynajmniej nie były proste. [...] Rozwiązania szukał Grabowiecki w możliwościach ekspresji wersyfikacyjnej, stroficznej, stylistycznej,[...]. ( Cz. Hernas, Barok, Warszawa 1976, s. 31)
W przeciwieństwie do reprezentującego humanistyczny aktywizm Sępa Grabowiecki postulował w swej twórczości metafizycznej koncepcję kwietyzmu. O ile dla tamtego życie było ciągłym „bojowaniem”, o tyle twórca Setnika rymów duchownych skłaniał się ku koncepcji silniej ascetycznej - kwietyzmu właśnie, poszukując w deprecjonowanym w obliczu wartości duchowych świecie Bożego ładu, ukojenie wewnętrzne uznając za kres peregrynacji duchowej. Silnie akcentując kwietystyczne dążenie do pojednania się z Bogiem, Grabowiecki nie reprezentował później dopiero w Polsce rozwiniętych idei mistycznych. Grabowiecki w swej głębowko filozoficznej i uduchowionej liryce neguje wartość poznania empirycznego, za podstawowe i jedyne uznając - duchowe, metafizyczne.
Bóg jest w koncepcji świata poety jedynym źródłem prawdy, a pojednanie z Nim jedyną drogą do jej poznania. W istnieniu doczesnym człowiek jest samotny, świat jawi mu się jako obcy, niemożliwy do pełnego ogarnięcia i wrogi. Takie ujęcie zagadnienia ontologii wpływa na kształt liryki Grabowieckiego. Hernas: Grabowiecki wypowiedział wszechstronną krytykę poznania zmysłowego jako podstawy poznania poetyckiego.(ibidem) Przy olbrzymim zróżnicowaniu i wysublimowaniu skomplikowanych form wierszowych w Setniku stosowanych Grabowiecki drastycznie ogranicza zasób podejmowanych motywów i toposów. Bogactwo formalne idzie w parze z nadzwyczajną surowością materii opisującej świat przedstawiony. Ten jest jak gdyby odrealniony, nieco oniryczny, niekiedy o zabarwieniu alegorycznym. Właśnie ów formalny ascetyzm liryki Grabowieckiego (a trzeba pamiętać, iż tworzył on u progu silnie plastycznego w twórczości poetyckiej baroku) wpłynął na opinię belgijskiego polonisty Claude'a Backvisa, który stwierdził, iż monotematyczna poezja twórcy Setnika ma charakter „katarynkowy” i monotonny. Zamierzona monotonia jest w tym przypadku obraną drogą twórczą, realizującą na płaszczyźnie poetyckiej postulaty ascetyzmu, kontemplacji i kwietyzmu jako imperatywnej warstwy dotyczącej zagadnień ontologii i epistemologii liryki.
Początkowo Grabowiecki prowadził karierę dworską u Zygmunta II Augusta, a potem Stefana Batorego. Później został duchownym. Przyczyny nagłego zwrotu ku życiu kontemplatywnemu nie są dziś do końca wyjaśnione. Niewykluczone, że Grabowiecki był konwertytą, pod wpływem idei kontrreformacyjnych nawróconym z nieokreślonej dziś odmiany protestantyzmu na katolicyzm. Brak materiałów źródłowych nie pozwala na potwierdzenie tej hipotezy. Niewiadome są powody dla których polityk i żołnierz Grabowiecki rozstał się z życiem świeckim. Wiemy na pewno, iż porzuciwszy żonę i życie szlachcica został zakonnikiem. Być może za zasługi wojenne czy dyplomatyczne otrzymał w nowej roli stanowisko opata klasztoru cystersów w Bledzewie, które pełnił aż do śmierci. Autor jednego tomu wierszy Setnik rymów duchownych (1590, przekłady i trawestacje poetów włoskich, wznowionego dopiero w 1893 jako Rymy duchowne) oraz antyreformacyjnej broszury Martinus Lauter eiusque levitas (1585).
