USTRÓJ SPOŁECZNO- GOSPODARCZY PAŃSTW ŚREDNIOWIECZA

Ustrój społeczny w państwie feudalnych oparty był na:

a) nierówności prawa,

b) przywilejach feudalnych majątkowych i politycznych,

c) feudalnej postaci własności ziemi, której konsekwencją była zależność chłopa od pana.

Państwo feudalne jako:

I. monarchia, w której król stał ponad prawem. Przybierała kolejno postać:

1. MONARCHII WCZESNOFEUDALNEJ- jest to forma państwa, w której porządek społeczny jest oparty na strukturach feudalnych.

a) słaby rozwój aparatu państwowego,

b) pomieszanie funkcji dworskich z państwowymi,

c) władza królewska miała charakter patrymonialny,

d) pomieszanie stosunków publiczno- i prywatnoprawnych,

e) feudałowie popierali władzę królewską, ponieważ opieka, jaką państwo otaczało możnych pozwalała im na umocnienie władzy nad chłopami,

f) osłabienie władzy królewskiej w wyniku przywilejów nadawanych feudałom,

g) dużą rolę odgrywał Kościół:

- z jednej strony był podporządkowany państwu i był narzędziem służącym do umacniania ustroju feudalnego, za co otrzymywał przywileje,

- z drugiej strony starał się wyzwolić spod zależności monarchy

2. ROZDROBNIENIA FEUDALNEGO charakteryzującego się dezintegracją państwa, ukształtowaniem się nowej struktury społecznej.

a) redukcja aparatu centralnego przy rozwoju aparatu lokalnego, znajdującego się w rękach feudałów

b) władza królewska spadła do roli zwierzchnika nad bezpośrednio od króla zależnymi feudałami,

c) władza podzielona pomiędzy feudałów a panującego, ale punkt ciężkości przeniósł

się z ośrodka centralnego na terytoria podlegające władcom terytorialnym,

d) Kościół uniezależnił się od państwa a ponadto rozszerzył swą władzę na sprawy świeckie,

Okres ten nie wystąpił w Anglii, w której polityka pierwszych władców i system lenny nie doprowadziły do feudalizacji urzędów i powstania zwartych lenn, które mogłyby zdominować władzę centralną.

Czynniki integrujące:

a) wewnętrzne:

- rozwój gospodarki i handlu,

- dążenie do rozszerzenia rynku ( mieszczaństwo i niższe warstwy dążyły do ograniczenia samowoli feudałów, aby zwiększyć możliwość wymiany towarowej ),

b) zewnętrzne:

- zagrożenie dla bytu państwowego,

Zjednoczenie polegało na:

a) działaniu bezpośrednie,

- odebraniu kolejnych dzielnic feudałom przez włączenie ich do domeny królewskiej ( Francja

b) działaniu prewencyjnym aby uniemożliwić wzrost pozycji feudałów w przyszłości,

- ograniczeniu dochodów feudałów

- zastąpienie administracji lokalnej centralną,

- zakaz utrzymywania feudałom własnych wojsk

Do realizacji tych celów władca musiał korzystać z poparcia pewnych grup społecznych ( mieszczaństwa, niższych feudałów ) oraz dysponować środkami- finansowymi i militarnymi.

Większość państw zjednoczyła się, natomiast nie dotyczyło to Rzeszy Niemieckiej, w której procesy te doprowadziły jedynie do konsolidacji władzy państwowej w poszczególnych terytoriach, nie doszło jednak do zjednoczenia Rzeszy, ponieważ władza centralna nie była w stanie podporządkować sobie mniejszych państewek feudalnych.

