Opcje BIOS-u i overclocking na przykładzie LGA 775 - część I

Opisane tu funkcje bynajmniej nie wyczerpują tematyki. Niektóre płyty pozwalają na kontrolę nad sprzętem w znacznie szerszym zakresie. W opisie nie uwzględniono między innymi opcji pozwalających na podkręcanie kart graficznych.

Na wstępie warto wspomnieć o opcjach automatycznego podkręcania. Właściwie każdy z producentów posiada tu własne rozwiązania, które są jednak bardzo podobne. W produktach firmy Asus możemy się spotkać z trybem N.O.S. (automatyczny system dynamicznego O/C). N.O.S wykrywa stopień obciążenia system i automatycznie zwiększa wydajność komputera. Przestawienie tunera w tryb N.O.S (Non-delay Overclocking System) spowoduje pojawienie się kolejnej opcji o nazwie N.O.S. Mode. Możemy ustawić tryb automatycznego podkręcania jako Auto, Standard, Sensitive oraz Heavy Load. Następnie ustalamy w razie jakiego obciążeniem w jakim stopniu system ma podkręcić parametry komputera (3%, 5%, 10%, 15%, 20% i 30%). Ustawienia N.O.S. można modyfikować programowo, za pomocą aplikacji ASUS AI Suit. Podobny system znajdziemy w opcjach BIOS-u na płytach Gigabyte. Nosi on nazwę C.I.A. (CPU Intelligent Accelerator) i pozwala na dynamiczne podkręcanie w zakresach: Cruise (od 5 do 7%), Sports (od 7 do 9%), Racing (od 9 do 11%), Turbo (od 15 do 17%), oraz Full Thrust (od 17 do 19%). Firma AsRock nazwała swój system I.O.T  (Intelligent Overclocking Technology), a MicroStar Incorparation D.O.T (Dynamic Overclocking Technology). Wszystkie one spełniają podobną funkcję.

Zaletami takich systemów jest łatwość ich obsługi, oraz to, że dzięki nim procesor podkręca się jedynie, gdy wymaga tego sytuacja (wysokie obciążenie). Przez większość czasu procesor pracuje więc na normalnych parametrach. Do wad można zaliczyć niewielki stopień podkręcania, oraz braku kontroli nad całym procesem. Oczywiście nie ma żadnej gwarancji, że opcje owe będą funkcjonować prawidłowo.

Multi-step OC Booster/Boot-up clock ? funkcja umożliwia zastosowanie niższego taktowania podczas bootowania i ustawia podwyższone wartości dopiero po inicjacji systemu. Ma to na celu ominięcie problemu, gdy system nie może się załadować z powodu zbyt dużego O/C. Pomysł ciekawy, ale opcja przydaje się raczej podczas ekstremalnego overclockingu i przy biciu rekordów. W codziennych zastosowaniach taka sytuacja jest nie do zaakceptowania, bowiem oznacza, że platforma jest niestabilna.

CPU Ratio Setting/CPU Clock Ratio ? mnożnik procesora. Mnożnik x magistrala = częstotliwość taktowania procesora. W standardowych modelach procesorów mnożnik jest odblokowany jedynie w dół. Dla przykładu, jeśli standardowy mnożnik twojego procesora posiada wartość 9 to będziesz mógł go zmniejszyć w dół, do wartości określonej przez producenta. Zmniejszanie mnożnika jest przydatne przy określaniu maksymalnej wartości FSB jaką może osiągnąć płyta główna. Wraz ze wzrostem popularności overclockingu, producenci procesorów coraz częściej udostępniają użytkownikom modele procesorów z mnożnikiem odblokowanym w górę (np. Extreme). Przy ustawieniach Auto manipulacja mnożnikiem nie jest możliwa (jest on zablokowany na wartości domyślnej), by zmienić jego wartość zwykle musimy skorzystać z trybu Manual.

Warto zauważyć, że technologie oszczędzające energię w procesorach , czyli np. Enhanced Intel SpeedStep Technology (EIST) automatycznie zmniejszają wartość mnożnika procesora (a także napięcie). W początkowej fazie podkręcania zwykle poleca się wyłączenie tych opcji, bowiem mogą one negatywnie wpływać na stabilność podkręconego sprzętu. Gdy zakończyliśmy proces podkręcania opcje można włączyć i sprawdzić, czy nie powodują kłopotów.

