PAULINA GIERCZAK

JOANNA PAWEŁKIEWICZ

KATARZYNA ŚCIEGIENNA

II ROK FIZJOTERAPII

GR. III

Zawał mięśnia sercowego jest to martwica komórek mięśnia sercowego w określonym obszarze wywołana ostrym, przedłużającym się niedokrwieniem, spowodowanym zmniej- szeniem lub zablokowaniem przepływu krwi przez tętnice wieńcowe, rzadziej na skutek zabiegów kardiologicznych i kardiochirurgicznych lub zapotrzebowania serca na tlen
i składniki odżywcze znacznie przekraczającego możliwości krążenia wieńcowego. Powstała martwica ściany serca obejmuje albo całą grubość mięśnia sercowego (zawał pełnościenny), albo jego część (zawał podwsierdziowy). Zawał serca, zwany też potocznie „atakiem serca", prowadzi do osłabienia „mocy" serca i szeregu powikłań, w tym śmierci. Obecnie jest jednym z głównych „zabójców" w krajach rozwiniętych.

RODZAJE ZAWAŁU SERCA:

Zawał niemy - bez dolegliwości albo bez zmian EKG, albo bez zmian aktywności enzymatycznej czyli zawał niemy klinicznie, elektrokardiograficznie lub enzymatycznie.

Zawał zagrażający - stan przedzawałowy.

Zawał ponowny - nawrót zawału mięśnia sercowego.

Zawał ściany przedniej - zawał serca w obrębi ściany przedniej lewej komory.

Zawał ściany dolnej - zawał serca w obrębi dolno-tylnej części lewej komory.

Zawał ściany bocznej - zawał mięśnia sercowego w obrębie bocznej części lewej komory.

EPIDEMIOLOGIA:

Zawał serca stanowi istotne zagrożenie społecz­ne, co jednoznacznie potwierdzają wyniki badań epidemiologicznych. Wyróżnia się zarówno du­żą zapadalnością, jak i śmiertelnością. Wzrasta częstość występowania zawału i nagłych zgonów sercowych u ludzi w okresie największej aktyw­ności życiowej w średnim i młodym wieku. We­dług szacunkowych ocen roczna zachorowalność mężczyzn na zawał serca wynosi w naszym spo­łeczeństwie 311 na 100 tys. ludności i jest naj­większa w wieku około 55 lat.

PATOGENEZA ZAWAŁU:

Najczęstszą przyczyną, odpowiedzialną za ponad 90% zawałów serca, jest pęknięcie blaszki miażdżycowej z następowym tworzeniem się zakrzepu, który częściowo lub całkowicie zamyka światło naczynia. W zawale podwsierdziowym - niepełnościenym czyli takim,
w którym martwica obejmuje tylko w warstwie podwsierdziową najczęściej nie dochodzi
do całkowitego zamknięcia naczynia, płytki krwi mogą być jedynie składnikiem zakrzepu
- tzw. zakrzep biały. W pełnościennym zawale, gdzie martwica może obejmować całą grubość mięśnia, narastanie zakrzepu może prowadzić do niedrożności i związane jest
z nasilona aktywacja kaskady krzepnięcia. Ogon zakrzepu narastający w kierunku proksymalnym i dystalnym naczynia zawiera głównie fibrynę i erytrocyty- tzw. zakrzep czerwony.

Zakrzep w 90% przypadków odpowiada za powstawanie zawału serca, a innymi przyczynami obok miażdżycy mogą być:

- skurcz tętnicy wieńcowej,

- zmiany zapalne,

- zatory do tętnicy wieńcowej,

- wrodzone anomalie tych tętnic,

- kardiomiopatia przerostowa,

- zatrucie tlenkiem węgla,

- przedawkowanie amfetaminy lub kokainy.

W ostrym okresie zawału dochodzi do aktywizacji układu współczulnego i układu renina-angiotensyna-aldosteron, co ma istotny wpływ na dalszy przebieg choroby i wystąpienie powikłań. Wskutek powstania martwicy w obrębie lewej komory dochodzi do zmiany jej wielkości, kształtu, grubości, a proces ten nazywany jest przebudową mięśnia sercowego.

Nasilony jest wybitnie w rozległych zawałach serca, doprowadzając w krótkim czasie
do zmiany geometrii LK, co sprzyja rozwojowi niewydolności serca.