Mikołaj Sęp-Szarzyński Twórczość
Podstawowym rysem poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego jest żarliwa religijność, która świadczy o głęboko przeżytym kryzysie religijnym poety. W twórczości tej przesunięty został akcent zainteresowań; z humanistycznego antropocentryzmu na teocentryzm właściwy poetyce barokowej. Typowo barokowe są też środki wyrazu stosowane przez poetę: koncept, locus classicus w budowie i kompozycji wiersza czy marinistyczny meravigliar. Sęp Szarzyński mocno opiera się ponadto na zasadzie paradoksu, puenty, dynamiki opisu oraz poetyckiej eufonii. Bardzo często stosuje aliterację.
Stale powtarzającymi się, czy wręcz obsesyjnymi motywami Sępa Szarzyńskiego są: czas i woda przejawiająca się w postaci rzek Bugu, Dniestru i Dunaju.
Rytmy abo wiersze polskie
Twórczość pisarza opublikowana została dopiero po jego śmierci; przetrwało pięćdziesiąt utworów (reszta zaginęła), wydanych w 1601 roku przez jego brata Jakuba w zbiorze Rytmy abo wiersze polskie. Zostały one napisane najprawdopodobniej w latach 1568-1581.
Na Rytmy (znane w swej współczesnej, wznowionej i uzupełnionej postaci) składa się cykl sześciu sonetów (bodajże pierwszych wierszy w literaturze polskiej napisanych w formie sonetów szekspirowskich), sześć pieśni parafrazujących biblijne psalmy, dziewięć pieśni religijnych o wymowie wybitnie teocentrycznej, trzydzieści epitafiów i napisów na herby szlacheckie oraz dwadzieścia jeden anonimowych erotyków odnalezionych w drugiej połowie XIX wieku przez Aleksandra Brücknera w Bibliotece Zamoyskich. Zbiór otwiera wiersz Napis na statuę abo na obraz śmierci, który ukazał się w roku 1601, prawdopodobnie we Lwowie; za najstarszy utwór uważa się z kolei Nagrobek panu Janowi Starzechowskiemu, dedykowany podkomorzemu ziemi lwowskiej.
Opis Boga w pieśniach Sępa Szarzyńskiego odwołuje się do typowych dla tego poety lęków przed przemijaniem i dynamiką świata oraz do teorii filozoficznych Arystotelesa na temat arché, zwłaszcza tych zawartych w Fizyce. Wspólne poecie i antycznemu myślicielowi pojmowanie świata w kategoriach wiecznych przemian (u Arystotelesa jest to przechodzenie od możliwości do rzeczywistości) znalazło bowiem podstawę w niewzruszoności pierwotnej i najwyższej podstawy (u Arystotelesa: formy, cel działania i siła sprawcza), która sama nadaje ruch wszelkiemu życiu. Za taką, z gruntu opozycyjną wobec teorii neoplatońskich, podstawę uznaje Sęp Szarzyński samego Boga:
Wiekuista mądrości, Boże niezmierzony,
Który wszystko poruszasz, nie będąc wzruszony
Pieśń II
Do innych filozoficznych inspiracji Sępa Szarzyńskiego należy min. myśl Aniciusa Manliusa Severinusa Boethiusa (Boeciusza), którego O pocieszeniu jakie daje filozofia stało się podstawą do napisania krótkiego wiersza Prośba do Boga, błagającego Stwórcę o pokój i ochronę ludzi przed "wichrzącą Fortuną". Równie ważną rolę w tej twórczości odegrała geocentryczna filozofia Klaudiusza Ptolemeusza, swego czasu popierana oficjalnie przez Kościół, przed poetę poddana krytyce, zwłaszcza w duchu concors discordiae (harmonii wśród przeciwieństw) - ideału osiągnięcia doskonałej pewności pośród zmienności losu. Sęp Szarzyński zdecydowanie odrzuca z kolei ideę "twierdzy wewnętrznej" Teresy z Ávili oraz pogląd świętego Augustyna z Hippony, jakoby poznanie Boga leżało w introwertycznym poznaniu własnej duszy; u renesansowego poety Bóg jest raczej transcendentalnym Bytem, ku któremu człowiek zanosi prośby o wsparcie dla swojego wątłego istnienia. Boska Arkadia jest tu również źródłem doskonałej poezji; pierwotnego głosu, źródła pieśni (pieśń krzyczą własną, czystą, nową).
