„Opieka i kontrola - instytucje wobec problemów społecznych”

Frieske & Poławski

ROZDZIAŁ 1

1.1 Problem społeczny to …

• w społeczeństwach ciągle pojawiają się trudności naruszające codzienną równowagę i harmonię stosunków między ludzmi, część ma charakter naturalny a część to konsekwencje rozmaitych zakłóceń organizacji życia zbiorowego czyli problemy społeczne!

• Rozdzielenie problemów na naturalne i społeczne nie zawsze jest łatwe

• Listy problemów społecznych trapiących społeczeństwa są historycznie zmienne i właściwie zawsze stanowią przedmiot dyskusji dzieje isę tak z kilku powodów:

1. nawet w ramach jednego społeczeństwa ludzie zazwyczaj dość znacznie różnią się miedzy sobą poglądami dotyczącymi tego jak powinien wyglądać ideał życia zbiorowego ; nieuniknione są spory o to co jest problemem społecznym i są bardziej widoczne w okresach szybkich zmian sołecznych, tzn wtedy gdy kwestionowane są autorytety, np. gdy nowe technologie zachęcaja do zmiany utartych sposobów postępowania

2. nawet gdyby zjawiska te czy inne dość powszechnie były uznawane za doniosłe problemy społeczne, ich uważna analiza ujawnia czasem że są one tez pod jakimś względem społecznie pożyteczne np. z bezrobociem i szarą sterfą ( jest ona dobra bo pomaga rodzinom się utrzymać, zła bo okradanie państwa)

• prostytucja, narkomania, korupcja itp. - przykłady zjawisk które są łatwo rozpoznawale jako problemy społeczne bo kłócą się z dość powszechnie wyrażanymi wyobrażeniami o dobrym porządku społecznym

• w każdej zorganizowanej zbiorowości ludzkiej można stosunkowo łatwo zidentyfikować takie zjawiska społeczne które 1. przez członków tej zbiorowości są uważane za złe, naganne, niepożądane i 2. skłaniają ich do podejmowania rozmaitych działań zmierzających do zmiany stanu rzeczy

1.2 Interwencje społeczne

• działania podejmowane w celu rozwiązania okręlsonych problemów społecznych lub przynajmniej w celu osłabienia ich dolegliwości mają dość zróżnicowane formy, jednakze zawsze oznaczają one podejmowaną świadomie, skoncentrowaną na osiągnięciu ustalonych celów, ingerencję w realia życia zbiorowego

• ingerencje te służą czasem do zapobiegania zjawiskom które uznajemy za problemy społeczne, a czasm staramy się pomniejszyc dolegliwość rozmaitych problemów społecznych lub ograniczyć ich rozmiary, częstotliwość z jaką występują - np. rządy wielu krajów starają się rpowadzić taką politykę gospodarczą która kładzie nacisk na powstawanie nowych miejsc pracy

• działania mające zapobiegać powstawaniu rozmaitych problemów społecznych a także działania zamierzające do pomniejszenia ich społecznej dolegliwości zawsze oznaczają ingerencję w realia życia zbiorowego,

• bez względu na to kto jest podmiotem takiej ingerencji - państwo i jego agendy, stowarzyszenia, organizacje pozarządowe - zawsze oznacza ona że usiłuje się zmienić istniejąca sytuację

• świadomie podejmowane działania stanowiące reakcję na problemy społeczne mają na celu zmianę sytuacji które rozpoznane zostały jako problemowe, nazwiemy INTERWENCJAMI SPOŁECZNYMI

• mimo całej różnorodności interwencji społecznych okazuje się że można wśród nich wyróżnić stosunkowo niewielką liczbę działań które w swoich zasadniczych elementach są do siebie dośc podobne - możemy wyróżnić wśród nich przynajmniej kilka stale powtarzających się schematów działań które nazwiemy strategiami rozwiązywania problemów społecznych

• strategie rozwiązywania problemów społecznych to uogólnionem stosunkowo trwałe i często - choć nie zawsze - realizowane w toku działalności prowadzonej przez wyspecjalizowane organizacje, wzory interwencji społecznych. - nazywamy je strategiami bo odwołują się do społecznie podzielanych poglądów o przyczynach czy źródłach powstawania rozmaitych problemów a także własciwtych środkach zaradczych i w ten sposób organizują ziorową działalność

• w odróżnieniu od doraźnych interwencji społecznych podejmowanych po to aby np. rozładować napięcie społeczne, o strategiach rozwiązywania mówimy gdy potrafimy wskazać zespoły interwencji spoęłcznych podejmowanych systematycznie, w dłuższych okresach i zbliżonych do siebie ze względu na podobne uzasadnienia

1.3 Podstawowe rodzaje strategii rozwiązywania problemów społecznych

Strategia kar i nagród

• najbardziej może powszechną strategią rozwiązywania problemów społecznych jest strategia kar i nagród - jej stosowanie na większa skalę zaczęło się stosunkowo wcześnie w historii ludzkich społeczeństw, tj wtedy gdy pojawiły sięosrodki władzy - realizowana była przez prawo i instytucje wymiaru sprawiedliwości, dziś też takl jest, aczkolwiek prawo nie jest koniecznym elementem tej strategii!