Zawał najczęściej występuje w obrębie ściany LK, ale może również obejmować
PK i PP, rozróżnia się następujące lokalizacje zawału: przednia, dolna, boczna, tylna, przegrodowa oraz mieszana. Jeżeli rozległość zawału dotyczy bardzo niewielkiego obszaru nazywany jest on mikroskopijnym ogniskiem martwicy, obszar martwicy obejmuje poniżej 10% powierzchni LK określany jest małym zawałem serca, 10 - 30% średnim, a powyżej 30% dużym. W badaniu mikroskopijnym obszaru zawału przewaga wielojądrzastych leukocytów jest podstawa rozpoznania świeżego zawału serca, taki obraz może utrzymywać się do 6 godzin od początku niedokrwienia do 7 dni. W okresie od 7 do 28 dni w preparacie dominują komórki wielojądrzaste i fibroblasty - preparat taki określany jest anatomopatologicznie jako leczony zawał serca. Po upływie 5 - 6 tygodni i więcej
w preparacie stwierdzona jest blizna bez nacieku komórkowego, stan taki określa się jako wyleczona zawał serca.

Inne, rzadsze mechanizmy ostrego zawału serca, to np. kurcz tętnicy wieńcowej, zatory, zapalenie tętnic wieńcowych, wady wrodzone naczyń wieńcowych, przyjmowanie kokainy. Zawały serca występują częściej wczesnym rankiem, co może być spowodowane większą skłonnością do agregacji (zlepiania się) płytek o tej porze doby i zwiększonym poziomem katecholamin. Konsekwencje niedokrwienia zależą od stopnia ograniczenia przepływu krwi przez dany obszar mięśnia oraz czasu trwania niedokrwienia.

PRZYCZYNY:

Ponad 90% zawałów mięśnia sercowego spowodowanych jest całkowitym zamknięciem światła tętnicy wieńcowej przez zakrzep powstały w wyniku pęknięcia blaszki miażdżycowej zwężającej tętnicę.

Do innych przyczyn mogących spowodować zawał serca należą:

• kurcz tętnicy wieńcowej,

• wrodzona wada naczyń wieńcowych,

• zmiany zatorowo-zakrzepowe w tętnicach wieńcowych,

• kardiomiopatia przerostowa,

• wady zastawek serca,

• zatrucie czadem,

• przedawkowanie narkotyków (np.amfetaminy),

• negatywne emocje,

• nagłe odstawienie przewlekle stosowanych azotanów,

• ekspozycja na zimno, połączona z większym wysiłkiem fizycznym,

• stosowanie środków farmaceutycznych,

• kofeina, nikotyna, doustne środki antykoncepcyjne.

Zawał serca występuje u pacjentów z dławicą piersiową (angina pectoris, dusznica bolesna), może także być jej pierwszym objawem choroby niedokrwiennej u ludzi dotychczas zdrowych. W bardzo rzadkich przypadkach jest spowodowany przez inną przyczynę.

CZYNNIKI RYZYKA

Zawał mięśnia sercowego występuje na ogół po 40 roku życia, częściej u mężczyzn niż u kobiet, zwłaszcza u osób otyłych i z nadciśnieniem tętniczym.

Do czynników ryzyka należą:

• starszy wiek (wiek krytyczny: u mężczyzn 32-50 lat, u kobiet 45-70),

• płeć męska,

• palenie tytoniu,

• nadciśnienie tętnicze,

• inne przyczyny przerostu lewej komory serca (kardiompatia, przerost po stosowaniu leków sterydowych),

• wysoki poziom cholesterolu,

• zaburzona proporcja pomiędzy cholesterolem LDL i HDL,

• obecność patologicznej apolipoproteiny,

• wysoki poziom trójglicerydów,

• wysoki poziom białka ostrej fazy (białko C-reaktywne, CRP),

• wysoki poziom homocysteiny,

• niedobory witamin grupy B, zwłaszcza kwasu foliowego,

• wysoki poziom kwasu moczowego,

• brak aktywności fizycznej,

• osobowość typu A,

• marskość wątroby (i wynikające z niej zaburzenia metaboliczne),

• cukrzyca,

• predyspozycje rodzinne i genetyczne (zawał w rodzinie w wywiadzie),

• otyłość (zwłaszcza brzuszna).

