TEORIE NOWOCZESNYCH ORGANIZACJI
Max Weber, Etyka protestancka a duch kapitalizmu, (1994) oryg. (1905)
Organizacje służą koordynacji ludzkich działań.
Warunkiem rozwoju organizacji jest kontrola informacji.
są silnie zhierarchizowane i władza jest w nich z reguły skupiona na samej górze.
konflikt i współzależność - między nowoczesnymi organizacjami a demokracją.
I. Cechy organizacji biurokratycznej wg Webera:
1. Wyraźna hierarchia władzy. Biurokracja przypomina piramidę.
2. Skodyfikowane reguły postępowania.
3. Stałe wynagrodzenie.
4. Praca w w organizacji jest oddzielona od jego życia poza organizacją.
5. Korzystający ze środków materialnych organizacji nie są ich właścicielami.
II. Nieformalne stosunki w ramach organizacji - Peter Blau
Z każdym problemem urzędnicy powinni zwracać się do swoich bezpośrednich przełożonych.
Jednakże większość z nich nie chciała zwracać się bezpośrednio do przełożonych. Dlatego z pogwałceniem obowiązujących reguł postępowania zazwyczaj nawzajem udzielali sobie pomocy - układ koleżeński.
W grupie mogły wykształcać się nieformalne procedury, zwiększające zakres inicjatywy i odpowiedzialności jednostek w stosunku do formalnych reguł organizacyjnych.
III. Dysfunkcje biurokracji - Robert Merton (2002)
1. Sztywność może przeradzać się w rytualizm biurokratyczny.
2. Przestrzeganie biurokratycznych zasad ostatecznie weźmie górę nad realizacją właściwych celów organizacji - napięcia między obywatelami a biurokracją.
IV. Systemy mechaniczne i organiczne - Burns i Stalker
Organizacje mechaniczne to systemy biurokratyczne z hierarchicznym łańcuchem zależności służbowych i jasno określonymi pionowymi kanałami przepływu informacji.
Organizacje organiczne cechuje luźniejsza struktura, w której całościowe cele organizacji mają pierwszeństwo przed wąsko zdefiniowanymi zakresami obowiązków.
V. Teoria organizacji: kontrola czasu i przestrzeni
1. Weber
Praca w określonych godzinach. Czynności pracowników muszą być konsekwentnie skoordynowane w czasie i przestrzeni. Taką koordynację ma zapewniać układ przestrzeni oraz precyzyjnie zaplanowany w czasie rozkład czynności. Planowanie czasu, „efektywnie rozmieszcza ciała” w obrębie instytucji.
2. Foucault - architektura organizacji odzwierciedla jej skład społeczny i system sprawowania władzy.
WIĘZIENIA JAKO INSTYTUCJE
VI. Biurokracja a demokracja
Weber przewidział możliwość konfliktu między zawodowymi biurokratami a politykami wybranymi w sposób demokratyczny. Mimo że biurokraci są faktycznie urzędnikami państwowymi, stabilna pozycja i profesjonalna wiedza dają im znaczną władzę. Ci sami politycy, których zadaniem w nowoczesnych systemach demokratycznych jest kontrola biurokracji, równocześnie muszą polegać na informacjach i ekspertyzie tejże biurokracji. Weber podkreślał, że warunkiem otwartości i przejrzystości procedur biurokratycznych jest szeroka kontrola polityczna biurokracji.
ŻELAZNE PRAWO OLIGARCHII
Roberto Michels (1967 pojęcie utraty władzy przez doły na rzecz góry hierarchii organizacji i ogólniej zdominowanego przez struktury organizacyjne społeczeństwa: żelazne prawo oligarchii. Oligarchia to władza małej grupy.
VII. Kobiety na stanowiskach kierowniczych - Judy Wajcman Managing like a Man (1998)
wnioski:
Kobiety nie są one dopuszczane do władzy na szczeblu najwyższym
W większości pracują w działach kadr i marketingu
Kobietom trudno jest wejść w tradycyjny układ protekcji
Wciąż królują tradycyjne, autorytarne formy zarządzania
MOLESTOWANIE SEKSUALNE
Częstsze jest molestowanie kobiet przez mężczyzn, gdyż mężczyźni częściej zajmują wyższe stanowiska (Reskin, Padavic 1994).
W ciągu swojej pracy zawodowej siedem na dziesięć Brytyjek doświadczyło molestowania seksualnego.
Większość przypadków nigdy nie zostaje zgłoszona.