3. MONARCHII STANOWEJ położyła kres anarchii stanowej i ugruntowała zjednoczone państwo.

a) stany występowały jako uznane przez państwo grupy społeczne, które uczestniczyły w zarządzie państwem na szczeblu centralnym i lokalnym- DUALIZM WŁADZY ( podział jej pomiędzy monarchę- ORGAN PAŃSTWOWY i uprzywilejowane stany- ORGANY STANOWE ).

b) rozróżnienie

- sfery praw króla- PRAWA KORONY,

- sfery PRAW STANOWYCH ( umowy władców ze stanem(i) zaopatrzone często w klauzulę o czynnym oporze- Wielka Karta Swobód 1215, Złota Bulla 1222 )

c) w zgromadzeniach stanowych wykorzystano:

- wzorce znane w Kościele- ZASADĘ REPREZENTACJI, stosowaną w praktyce synodów diecezjalnych, prowincjonalnych

- NSTYTUCJĘ PEŁNOMOCNICTWA przejętą z praktyki sądowej

d) zgromadzenia stanowe występowały pod różnymi nazwami:

- Parlament w Anglii,

- Stany Generalne i prowincjonalne we Francji,

- Sejm Rzeszy i Sejmy Krajowe w Rzeszy Niemieckiej,

- Sobór Ziemski w Rosji

- posłowie reprezentowali wyłącznie interesy wyborców ( MANDAT IMPERATYWNY ), a nie cały naród,

e) władza królewska przybrała charakter publiczny, ograniczona była przez uprawnienia polityczne stanów, a przyczyną ustępstw była konieczność uzyskiwania środków finansowych.

f) reorganizacja aparatu państwowego, organy obsadzane wg kryterium fachowości,

4. MONARCHII ABSOLUTNEJ- nadała państwu jako osobie prawnej postać państwa suwerennego.

a) rozbudowa aparatu administracyjnego na szczeblu centralnym i lokalnym oparty na zasadach biurokratyzmu i centralizmu, urzędy obsadzane były przez monarchę drogą nominacji, urzędy przybrały charakter zawodowy, podlegały specjalizacji,, w większości były kolegialne, ustalały tylko propozycje dla panującego, który sam podejmował decyzje,

b) państwo prowadziło politykę gospodarczą,

c) w instytucji państwa przeważał element publicznoprawny

d) panujący był organem państwa, jego władza była nieograniczona i nie podlegała niczyjej kontroli,

e) ograniczenie uprawnień stanów,

f) feudałowie pozostali grupą społeczną o pozycji wyższej niż inne, posiadali monopol na funkcje oficerskie w armii, stracili jednak monopol na urzędy,

g) Kościół miał być podporządkowany monarchii, uzyskał status kościoła państwowego,

i) ekspansja monarchii

Podstaw władzy absolutnej upatrywano w prawie rzymskim nadającej władcy uprawnienia jednostki stojącej ponad prawem i będącej źródłem prawa. Władca reprezentował rację stanu, a nie poddanych- N. Machiavelli- Principe ( 1516 ). Teoretyczne podstawy stworzył Jean Bodin ( Sześć Ksiąg o Rzeczpospolitej 1576 ). Jedynym ograniczeniem monarchii absolutnej miało być prawo własności.

II. republika- we Włoszech, Rosji ( Nowogród, Psków ).

a) z bogatym kupiectwem związała się grupa feudałów,

b) miasta mające bardzo silną pozycję ekonomiczną, ze względu na bardzo dogodne położenie, nie tylko uzyskały niezależność, ale narzuciły zwierzchnictwo terytoriom przylegającym,

WIELKA WŁASNOŚĆ ZIEMSKA.

1. U Franków gdy rozpadała się wspólnota rodowa, rosły uprawnienia gminy wiejskiej ( marca- tworzyła związki markowe ), zwłaszcza o charakterze majątkowym,

- często osoby majętne zrywały przed sądem związek z rodem, aby uwolnić się od obowiązków wobec współrodowców- rozwijała się własność indywidualna,

W wykształceniu się własności w tym okresie możemy wyodrębnić trzy fazy:

a) użytkowania,

b) własności z ograniczeniami ( zwierzchnie prawo własności gminnej ),

c) własności prywatnej bez ograniczeń.