OBJAWY KLINICZNE ZAWAŁU SERCA:

Najczęstszym objawem klinicznym zawału serca jest charakterystyczny ból zawałowy,
do jego typowych cech należ:

1. nasilenie bólu - jest to gwałtowny, bardzo silny ból ”nie do zniesienia”, zmusza chorego do szukania pomocy. Na twarzy chorego widoczne jest cierpienie,

2. charakter bólu - gniotach, uciskający, rozrywający, palący, dławicowy,

3. czas trwania bólu - co najmniej 20 -30 minut, zazwyczaj poniżej 10 minut
   do kilku, kilkunastu godzin,

4. okoliczności wystąpienia bólu - ból może wystąpić w różnych sytuacjach, zarówno podczas normalnej aktywności życiowej (ok. 20% chorych), nadmiernego wysiłku fizycznego (ok. 13% chorych), jaki i w spoczynku (ok.50%), czasem budzi chorego w nocy (ok.8%) i nie ustęp uje po zażyciu nitrogliceryny,

5. lokalizacja i promieniowanie bólu - środkowa część klatki piersiowej, głównie zamostkowo, ból może promieniować z klatki piersiowej do karku, szczeki, uszu, ramion, nadgarstków. Niekiedy odczuwany także w nadbrzuszu.

Bólowi zawałowemu serca często towarzysza inne wyraźne odczuwane objawy takie jak:

1. bladość powłok,

2. utrata przytomności,

3. nudności,

4. wymioty,

5. kołatania serca,

6. zlewne poty,

7. uczucie zbliżającej się śmierci.

Objawy zwiastunowe:

a) uczucie osłabienia,

b) pobolewania w okolicy serca,

c) ciężki napad dławicy piersiowej,

d) duszność,

e) lęk,

f) poty,

g) zawroty głowy,

h) zaburzenia rytmu serca,

i) objawy niewydolności krążeniowej,

j) wstrząs kardiogenny.

Objawy przedmiotowe mogą być w ostrym okre­sie zawału serca dość zmienne:

1. chorzy są zwykle napięci i pobudzeni, intensywne pocenie się, zmę­czony wyraz twarzy i bladość należą do najczęst­szych objawów ogólnych,

2. obserwuje się przyspieszony oddech,

3. uderzenie koniuszkowe jest wzmocnione i o wydłużonej fali skurczowej,

4. stwierdza się zmienną czynność serca, najczęściej umiarkowanie przy­spieszoną,
   a w zawale dolnej ściany - wolną,

5. za­burzenia rytmu serca w początkowym okresie choroby,

6. tony serca są zwykle głuche i ciche, niekiedy niesły­szalne w pierwszych dniach obserwacji,

7. objawy umiarkowanego zastoju w płucach w postaci nie­licznych rzężeń wilgotnych stwierdza się stosun­kowo często w zawale lewej komory,

8. powiększe­nie wątroby i dodatni refluks wątrobowo-szyjny może wystąpić u chorych
   z zawałem prawej ko­mory i tylko wyjątkowo w zawale komory lewej, przy przedłużającej się jej niewydolności,

9. sinica (źle rokująca),

10. ciśnienie tętni­cze zmienne, w czasie bó­lu ulega niekiedy wyraźnemu podwyższeniu, ale prawie u połowy chorych występuje jego spadek, zwykle z bradykardią, już
    na początku choroby,

11. podwyższona temperatura ciała, zazwyczaj nieprzekraczająca 38°C, jest częstym objawem, zwłaszcza w zawale pełnościennym, występuje zwykle w drugiej dobie|
    i utrzymuje się przez kil­ka dni, nawet tygodni. Wysoka gorączka, utrzy­mująca się ponad 7 dni, wskazuje na możliwość powikłań zapalnych, najczęściej płucnych lub żylnych.

Już na początku zawału serca występują charakte­rystyczne zmiany w zapisie EKG,
a w badaniach laboratoryjnych obserwuje się: przyśpieszenie opa­dania erytrocytów (OB), wzrost liczby leukocytów, hiperglikemię, wzrost aktywności enzymów osoczowych, mioglobinemię i mioglobinurię.