Dotyczy to wszystkich innych funkcji oszczędzających energię, takich jak C1E (Enhanced Halt State). Problemy przy podkręcaniu potrafi też sprawiać technologia wirtualizacji (Vanderpool). Na początku warto więc zajrzeć do ustawień procesora i wyłączyć wszystko, co w danym momencie jest nam zbędne.

Oszczędzanie energii i overclocking zwykle nie idą ze sobą w parze

Fine CPU Clock Ratio -  Możliwość wykorzystania mnożników połówkowych. Dopiero w modelach Penryn (45-nm) zaimplementowano możliwość wykorzystania połówkowych mnożników (np. 8,5). 65 nanometrowe procesory Merom pozwalają jedynie na użycie mnożników całościowych.

FSB Strap to North Bridge/(G)MCH Frequency Latch/Strap FSB to MCH ? Strap to cechy mostka północnego (North Bridge), a więc jego mnożnik, taktowanie, oraz timingi. MCH to Memory Controller Hub, czyli kontroler pamięci, który na platformie LGA 775 jest zlokalizowany właśnie w mostku północnym. Niski Strap oznacza zmniejszenie czasów dostępu, czyli wewnętrznych opóźnień NB. Im niższy Strap tym większa wydajność, a im wyższy, tym większe prawdopodobieństwo osiągnięcia wysokich wartości FSB. Zmiana wartości Strap warunkuje dostępność dzielników pamięci. Najprościej przestawić wartość strap i sprawdzić jak zmieniły się dostępne częstotliwości pracy RAM (DRAM Frequency).

FSB Frequency/CPU Host Frequency ? częstotliwość magistrali systemowej (Front Side Bus). Podstawowa opcja wykorzystywana do podkręcania. Zmiana FSB pociąga za sobą automatyczną zmianę taktowania procesora, RAM, oraz magistrali PCI/PCI Express.  Podawana tu wartość jest rzeczywistą wartością FSB. Aby obliczyć jej wartość efektywną (podawaną zwykle przez producentów na pudełku płyty głównej), na platformie LGA 775 należy ją pomnożyć razy 4 (Quad Data Rate). Przykłady: 266 x 4 =1066, 333 x 4 = 1333, 400 x 4 = 1600. Wartość efektywna FSB nie ma żadnego związku z stosunkiem FSB do RAM, ani też z efektywnym taktowaniem pamięci. Pod uwagę bierzemy wartości rzeczywiste, a więc na przykład przy 266 MHz (FSB) i 533 MHz (DDR2 PC2-8500 1066 MHz), stosunek FSB do pamięci wynosi 1:2.

Niska wartość FSB na platformie LGA 775 jest jej piętą achillesową i stanowi problem ?wąskiego gardła? całej platformy. Może też ograniczać wydajność kart graficznych z górnej półki. System o wyższym FSB będzie wydajniejszy, nawet jeśli procesor tyka z taką samą częstotliwością (np. 266 x 9 i 400 x 6). Można się spotkać z opinią, że procesor o takim samym taktowaniu, ale pracujący na wyższym FSB będzie działał szybciej. Nie jest to do końca prawda. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdyby procesor ?dusił się? na swojej pierwotnej magistrali. Przy zwiększeniu FSB zwiększy się wydajność całej platformy i komputer w konsekwencji będzie działać szybciej. Jeśli jednak częstotliwość CPU się nie zmieniła, to moc obliczeniowa samego procesora wzrośnie w sposób niezauważalny (bo gigaherc gigahercowi równy ? oczywiście zakładając, że w grę nie wchodzą żadne inne czynniki) ? po prostu może być ona bardziej efektywnie wykorzystywana. Na przykładzie Core 2 Quad Q6600:

                                                 SuperPI 4M                              SuperPI 16M

266 * 9 RAM 800 MHz                 1,57                                             9,37
266 * 9 RAM 1066 MHz               1,56                                             9,26
400 * 6 RAM 800 MHz                 1,57                                             9,35
400 * 6 RAM 1066 MHz               1,55                                             9,10

