Definicja rzeki oraz elementy doliny rzecznej

Rzeki są nieodłącznym elementem krajobrazu praktycznie wszystkich obszarów lądowych, z wyjątkiem Antarktydy. Wody płynące stanowią najbardziej efektywny czynnik zmian powierzchni ziemi.

Rzeka jest to naturalny, powierzchniowy ciek wodny płynący stale lub okresowo w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie (płynie pod wpływem siły grawitacyjnej), okresowo zalewający dolinę rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek wodny o powierzchni dorzecza powyżej 100 km². Rzeka może wypływać z lodowca, źródła, jeziora a nawet z mokradła. Rzekę charakteryzuje nieciągłość przepływu, zróżnicowany i zmieniający się charakter dna, szybkość prądu wody, głębokość oraz zmiany w profilu podłużnym. Ze względu na długość i wielkość dorzecza wyróżniamy rzeki: małe, średnie, duże i wielkie. Natomiast ze względu na rodzaj zasilania na:

- stałe (prowadzące wodę przez cały rok, zasilane wodami podziemnymi i wodami ze spływu powierzchniowego, pochodzącego z deszczów i roztopów)

- okresowe (prowadzące wodę okresowo(ale regularnie) w porze wilgotnej i są zasilane przede wszystkim spływem powierzchniowym)

- sporadycznie wysychające (zasilane podobnie jak rzeki stałe wodami podziemnymi i spływem powierzchniowym. Zanikają sporadycznie w czasie długotrwałej suszy;

- efemeryczne (epizodyczne)( inaczej prowadzące wodę rzadko i nieregularnie; występujące głównie na obszarach suchych, gdzie opady są niewielkie, a woda w korycie płynie rzadko i bardzo krótko).

Podział rzeki można dokonać również na podstawie dominujących gatunków ryb, które ze względu na swe specyficzne wymagania w stosunku do środowiska zasiedlają określone odcinki rzek. Podział ten obowiązuje tylko dla rzek europejskich.

Rzekę w przekroju dzielimy na:

- właściwą toń wodną ("wodę płynącą" ),

-łożysko (bental),

-środowisko wody płynącej w przestworach podłoża (hyporeal)

Wszystkie te strefy pozostają w ścisłych związkach.

Dolina rzeczna jest to wklęsła forma terenu o wydłużonym kształcie otoczona ze wszystkich stron wzniesieniami, tworzącymi wyraźne dno. Dolina kształtowana jest przede wszystkim przez erozję wsteczną, denną, boczną oraz w wyniku akumulacji. Do podstawowych elementów doliny powstałej w wyniku działalności rzeki lub lodowców należą:

• zbocza doliny

Nachylona powierzchnia rozbiegająca się pomiędzy dnem a linią grzbietu między dolinnego lub krawędzią wierzchowiny. Zbocza powstają w skutek erozji dennej i w dolnych częściach mogą być podcinane przez rzekę.

• dno doliny

Spłaszczenie w najniższym punkcie wziętym z poprzecznego przekroju doliny.

• koryto rzeki

Jest to najniższa część dna doliny znajdująca się w obrębie jej dna wyżłobiona przez rzekę, którą płynie woda przez większą część roku. Koryto jest elementem tworzącym łożysko rzeki.

• taras zalewowy (terasa zalewowa)

Forma akumulacyjna stanowiąca najniższy poziom doliny rzecznej, przecięta korytem rzeki. Jest to część doliny zalewana podczas wysokich stanów wód. Terasa pokryta jest zwykle osadami rzecznymi (piaskami i madami), często porośnięta trawą, niekiedy zatorfiona i podmokła. Zalewowa terasa nazywana bywa w Polsce terasą łęgową, ze względu na to, że naturalną roślinnością tego obszaru są łęgi.

• taras nadzalewowy (terasa nadzalewowa)

Wyżej położona powierzchnia w dnie doliny, która może być zatapiana przez wody wezbraniowe .Taras porośnięty jest często grądem niskim we właściwej dolinie zwany też tarasem praskim.

Ze wzgl_du na spadek podłu_ny rozró_nia si_ cieki (D_bski 1970):

- górskie > 5‰

- wy_ynne 1- 3 ‰

- nizinne 0,05 - 0,5 ‰

Koryta cieków górskich przebiegaj_ skalistymi wyłomami, wy_cielone s_ grubym rumowiskiem wleczonym (głazy, otoczaki). Na rzekach górskich obserwuje si_ du__ intensywno__ procesów erozyjnych.

Cieki wy_ynne w odró_nieniu od cieków górskich odznaczaj_ si_ znacznymi krzywiznami przepływu, cieki te s_ szersze, a materiał wy_cielaj_cy koryto jest drobniejszy (otoczaki drobne, _wiry, gruby piasek).

Koryta cieków nizinnych s_ stosunkowo szerokie, meandruj_ce, czasami z licznymi wyspami. Brzegi koryt porośnięte są roślinności_. Materiał rumowiskowy stanowi w przewa_aj_cej mierze piasek o różnej granulacji. Na ciekach nizinnych obserwuje si_ przewag_ procesu depozycji (akumulacji).

---