Wyjść należy od zmian, które zaszły w gospodarce Germanów za czasów rzymskich:

- zejście hodowli bydła na plan drugi w porównaniu z uprawą roli,

- przejście do intensywniejszej gospodarki rolnej,

- zerwanie z koczownictwem,

- wytworzenie się prywatnej własności ziemi z prawa użytkowania ziemi. Opieramy się tu Lex Salicam, ale znaczna część ziemi pozostała nadal w ręku wspólnoty rodowej:

- np. ustawa ta nie zna egzekucji z nieruchomości ani procesu nieruchomości,

- art. 45 mówi ; "osiedleniu się na czyimś gruncie"- KAŻDEMU mieszkańcowi wsi przysługuje prawo do złożenia sprzeciwu przeciw temu ( chodzi o gromadę posiadają prawo zwierzchnie ),

- w prawie spadkowym w razie braku syna majątek przechodził na poszczególnych chłopów- mieszkańców wsi,

Na obecność władztwa zwierzchniego wskazuje także Lex Alamanorum, które traktuje spór o granicę pól należących do dwóch wsi jako sprawę pomiędzy dwoma gminami, a pojedynczy członkowie nie występują jako strony w procesie granicznym,

W Anglii prawo rodu do ziemi przejawiało się w tym, że:

- ród pozwany o ziemię reprezentowany jest przez trzech jego członków,

- nie wolno zapisać ziemi bez zgody rodu i króla,

- ród ma prawo veta przeciw sprzedaż ziemi obcym ( chyba że została ona przekształcona w bocland- ziemię nadaną na piśmie dokumentem królewskim ).

2. Największymi majątkami ziemskimi dysponował król, który te dobra przekazywał:

2a) Kościołowi

Rozszerzał stan posiadania wykorzystując instytucję darowizny dla zbawienia duszy ( w zamian za nią obiecał udzielenie zbawienia po śmierci )- DONATIONES PRO REMEDIO ANIMAE, występujące w formie:

a) donatio post obitum,- własność darowanej ziemi przechodziła na rzecz Kościoła po śmierci darczyńcy ( rozporządzenie mortis causa ),

b) donatio reservato usufructu- prawo własności przeniesione było z chwilą dokonania darowizny, a darczyńca otrzymywał ziemię w dożywotnie użytkowanie,

c) donatio a die presente- darczyńca zabezpieczał sobie tylko utrzymanie na czas życia,

2b) osobom świeckim, w zamian za zasługi, pełnienie funkcji państwowych oraz za służbę w drużynie. Obdarowani tworzyli grupę możnych, która stawała się coraz liczniejsza:

- ukształtowała one nowe instytucje i zasady związane z władaniem ziemią i ludnością poddańczą,

U Germanów pojęcie własności było odmienne niż w prawie rzymskim, gdzie właściciel miał nieograniczone prawo dysponowania rzeczą, u Germanów zastosowano jej liczne ograniczenia:

a) ziemię dziedziczyli tylko synowie, a razie ich braku- dalsi krewni lub sąsiedzi ( pozostałość wspólnoty rodowej ),

b) posiadanie ( GEWERE ) nie było uzależnione od rzeczywistego dzierżenia ( jak w prawie rzymskim ), lecz wiązało się z koniecznością pobierania pożytków, a pożytki z nieruchomości mogło pobierać przecież kilka podmiotów:

W stosunku poddańczym:

- pan gruntu- pobierał czynsz ( WŁASNOŚĆ ZWIERZCHNIA )

- chłop czynszownik ( uzyskiwał plony z ziemi ), ( WŁASNOŚĆ UŻYTKOWA ),

W stosunku lennym:

- senior- uprawniony bezpośrednio do korzystania z usług wasala ( WŁASNOŚĆ ZWIERZCHNIA )

- wasal: pobierał bezpośrednio pożytki z ziemi ( WŁASNOŚĆ UŻYTKOWA )

c) feudalna własność ziemska obejmowała kilka włości ( VILLA ), z której:

- część zajmowało gospodarstwo pana ( terra dominica ),

- pozostała część przekazywana była w użytkowanie chłopom w zamian za świadczenia ( renta feudalna ),

- pewne obszary przeznaczone było do wspólnego użytkowania ( łąki lasy ).