Ostry okres zawału serca stwarza poważne za­grożenie dla życia chorych za względu na ewentualność wystąpienia ciężkich powikłań. Do najczęstszych powikłań zalicza się:

• zaburzenia rytmu i przewodzenia (u 60-80%),

• nagłe zatrzymanie krążenia (NZK),

• powikłania hemodynamiczne (ostra niewydolność lewokomorowa, obrzęk płuc),

• wstrząs kardiogenny,

• nagła śmierć,

• powikłania zakrzepowo- zatorowe,

• tętniak pozawałowy serca.

DIAGNOSTYKA:

Dotychczas według definicji WHO z 1979 roku zawał serca był rozpoznawany na podstawie dwóch spośród trzech charakterystycznych cech:

- typowych objawów klinicznych,

- wzrostu enzymów,

- charakterystycznych zmian w EKG - z wytworzeniem się załamka Q.

Nowe kryteria rozpoznania świeżego zawału to:

1. Typowy wzrost tropiny, a następnie stopniowy spadek, lub bardziej gwałtowny wzrost i spadek CK _MB czułych biochemicznych markerów martwiczych mięśnia sercowego połączone przynajmniej z jednym z poniższych:

1. klinicznymi klasycznymi objawami niedokrwienia,

2. zmianami w EKG świadczącymi o niedokrwieniu,

3. pojawienie się patologicznego załamka Q w EKG,

4. interwencji w naczyniu wieńcowym (angioplastyka).

2. W przypadku zgonu chorego to zmiany typowe dla świeżego ostrego zawału serca
   w badaniu sekcyjnym.

Kryteriami rozpoznawania przebytego zawału serca są:

1. Pojawienie się nowego, patologicznego załamka Q w seryjnie wykonywanych EKG, pacjent nie musi pamiętać objawów, a poziom markerów może być prawidłowy wobec upływu czasu od wystąpienia zawału serca.

2. Zmiany typowe dla przebytego zawału serca w badaniu sekcyjnym.

W ramach diagnostyki zawału serca przeprowadza się następujące badania:

• badanie aktywności enzymów,

• badanie elektrokardiograficzne,

• badanie echokardiograficzne,

• badanie przepływu krwi przez zastawkę metoda Dopplera,

• scyntygrafię perfuzyjną mięśnia sercowego.

LECZENIE:

Wszyscy chorzy z podejrzeniem zawału serca po­winni być jak najszybciej hospitalizowani
i le­czeni w ośrodku intensywnej opieki kardiolo­gicznej. Leczenie pacjentów kardiologicznych uwzględnia unieruchomienie pacjenta, tlenoterapię, farmakoterapię, kardiologię interwencyj­ną oraz postępowanie fizjoterapeutyczne.

Usprawnianie chorych z zawałem serca dzieli­my na trzy etapy:

• I etap - okres świeżego zawału, tzw. uspraw­nianie wewnątrzszpitalne.

• II etap - okres rekonwalescencji, tzw. usprawnianie poszpitalne (wczesne).

• III etap - okres po rekonwalescencji, tzw. usprawnianie^- poszpitalne (późne), zwane podtrzymującym lub ambulatoryjnym.

Kryteria kwalifikacji chorych do rehabilitacji kardiologicznej:

• wydolność krążenia (w tym względna, uzy­skana na drodze farmakoterapii),

• stabilność wieńcowa (względna),

• brak zaburzeń rytmu i przewodzenia,

• brak nadciśnienia tętniczego (lub kontrolo­wane farmakologicznie),

• wydolność innych narządów.

Rehabilitacja w poszczególnych etapach:

I etap - rehabilitacja wewnątrzszpitalna. Odby­wa się równocześnie z monitorowaniem zapisu elektrokardiograficznego.
Główne jej zadania:

• przeciwdziałanie niekorzystnym następ­stwom unieruchomienia chorego w łóżku,

• zapobieganie powikłaniom zakrzepowo-zatorowym,

• pionizacja i pełne uruchomienie pacjenta,

• adaptacja do czynności dnia codziennego i samoobsługi,

• poprawa stanu psychicznego pacjenta.

Wyróżnia się dwa modele rehabilitacji wewnątrzszpitalnej:

- model A - dla zawału serca niepowikłanego,

- model B - dla zawału serca powikłanego.

