Materia - coś co ma masę i zajmuje przestrzeń:

Substancja - jednorodny materiał o określonym składzie chemicznym;

Atom - podstawowa cegiełka z której jest zbudowany świat materii, składa się z jednego jądra - nukleon i elektron;

Nuklidy - atomy poszczególnych izotopów; izotopy tego samego pierwiastka mają nuklidy o tej samej liczbie atomowej, lecz różnej masie;

Wiązanie jonowe - elektrony są całkowicie przeniesione do drugiego atomu;

Pierwiastek - jedna ze 109 substancji chem. skladajaca się z atomu 1 rodzaju:

Zwiazki chem. - subst. Która można rozlozyc na inne, sklada się z przynajmniej 2 pierwiastkow;

Tlenek amforyczny - wykazuje właściwości tlenku kwasowego i zasadowego; ZnO+2H⁺->Zn²⁺+H₂O;

Roztwor - jednorodny material, ma sklad zmienny (staly, ciekly, gazowy);

Masa wlasna - wyrazona w gramach, miara oporu przy zmianie jego ruchu lub spoczynku, okresla ciezar;

Ciezar - miara sily z jaka przedmiot ulega przyciaganiu;

Faza - jednorodna czesc ukladu oddzielona od innych czesci granicami fizycznymi, ma sklad jednorodny;

Prawo zachowania masy - ilosc substancji rowna się ilosci produktow: 4g Zn+2g S=6g ZnS;

Prawo stosunkow wielokrotnych - gdy 2 pierwiastki tworza wiecej niż 1 zwiazek to masy tych zwiazkow pozostaja w stosunku prostych liczb calkowitych;

Rodzaje reakcji - syntezy, analizy, wymiany podwojnej, wymiany pojedynczej;

Prawo zachowania energii - energia wszechswiata jest stala, zmienia się tylko jej postac

Energia - abstrakcyjne pojecie fizyczne, które opisuje zdolnosc do wykonania pracy;

Ciepło - ilość energii;

Temperatura - stezenie ciepla, wyznacza kierunek przeplywu ciepla;

Cieplo reakcji - roznica miedzy zawartoscia cieplna produktu i substancji reakcji;

Budowa materii - 1) każdy pierwiastek sklada się z atomu o identycznych wl. chem.; 2) atomy roznych pierwiastkow roznia się cechami fizycznymi; 3) atom danego pierwiastka nie może ulec przeksztalceniu w atom innego pierwiastka w czasie reakcji chem; 4) laczenie się pierwiastkow w zwiazki chem. polega na laczeniu się atomow; 5) zw. chem. jest zbiorem czastek o tej samej liczbie tych samych rodzajow atomow o tych samych wl. chem; 6) rozlozenie zwiazkow na pierwiastki polega na rozpadzie czastek na atomy; 7) atomy danego pierwiastka mogą laczyc się w czastki N2, H2, O2, O3

Izotopy - mają tę sama liczbę atomową ale różnią się liczbą molową; np. ¹⁶₈O, ¹⁷₈O, ¹⁸₈O, o tej same l. protonow ale roznej l neutronow;

Nuklidy - atomy poszczegolnych izotopow, izotopy tego samego pierwiastka maja nuklidy o tej samej liczbie atomowej, ale roznej masie;

Liczba Avogadro - to liczba atomow C12 dokladnie 12 g tego atomu;

Masa czasteczkowa - suma mas atomow tworzacych czastek;

Koncepcja Mola - mol to taka ilosc substancji, która zawiera tyle czastek ile atomow wegla znajduje się w 12 g wegla C12;

Wartosciowosc - liczba elektronow bioracych udzial w reakcjach chemicznych;

Czasteczka - to elektrycznie obojetny zespol atomow powiazanych ze soba dosc mocno;

Energia jonizacji - min energia potrzebna do oderwania elektronu od atomu;

Powinowactwo elektronowe - proces przylaczania elektronow do obojetnego atomu, wydziela się energia;