Erotyki Sępa Szarzyńskiego podejmują na ogół temat miłości zmysłowej, najczęściej nieszczęśliwej, z powodu której bohater wierszy doświadcza sprzecznych (przywoływane są ogień i woda jako podstawowe symbole ludzkiej kondycji) odczuć, a nawet osadzonych głęboko w duchowości swojej epoki (rozłam Kościoła, reformacja i kontrreformacja) niepokojów egzystencjalnych. Wiersze te stoją jednak w widocznej opozycji do sonetów Sępa Szarzyńskiego, w których poeta wyraża jawną pogardę względem empirycznie poznawanej rzeczywistości, starając się postawić Boga w miejsce jedynego celu wszystkich ludzkich dążeń
Literatura sowizdrzalska. Twórczość Wespazjana Kochowskiego.
Literatura sowizdrzalska (produkcja literacka małopolskich "klechów" i "rybałtów") jest pod względem socjologicznym, jednym z nurtów staropolskiej literatury plebejskiej, z uwagi zaś na charakter literacki i przeznaczenie, należy do piśmiennictwa popularnego, jarmarcznego czy straganowego. Wśród najciekawszych i najbardziej znaczących utworów literatury sowizdrzalskiej należy wymienić na pierwszym miejscu dwa dialogi o przygodach Szwejka- klechy Albertusa: "Wyprawę plebejską" (1590) i "Albertusa z wojny" (1596), tego samego, najpewniej anonimowego autora, wydane w słynnej Drukarni Łazarzowej, kierowanej przez Jana Januszowskiego (przyjaciel Jana Kochanowskiego, wydawca jego dzieł). Oba utwory odbiły się echem w literaturze i publicystyce staropolskiej, wywołały liczne przeróbki, kontynuacje, naśladownictwa. Dały one początek długiej serii tzw. "albertusów", a więc utworów, w których występował ucieszny klecha we własnej osobie bądź w postaciach swoich obficie rozrodzonych literackich potomków. Do "albertusów" sowizdrzalskich (inne to: kościelne, dworskie, jezuickie) nalezą również: "Komedia rybałtowska nowa" (1615), "Zwrócenie Matyjasza z Podola" (1619), "Albertus- rotmistrz" (1640).
Czołową pozycję w literaturze sowizdrzalskiej zajmują zbiory Jana z Kijan: "Nowy Sowiźnał abo raczej Nowyźnał" (1596). Osobną grupę wśród tekstów sowizdrzalskich stanowią kalendarze z przepowiedniami- humorystyczne i parodystyczne: "Minucje Sowiźnałowe A" i "Minucje Sowiźnałowe B" (ok. 1605).
Należą ponadto do literatury sowizdrzalskiej: "Kiermasz wieśniacki" (ok. 1613-1615) Jana z Wychylówki, "Sejm białogłowski" (przed 1617), "Peregrynacja dziadowska" (1612) drukowana wspólnie z "Peregrynacją Maćkową", "Sejm piekielny" (po 1615), trzy ostatnie utwory podpisał zagadkowy Januarius Sowizralius, "Carmen polsko- latinum cechu pijackiego" (1600), "Naenia abo wiersz żałosny na śmierć wielomożnego pana, jegomości Matysa Odludka, książęcia ultajskiego, wielkiego hetmana łotrowskiego" oraz dialogi rybałtowskie, z reguły poświęcone szkolnej i plebejskiej mizerii: "Potkanie Jannesa z Gregoriasem klechą" (1588), "Synod klechów podgórskich" (ok.1607), "Nędza z Bieda z Polski precz idą" (ok.1624), "Rybałt stary wędrowny" (1632), "Szkolna mizeria" (1633), "Genealogia Nisidesa z Gratisem" (1635), a także liczne inne utwory.
Termin "literatura sowizdrzalska" wywodzi się od imienia Sowizdrzała (Sowiźnała)- bohatera polskiej wersji głośnego niemieckiego zbioru opowiastek, traktujących o przygodach Tilla Eulenspiegla. Literatura sowizdrzalska tworzy nurt opozycyjny wobec literatury warstw panujących, ustabilizowanych i bogatych. Prowokacyjnie ośmiesza mity i ideały kultury "oficjalnej", zarówno szlacheckiej i kościelnej, jak też mieszczańskiej, parodiuje pojęcia etyczne i estetyczne, drwi z poetyki i ideologii, złośliwie deprecjonuje świat wartości społecznych, politycznych, moralnych i obyczajowych w tej kulturze uznawanych i cenionych. W przeciwieństwie do literatury dworskiej i szlacheckiej, była to literatura demokratyczna i ludowa. Twórcy wywodzili się ze środowiska małopolskich klechów i rybałtów.