Opierając się na kryteriach Światowej Organiza­cji Zdrowia (WHO) uznaje się zawał serca
za niepowikłany (3-5 dni od wystąpienia ostrego incydentu), jeżeli nie stwierdza się: rozszerzenia ob­szaru martwicy i niedokrwienia, niewydolności lewokomorowej, wstrząsu, groźnych zaburzeń rytmu i przewodzenia, poważnych chorób współ­istniejących. Z kolei
u pacjentów z zawałem ser­ca powikłanym stwierdza się utrzymujące się po­wikłania, takie jak: nawracające bóle wieńcowe, długotrwale częstoskurcze, migotanie przedsion­ków, przedwczesne pobudzenia komorowe, ze­społy MAS (zaawansowana postać zaburzenia rytmu serca), blok całkowity w ostrej fazie zawału, niewydolność krążenia.

Chorzy z zawałem serca niepowikłanym kwalifi­kują się do rehabilitacji według modelu A,
z prze­widywanym okresem pobytu w szpitalu 4-7 dni dla modelu Al lub 7-10 dni dla modelu A2. Chorzy z zawaleni serca powikłanym są kwalifikowa­ni do modelu usprawniania B z przewidywanym okresem pobytu w szpitalu powyżej 10 dni.

I etap rehabilitacji dzieli się na trzy okresy uwzględniające doby, w których znajduje sie ak­tualnie pacjent.

II etap - rehabilitacja poszpitalna (wczesna). Realizacja tego etapu powinna zawsze przebie­gać pod nadzorem lekarza kardiologa. Toleran­cja na wysiłek fizyczny jest określana na podsta­wie prób wysiłkowych.

Zadania rehabilitacji w II etapie:

• poprawa wydolności krążeniowo-oddechowej,

• poprawa sprawności pacjenta,

• oddziaływanie psychoterapeutyczne.

W II etapie rehabilitacji wyróżnia się cztery mo­dele usprawniania: A, B, C, D, które mogą być re­alizowane w warunkach stacjonarnych lub am­bulatoryjnych.

III etap - rehabilitacja poszpitalna (późna). Etap podtrzymujący po rekonwalescencji trwa
do koń­ca życia pacjenta. Jest on realizowany w oparciu o model usprawniania A, B lub C
z II etapu re­habilitacji. Kwalifikacji do poszczególnych mode­li usprawniania dokonuje lekarz, biorąc pod uwa­gę przeprowadzane okresowo próby wysiłkowe. Na ich podstawie zaleca się pacjentowi rodzaj tre­ningu fizycznego, aktywności życiowej i charak­ter pracy zawodowej. Zadania, jakie stawia sobie rehabilitacja na tym etapie usprawniania, nie od­biegają od celów etapu drugiego.

W trakcie realizacji poszczególnych modeli usprawniania zaleca się również prowadzenie ćwiczeń o charakterze ogólnousprawniającym, trwające 10-15 minut, dwa razy dziennie,
o ade­kwatnie dobranej intensywności.

Masaż klasyczny.

Wprowadza się go na podsta­wie oceny wydolności krążenia przez lekarza. Stosujemy: głaskanie powierzchowne kończyn i rozcieranie. Następnie, w miarę poprawy wy­dolności krążenia, wprowadza się stopniowo: gła­skanie głębokie kończyn, głaskanie powierz­chowne klatki piersiowej, rozcieranie i ugniata­nie mięśni.

Masaż segmentarny.

Opracowuje się następują­ce segmenty: C3-C4, Thl-Th9, Thl2.

Kneippowska hydroterapia.

Stosowana w przebiegu niepowikłanego zawału serca. O rodzajach zabiegów decyduje bezwzględnie lekarz. Etap początkowy obejmuje ciepłe i zmiennocieplne nacierania oraz zmywania częściowe (temperatura wody zbliżona do temperatury ciała). Następnie wprowadza się sukcesywnie:

• zabiegi zmiennocieplne,

• zabiegi zimne,

• kąpiel prawej ręki (reakcja konsensualna temp. 37°C albo kąpiel prawej nogi ze stopniowo zwiększaną temperaturą: 37-39°C,