Zwiększenie FSB wiąże się bezpośrednio ze wzrostem temperatury procesora, NB (mostka północnego) oraz pamięci RAM (o ile wraz z FSB rośnie jej częstotliwość). Procesor pracujący na takim samym taktowaniu, ale wyższym FSB, zwykle będzie wydzielał więcej ciepła. Maksymalną temperaturę pracy konkretnego modelu procesora znajdziemy w jego specyfikacji. Co niezwykle istotne: wiele programów do odczytu temperatur dołączanych przez producentów do płyt głównych jest całkowicie bezużyteczna, bowiem nie pokazuje temperatury na rdzeniach, a to właśnie ona nas interesuje. Do odczytu temperatur lepiej użyć programów w rodzaju Real Temp, HWMonitor bądź SpeedFan.

Dość często spotykana jest tak zwana ?dziura? w FSB. Przykładowo, komputer nie chce się uruchomić przy wartościach  FSB 440-450, ale bezproblemowo rusza na 460.

PCIE Frequency/PCIE Clock ? częstotliwość magistrali PCI Express. Wartość rośnie wraz ze zmianą FSB, więc jeśli karta graficzna Ci miła, podczas podkręcania ustaw wartość na 100 (MHz).

PCI Frequency/PCI Clock Synchronization Mode ? częstotliwość pracy magistrali PCI. Jeśli zmieniamy wartość FSB, ustawiamy wartość na 33 (MHz).

DRAM Frequency/Memory Frequency ? efektywna częstotliwość pamięci RAM. Zależy od FSB i wykorzystanych dzielników pamięci. RAM podkręca się wraz z FSB w zależności od zastosowanego dzielnika. Pozostając przy stosunku procesora do pamięci 1:2 i podkręcając FSB do 333 MHz, RAM musiałby pracować z częstotliwością 1333 MHz (realne taktowanie 667 MHz x 2 = 1333 MHz efektywnie). Dzięki różnym dzielnikom, możemy modyfikować taktowanie pamięci. Dostęp do dzielników może warunkować opcja FSB Strap To North Bridge. Przy FSB 400 MHz i stosunku 1:1 RAM pracowałby z taktowaniem 400 MHz (800 MHz efektywnie), a przy 3:4 z częstotliwością 533 MHz (1066 MHz efektywnie). Przykładowe dzielniki pamięci na płycie Asus P5E, przy FSB 266 MHz:

Strap 200:
887 MHz 3:5
1064 MHz 1:2

Strap 266:
667 MHz 4:5
800 MHz 2:3
1066 MHz 1:2

Strap 333:
533 MHz 1:1
639 MHz 5:6
852 MHz 5:8

Strap Auto: wszystkie powyższe

Na platformach opartych na FSB teoretycznie największą wydajność przynosi tryb synchroniczny, to znaczy taki, w którym zarówno magistrala jak i pamięć pracuje z taką samą wartością, zwykle osiągniemy też wtedy najwyższą wartość taktowania pamięci (zmiana dzielnika może mieć wpływ na maksymalną częstotliwość działania ? np. przy wykorzystaniu jednego pamięć standardowo taktowana 1066 MHz podkręci się do 1166 MHz, a przy użyciu drugiego tylko do 1080 MHz). Każdy sprzęt podkręca się inaczej, a wydajność platformy przy różnych ustawieniach musimy sprawdzić sami.

Na niektórych płytach, można spotkać się z dodatkową opcją wykorzystania niestandardowo taktowanej pamięci (np. 1200 MHz dla DDR2). Opcja często jest dostępna jedynie wtedy, jeśli zdecydujemy się na automatyczne ustawienia (np. w przypadku płyt firmy Asus: AI OVERCLOCK TUNER ? AUTO).