BIOGRAFIA NOWEGO SOWIZDRZAŁA. Przebija z tekstów Jana z Kijan gorycz doświadczeń i rozczarowań, niedoli i poniżenia. Odtworzyć z nich można również życiorys rybałtowskiego autora. Motywem stałym w autobiografii "Nowego Sowiźnała" jest ustawiczna wędrówka w poszukiwaniu chleba i znośnych warunków pracy oraz związane z tym kłopoty. Zaczynały się one dla małych żaczków już w szkole. Ukończywszy lub po prostu porzuciwszy szkołę, zazwyczaj ze skutkiem nie najlepszym, potem ucieka na wieś. Wspólne wreszcie tym środowiskom było umiłowanie wolności i niezależności osobistej. Wspólne też było dążenie do wyłamania się z więzów pańszczyźnianej niewoli.
Działalność autorów sowizdrzalskich przypada na ostatnie lata XVI wieku i pierwsza połowę XVII wieku, a wiąże się najściślej z rozkwitem małopolskiego szkolnictwa parafialnego.
"Wyprawa plebańska". Nieznany z nazwiska autor przedstawił w niej komiczne perypetie wiejskiego księdza i jego niezbyt rozgarniętego sługi na krakowskim bruku, wśród przekupniów, handlarzy. Pleban przyjechał do podwawelskiego grodu, aby "wyprawić" żołnierza na wojnę z Tatrami, na Podole. Upatrzył on najlepszy materiał na "prawego rycerza" w żaku Albertusie. Pleban uzbraja mianowicie swego klechę w stare żelastwo i kupuje mu szkapę.. Drwiąca i prowokacyjna rozprawa z mitami i świętościami kultury rycersko- ziemiańskiej, wystawiająca na pośmiewisko jej ideały, z politycznym podtekstem.
Miejsce i znaczenie literatury sowizdrzalskiej w piśmiennictwie polskim. "Wyprawa plebańska" jest pierwszym wielkim utworem staropolskiej groteski. Literatura sowizdrzalska przyniosła nowy obraz świata. Stworzyła bohatera; typ bohatera, który nie powielał mechanicznie wzorów, choć do nich nawiązywał, wyrastał zaś najpełniej z polskiego gruntu i z polskich problemów.
Wespazjan Kochowski. Twórczość. Pierwszym wybitnym dziełem Kochowskiego jest zbiór wierszy "Wespezjana z Kochowa Kochowskiego niepróżnujące próżnowanie ojczystym rymem na liryka i epigramata polskie rozdzielone". Tytuł zbioru "Niepróżnujące próżnowanie" jest przekładem łacińskiego "otium negotiosum", odsyłającego do starożytnych jeszcze tradycji. Część pierwsza "Niepróżnującego próżnowania" podzielona została na pięć ksiąg, ostatnia nazwana została "Lyricorum polskich epodon". Podziałowi temu patronował Horacy, odpowiada on czterem księgom ód i księdze epodów. Układ całości przypomina kompozycję zbioru Sarbiewskiego, który również pod jedną kartą tytułową umieścił księgi ód, księgi epodów i epigramaty. Utwory podejmujące pochwałę życia na wsi, obraz życia ziemiańskiego w utworach Kochowskiego ma charakter autobiograficzny. "Budynek" to pochwała nowego dworu w Goleniowach.
Liryki Kochowskiego odwołują się do baroku i klasycyzmu. Wyraźnie barokowa w "Niepróżnującym próżnowaniu" jest poezja religijna, reaktywująca wzory biblijne, średniowiecznej liryki brewiarzowej i popularnej pieśni. Ważna cechą liryków jest wielka rozmaitość strof, czasem bardzo skomplikowanych i nasyconych rymami. Jest to dziedzictwo liryki pieśniowej, melicznej, od początku XVII wieku uprawianej w kształcie barokowym.
UTWORY RELIGIJNE. Można wśród nich wymienić dwa poematy: "Różaniec" (1668) i "Chrystus cierpiący" (1681), zbiór epigramatów maryjnych "Ogród Panieński" (1681), liczne wiersze z "Niepróżnującego próżnowania", a także "Psalmodię polską" (1695).
