ELEMENTY DOLINY RZECZNEJ:

*zbocza doliny

*dno doliny:koryto rzeki, teras zalewowy, teras nadzalewowy. Koryto i taras zalewowy tworzą łożysko.

KORYTO-najniższa część dna doliny wyżłobiona przez rzekę, którą płynie woda przez większą częś roku(przy przeciętnym lub niskim stanie wody).

TARAS ZALEWOWY-część dna doliny zalewana podaczas wysokich stanów wód.

DOLINA RZECZNA-forma kształtowana przez współdziałąnie procesów fluwialnych i stokowych.

TERAS NADZALEWOWY-powstały w wyniku zmian bazy erozyjnej rzeki lub zmian ilości wody w rzece

Terasy rzeczne to prawie poziome powierzchnie o różnej szerokości, ciągnące się wzdłuż doliny rzecznej na różnych wysokościach. Mogą występować symetrycznie po obu stronach doliny lub tylko po jednej. Często istnieje kilka stopni teras rzecznych.

ŁOŻYZKO RZECZNE-koryto rzeki, wraz z przyległą częścią dna doliny, zalewaną przez wodę w czasie większych wezbrań (powodzi), oddzielone progiem od wyżej wzniesionych teras rzecznych. Łożysko rzeki ulega stałym zmianom, nie tylko po każdej powodzi, ale i na skutek przesuwania się koryta w obrębie łożyska, meandrowania rzeki, podcinania progów terasowych, przemieszczania materiału skalnego przez wodę

ELEMENTY KORYTA RZECZNEGO:

*Łuki-wyróżnia się brzeg wklęsły i wypukły. Przy

stromych brzegach wklęsłych tworzą się plosa (głębie) - miejsca o duŜej głębokości, które

powstają dzięki erozji wgłębnej i bocznej. Przy brzegach wypukłych na przeciw plos tworzą się odsypiska tworzące niekiedy piaszczyste (lub inne) plaŜe. Odsypiska powstają w wyniku akumulacji materiału niesionego rzeką: gdy prędkość wody spada pewne cząstki osiadają na dnie.

*Przejścia-Na przejściach (odcinkach rzeki łączących łuki) tworzą się miejsca płytsze - przemiały

(brody), które powstają przez naniesienie materiału niesionego rzeką (akumulacja).

Oddzielają one od siebie plosa. Przy niskim poziomie woda płynie tu szybciej- odcinki takie

nazywamy wtedy bystrzami. W środkowej części koryta większej rzeki w wyniku nagromadzenia materiału niesionego rzeką - rumowiska - mogą się tworzyć ławice (łachy) w formie piaszczystych mielizn, zgrupowań kamieni, lub wydłuŜonych wysp z mułu. Ławica z czasem moŜe przekształcić się

w wyspę. Gdy zarośnie wikliną nazywamy je wtedy kępa.

Erozyjna działalność rzek  

Woda w rzece może płynąć ruchem laminarnym bądź turbulentnym. Ruch laminarny polega na równoległym płynięciu warstewek wody. Ruch laminarny ma jednak małe znaczenie, w rzekach dominuje bowiem ruch turbulentny, spowodowany siłą tarcia. Za erozyjną działalność rzek odpowiada głównie ruch turbulentny.

 W różnych odcinkach biegu rzeki dominują różne formy erozji. Erozja denna działa głównie w górnym biegu rzeki, gdzie jest duży spadek wody i rzeka może transportować dużą ilość materiału skalnego. Erozja denna odbywa się głównie przez abrazję rzeczną. Erozja denna przyczynia się do powstawania otoczaków i kotłów eworsyjnych. Wskutek erozji dennej powstają doliny V-kształtne.

Erozja boczna dominuje w środkowym biegu rzeki, gdzie spadek maleje. Powoduje ona, że brzegi rzeki są nieustannie podmywane i niszczone. Część materiału pochodzącego z niszczenia brzegów osadza się tam, gdzie prędkość jest mniejsza i rzeka ma mniejszą siłę transportową. Erozja boczna przyczynia się do powstawania meandrów, które po przerwaniu mogą stać się starorzeczami.

Erozja wsteczna działa głównie w górnym biegu rzeki i prowadzi do cofania się progów skalnych. Przykładami takiej działalności erozyjnej rzeki są wodospady. Niekiedy na skutek cofania się źródła może dojść do przecięcia działu wodnego i przejęcia rzeki wolniej erodującej przez rzekę erodującą szybciej. Takie zjawisko nazywa się kaptażem.