System ten nazywał się we Francji SENIORALNYM, w Anglii MANORALNYM, w Niemczech WŁADZTWEM GRUNTOWYM.

- takie gospodarstwo feudalne było samowystarczalne, wskutek czego nastąpił upadek miast.

d) właściciele majątków wymuszali na chłopach pracę w posiadłościach, wykorzystując swą przewagę ekonomiczną oraz uprawnienia, jakie dawały im funkcje państwowe,

3. Szczególną dolegliwością dla chłopów było powoływanie na wyprawy wojenne, na które musieli stawić się we własnym uzbrojeniu. A ponieważ ludność zależna lub nie posiadająca majątku było wolna od obowiązków wojskowych, więc uchylenie się od służby było główną przyczyną przekazywania ziemie możnym świeckim lub. Uzależnieniu się służyła instytucja PRECARIUM. Występowały one w 3 formach:

a) precaria oblata- właściciel grunty przenosił na rzecz możnego prawo własności a otrzymywał użytkowanie tego gruntu, uwalniał się tym samym od obowiązku służby wojskowej,

b) precaria data- nadanie ziemi w użytkowanie bezrolnym, którzy nie posiadali własnej ziemi,

c) praecaria remuneratoria- do przekazanej ziemi przez darczyńcę obdarowany dodawał własną ziemię i cały obszar przekazywał darczyńcy w użytkowanie. Obdarowany, feudał, zapewniał sobie oprawę ziemi, zwiększał obszar włości, których był właścicielem, zaś z ziemi, którą oddał w użytkowanie, otrzymywał świadczenia w postaci czynszu lub robocizny,

PRECARIUM- 1) nadanie ziemi na prośbę zainteresowanego, 2) nadanie ziemi w zamian za czynsz lub robociznę,

BENEFICJUM- 1) nadanie ziemi z inicjatywy pana świeckiego lub Kościoła, 2) nadanie ziemi w zamian za usługi wojskowe,

Na skutek rozprzestrzeniania się tych dwóch form zależności malał liczba chłopów wolnych, którzy tracili na rzecz panów świeckich i duchownych ziemię i wolność osobistą.

4. STOSUNEK PODDAŃCZY to stosunek pomiędzy właścicielem ziemskim a podporządkowaną mu ludnością wiejską. Charakteryzował się tym, iż:

- chłop miał wyłącznie prawo do użytkowania ziemi ( DOMINIUM UTILE ),

- panu przysługiwała własność zwierzchnia ( DOMINIUM DIRECTUM ),

- chłop był zobowiązany do świadczeń ( RENTY FEUDALNEJ- w naturze, w pieniądzach, lub w dorobku ) z tytułu użytkowania,

- właściciel w stosunku do chłopa posiadał szereg uprawnień, które do tej pory należały do króla. Rozwój tych uprawnień następował drogą immunitetów.

WŁADZTWO GRUNTOWE ( system SENIORALNY/MANORALNY ).

Wielka własność ziemska przybrała charakter władztwa gruntowego- uprawnienia władzy królewskiej przeniesiono na rzecz osób prywatnych.

IMMUNITET to zwolnienie od ciężarów państwowych i podatków.

Znany był już w Cesarstwie Rzymskim, gdzie obejmował domenę cesarską. Cesarze rozszerzali praktycznie stosowanie immunitetu, obdarzając nim dobra kościelne. Dawne ziemie rzymskie objęte immunitetem przejęli Frankowie, którzy respektowali istniejące już uprawnienia ( edykt Chlotara II z 614 uznał immunitety posiadane przez Kościół i możnych świeckich ), sami zresztą stosowali tą formę uprzywilejowania możnych.