System Memory Multiplier ? wybór mnożnika/dzielników pamięci. Zależy od wartości FSB i Strap/(G)MCH

DRAM Command Rate/Common CMD to CS Timing/T2 Dispatch  ? Ustawienia: Auto/1T(1N)/2T(2N). Określamy tu liczbę cykli zegarowych, które są potrzebne podczas adresowania pamięci. Teoretycznie jeden cykl zegarowy (1T/1N) powinien dawać większą wydajność pamięci niż dwa (2T/2N). W praktyce wiele zależy od platformy sprzętowej, nie mówiąc już o tym, że w ogóle może ona nie obsługiwać trybu 1T. Ustawienie 1T może sprawiać problemy jeśli zamierzasz podnosić taktowanie pamięci. To czy zmiana cykli zegarowych faktycznie przynosi wzrost wydajności należy sprawdzić empirycznie.

DRAM CMD Skew (Channel A/B lub CH1/CH0) ? Dzięki tej opcji, możemy przyśpieszyć (advance) lub opóźnić (delay) próby dostępu kontrolera do RAM dla każdego kanału pamięci. Czasy opóźnień/przyśpieszeń są określone w pikosekundach (ps), a więc są to wartości niezwykle małe. Manipulacja nimi może jednak pozwolić na wyciśnięcie z pamięci kilku dodatkowych megaherców, a czasami nawet wymuszenie działania w jednym cyklu zegarowym. Teoretycznie pozostawienie opcji na Auto, powinno nam przynieść optymalne ustawienie, ale jak to często bywa, bardziej prawdopodobne jest, że będziemy musieli ich poszukiwać metodą prób i błędów.

DRAM CLK Skew (Channel A/B)/DIMM(1,2) Clock Skew Control/DRAM Clkset Skew ? Podobnie jak w przypadku poprzedniej opcji, mamy tu do czynienia z przyśpieszeniem/opóźnieniem, ale tym razem sygnału zegara pamięci dla każdego z kanałów RAM. Operujemy na wartościach wyrażonych w pikosekundach, których odpowiednia manipulacja powinna nam pozwolić na wyższe O/C (wedle producentów nawet o 10-15%). Dostrojenie sygnału zegara może być bardzo przydatne, gdy przy danych ustawieniach procesor działa stabilnie, ale RAM już nie. Zamiast rezygnować z wyższego taktowania procesora, bądź manipulować dzielnikami pamięci, można dostroić oba kanały tak (np. przyśpieszając sygnał na jednym kanale i opóźniając na drugim), by zapewnić stabilną pracę RAM na wyższym taktowaniu.

BIOS DFI i opcje opóźniania sygnału zegara RAM

Opcje regulacji CMD Skew i CLK Skew związane są z tym, że nie ma możliwości umieszczenia wszystkich modułów RAM w identycznej odległości od kontrolera pamięci. W zależności od położenia, sygnały z kontrolera do niektórych modułów mogą docierać z opóźnieniem. Obie opcje powinny nam umożliwić precyzyjne dostrojenie, tak by sygnały docierały do wszystkich modułów RAM w tym samym czasie. Eksperymentowanie z tą opcją można rozpocząć od delikatnego zwiększenia opóźnień na kanale A, bądź ich zmniejszenia na kanale B.

CPU Clock Skew/MCH Clock Skew ? opcje pozwalają na ustawianie opóźnień sygnałów zegara CPU i mostka północnego względem siebie (określone w pikosekundach). Przy wysokim FSB komunikacja sygnałowa może ulec destabilizacji, czego konsekwencją jest brak stabilności całej platformy, zwłaszcza pod wysokim obciążeniem. To klasyczny przykład na to, jak bardzo nieprecyzyjną dziedziną jest overclocking. Bez specjalistycznego sprzętu (analizatory stanów logicznych?) nie można nawet w przybliżeniu wyliczyć wartości opóźnień przy zmianach taktowania i napięć ? w grę wchodzi zbyt wiele czynników. Jedyne co pozostaje to ustawianie ?na oko? i metoda prób i błędów. Może uda Ci się osiągnąć większą stabilność platformy, a może nie.