• Jej założenia mówią że problemy społeczne powstają jako konsekwencje działań jednostek naruszających zastany porządek społeczny i jego podstawowe instytucje a przede wszystkim prawo!

• Jest kilka wersji tej strategii

- strategia redystrybucji - tj odpłaty, jej najbardziej klasyczna postać to tzw prawo talionu - wyrażane niekiedy w formule oko za oko ; np. pojedynki i ich społeczna funkcja - polegała nie na zemście ale na przywróceniu godności czy honoru obu jego uczestnikom a więc przywróceniu wcześniejszego stanu rzeczy, z biegiem czasu pojedynki zakazane prawem, bo państwo chciało mieć monopol na stosowanie przymusu / swoista strategia rozwiązywania problemów społe bo jej podstawową funkcją jest symboliczne przywrócenie równowagi życia zbiorowego naruszonej przez przestępstwo i temu służy poddawanie zbrodniarza odpowiednim dolegliwościom

- prewencja ogólna i prewencja szczególna - ogólna to najprościej mówiąc odstraszanie, kladzie się nacisk nie tyle na dolegliwość jaką kara sprawia przestępcy ale na nadzieje że dolegliwość ta zniechęci innych do popełniania czynów zagrożonych karami. Szczególna to taka funkcja kary, która polega na uniemożliwieniu osobie karanej popełnienia jeszcze raz tego przestępstwa czy podobnego czynu; jest szczególna w tym sensie że koncentruje się na osobie karanej

* prawnicza wersja prewencji ogólnej koncentruje się na funkcji kar jakimi dysponuje system prawny

* obok propagowania wzorów pożadanych zachowań prezentowane SA w wielu dziedzinach życia - ku przestrodze - wzorce negatywne np. palacze papierosów są prezentowani jako ludzie o słabym charakterze, bezrobotni jako leniwi

• wiele badań wskazuje na to że strach przed karą jest wprawdzie istotnym czynnikiem kształtującym ludzkie zachowania ale w istocie ludzkie postepowanie kształtuje nie tyle sama kara ile jej dalsze konsekwencje, czyli np. utrata prestiżu, godności

• odstraszanie jest przede wszystkim funkcją subiektywnych ocen poziomu dolegliwości i nieformalnych konsekwencji oficjalnie stosowanych kar - ludzie obawiają się że kara może w znacznym stopniu zakłócić ich życie

• różnorodne próby rozwiązania problemów społecznych oparte na strategii odstraszania są współcześnie podejmowane na szeroką skalę, ich specyficzną postacia jest doktryna prewencji ogólnej, wyrażająca spoęłczne przekonania o funkcjach kar jakimi dysponuje system prawny - zasadniczym elementem odstraszania jest model roli negatywnej - prezentowanie szerokiej publiczności uznawanych za niewłaściwe, stwarzające określone problemy społeczne zachowań tak, a by jednoczesnie przekonać poszczególne jednostki że konsekwencje są dla nich wielce niekorzystne

• prewencja szczególna czyli szerzej obezwładnienie, to taka strategia która zmierza do pozbawienia ludzi, stwarzających problemy, odpowiednich możliwości działania np. kiedyś karano złodziei ucinając im reke

• idee prewencji szczególnej realizowane SA nie tylko poprzez instytucje prawa karnego i system penitencjarny - szeroko rozumianą prewencją szczególną jest na przykład pozbawienie prawa wykonywania zawodu, odebranie prawa jazdy, pracodawca może usiłować uniemożliwić dostęp do okręlsonych stanowisk ludzim nie zasługującym na zaufanie z uwagi na swoją przeszłość

- strategie korekcyjne - kary i nagrody stanowią istotny element, z tym że pozostawiają one ,te strategie, pozostawiają znacznie większą autonomię jednostkom i klada nacisk, nie tyle na zmianę zachowań indywidualnych, lecz na zmianę przesłanek jakimi kierują się ludzie podejmując te czy inne działania