Elektroujemnosc - zdolnosc do pobierania elektronow, wg Paulinga umowna liczbowa wartosc pozwala ocenic wypadkowe tendencje atomu do przyjmowania i oddawania elektronow;

Dipol - to taka czasteczka, w ktorej wystepuja 2 ladunki punktowe o roznych wartosciach i przciwnych znakach;

Wiazania jonowe - elektrony sa calkowicie przeniesione do drugiego atomu;

Wiazania wodorowe - powataja wylacznie w przypadku zw. wodorow wolnymi parami elektronowymi atomow innego pierwiastka;

Wiazanie koordynacyjne - musi istniec roznicaelektroujemnosci;

Donor - atom o wiekszej elektroujemnosci;

Akceptor - przyjmuje elektrony;

Stan gazowy - czasteczki bardzo oddalone od siebie, daza do osiagniecia najwiekszej objetosci, przyjmuja ksztalt naczynia; wlasc. brak ksztaltu, nieskonczona gestosc, latwo mogą być sprezone;

Gaz doskonały - zbiór jednakowych doskonale sprężystych cząstek, których masy są skupione w jednym punkcie; cząstki nie oddziałowywują na siebie żadnymi siłami poza momentem zderzenia; ruch cząstek jest bezwładny, zmienia się prędkość i kierunek ruchu; średnia energia kinetyczna odzwierciedla temperatura gazu;

Prawo gazu doskonałego - PV=nRT=const n - liczba moli, R - liczba gazowa; iloczyn ciśnienia i obojętności gazu jest wartością stała;

Stan krytyczny - pkt w którym wspolistnieja w rownowadze 3 stany skupienia;

Gazy techniczne - znajduja zastos w przemysle hutniczym, metalurgicznym, spozywczym, chemicznym, papierniczym, wlokienniczym, w ratownictwie i lecznictwie, przem paliwowym i oswietleniowym;

Tlen - bezbarwny i bezwonny, niepalny, ale podtrzymuje palenie;

Azot - bezbarwny, bezwonny, nietrujacy, niepalny;

Argon - to samo;

Gazy palne z powietrzem tworza mieszaniny opalowe:

Gaz powietrzny - wytworzony z mało wartościowych gatunków koksu, jest mieszaniną CO i N₂; palony jest tlenek węgla, azot jest balastem; wartość opałowa: 4600kJm³;

Gaz generatorowy - otrzymuje się w odpowiednim generatorze, sklada się z CO, H2, N2, wartosc opalowa 13000;

Gaz swietlny - gaz opalowy otrzymywany w procesie pirolizy, 17000

Gaz koksowniczy - podobnie jak swietlny, mala wydajnosc, powstaje koks hutniczy;

Gaz ziemny - towazyszy zlozom lub wystepuje samodzielnie, gdy wylacznie CH4 to gaz suchy, 35000; gaz mokry niewielka ilosc wyzszych weglowodorow, gaz plynny to mieszanina propan-butanu;

Acetylen - nie może stykac się z miedzia, srebrami i metalami ciezkimi, bo tworza się zwiazki wybuchowe zwane acetylenkami;

Stan ciekly - stan posredni miedzy gazowym i stalym, kazda czasteczka jest w sferze oddzialywania innych czastek, jest niescisliwa, zachowuje swoja objetosc, ciecze o malych oddzialywaniach miedzy czastkami latwo przechodza w stan lotny;

Temperatura wrzenia - gwaltowne przejscie w stan gazowy, energia kinetyczna musi być duza, czastka jest blisko granicy cieczy (para);

Cieplo parowania - ilosc ciepla potrzebna do przeprowadzenia 1 kg cieczy w pare o tej samej temperaturze;

Zanieczyszczenie wod - makroskopowe zawiesiny, koloidalne zawiesiny poch. Organicznego, sole, rozpuszczone gazy, drobnoustroje;

Oczyszczanie wod - odstajniki (chlorowanie), zloze biologiczne (osad czynny), wegiel aktynowy ( traktowanie chem soli, odwrocona osmoza), filtrowanie, destylacja, wytracanie, podgrzewanie, odolejanie;