Wiele kobiet, które były molestowane - i przeżyty to jako traumę - nie uważa się za ofiary molestowania.
Wiele kobiet woli też nie skarżyć się w obawie, że nikt im nie uwierzy, ich zarzuty nie zostaną potraktowane poważnie lub że spotkają się z potępieniem (Giuffre, Williams 1994).
CO ZAMIAST BIUROKRACJI?
VIII. Zmiana organizacyjna - model japoński
Proces decyzyjny przebiega od dołu do góry
Mniejsza specjalizacja
Bezpieczeństwo pracy - płace i zakres obowiązków rosną wraz ze stażem pracy
Praca zespołowa
Połączenie pracy zawodowej z życiem prywatnym
Zmiany sposobów zarządzania:
Dwie nowe gałęzie teorii zarządzania - zarządzanie zasobami ludzkimi i kultura organizacyjna - pokazują, że rozwiązania japońskie zostały przez Zachód dostrzeżone.
IX. Rozwiązania techniczne w nowoczesnych organizacjach
Nowy porządek przestrzenno-czasowy - zakupy przez Internet, telezakupy i prowadzenie operacji finansowych przez Internet
Współczesne wielkie organizacje nie są zlokalizowane w żadnym konkretnym miejscu
Państwa starają się nadal panować nad przepływającymi przez ich granice informacjami...
X. Sieci organizacji
1. Zanik jasnego podziału między organizacją a strukturami wobec niej zewnętrznymi
2. Dezintegracja tradycyjnej, racjonalnej biurokracji
3. Decentralizacja: zakresy władzy i odpowiedzialność nie są już skupione wyłącznie na szczycie, rozkładają się bardziej równomiernie na wszystkich szczeblach organizacji.
sieć sklepów odzieżowych Benetton - możliwość reakcji na potrzeby rynku poprzez mobilizację luźnych sieci swoich partnerów
silna strategiczna koalicja najpotężniejszych firm - IBM; fuzja AOL i Time-Warner.
XI. Pytanie o debiurokratyzację
Henry Mintzberg- „adhokracja” - współpraca małych zespołów różnego typu profesjonalistów
Organizacja ponowoczesna
Stuart Clegg - wartości i style życia cechujące daną kulturę wywierają wpływ na sposób funkcjonowania organizacji i mogą stanowić przeszkodę w ich przekształcaniu się w wielkie struktury biurokratyczne.
Dedyferencjacja - odchodzenie od wąskich specjalizacji na rzecz poszerzania zakresu i różnorodności funkcji: pracownicy organizacji ponowoczesnych uczestniczą w wielu różnych etapach realizacji jej zadań. Przykład firmy samochodowej Saturn, w której pracownicy fabryki uczestniczą w projektowaniu nowych modeli.
„Makdonaldyzacja” społeczeństwa - George Ritzer(2003) - „proces, w którym zasady, na jakich opiera się funkconowanie restauracji typu fast food, zaczynają obowiązywać również w wielu inych aspektach funkconowania społeczeństwa amerykańskiego i reszty świata”: wydajność, niezawodność, uniformizacja i automatyzacja kontroli - w kierunku modelu znormalizowanych i uregulowanych metod działania.
KWESTIE DO PRZEMYŚLENIA
1. Pod jakimi względami postępowanie zgodnie z zasadami biurokracji jest korzystne dla kogoś, kto korzysta z usług danej organizacji?
2. Dlaczego pracownicy organizacji tak często odstępują od formalnych procedur?
3. Co mają ze sobą wspólnego szkoły, szpitale i więzienia?
4. Czy wielkie organizacje są "z gruntu skażone" męskimi wartościami?
5. Jak to się dzieje, że sieci organizacji są jednoczcśnie wszędzie i nigdzie?
6. Dlaczego relacja między biurokracją a demokracją jest taka skomplikowana?
DALSZE LEKTURY
Manuel Castells, The Rise ot the Network Society, Oxford 1996, Blackwell.
Stuart Clegg, Modern Organizations. Organization Studies in the Postmodern World, London 1990,
David Lyon, The Electronic Eye. The Rise ot Surveillance Society, Cambridge 1994, Polity.
ADRESY INTERNETOWE
Le Centre sociologie des organisations (CNRS, Paris) www.cso.edu
Electronic Journal of Racial Organization Theory (oraz tematyka pokrewna)
www.mngt.waikato.ac.nz/research/ejrot
Strona poświęcona Foucaultowi www.qut.edu.au/edu/cpol/foucaultllinks.html
2