"Różaniec". Kompozycja utworu Kochowskiego odpowiada ściśle kompozycji różańca. Do tego zbioru Kochowski dołączył przekłady hymnów św. Bonawentury i św. Bernarda oraz epigramaty maryjne nie ustalonego autorstwa.
Wiersz religijne w "Niepróżnującym próżnowaniu" to utwory religijne (polskie i łacińskie), które umieścił poeta w II księdze liryków. W liryce religijnej Kochowski nawiązuje do dwu tradycji: biblijnej oraz pieśni popularnych.
"Chrystus cierpiący". Kochowski przedstawia w piętnastu punktach historię męki i śmierci, zaczynając od Ostatniej Wieczerzy. Przedstawia wydarzenia na podstawie relacji czterech "Ewangelii".
"Ogród panieński", to ogród zamknięty, od średniowiecza symbolizujący Matkę Boską w ikonografii i literaturze. Matka Boska- matka wszystkich ludzi, pośredniczka i obrończyni od złego. Kochowski rozważa w "Ogrodzie panieńskim" problemy zasadnicze teologii maryjnej, kształtujące się na wschodzie i zachodzie od wczesnego średniowiecza.
"Dzieło Boskie" (1684). Kochowski uczestniczył w wyprawie wiedeńskiej. W 1684 roku publikuje dwa teksty: łacińskie dzieło historyczne "Commentarius belli adversus Turcas" i poemat "Dzieło boskie albo pieśni Wiednia wybawioneego". Ukazał dwa plany wydarzeń: ziemski i metafizyczny zamiast imienia bohatera jest właściwy oprawca zwycięstwa. Dedykacja Aleksandrowi Sobieskiemu. Kochowski opisuje wyruszenie wojsk, bitwę pod Wiedniem, spotkanie Jana III z cesarzem Leopoldem).
W 1674 opublikował swoje pierwsze wielkie dzieło - Niepróżnujące próżnowanie. Jest to zbiór kilkuset utworów, podzielonych na cztery księgi liryków, jedną księgę epod i dwie księgi epigramatów. Zabłysnął w nim bogactwem tematów, uczuć, środków stylistycznych i form wersyfikacyjnych. Wyrażał troskę o państwo, opiewał jego triumfy, piętnował słabości, zagrzewał rodaków do walki, chwalił życie na wsi i swe rodzinne strony, dziękował za opiekę niebiosom, ale również żartował z różnych codziennych sytuacji.
W 1681 oddał do druku dwa nowe poematy religijne - Chrystus cierpiący, opłakujący mękę Zbawiciela, oraz Ogród panieński, objaśniający rozmaite tytuły Matki Bożej.
Za czasów Sobieskiego zwrócił się w stronę historii. W 1683 wydał pomnikowe Annalium Poloniae ab obitu Vladislai IV Climacteres (Roczników polskich od śmierci Władysława IV Klimaktery). Są to dzieje Rzeczypospolitej czasów Jana II Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Kochowski korzystał z opowieści bardzo wielu świadków, a także dokumentów i własnych doświadczeń, zachowując przy tym znaczny obiektywizm i krytycyzm. Praca ta jest do dziś jednym z podstawowych źródeł wiedzy o epoce staropolskiej.
Jako historiographus privilegiatus (historyk uprzywilejowany) brał udział w odsieczy wiedeńskiej i sporządził z niej sprawozdanie - Commentarius belli adversus Turcas (Pamiętnik wojny przeciw Turkom, 1684). Następnie spróbował ułożyć na jego podstawie epopeję narodową, lecz udało mu się dokończyć tylko jedną pieśń, wydaną jako Dzieło Boskie albo Pieśni Wiednia wybawionego (1684).