Twardosc wody - zawartosc soli wapnia, magnezu, zelaza, glinu, usuwanie (gotowanie, wprowadzanie zasady, destylacja, demineralizacja);

Woda - H₂O; temperatura wrzenia i topnienia wyższa niż innych substancji; duża przenikalność dialektyczna; twardość, stała dialektyczna ε-81; stały rozpuszczalnik substancji jonowych;

Roztwory - jednorodne mieszaniny skladnikow (staly, ciekly, gazowy);

Stezenie - zawartosc jednej substancji w drugiej, wzglednie ilosc substancji rozpuszcza się w stosunku do rozpuszczalnika lub calej ilosci roztworu;

Stezenie procentowe - to % substancji rozpuszczonej do calkowitej masy roztworu, ms/mr*100%;

Stezenie molowe - liczba moli substancji rozpuszczonej w 1 litrze roztworu, Cm=m/M*V;

Rozpuszczalnosc - kazda substancja w malym zakresie się rozpuszcza, nie ma substancji absolutnie nierozpuszczalnej, roztwory powstaja w wyniku wzajemnego oddzialywania miedzy czasteczkami; zalezy od charakteru substancji rozpuszczanej, chcrakteru rozpuszczalnika, temp, cisnienia (gazy);

Stan staly - wysokie uporzadkowanie, jony i czasteczki tworza siec krystaliczna; właściwości: praktycznie niescisliwe, niski wspol. rozpuszczalnosci cieplnej, male odleglosci miedzy czastkami , ciala stale skladaja się z atomow stykajacych się ze soba bezposrednio, tworzy krysztaly o okreslonych postaciach geometrycznych;

Siec przestrzenna - uklad pkt okreslajacych polozenie czastek lub atomow w krysztale;

Krysztaly kow. - atomy tworzace krysztaly sa powiazane wiazaniami atomowymi, caly krysztal to ogromna czastka, energia sieci krystalicznej = energii wiazania atomowego, wysokie temp topnienia, duza twardosc, wysoki wspolczynnik zalamania swiatla, nieprzewodzenia pradu elektrycznego;

Krysztaly metaliczne - siec krystaliczna, w ktorej wezly sa obsadzone przez jony dodatnie, otoczone poruszajacymi się elektronami, elektrony walencyjne tworza gaz elektronowy odrywajacy dodatnio naladowane jony;

Izomorfizm - podobny typ wzoru chemicznego i ten sam typ sieci krystalicznej;

Polimorfizm - zjawisko wystepuje w tej samej substancji, zalezne od warunkow w 2 lub wiecej odmianach rozniacych się postacia krystaliczna (rozne wl fizyczne a czasem i chem.);

Alotropia - wystepowanie pierwiastkow w postaci roznych odmian (przyczyna roznic wiazan w sieci krystalicznych);

Rodzaje zwiazkow chemicznych:

1. enklatura, dla pierwiastkow wystepujacych na wielu stopniach utleniania, np. tlenki manganu,

2. tlenki + bezwodniki kwasowe: dzialanie tlenu , rozklad soli kwasow tlenowych lub wodorotlenkow, reakcje spalania innych zwiazkow. Podzial na: tlenki zasadowe (tlenki metali, które w reakcji z kwasami daja sole), kwasowe (tlenki niemetali oraz metali na wyzszych stopniach utleniania, wszystkie tl. kwasowe w reakcji z zasadami daja sole), bezwodniki kwasowe (tlenki pierwiastka, który reaguje z woda daja odpowiedni kwas), amferyczne (wykorzystuja właściwości tlenkow kwasowych i zasadowych), obojetne (nie reaguja z kwasami i zasadami);

Nadtlenek wodoru H2O2 - w produktach zywnosciowych pod wplywem dzialania enzymow staje się utleniaczem innych zwiazkow organicznych, dezynfekcja, srodek bielacy, kosmetyka, lecznictwo;

Dwutlenek wegla CO2 - skroplony CO2 pod normalnym cisnieniem wyparowuje pobierajac znaczne ilosci ciepla;