Opcje BIOS-u i overclocking na przykładzie LGA 775 - część II

DRAM Timing Control/DRAM Timing Selectable ? Auto/Manual. W przypadku wyboru opcji Auto informacje o opóźnieniach (timingach) pamięci pobierane są z SPD. W praktyce różnie to bywa i czasem trzeba je ustawiać ręcznie (ustawiane automatycznie wartości nie są prawidłowe). Najważniejsze są cztery pierwsze wartości i to właśnie one widnieją w specyfikacjach RAM. O tym jakie czasy dostępu dla danych częstotliwości pamięci przewidział producent i czy pamięć działa na optymalnych ustawieniach sprawdzimy za pomocą zakładek Memory i SPD w CPU-Z. Generalnie im niższe czasy dostępu, tym szybsze działanie pamięci. W przypadku zwiększania częstotliwości pracy RAM często zachodzi konieczność tzw. poluzowania timingów, czyli mówiąc po ludzku, zwiększenia ich wartości. Np. z 5-5-5-15 do 6-6-6-18. Uwaga! W niektórych przypadkach opcja Auto/SPD, nie ustawia opóźnień ?na sztywno?, ale potrafi je zwiększać podczas podnoszenia  częstotliwości RAM.

Temat podkręcania pamięci za pomocą timingów to obszerne zagadnienie, któremu wypadałoby poświęcić oddzielny artykuł. W większości przypadków lepsze osiągi pamięci otrzymasz zwiększając jej taktowanie kosztem timingów, niż tylko zmniejszając czasy opóźnień. Jeśli jednak pamięć ma pracować na oryginalnej częstotliwości, warto poeksperymentować z niższymi czasami dostępu.

DRAM Static Read Control/DRAM Dynamic Write Control ? Włączenie tych opcji w teorii powinno skutkować lepszymi osiągami pamięci RAM. W praktyce bywa to różnie i w niektórych przypadkach nawet syntetyczne testy nie ujawnią nam żadnych różnic w działaniu (oczywiście najlepiej sprawdzić to samemu na własnym sprzęcie). Podczas overclockingu zaleca się ich wyłączenie, po jego zakończeniu można spróbować je włączyć. Jeśli chodzi o zwiększenie możliwości RAM, zwykle lepiej sprawdza się opcja Transaction Booster, która przynosi rzeczywisty wzrost wydajności.

DDR Write Training ? włączenie tej opcji zwiększa kompatybilność pamięci, co może (ale nie musi) umożliwić osiągniecie wyższego taktowania RAM.

AI Clock Twister (Auto/Light/Moderate/Strong) ? Kolejna opcja której ustawienia mają pozwolić (teoretycznie) na nieco szybsze działanie RAM, bądź na zwiększenie jej podatności na podkręcanie, przez zmianę czasów dostępu. Wyniki testowej pamięci DDR2 przy różnych ustawieniach AI CLOCK TWISTER (Sandra 2009):

Jak widać różnice nie są powalające (przy ustawieniach Moderate i Strong można właściwie mówić o granicy błędu pomiarowego), tym niemniej można w ten sposób uzyskać nieco wydajności. Przeglądając testy opcji AI Clock Twister na różnych portalach internetowych, można zauważyć, że w niektórych przypadkach ustawienie Strong daje rzeczywisty przyrost szybkości działania w stosunku do Moderate. Ustawienie opcji na Light, może pomóc w uzyskaniu wyższego taktowania pamięci. Ustawienie opcji na Strong może przyśpieszyć działanie pamięci, ale także spowodować jej niestabilne działanie, nawet jeśli pracuje ze standardowym taktowaniem.

Performance Enhance (Standard/Turbo/Extreme)/Enhance Data Transmitting/Enhance Adressing (Normal/Fast/Turbo) ? Wszystkie te opcje, podobnie jak AI Clock Twister, manipulują przy opóźnieniach, celem osiągnięcia jak najwyższej wydajności. Skuteczność różna, zwykle bardzo nikła. Zaleca się wyłączenie w początkowej fazie O/C, bądź pozostawienie na ustawieniach Auto.