• suche szczotkowanie stóp i podudzi,

• zmywania całkowite,

• zimne zmywania (najpierw przedramienia prawego, następnie prawego ramienia),

• zimne zawijania kończyn,

• kąpiele częściowe w stopniowo wzrastającej temperaturze,

• kąpiele rąk i nóg o stopniowo zwiększanej temperaturze - parametry zabiegu: tempera­tura początkowa 34°C, w ciągu 5-10 min, po­tem zwiększa się ją do 39-40°C przez 5 min,

• kąpiele częściowe i półkąpiele kwasowęglowe w 34-35°C, następnie w 31 -32°C, czas po­czątkowo 6-8 min, następnie 12-15 min,

• kąpiele częściowe i półkąpiele solankowe -kwasowęglowe,

• kąpiel o obniżonej temperaturze połączona ze szczotkowaniem - parametry: temperatura początkowo 36-38°C, następnie 21-25°C, czas 10-15 min,

• sauna fińska (z wyłączeniem silnych bodźcowych zabiegów ochładzających),

• sauna na IR,

• zabiegi relaksacyjne, np. w grotach solnych.

8 PRZYKAZAŃ DLA ZAWAŁOWCA

Uratowanie zawałowca - to sukces lekarzy. Dalej wszystko zależy od samego pacjenta. Wczesna rehabilitacja pozwala wrócić do normalnego życia. Niezbędne są jednak zmiany
w dotychczasowym jego trybie.

Zdrowy, ale pacjent - tak mówią o zawałowcach lekarze. Oznacza to, że jeśli po zawale powrócimy do nawyków, które zaprowadziły nas na oddział kardiologii, szybko staniemy się znów pacjentami. Nie wiadomo tylko, czy kolejny raz dopisze nam szczęście.
By nie było takiej powtórki, w codziennym życiu musimy narzucić sobie pewne ograniczenia, bo zawał jest jak sublokator - niby nie przeszkadza, ale trzeba się liczyć z jego obecnością. Rygor, jaki musimy sobie narzucić po tzw. incydentach kardiologicznych, zależy od siły,
z jaką choroba zaatakowała, zniszczeń, jakie uczyniła, oraz od ogólnej kondycji. Jeśli zawał nie był zbyt rozległy, możemy uważać się za szczęściarzy. Po wyjściu ze szpitala mamy jednak kilka priorytetowych celów do osiągnięcia.

1. Odzyskać siły

Ten proces zaczyna się jeszcze w szpitalu, gdy pod okiem rehabilitanta uczymy się prawidłowo oddychać i ćwiczyć kolejne grupy mięśni. Takie same ćwiczenia wykonujemy
w domu. Przez kilka pierwszych tygodni żyjemy jakby w zwolnionym tempie, więcej odpoczywamy, polegujemy, ale bez przesady. Przeżycie zawału nie musi oznaczać inwalidztwa. Z czasem ćwiczymy coraz więcej i wykonujemy większość codziennych zajęć
w normalnym tempie. Możemy się zapisać na basen, jeździć na rowerze. Dla serca korzystne są sporty wytrzymałościowe. Nie zapominamy też o śnie - 6-7 godzin dziennie powinno nas szybko postawić na nogi. Im bardziej uregulujemy swoje życie, tym szybciej odzyskamy dobrą formę.

2. Unikać stresu

To ważne z wielu powodów. Stres sam w sobie sprzyja chorobom układu krążenia.
Gdy jesteśmy w tzw. dołku, często nie panujemy nad apetytem, sięgamy po papierosy lub alkohol. Utrzymujący się dłużej zły nastrój sprzyja depresji, a ta może wywołać kolejny zawał. Im więcej optymizmu, radosnych chwil i mile spędzonego czasu, tym lepiej. Znajdźmy nowe lub rozwińmy stare hobby, spotykajmy się z ludźmi. Telewizor nie powinien być jedynym oknem na świat!

3. Regularnie brać leki

Ściśle przestrzegajmy wyznaczonych przez lekarza pór przyjmowania leków. Większość leków kardiologicznych korzystniej jest zażywać po jedzeniu, bo wtedy mniej obciążają błonę śluzową żołądka. Na własną rękę nie wolno też przerywać kuracji, gdy lepiej się poczujemy. Jeśli zapomnimy połknąć tabletki, nie wpadajmy w panikę. Większość leków kardiologicznych działa jeszcze przez wiele godzin (to tzw. okres półtrwania), mimo że nie przyjęliśmy następnej dawki. Jeśli po lekach źle się czujemy lub np. puchną nam nogi, nie odstawiajmy leku bez porozumienia z lekarzem. W schorzeniach układu krwionośnego ważne jest, by na dobrym poziomie utrzymać stężenie magnezu, który daje sercu energię potrzebną do rytmicznego kurczenia się.