- szeroko rozumiane strategie korekcyjne mogą obejmować całe społeczności poddawane działaniu rozmaitych programów sanacyjnych, wprowadzających nowe zasady itp. zwykle mamy o nich niezbyt dobre zdanie bo: 1. plan masowej, realizowanej na wielką skalę przebudowy morlanej, możliwy jest tylko w państwach totalitarnych i zwykle oznacza dominację jedynej słusznej ideologii 2. z reguły towarzyszy im polityczny radykalizm, graniczący z fanatyzmem, a to oznacza brutalne środki przymusu np. w Chinach zesłano setki tysięcy ludzi na wieś w ramach reedukacji w „rewolucji kulturalnej”

- strategie resocjalizacji - strategie korekcyjne stosowane wobec jednostek ; idea resocjalizacji przestępców sięga XVII wieku, potem np. w 1790 grupa kwarków z Filadelfii zorganizowała zakład karny oparty na izolacji, ciężkiej pracy i całkowitej abstynencji

- wątpliwości dotyczące granicy dzielącej dopuszczalne i niedopuszczalne techniki resocj - wyraził np. Orwell w „Rok 1984”

- rozmaite, często popadające ze sobą w konflikt wpływy socjalizacyjne - rodzina, szkoła, znajomi itp. - przynoszą nieprzewidywalne i nierzadko społecznie niekorzystne rezultaty - próbą naprawienia wszesniejszych błedów socjalizacyjnych jest resocjalizacja

- strategie korekcyjne które zmierzają do wprowadzenia ludzi bezrobotnych ponownie na rynek pracy, oferując im możliwości nabycia nowych umiejętności, przynajmniej w czesci zawodzą.

- edukacyjno - resocjalizacyjne interwencje społeczne zakorzenione w głębokim przekoniu o dobrej naturze człowieka - nie zepwniaja sukcesu

- strategie opiekuńczości społecznej - element opiekuńczości społecznej, w każdym społ dostrzegamy jednostki które nie są w stanei same sobie poradzić i wymagają róznych form wsparcia ze strony innych. Strategie te skierowane są na ludzi ubogich, słabych, cierpiących, chorych upośledzonych. Z biegiem czasu obejmowano nimi coraz szersze kategorie osób. Współczesnie duża wage przywiązuje Siudo sprawiedliwości społecznej rozumianej jako równość szans.

3 kwestie sporne dotyczące strategii opiekuńczych:

A. państwo, a dokładniej biurokratyczny aparat administracyji włądzy publicznej nie może funkcjonować skutecznie i efektywnie! Charles Murray sformułował trzy „negatywne prawa publicznej opiekuńczości”

1. prawo niedoskonałego wyboru - przyjęcie jakiejkolwiek ogólnej reguły wskazującej na to kto spłenia kryteria otrzymania odpowiednich świadczeń prowadzi do tego że czesć osób które na te świadczenia zasługują ich nie otrzyma / Administracyjne formy rozdzielaia świadczeń musza być klarowne, pracownik socjalny musi kierować się pewnymi ogólnymi zasadami, są konieczne aby kierować strumienie świadczeń tam gdzie powinny docierać . elastyczność i wrażliwość na szczególn okoliczności jakie powinno brać się pod uwagę realizując opiekucze strategie popada w konflikt z naciskiem na legalizm decyzji podejmowanych w biurokt\ratycznych org adm publ

2. prawo niezamierzonych nagród - przynajmniej częsć rozmaitych form pomocy społecznej utrwala zachowania które przyczynily się do powstania warunków uzasadniających jej otrzymania / każde z kolejnych dzieci samotnej matki, bezrobotni, gwarancje świadczeń zaniżają roztropność podejmowanych decyzji

3. prawo łącznej szkody - pomoc społeczna przynosi oczekiwane rezultaty tylko w tych przypadkach w których świadczenia są skierowane do osób skłonnych wykorzystać je po to aby zmienić swoją sytuację. We wszystkich innych przypadkach świadczenia te będą powodowały więcej szkody aniżeli pożytku / np. pomoc dla alkoholików albo narkomanów - jedni wykorzystają to aby wyjść z nałogu, zaczac normlanie żyć, inni dla innych celów np. przeczekania zminy, podbudowania zdrowia. Strategie pomocy spoęłcznej realizowane przez biurokratyczny aparat administracji publicznej nie są w stanie dostatecznie dokładnie indywidualizować ludzi których dotyczą, nie można od urzędnika oczekiwać indywidualizacji bo jego działania opierają się na posługiwaniu ogólnymi kategoriami

B. są niezamierzone, wtórne efekty tej strategii. Zjawisko opiekuńczego uzaleznieniea - polega na tym ze ludziek orzytsjaacy ze świadczeń opiekuńczych traca z biegiem czasu wlasną inicjatywę i miej polegają na sobie i własnej zaradności a bardzije liczą na to że zorganizowane społeczeństwo i instytucje opieki spoęłcznej , zajmą się ich kłopotami