- urzędnicy królewscy nie mieli prawa wstępu ( w charakterze urzędowym ) na teren objęty immunitetem celem odbywania sądów lub ściągania danin, grzywien, wyznaczania poręczycieli, stosowania przymusu,

1. IMMUNITET EKONOMICZNY- uprawnienie podatkowe przysługujące dotąd panującemu przejmował feudał obdarzony tym immunitetem, który budował własny aparat patrymonialny,

2. IMMUNIET SADOWY- dla sprawowania sądownictwa feudał wyznaczał urzędnika zwanego sędzią ( iudex ) albo wójtem ( advocatus ).

- pierwotnie dotyczył tylko spraw mniejszych ( causae minores ),

- jednak z czasem objął także sprawy większe ( causae maiores ),

Skutkiem stosowania immunitetów był:

1. rozkład państwowego aparatu skarbowego ( immunitet ekonomiczny ),

2. rozkład państwowego aparatu sądowego ( immunitet sądowy ),

3. decentralizacja władzy,- dochody panującego zostały ograniczone do domeny królewskiej, stąd władcy musieli szukać dodatkowych źródeł dochodów w podatkach, co wymagało zgody stanów. Wykształcił się nowy czynnik władzy- REPREZENTACJA STANOWA.

STOSUNEK LENNY. PRAWO LENNE.

KOMENDACJA to akt oddania się w opiekę zubożałego możnemu, oparty na tradycji germańskiej i celtyckiej. Od VIII w. opiekuna zwano SENIOREM, oddającego się w opiekę- WASALEM, a stosunek łączący te dwie strony stał się dożywotni i nierozerwalny, o ile wasal otrzymał od seniora dar.

Jednak stosunek ten mógł być rozwiązany za zezwoleniem seniora.

Mógł go także zerwać wasal, jeżeli:

- senior naruszył posiadanie ziemi, którą przekazał wasalowi,

- senior nastawał na życie lub zdrowie wasala,

- senior naruszył cześć lub honor wasala lub jego rodziny,

FEUDUM to lenno, ziemia nadawana wasalowi przez seniora w zamian za obowiązek wojskowy ( KOMENDACJA+ BENEFICJUM ).

a) było ono dziedziczne, a w niektórych państwach ( Niemcy ) wykształcił się przymus nadawcy lenn ( Leihzewang )- w ciągu 1 roku i 1 dnia lenno musiało zostać odnowione,

b) senior był właścicielem zwierzchnim ( dominium directum ), wasal- użytkowym ( dominium utile ).

c) alienacja lenna możliwa była pierwotnie tylko za zgodą seniora, z tym że przysługiwało mu prawo pierwokupu, a nowy nabywca był zobowiązany do złożenia hołdu seniorowi oraz opłaty,

d) wasale mogli możliwość sprzedaży lenna osoby trzeciej, ale nigdy nie mogli rozporządzać nim mortis causa,

1. Obowiązki wasala:

- służba wojskowa ( auxilium )- kawalkada i stróża,

- udzielenie rady seniorowi ( consilium ),

- świadczenie finansowe ( za odnowienie lenna, wykupienia seniora z niewoli, gdy najstarszy syn seniora był pasowany na rycerze, najstarsza córka seniora wychodziła za mąż, gdy senior zamierzał uczestniczyć w wyprawie krzyżowej ),

2. Obowiązki seniora:

- lojalność wobec wasala,

- zapewnienie wasalowi spojonego posiadania

- zapewnienie opieki, w tym sądowej ( iudicium parium- sądu równych, parów ),

FELONIA to niewywiązanie się z tych obowiązków, traktowane jako wiarołomstwo.

- jeśli dopuścił się tego wasal, dochodziło do konfiskaty lenna,

- jeśli dopuścił się tego senior, to rozwiązywano stosunek lenny, a jego miejsce zajmował dotychczasowy wasal, który awansował w ten sposób w hierarchii lennej.

3. Drabina feudalna

W rzeczywistości hierarchia ta była znacznie bardziej skomplikowana, ponieważ jedna osoba mogła być wasalem kilku seniorów, co prowadziło do niemożności wypełnienia obowiązków.