Kwasy - zwiazki chem, które w procesie dysocjacji elektrolitycznej odczepiaja dodatnie jony reszty kwasowej;

Podzial kwasow:

1. beztlenowe: polaczenia atomu niemetalu z wodorem H2+Cl2=2HCl, wymiana miedzy solami, kwasami mniej lotnymi NaCl+H2SO4=NaHSO4+HCl;

2. tlenowe: powstaje w reakcji tlenkow kwasowych z woda SO3+H2O=H2SO4;

Zasady - zwiazki chemiczne, które w roztworze wodnym dysocjuja aniony wodorotlenkowe OH- oraz jony dodatnie metalu lub jony amonowe NH4+, w wodzie rozpuszczaja się tylko wodorotlenki metali najaktywniejszych I i II grupy, wodorotlenki innych metali sa trudno rozpuszczalne w wodzie;

Rodzaje: wodorotlenki amfoteryczne - mogą reagowac z kwasami (jako zasady) z zasadami (jako kwasy), otrzymywanie: dzialanie wody na metal lub tlenek metalu;

Sole - skladaja się z reszty kwasowej oraz metalu, otrzymywanie: dzialanie kwasu na zasade HCl+NaOH=NaCl+H2O, rpzpuszczanie metali w kwasie Zn+2H2SO4=ZnSO4+H2, polaczenie tlenku metalu z bezwodnikiem kwasowym CaO+CO2=CaCO3;

Reakcje chemiczne - wg stanu skupienia: monogeniczne (przemiana w 1 fazie) i heterogeniczne (w przynajmniej 2 fazach); wg efektow energetycznych: egzotermiczne (wydzielaja energie, gaszenie wapna, spalanie, rozpuszczanie kwasu siarkowego) i endotermiczne (pochlanianie energii, rozpuszczanie soli);

Dysocjacja elektrolityczna - rozpad na jony H2SO4=H++HSO4-;

Stopien dysocjacji - zalezy od rodzaju elektrolitu i rozpuszczalnika;

Stala dysocjacji - stosunek iloczynu stezen produktow reakcji od iloczynu stezen substratow jest staly.;

Kwasy mocne - HCl, HBr, HJ, H2SO4, HNO3, HclO4, k maja b. Duze;

Kwasy slabe - octowy, azotowy, fluorowodorowy, cyjanowodor, K maja b. Male;

Zasady mocne - NaOH, KOH, LiOH, Ca(OH)2;

Zasady slabe - Be(OH)2, Mg(OH)2, NH4(OH);

Reakcje redoksowe - utlenianie I redukcja, zwiazane z przeniesieniem elektronu z jednego atomu do drugiego, oddawanie to utlenianie, pobieranie to redukcja, kto oddaje to reduktor, kto pobiera to utleniacz;

Stopien utleniania - ladunek jaki pojawilby się na atomie, gdyby były one polaczone wiazaniem jonowym;

Srodowisko - substancja, która nie bierze udzialu w reakcji redoks;

Termodynamika chemiczna - dostarcza informacji czy dana reakcja będzie przebiegala w sposób samorzutny;

Szybkosc reakcji chemicznej - wyroznia się zmiane stezenia w jednostce czasu, zwykle mierzy się szybkosc substratow;

Egzotermiczna reakcja syntezy - AB z A i B, do zapoczatkowania reakcji należy dostarczyc pewnej energii E zwanej energia aktywacji;

Katalizator - obniza bariere energetyczna, szybkosc reakcji rosnie;

Junibitor - podwyzszanie bariery energetycznej;

Elektrochemia - traktuje o wzajemnym powiazaniu miedzy energia wyzwolona w trakcie reakcji a prace elektryczna;

Wymiana ladunkow - reakcja redoks: elektroda to przewodnik elektronowy, elektrolit to przewodnik jonowy;

Przewodnictwo elektronowe - to przeplyw ladunkow elektrycznych przez materie pod wplywem zewnetrznego pola elektrycznego;