• badania wykazują że znaczna cześćdługotrwale bezrobotnych biernie oczekuje na oferty pracy, niepełnosprawni natomiast często nie podejmują działań w celu większego zaangażowania sięw życie społeczne

• pomysłem na realizowanie strategii opiekuńczych jest zasada „napełniania górnej połowy szklanki” - odbiorcami świadczeń mogą być ludzie którzy wykazują dostatecznie duży, własny wkład w rozwiązanie swoich problemów, warto pomagac tym którzy chca samo sobie pomóc ; poszukiwanie form takie pomocy któ®e koncentrują się na aktywizacji samych zainteresowanych, udzielanie takiej pomocy finansowej która nie rozwiązuje problemu ale daje możliwość na jego rozwiązanie

• premiowanie indywidualnej zaradności pozbawia ludzi opiekuńczości psołęcznej i podstawą opiekuńczych strategi rozw problemów stają się transakcje tzn wymiana miedzy instytucjami oferującymi okrelsone świadczenia i świadczeniobiorcami - od tych ostatnich oczekuje się zgodnego z wzorcami zachowania

• usiłując uniknąć zjawiska opiekuńczego uzależnienia napotykamy dylemat dopuszczlanego zakresu kontroli spoęłcznej nad indywidualnym zachowaniem - czy pracownicy socjalni kontrolując wykorzystywanie środków ze świadczeń nie wkraczają w obszar indywidualnej wolności?

• Dążenie do efektywnego wykorzystywania środków fin jakie przeznaczamy na realizacjęrozmaitych strategii skłania nas do większej kontroli tych którym je przekazujemy - w wyniku zwiększenie kontroi panstwa nad obywatelem niechęć bo : niechętnie myślimy o zwiększeniu douszczlanych interwencji panstwa w życie prywatne , prowadzi to do narzucania jakiegoś sposobu życia, obarczając pracownikow soclanych obowiązkiem kontrolowania dajemy im ogromna władzę

• Unikając pułapki opiekuńczego uzależnienia mozem wpaść w pułapkę niedemokratycznych form kontroli

C. niebezpieczne SA przekształcenia jaki podlega realizacja opiekuńczych strategii rzow p.s, mechanizmy łagodzenia losu ludzi pozbawionych równych szans przybrały formę praw socjalnych. Państwo opiekuńcze bierze na siebie obowiązek realizacji roszczeń swoich poszczególnych obywateli w zakresie świadczeń króe stały sięrpawami . partie poszerzają np. katalog praw aby wygrac wybory! Hulman: świadczenia społ które zostały uznane za prawa socjalne z reguły tudno ograniczać, a próby prowadza do protestów i napięć, kłopoty gdy gospodarcze możliwości realizowania tych praw nie są wystarczające, naturalna reakcja administracji to surowsza kontrola!

• kryzys państwa opiekuńczego

• poszukuje się nowych form strategii opiekuńczych - odejście od wielkich zcentralizowanych programów, do prób ich przeniesienia na poziom lokalny np., będą społeczne eksperymenty

• będą zacirały sięgranice miedzy formami pomocy finansowej ze środków publicznych a prywatnych, rozbudowana zostanie działalność sektora non - profit

• niemożliwe jest wycofae się państwa i jego wyspecjalizowanych agend, ale zmianie ulegna formu

• wspólne wszystkim strategiom jest ząłożenie że powody dla który społ ma różne problemy, to ludzkie zachowania naruszające ideały porządku, czasem jednak np. przy inwalidztwie ludzie mają niewielki na to wpływ i trzeba oddziaływać na warunki spoelczne

• istotnym elementem pośrednich strategii rozwiązywania problemów społecznych jest pozostawienie ludziom możliwości swobodnegopodejmowania indywidualnych decyzji wymuszonych ich własnycm interesem i stworzenie takich warunków społecnzch które spowodują że te decyzje będą zgodne z interesem zbiorowym

• działanie mechanizmu rynkowego musi być wspomagane interwencjami państwa zmierzającymi do skorygowania tego mechanizmu aby nie stwarzał sytuacji problemów psoęłcnzych - państwo powinno wprowadzać dodatkowe warunki skkłanianijące jednostki do podejmowania swoich decyzji tak aby nie nawarswtaiły problemów

• katalog technik jakimi może posługiwac się pańswo realizując pośrednie rozwiązania prboelmów społ jest obszerny - od ulg podatkowych do różnych systemów preferencji no „punktów za pochodzenie” przy dostawaniu istna studia wyższe.

• Ludzkie decyzje są podatne na manipulacje przy strategiach pośrednich, jeśli nie jest to zkaorzneione w społeczeństwe, że państwo tak działa

Finto!

---