4. Kontrolować ciśnienie i puls

Aby lekarz mógł ocenić postęp terapii i mieć pewność, że choroba nie pogłębia się, ciśnienie
i puls trzeba mierzyć regularnie. Pomiary wykonujemy rano, po wstaniu z łóżka, ale przed zażyciem lekarstw. Wyniki pokazują wtedy prawdziwy obraz naszego zdrowia.

5. Zredukować nadwagę

To jedno z trudniejszych zadań, ale też ważny warunek dobrego samopoczucia. Nawet nieznaczna nadwaga (5-8 kg) zwiększa aż o 25 proc. ryzyko pogłębienia się choroby, również kolejnego zawału. Gdy nadprogramowych kilogramów jest niewiele, wystarczy ograniczyć jedzenie i gimnastykować się. Ale przy nadwadze w granicach 10 kg po pomoc należy wybrać się do dietetyka. Nie można bowiem ryzykować, by zła dieta pozbawiła organizm składników odżywczych. Gdy chorujemy na serce, korzystniej jest chudnąć wolno, np. 1-2 kg miesięcznie. Wtedy również unikniemy efektu jo-jo.

6. Zrezygnować z palenia

Po świeżym zawale serca 100 proc. palaczy nagle przestaje palić papierosy. Miesiąc po powrocie do domu do nałogu wraca 80 proc. zawałowców. Część ponownie rzuca palenie,
ale aż 20 proc. nadal pali, w ten sposób pracując na kolejny atak. Niektórzy myślą, że przechodząc na fajkę, mniej zaszkodzą sercu. Nic z tego! Dym z tytoniu fajkowego jest tak samo zabójczy dla serca jak papierosowy. Jeśli nie możemy rzucić palenia tylko siłą woli, korzystajmy z gumy lub plastrów antynikotynowych. Nie róbmy jednak tego na własną rękę, tylko po wcześniejszej konsultacji z lekarzem. Nikotyna, zwłaszcza ta skondensowana, wchodzi bowiem w interakcje z wieloma lekami kardiologicznymi. Działając samodzielnie, zamiast pomóc, moglibyśmy sobie zaszkodzić, doprowadzając np. do zaburzeń rytmu serca czy wzrostu ciśnienia tętniczego.

7. Odżywiać się zdrowo

W naszej kuchni powinny zagościć produkty bogate w witaminy, zwłaszcza beta-karoten,
C, E i z grupy B, oraz minerały (selen, magnez, cynk, potas), a także niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). Natomiast unikajmy tłuszczów zwierzęcych. Nie musimy na zawsze rezygnować z kawy czy kieliszka alkoholu. Można jeść i pić wszystko, byle w granicach rozsądku. Niebezpieczne jest tylko tzw. sprawdzanie się, „ile teraz dam radę”, zwłaszcza gdy dotyczy to picia alkoholu. Nierozsądne postępowanie może zakończyć się kolejnym zawałem serca.

8. Słuchać sygnałów swego ciała

Gdy podczas wysiłku pojawią się ból i ucisk w klatce piersiowej, złe samopoczucie, niepokój - przerwijmy pracę, skontaktujmy się z lekarzem. Ale nadmierne wsłuchiwanie się
w organizm, niepotrzebne ograniczanie ruchu czy uprawiania sportu również nie będą służyły zdrowiu. Wręcz przeciwnie, staną się przyczyną depresji wywołanej obawą przed wystąpieniem kolejnego zawału serca.

BIBLIOGRAFIA:

1. Demczyszak I., Fizjoterapia w chorobach układu sercowo - naczyniowego, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2006.

2. Janion M., Kardiologia, wyd. Stachurski, Kielce 2005.

3. Rudnicki S, Smolis R., Rehabilitacja fizyczna po zawale, wyd. PZWL, Warszawa 1981.

4. Zalewska B., Zawał mięśnia sercowego „RES MEDICA”, 2000, nr 5.

Prawidłowy obraz EKG.

Nieprawidłowy obraz EKG.

15

---