Ostatnim i najwybitniejszym dziełem Kochowskiego była Psalmodia polska (pełen tytuł: Psalmodia polska|Trybut należyty wdzięczności wszystkiego dobrego Dawcy, Panu i Bogu albo Psalmodia polska za dobrodziejstwa Boskie dziękująca (1695). Jest to zbiór psalmów, tekst modlitewny i swoisty testament duchowy, ujęty w formie parafrazy Księgi psalmów. Wyróżnia się ona z jednej strony stylizacją biblijną, a z drugiej - zmianą punktu widzenia z Izraelity na Polaka, z żyda na chrześcijanina, z człowieka starożytnego na nowożytnego. Składa się ona z przemieszanych z sobą 14 psalmów prywatnych i 22 publicznych. Ich naczelnymi ideami są: pokuta i miłosierdzie Boga, powstrzymanie namiętności i ufność w opatrzność (złota mierność), szczególna rola Polski w świecie (nowy naród wybrany, przedmurze chrześcijaństwa, Sobieski - obrońca wiary) oraz wyższość ustroju Rzeczypospolitej (złota wolność). Psalmodia - pisana rytmiczną prozą poetycką - uważana jest przez badaczy za arcydzieło polskiego baroku i znakomitą syntezę ówczesnej kultury.
W 1658 Kochowski ożenił się z Marianną Misiowską. Syna, któremu nadał imiona Hieronim Franciszek, doczekał się dopiero w 1674. Po śmierci Marianny (1677) ożenił się z zamożną wdową, Magdaleną Frezerową (primo voto Różanka). W 1696 zmarła również ona.
Jego największym przyjacielem był Jan Gawiński (również poeta). Do jego znajomych zaliczali się także Stefan Bidziński (znany żołnierz, wojewoda sandomierski), Hieronim Komornicki (opat świętokrzyski) i Pakosław Lanckoroński (polityk i duszpasterz).
Zbigniew Morsztyn- żył w latach 1628-1689. Urodził się w Królewcu. Pochodził z rodziny o tradycjach ariańskich (podobnie jak Wacław Potocki), a także literackich. Uczestnik wojen kozackich i szwedzkich. Jako arian musiał emigrować w 1661 r. Dworzanin B. Radziwiłła. Autor zbioru wierszy z lat 1652-1653 zatytułowanego „Muza domowa” wydanego dopiero w XX wieku.
*EMBLEMAT- utwór słowno- plastyczny łączący rysunek lub obraz alegoryczny z utworem poetyckim będącym refleksyjno- moralistycznym komentarzem zdarzeń sugerowanych przez obraz.
„Emblema 47”
Utwór ten dotyczy przemijalności życia ludzkiego, nieubłaganego upływu czasu, ulotności, który jest charakterystycznym motywem dla epoki baroku. Czas określony jest tu jako „ niedościgniony” ten , który nie wraca. Życie ludzie jest odmierzane biegiem zegara. Śmierć zbliża się do nas niepostrzeżenie i szybko. Podmiot liryczny wyraźnie boi się śmierci i przezywa nad tym jakie życie jest krótkie. Osoba mówiąca w wierszu w apostrofie do boga prosi o przedłużenie życia, a nawet mówi o tym ze jakby Bóg cofnął czas to on spędziłby swoje życie na chwaleniu Niego.
„Emblema 38”
W utworze tym zostaje wykorzystany motyw charakterystyczny dla baroku- vanitas czyli motyw mówiący o marności świata doczesnego. Świat w tej emblemacie zostaje utożsamiony z pawiem- dumnym i pysznym ptakiem. Człowiek żyje w świecie gdzie poddaje się tyranii. Poeta chce aby świat przestał panować nad ludźmi- chce żeby ludzie otrzymali wolność.
„Rozkosz mała, a krótka.”
W tym utworze rozkosz porównywana jest do płomienia- który nie trwa wiecznie, obłoku- który zaraz przesunie się lub rozmyje, płynącej rzeki- której nie można zatrzymać lub zmienić jej biegu, lecącej strzały- która zaraz w cos trafi, baniek wodnych- które za chwilę pękną. Puentę tego utworu jest szereg pytań zadanych chrześcijaninowi i odpowiedzi przez nich udzielanego. Rozkosz w tym wierszu jest ukazana jako cos pięknego, dającego przyjemność ale bardzo krótkiego, ulotnego.
Zbigniew Morsztyn (około 1628-1689) - dworzanin, żołnierz, a przede wszystkim działacz ariański. Pisywał utwory o charakterze dworsko-panegirycznym ("Muza domowa"), fraszki, liryki i erotyki, w których gra słów, kontrasty, kunsztowne koncepty i metafory przypominają styl Jana Andrzeja Morsztyna. Natomiast późniejsze pieśni miłosne i refleksyjne pisane są w duchu folkloru szlacheckiego (np. erotyki w kształcie hejnału - pieśni porannej, wiersze sielankowe lub tzw. votum - pochwała ziemiańskiego żywota).