Profil podłużny rzeki nazywa się profilem erozyjnym. Podstawa erozyjna jest to poziom, do którego rzeka może obniżać swoje dno - jest to poziom ujścia. Natomiast profil równowagi oznacza położenie dna rzeki, przy którym rzeka ani nie eroduje, ani nie akumuluje osadów. Baza erozyjna może z różnych przyczyn ulegać zmianom.

 W zależności od wieku koryta rzeki oraz budowy obszaru na którym płynie, wyróżnia się stadia rozwoju rzeki. Rzeka znajdująca się w stadium młodocianym charakteryzuje się dużym spadkiem, silną erozją denną oraz profilem poprzecznym w kształcie litery V. Natomiast cechami rzeki w stadium dojrzałym są: mniejszy spadek, silna erozja boczna, liczne starorzecza, szerokie doliny rzeczne. Dalsze działanie erozji bocznej powoduje zanik działów wodnych i zasypanie dolin rzecznych przez osady. To stadium rozwoju rzek nosi nazwę stadium zgrzybiałego. Odizolowane wzniesienia w tym stadium zwane są monadnokami.

Rzeki dzielą się ponadto na degradujące i agradujące w zależności od ilości wody niesionej przez rzekę, prędkości i ilości transportowanego materiału. Rzeki degradujące nie otrzynują wystarczjącej ilości materiału, co prowadzi do ich wcinania się w koryto - erozji dennej. W rzekach agradujących dominuje akumulacja wskutek przeciążenia materiałem i osadzania jego nadmiaru.

Akumulacja rzeczna  

Osadzanie materiałów niesionych przez rzekę następuje wtedy, gdy obciążenie rzeki przekracza zdolność transportową rzeki. Zakumulowany materiał zwany jest aluwiami. W korycie rzecznym gromadzi się materiał gruboziarnisty, tworzący długie nasypy równoległe do brzegu - mielizny korytowe. Przy niskich stanach wody tworzą one wyspy aluwialne. W rzekach meandrujących powstają mielizny i wały odsypowe na wewnętrznych stronach meandrów. W czasie wysokich stanów wody rzeka może transportować grubszy materiał, który w przypadku opadnięcia poziomu wód tworzy bruk rzeczny.

 

Na terasach zalewowych w czasie wysokich stanów wody zachodzi osadzanie drobnoziarnistych aluwiów (gruboziarniste osadzają się w korycie). W ten sposób na terasach zalewowych tworzą się żyzne gleby - mady

Gdy do rzeki głównej wpada dopływ, którego spadek jest większy od spadku rzeki głównej, zachdzi osadzanie materiału. Wynika to ze spadku prędkości prądu rzeki. Powstają wówczas stożki napływowe zbudowane ze słabo wysortowanego materiału. Mogą się one łączyć u podnóża pasma górskiego, tworząc nasypy piedmontowe (bajady

(W wyniku tego procesu na dnie rzeki tworzone sa różnego typu struktury, w zależności od akumulowanego materiału. W sytuacji, gdy po intensywnych opadach wody rzeki opadają, a nurt spowalnia, na dnie można znaleźć bruk rzeczny w postaci większych okruchów (przeważnie bliżej brzegu rzeki, gdzie nurt jest wolniejszy). Jeżeli nurt rzeki jest wolny i waha się miedzy 1 a 3 m/s, wówczas na dnie tworzą się charakterystyczne ripplemarki, czyli struktury zbudowane z piasku oraz większych cząsteczek układające się kaskadowo pod pewnym kątem do dna. W miejscu, gdzie nurt rzeki jest najwolniejszy, najczęściej przy ujściu rzeki do morza, osadzają się najdrobniejsze cząstki, najczęściej iły, przyczyniając się w ten sposób to tworzenia żyznych gleb, mad.)

Ze względu na kształt biegu koryt rzeki wyróŜnia się odcinki rzeki:

- o biegu prostym (bardzo rzadko powstałe naturalnie, najczęściej w wyniku regulacji)

- o biegu krętym - jedno kręte koryto

- meandrujące - bardzo kręte wiele meandrów i brodów, zakola rzeki przesuwają się, mogą się

tworzą się starorzecza.

- roztokowe - w obrębie łoŜyska tworzy się kilka płytkich koryt , które łączą się i rozdzielają,

pomiędzy nimi występują mielizny i wyspy

- anastamozujące - w obrębie łoŜyska tworzy się kilka nieregularnych, wijących się,

głębokich koryt oddzielonych stałymi wyspami