Metale - elektrony przewodnika I rodzaju;

Roztwory elektrolitow - jony, przewodniki II rodzaju;

Przewodnictwo wlasciwe - to odwrotnosc oporu, opor R zalezy os wl. przewodnika i jego rozmiarow;

Elektroliza - jest to napedzanie reakcji chemicznych za pomoca energii elektrycznej;

Szereg elektrochemiczny metali (ogniwo galwaniczne) - na granicy faz pomiedzy metalem a roztworem elektrolitu ustala się w danych warunkach okreslony potencjal elektryczny zwany elektrochemicznym metalu. Jego wielkosc okresla stan rownowagi dwoch przeciwstawnych tendencji. I zdolnosc atomu przechodzenia w stan jonowy, zalezy ona od natury chemicznej metalu, jest sila napedowa procesu utleniania. II tendencja jonow metalu do pobierania elektronow i przejscia w stan elektroobojetny. Roznica potencjalow pomiedzy pkt w glebi fazy metalicznej a roztworem zawierajacym j... metalu nazywamy potencjalem galwanicznym lub absolutnym.

Ogniwa galwaniczne - nieodwracalne (pierwotne), odwracalne (akumulatory), ogniwa paliwowe (substraty reakcji elektrochem.);

Metale - srebrzysty polysk, dobra przewodnosc elektryczna, odpornosc elektryczna wzrasta z obnizeniem temperatury, dobre przewodnictwo cieplne, nieprzezroczystosc, kowalnosc, ciagliwosc, wytrzymalosc. Tworza sieci krystaliczne w wezlach. Temperatura topnienie i wrzenia zalezy od sil wiazan w sieciach metalicznych. Dobre przewodzenie ciepla w wyniku zderzania drgajacych zrebow atomowych;

Klasyfikacja metali:

1. metale glownych grup: alkaliczne (lit, potas, sod, frans), ziem rzadkich (beryl, magnez, wapn, stront, bar, rad), przejsciowe, wewnatrzprzejsciowe;

2. potencjal elektrochemiczny: aktynowe czyli nieszlachetne (Al., Ti, Zr, Mu), nieaktynowe czyli szlachetne (Au, Pl, ruten, rad, pallad, osm, Ru, Rn, Pd, Os, iryd), posrednie (odporne na dzialanie tlenu, ale podatne na inne utleniacze, Cu, Cr, Cd, Ni, Co, Pt, Su, Fe)

3. klasyfikacja przymusowa: metale uzytkowe (zelazne i nie zelazne), lekkie (litowce, brylowce, glin), ciezkie (Cu, Pb, Zn, Sn, Cd), trudnotopliwe (W, V, Mo, Ti, Zr, Ca, Nb), latwotopliwe, radioaktywne (Ra, U, Ac, Po, Th), nieradioaktywne;

Wystepowanie w przyrodzie - mineraly (zwiazki metali), rudy (skupiska mineralow+piasek+glina+okruchy skalne);

Stopy metali - nowe mineraly o specyficznych wlasciwosciach: fizycznych (gestosc, temp topnienia, przewodnictwo cieplne i elektryczne, wlasc magnetyczne), mechaniczne (wytrzymalosc, odpornosc na uderzenia, twardosc, ciagliwosc, sprezystosc), chemiczne (odpornosc na korozje), technologiczne (plastycznosc, lepnosc, spawalnosc, skrawalnosc);

Stopy- materiał powstały przez połączenie 2 lub więcej pierwiastków, z których jeden jest metalem, przez dobór składników otrzymuje się stopy o różnorodnych właściwościach; otrzymywanie: spiekanie, stapianie, dyfuzja w stopie stałym;

Otrzymywanie - stapianie, spiekanie, dyfuzja w stanie stalym;

Barwa krystaliczna - siec jest bardziej zlozona w porownaniu z budowa czystych metali;

Korozja - proces niszczenia metali w wyniku ich chemicznych lub elektrochemicznych reakcji z otaczajacym srodowiskiem; metale utleniajac się przechodza ponownie w stan chcrakterystyczny dla zwiazkow metali;