Transaction Booster/Performance Level/Performance LVL (Boost/Relax) ? jednak z kluczowych opcji, która pozwala na zwiększenie osiągów pamięci RAM poprzez manipulację strapem (regulacja opóźnienia odczytu RAM). Jej niewątpliwą zaletą w porównaniu do innych opcji, które próbują realizować ten cel w podobny sposób jest to, że efekty jej działalności są widoczne. Oczywiście działając w drugą stronę możemy z kolei zwiększyć szansę osiągnięcia przez podzespoły wyższych częstotliwości. Ustawieniami manipuluje się za pomocą opcji Boost i Relax. Należy pamiętać, że im wyższa wartość Boost/niższa wartość Relax tym większa wydajność, a więc mniejsza szansa na uzyskanie wyższego taktowania. Może się zdarzyć, że tryby największej wydajności będą wymagały zwiększenia napięcia na mostku północnym. Odpowiednie ustawienie Transaction Booster może w widoczny sposób zwiększyć przepustowość pamięci (bandwidth), a także obniżyć czasy dostępu RAM (latency).  W ?rozgryzieniu? tej opcji pomocne jest oprogramowanie w rodzaju MemSet, które ujawni nam źródło domyślnych wartości (Performance Level). Powiedzmy, że domyślna wartość Performance Level wynosi właśnie 5. Używając określonych wartości parametru Boost obniżamy tą wartość, a Relax podwyższamy. Przykłady:

- domyślna wartość opóźnienia Static Read Control 5 i Transaction Booster/Boost na poziomie 1, daje nam wartość 4 (5-1)
- domyślna wartość opóźnienia Static Read Control 5 i Transaction Booster/Relax na poziomie 1, daje nam wartość 6 (5+1)

Podczas zwiększania częstotliwości taktowania pamięci RAM, opcję Transaction Booster można pozostawić w ustawieniu Auto, bądź wyłączyć (co jest zwykle równoznaczne z włączeniem opcji Relax 1). Gdy dotrzemy do granicy w której pamięć odmawia pracy, możemy zwiększyć poziom ?relaksu? RAM i próbować dalej. Jeśli nie chcemy przyśpieszać pamięci RAM przez zmianę taktowania zwiększamy ich wydajność przez opcję Boost.

CPU Clock Drive/CPU Clock Amplitude - regulacja amplitudy CPU i zegara mostka północnego (najczęściej w zakresie od 700 do 1000 mV). Odpowiednie ustawienie może zwiększyć stabilność platformy po O/C.

CPU Voltage/CPU vCore Voltage/CPU VID Control - napięcie procesora. Wartości wyższe od standardowych mogą pozwolić pracować CPU z większą częstotliwością. Jakie wartości są bezpieczne dla Twojego modelu procesora? Tego dowiesz się wertując jego specyfikację techniczną na stronie AMD, bądź Intela.

Pozostawienie wartości na Auto, wcale nie oznacza, że napięcie pozostanie na standardowym poziomie określonym dla modelu wykorzystywanego procesora, ale wręcz przeciwnie ? zwiększy się wraz z wzrostem taktowania. Zablokowanie standardowego napięcia jest możliwe przez użycie funkcji Normal - ale nie wszyscy producenci udostępniają taką opcję. Ustawienie napięcia na Auto wydaje się być wygodne podczas początkowej fazy overclockingu, ale często okazuje się, że wartość ustawiana automatycznie jest mocno zawyżona, a CPU może stabilnie pracować na znacznie niższym napięciu. Pozostawiając opcję ustawioną na Auto, na własne życzenie pozbywamy się jakiejkolwiek kontroli nad napięciem jakie płyta główna dostarcza dla CPU.

Procesor zwykle może działać z taktowaniem wyższym od standardowego, ale również i z napięciem niższym niż określone przez producenta. Także nawet jeśli nie zamierzamy podkręcać procesora, możemy spróbować obniżyć na nim napięcie, tak aby pobierał on mniej energii i wydzielał mniej ciepła.

Należy jednak zwrócić uwagę na to, że na niektórych platformach wartość napięcia z którym pracuje procesor podawana przez oprogramowanie diagnostyczne, może być różna niż ta wprowadzona w BIOS-ie.

Uwaga - wartości widoczne na zrzutach ekranowych są przykładowe. Nie wiadomo czy Twój procesor będzie stabilnie pracował przy takim FSB i napięciu, nawet jeśli będzie to identyczny model z tej samej serii.