- starano się temu zaradzić przez przyznanie jednemu seniorowi pozycji uprzywilejowanej ( HOMAGIUM LIGIUM )/

PRAWO LENNE opierało się na różnych zasadach:

1) "wasal mego wasala nie jest moim wasalem" ( HOMO HOMINIS MEI HOMO MEUS NON EST )- Francja, Niemcy,

2) "wasal mego wasale jest moim wasalem" ( Anglia ),

3) odrębne prawo lenne wytworzyło się we Włoszech ( system longobardzki ):

- przy nadawaniu lenna wasal składał tylko przysięgę wierności ( nie było hołdu ),

- w prawie spadkowym wszyscy synowie mieli równe prawa do spadku, co prowadziło do rozdrobnienia lenn,

- dopuszczalna była alienacja lenna w całości lub w części, początkowo za zezwoleniem pana, później bez zezwolenia.

Dzięki temu we Włoszech ziemia stała się przedmiotem obrotu. Drobni rycerze nie byli w stanie utrzymać się ze swych posiadłości ze względu na rozdrobnienie lenn, toteż przenosili się do miast, gdzie wykonywali zajęcia miejskie. Zbliżyło to feudałów do grupy kupców.

Jak wiemy z ekonomii wyodrębnia się cztery fazy gospodarowania: produkcję, wymianę, podział i konsumpcję. Posługując się nimi jako kryteriami podziału średniowiecza na okresy możemy wyodrębnić:

1) OKRES GOSPODARKI ZAMKNIĘTEJ ( do początku wypraw krzyżowych- ok. XI w. )- produkcja przeznaczona była wyłącznie na użytek własny, nie ma fazy wymiany, konsumpcja następuje we własnym gospodarstwie, w którym są one wytwarzane, słaby jest rozwój handlu.

2) OKRES GOSPODARKI MIEJSKIEJ ( zwany także systemem WYMIANY BEZPOŚREDNIEJ lub systemem gospodarczym opartym na rękodziele- od XI w. )- na Zachodzie, produkcja przeznaczona dla określonego klienta, jest faza wymiany, towary przechodzą bezpośrednio od producenta do konsumenta- "co jeden wytwarzał, tego drugi potrzebował". Rozwinął się HANDEL. Wyróżniamy trzy jego rodzaje:

a) lokalny ( w obrębie danej osady miejskiej ),

b) regionalny ( w obrębie miasta i osa miejskich je otaczających ),

c) dalekosiężny ( z innymi miastami i państwami ),

Ponieważ miasto musiało mieć zapewniony dowóz żywności dbało o to, aby zboże z okolicznych wsi kierować na własny rynek i zaopatrywać swych mieszkańców. Wymiana między producentem a konsumentem miała być BEZPOŚREDNIA, czemu służyły:

a) prawo drogowe,

b) prawo milowe,

c) prawo targowe,

d) prawo składu,

e) zakaz skupu zboża na drodze do miasta lub przed jego bramami,

f) przepisy co do wystawy towarów, miar i wag,

g) prawo o gościach ( zaliczano do nich mieszkańców terenów poza miastem ),

- zakaz sprzedaży detalicznej oraz handlu między przyjezdnymi kupcami,

- ograniczenie pobytu w mieście,

- obowiązek korzystania z pomocy pośredników,

h) ustalenie taryf maksymalnych,

MIASTA ( CIVITATIS, OPPIDUM ) to osady, które wyróżniały się od terenu je otaczającego pod względem:

a) gospodarczym- były to skupiska ludzi trudniących się handlem i rzemiosłem,

b) prawnym- organizacja miejska posiadała własne prawo miejskie,

c) topograficznym- były ośrodkami zwartymi pod względem topograficznym.