Korozja chemiczna - proces niszczenia metali w skutek dzialania suchych gazow (tlenu, wodoru, chlorowodoru, siarki) lub cieczy (zw. organicznych);

Pasywacja - proces wytwarzania ochronnej warstwy tlenkowej;

Korozja elektrochemiczna - proces niszczenia metali na skutek reakcji elektrochem zachodzacych na granicy faz metal - elektrolit;

Zapobieganie korozji - inhibitory korozji (sa to substancje chem, które dodane do agresywnego srodowiska w niewielkich ilosciach powoduja znaczne zmniejszenie szybkosci korozji metalu stykajacego się z tym srodowiskiem), powloki ochronne (odizolowanie powierzchni narazonej na korozje od srodowiska korozyjnego np. metale b. Szlachetne, oleje przeciwkorozyjne, woski, tworzywa sztuczne);

Szklo techniczne - mieszanina krzemowa w postaci przechodzonej cieczy;

Sól kuchenna Nacl : zobojętnianie HCl+NaOH->NaCl+H₂O; rozp.metalu w kwasie 2Na+2HCl->2NaCl+H₂; Iloczyn jonowy wody: K_D[H₂O]=[H⁺][OH^-]; K_W=[H⁺][OH^-]=10^-14;

Kamienie szlachetne zaierajace miedź - turkus, lazuryt, malachit;

Alkohole - metylowy (świetny rozpuszczalnik), etanowy (fermentacja alkoholowa, świetny rozpuszczalnik i stabilizator), propoanowy (produkcja acetonu),

Wiązanie wodorowe - powstaje wyłącznie w przypadku związania wodorów wolnymi parami elektronowymi atomu innego pierwiastka;

Potencjał jonizacji - potencjał elektrody zanurzonej w roztworze jonów metalu o stężeniu 1M w tem. 298K;

Powinowactwo elektronowe - proces przyłączenia elektronów do obojętnego atomu, energia która się wydziela;

Szkło - SiO₂+CuO+Na₂SO₃ ciecze po przejściu temperatury topnienia, przechodzą w szkoło, wzrasta lepkość i zastygają w postaci izotropowego układu, bez struktury wewnętrznej; ograniczone, nieograniczone;

Kryształy metaliczne - sieć krystaliczna w której, więzły są obsadzone przez jony dodatnie, otoczone poruszającymi się elektronami; elektrony walencyjne tworzą gaz elektronowy odrywający dodatnio naładowane jony; 10.

Cement - CaSO₄*2H₂O

Homogeniczne - jednorodne (np. powietrze, krew, woda z cukrem)

Heterogeniczne - niejednorodne (np. woda z kredą, woda z olejem, woda z piaskiem)

Wiązanie atomowe - występuje w cząstkach homogenicznych, zbudowanych z 2 atomów tego samego pierwiastka np. H_2;

Kwasy - związki chemiczne, które w procesie dysocjacji elektrolitycznej odczepiają dodatnie jony wodorowe i ujemne jony reszty kwasowej;

Reakcja zobojętniania - można np. działać zasadą na kwas, powstaje sól + woda; HCl+NaOH->NaCl+H₂O

Kamienie szlachetne zawierające glin - AlO₃ rubin, szafir;

Wiazania jonowe - gdy atomy jednego z reagujących pierwiastków wolno oddają elektrony na tomista drugiego łatwo przyjmują;

Wiazania atomowe - powstają między atomami o zbliżonej elektroujemności, każdy atom oddaje po jednym elektronie;

Wiazania wodorowe - np. H₂O, powstaje wyłącznie w zw.wodoru gdzie atom wodoru oddziaływają z wolnymi parami elektronowymi z innych atomów;

Wiazania koordynacyjne - musi istnieć różnica elektroujemności i atom o większej elektroujemności jest DONOREM a o mniejszej AKCEPTOREM elektronów, np. NH₄NO₃;

Mydło - sól sodowa kwasu stearynowego otrzymywane w reakcjach hydrolizy

---