Ważnym dziełem w twórczości Morsztyna jest poezja "ariańska" - liryka religijna, utwory polemiczne i wiersze filozoficzne. Był obrońcą tolerancji religijnej. Przykładem zbioru liryków religijnych są "Emblemata" (dedykowany Katarzynie z Sobieskich Radziwiłłowej). Koncept barokowy w tych utworach opiera poeta na przeciwstawieniu miłości - śmierci, ognia - popiołowi, słońca - ciemności, dążeń ciała - dążeniom duszy.
Twórczość Daniela Naborowskiego miała obieg ograniczony. Naborowski udostępniał swe wiersze na dworze Radziwiłłów; rozchodziły się one drogą odpisów.
Poezja Naborowskiego szuka harmonii między przeciwieństwami przemijania i trwania, między naturą życia i przeznaczenia. Podejmuje więc obsesyjną metaforę uciekającego życia, które jest nietrwałe. Przeciwny jest zatem przyznawaniu człowiekowi pełnej swobody życia, bo sprzeczne to jest z przeznaczeniem (pamiętajmy, że Naborowski jest kalwinem, wierzy w predestynację). Przeciwny jest również koncepcjom ucieczki od życia. Jedność przemijania i trwania to prawo Boże.
W twórczości Naborowski sięga po formy kunsztowne jak sonet, utwory buduje w oparciu o bogactwo skojarzeń, wciągające intelektualnie i błyskotliwe w technice. Ceni też prostotę wymowy.
Naborowskiego określa się mianem poety vanitas. Z łac. vanitas oznacza marność (VANITAS VANITATUM). Poeta bowiem w wielu swych utworach ukazuje życie ludzkie jako marność, chwilę, przekazując dramat człowieka uwikłanego w rozmyślania o celu i sensie życia.
KASPER MIASKOWSKI
Był jednym z pierwszych polskich pisarzy barokowych. Swoje dzieła wydał w księdze Zbiór rytmów (pierwsza redakcja 1612, druga 1622). Podzielił ją na dwie części: religijną i świecką. Jego liryki opiewają Mękę Pańską, przypominają o śmierci, wzywają do pokuty, zbijają tezy protestantów, zagrzewają do wojny z Turcją, domagają się wzmocnienia władzy królewskiej, ale również popierają opozycjonistę Jana Szczęsnego Herburta, opisują wydarzenia z życia poety (np. pożegnanie ukochanego Włoszczonowa), uświetniają śluby, pogrzeby i rocznice znajomych. Wyróżniają się również bogactwem form i uczuć. Współcześni uważali Miaskowskiego za największego żyjącego polskiego poetę.
Hieronim Morsztyn h. Leliwa (1581 - ok. 1623) - polski poeta wczesnobarokowy. Wychowany przez Samuela Łaskiego, sekretarza koronnego. W swej poezji sławił zarazem życie ziemiańskie i dworskie. Zbiór jego wierszy Światowa rozkosz ukazał się w 1606 roku. Przypisuje mu się też autorstwo Summariusza wierszów, który składa się z ponad 300 utworów o zróżnicowanej formie i tematyce (w 1655 trzy najdłuższe z nich wydano pt. Philomachia). Przypuszcza się, że napisał ponadto Antipasty małżeńskie (1650), w których zawarł słynną romanię (opowieść fantastyczno-przygodową) o królewnie Banialuce (stąd przysłowie). Wykorzystywał nowele Boccaccia. Jak podaje dr Radosław Grześkowiak, niemal cała spuścizna Hieronima Morsztyna dotarła do nas w postaci rozproszonych odpisów z XVII i XVIII w. "Światowa Rozkosz" w ostatnim czasie zyskała, niewątpliwie, na popularności. Na urodę i oryginalność tego poematu składa się wiele elementów; są to przede wszystkim: język, barwność opisu świata, narracja i bogactwo znaczeń. Od pewnego czasu poemat ten zajmuje pozycję utworu otwierającego pewien typ poezji - poezję światowych rozkoszy. Liczne wydania z XVII wieku świadczą, iż utwór cieszył się popularnością. Później wznowień zaniechano i poemat został zapomniany.