Z punktu widzenia rozwoju miast możemy wyodrębnić w Europie trzy strefy:

a) obszar dawnego Cesarstwa Rzymskiego, który w czasie wędrówek ludów został w niewielkim stopniu zniszczony- wzdłuż M. Śródziemnego,

b) pozostałe obszary Cesarstwa, gdzie miasta zostały zniszczone, ale tradycja wymiany ułatwiła odbudowę sieci miejskiej,

c) ziemie, gdzie nie było tradycji miejskiej,

W XI w. rozpoczął się w Europie ruch komunalny, wielka reforma miejska, której motorem było wzrastające w zamożność mieszczaństwo, a celem uzyskanie autonomii, która warunkowałaby rozwój życia miejskiego. Postulaty:

- sprecyzowanie powinności finansowych i wojskowych mieszczan,

- wolność osobista,

- samorząd gospodarczy,

- własne sądownictwo,

- otoczenie miast murem,

Przywileje dla miast:

a) nadanie obszarowi immunitetu, który zwalniał mieszkańców od obciążeń ius ducale,

b) tzw. karty swobód- dokumenty lokacyjne, określające status miasta:

- zakres uprawnień właściciela,

- organizacja władz miejskich,

- swobody dla mieszczan,

- miasto uzyskało osobowość prawną i władzę w ramach swego terytorium,

- stały się punktami obronnymi

W ten sposób miasta umiejscowiły się w systemie feudalnym.

Rozwój miast przebiegał różnie:

a) model ustroju jednego miasta przejmowały inne ( MIASTA FILIALNE )- np. miasta angielskie wzorowały się na normandzkich, w Niemczech wzorami były- Magdeburg- na wschodzie, Lubeka- na północy, Wiedeń, na południu,

b) 1183- pokój w Konstancji, miasta włoskie po wojnie z cesarzem niemieckim ukształtowały się jako suwerenne republiki miejskie,

1. Francja- ruch komunalny- XI w. Podstawą ustroju były KARTY KOMUNALNE:

- swoboda polityczna,

- prawo wyboru władz miejskich,

- własne sądownictwo,

- własne ustawodawstwo,

- prawo nakładania podatków na mieszkańców miasta,

- prawo utrzymywania sił zbrojnych,

W zależności od zakresu swobód wyróżniamy we Francji miasta:

a) komunalne- na północy o bardzo dużej autonomii, organem najważniejszym było zgromadzenie ogólne obywateli, władzę administracyjną i sądową pełniła ława ( 24- 100 ławników ) z merem na czele,

b) konsularne- na południu, ustrój podobny do miast włoskich, organem była wielka rada, konsulowie ( 2- 24 ), których zastąpił organ jednostkowy- podesta, i rada mniejsza

c) prewotalne- środkowa Francja, pozbawione samorządu i własnego sądownictwa, władzę sprawował prewot, który był urzędnikiem królewskim lub senioralnym,

d) bastydy- zakładane w XIII w. na terenach przygranicznych o zakresie swobód podobnym do miast prewotalnych,

W XVI- XVII w. uprawnienia miast ograniczono, gdy ich gospodarka finansowa została podporządkowana intendentom, a król obsadzał stanowiska w aparacie miejskim drogą sprzedaży.

2. Niemcy- regale targowe ( prawo zakładania miast ) przysługiwało królowi, ale przekazywał je on często władcom terytorialnym. W zależności od osoby właściciela można wyróżnić w Niemczech miasta:

a) cesarskie ( państwowe, miasta Rzeszy )- podlegały bezpośrednio królowi, wobec czego wraz z upadkiem władzy królewskiej uzyskały szeroką autonomię,

b) biskupie ( miasta wolne Rzeszy ), ponieważ spoczywało na nich coraz mniej świadczeń,

c) krajowe ( należące do feudałów świeckich, zwłaszcza władców terytorialnych ),

Uprawnienia właściciela mogły wynikać z:

a) immunitetu,

b) przywileju królewskiego,

Pan sprawował władzę za pośrednictwem swego urzędnika: wójta dziedzicznego lub sołtysa, do którego kompetencji należały sprawy administracyjne i sądowe. Wójt reprezentował też interesy w mieście interesy właściciela. Na przestrzeni XI i XII w. miasta uzyskały samorząd, dla którego wzorem był ustrój miast włoskich z okresu konsularnego. Miasta, które wywalczyły sobie niezależność posiadały:

- radę miejską z jednym lub kilkoma burmistrzami ( Burgermeister ), przy czym w skład rady, wybieranej na 1 rok, wchodzili rajcowie, organ ten posiadał kompetencje administracyjne, skarbowe i policyjne,

- ławę z wójtem, zajmującą się sądownictwem,

Aby przeciwstawić się feudałom, często kupcy miast niemieckich zawiązywali organizacje o charakterze handlowo- gospodarczym. Celem była obrona interesów gospodarczych zrzeszonych w nich kupców. Największe znaczenie uzyskał związek na czele z Lubekę tzw. HANZA. Miasta tam zrzeszone dzieliły się na dzielnice:

a) westfalską,

b) saską,

c) wendyjską,

d) prusko- inflancką

Podstawą działalności Hanzy były:

a) konstytucja greiswaldzka 1361,

b) konstytucja kolońska 1367,

3. Anglia- miasta tam wykazywały wiele różnic w porównaniu z miastami kontynentu:

- rozwinęły się później ( jeszcze w XI w. były półrolniczymi osiedlami ),

- nigdy nie wyodrębniły się tak wyraźnie z otaczającego je okręgu,

- w XIII i XIV w. uzyskały osobowość prawną i samorząd, ale nie posiadały takich wolności jak miasta kontynentu,

- nie wytworzyło się oddzielne sądownictwo,

Władzę w miastach sprawowały rady złożone z najbogatszych mieszczan, miał on prawo wydawania rozporządzeń. Ponad 100 miast uzyskało prawo zasiadania w Izbie Gmin.

4. Rosja- rozwój miast był tu opóźniony, ponieważ istniejący poprzednio zostały zniszczone przez Tatarów i dopiero w XVI w. zaczęły się podnosić z upadku:

- od 1699 władzę sprawowały izby ziemskie, kompetentne w dziedzinie ściągania podatków, zarządzania handlem i rzemiosłem, od 1708 podporządkowane gubernatorom,

- na pocz. XVIII w. władzę sprawował magistrat obsadzany tylko przez obywateli regularnych ( bogatych mieszczan, posiadających nieruchomości w mieście ),

- reforma miast 1720- powstał Główny Magistrat podporządkowany Senatowi. Magistratowi petersburskiemu podporządkowano magistraty innych miast ( złożone z prezydenta i od 1 do 4 burmistrzów ), członkowie byli wybierani dożywotnio, miały one uprawnienia sądowe, gospodarcze, skarbowe, policyjne, jednak w 1727 magistraty podporządkowano gubernatorom,

- przywilej Katarzyny II 1785:

- miasta uzyskały ograniczony samorząd, podlegający kontroli władz gubernialnych, bowiem aby akty władz miejskich były wykonane, musiały otrzymać zezwolenie gubernatora,

Organami samorządu były:

- ogólne zebranie, który tworzyli mieszkańcy spełniający wymogi określone cenzusem wieku ( 25 lat ) i majątkowym,

- powszechna duma, złożona z radnych, wybierana na 3 lata,

- duma sześciu radnych, którą wybierały powszechna duma, przewodniczył jej prezydent, zbierała się raz w tygodniu, faktycznie sprawowała zarząd nad miastem,

STAN SPOŁECZNY to grupa społeczna, różniącą się od innych grup nie tylko wykonywanym zawodem i faktycznym położeniem w społeczeństwie, ale i stanowiskiem prawnym. Każdy stan miał własne przywileje i rządził się własnymi prawami oraz zdobył własne prawa polityczne:

a) stan szlachecki,

b) stan duchowny,

c) stan mieszczański

d) stan chłopski

Cechą charakterystyczną była nierówność prawa, bowiem przywileje nie tworzyły prawa "powszechnego", lecz odrębne prawa dla poszczególnych jednostek czy całych grup społecznych. Uniemożliwiało to stworzenie jednolitego prawa w całym państwie. Feudalny system prawny, oparty na partykularnym prawie zwyczajowym i przywilejach, można przeciwstawić prawu nowożytnemu, stanowionemu, powszechnemu i równemu dla wszystkich obywateli.

---