W roku 1663 ukazało się główne dzieło Józefa Bartłomieja Zimorowica, noszące tytuł "Sielanki nowe ruskie...". przez lata uważano ten zbiór utworów za napisany przez Szymona Zimorowica autora "Roksolanek". Zbiorek mieści w sobie siedemnaście wierszy poety, który wyraził w nich przemyślenia dotyczące ważnych epizodów w jego życiu. Jedną z najtragiczniejszych chwil była śmierć jego żony z czwórką maleńkich dzieci, najprawdopodobniej w wyniku zarazy. Ten dotkliwy dla niego cios spowodował napisanie właśnie wierszy z tego tomiku. Pojawiają się znane ze średniowiecza a wracające już w początkach baroku straszne wizję tańca śmierci, powodujące kolisty, opętańczy ruch. Depresyjnym wyznaniom, towarzysza zatrważające opisy rozkładu ciała. Tym lekom towarzyszy jednak wiara podmiotu lirycznego w to że kiedyś ciało udręczone w ziemskim życiu zmartwychwstanie dzięki nieśmiertelnej duszy, a wszystkie cierpienia zostaną przez Boga wynagrodzone. Poeta nie pisze o tym że po śmierci dusza roztopi się w boskim bycie, i zerwie wszystkie kontakty ze swoją wcześniejsza egzystencją. Wierzy on niezachwianie w to że kiedyś ciało będzie doskonałe, takie jakie było w raju. Wszystko to jednak jest oparte w wiarę w to że tak "Zdarzy Bóg", czyli łączy się z tym i moment niepewności i tajemnicy nieprzeniknionej dla człowieka, tym samym nieodłącznej ufności i nadziei. Poeta nie może się tez pogodzić z tym że po śmierci człowieka zostaje po nim tylko ciało, które szybko ulega gniciu, opisanemu zresztą plastycznie, kolorowo i niezwykle realistycznie. Mamy poczucie jakbyśmy sami gnili czytając te wiersze. Zimorowic monumentalizuje jednak pamięć która może pozostać po zmarłym, jeśli żył on właściwie wedle wyznaczników wiary i kierując się cnota. To właśnie sława pozwala mu na nieśmiertelność jeszcze w życiu ziemskim, wśród ludzi. Życie ludzkie jest u niego pokazywane poprzez symbole słońca lub spadającej gwiazdy. Słońce tylko w pewnym momencie jest widoczne, później zaś niknie za horyzontem z pola widzenia ludzi, jednak istnieje nadal, tak jak ludzka dusza po śmierci, podobnie rzecz ma się ze spadająca gwiazdą, która wszak nie spada w jakieś określone miejsce tylko przemierza nieskończone przestrzenie wszechświata. Życie ludzkie, przemijalność ciała, jest z kolei wpisana w zamknięty obieg przemian w naturze. Jak w Piśmie Świętym gdzie czytamy "z prochu powstałeś i w proch się obrócisz" z czasem ciało ludzkie zespala się z natura i pozostają po nim tylko pierwiastki obecne w przyrodzie i w umysłach innych ludzi. Z kolei napis na nagrobnej płycie jest po nim pomnikiem, -przypomnieniem wobec innych. Podobną zresztą funkcję miało podpisanie tego tomiku wierszy imieniem brata, gdyż Bartłomiej chciał w ten sposób utrwalić pamięć po ukochanym bracie Szymonie zmarłym młodo.
Ciekawa jest wizja przyszłego życia przedstawiona przez Bartłomieja, która opiera się na całkowitym odwróceniu praw jakie panują w ziemskim życiu w naturze. Nastąpi zmiana w organizacji całej siły kinetycznej, ruchu we świecie, skały zaczną się poruszać, ożyje cała materia, zaś to co wcześniej miało siłę poruszania się ustanie. Można się w ogóle zastanawiać czy określenie "Sielanka przystaje do tych wierszy, są one czasami bowiem dalekie od starożytnych wyznaczników tego gatunku. Między innymi w sielance "Kozaczyzna" [pojawia się wspomnienie o powstaniu Chmielnickiego, przez co nie ma ona zbyt wiele wspólnego z obrazami wsi.