Jak sprawdzić czy procesor faktycznie działa stabilnie na obniżonym napięciu? Przede wszystkim empirycznie, czyli normalnie korzystamy z komputera przez dłuższy czas (gramy, oglądamy filmy, przeglądamy Internet). Wielu domorosłym overclockerom taki test stabilności wystarcza, ale wcale nie oznacza to, że procesor pracuje prawidłowo. Aby do końca sprawdzić stabilność platformy należy wykorzystać aplikacje diagnostyczne oraz benchmarki. Zdarza się, że komputer pozornie pracuje prawidłowo, ale nie może przeprowadzić do końca nie tylko benchmarku SuperPI, ale nawet testu wydajności systemu Windows (Vista i 7) wyświetlając komunikat o błędzie. Z całą pewnością nie jest to objaw prawidłowej pracy procesora/pamięci.

Nie należy też zapominać o zjawisku zwanym Vdroopem, które polega na tym, że podczas maksymalnego obciążenia procesora napięcie na nim spada, co może powodować gwałtowne obniżenie stabilności platformy. Do testowania procesorów znakomicie nadaje się narzędzie o nazwie Intel Burn Test.

Nazwa jest nieco myląca, bowiem można się zasugerować, że aplikacja jest przeznaczona wyłącznie dla procesorów Intela. W rzeczywistości program jest przeznaczony dla wszystkich procesorów x86/x64, a jego nazwa wzięła się stąd, że opiera się na benchmarku Linpack zoptymalizowanym przez Intela. W  maksymalny sposób obciąża on wszystkie rdzenie procesora (a także RAM), przeprowadzając równocześnie test poprawności obliczeń.

Jeśli chcesz być całkowicie pewien stabilnego działania podkręconego sprzętu, czekają cię długie godziny, a nawet dni żmudnych testów. Prosta zasada: więcej napięcia = jeszcze wyższa temperatura pracy podzespołów.

CPU PLL Voltage/PLL Voltage ? napięcie układu regulacji częstotliwości (Phase Locked Loop) procesora. Podniesienie wartości ponad standardową może owocować większymi możliwościami O/C procesora. Uwaga! Jest to jedna z bardziej niebezpiecznych opcji w BIOS-ie. Producenci płyt zwykle umożliwiają windowanie napięcia na tym układzie do bardzo wysokich wartości, co może skutkować uszkodzeniem procesora. O maksymalnej wartości napięcia można się dowiedzieć z dokumentacji technicznej procesora.

FSB Termination Voltage/CPU VTT Voltage ? Zasilanie magistrali systemowej. Zwiększenie napięcia umożliwia uzyskanie wyższych wartości FSB. Wartość nie powinna być większa niż napięcie na procesorze, ale zasada ta jest często łamana podczas overclockingu. Jak przy każdej opcji związanej z napięciem, także tutaj należy zachować odpowiednią ostrożność. Maksymalną wartość napięcia poznamy wertując dokumentacją techniczną procesora.

DRAM Voltage/Memory Voltage ? Napięcie na modułach RAM. Większe napięcie może nam pomóc w osiągnięciu wyższego taktowania pamięci, bądź niższych timingów. Podane w instrukcji płyt głównych napięcia RAM określają jedynie w jakim zakresie możesz je regulować, a nie rzeczywiste wymagania pamięci co do napięcia!

ASUS P5E WS PRO - zakres napięć

W przykładowej tabeli dotyczącej płyty Asus P5E WS PRO widać, że napięcia w zakresie od 1,94V do 2,5V, oznaczone są jako pomarańczowe, a czerwone od 2,52V do 3V, podczas gdy rzeczywiste napięcia pamięci DDR2 rzadko kiedy przekraczają 2,1V. Aby sprawdzić z jakim napięciem powinny pracować posiadane przez Ciebie pamięci sprawdź informacje zapisane w ich SPD, a dla pewności zajrzyj jeszcze na stronę producenta. Przekraczając maksymalne wartości napięcia RAM robisz to na własną odpowiedzialność. Czasem w przypadku produktów dla entuzjastów, producenci gwarantują pracę RAM na wyższych od standardowych ustawieniach. Pamięci, podobnie jak inne podzespoły, pracujące z częstotliwością i napięciem większym od standardowego będą się bardziej nagrzewać. Zadbaj o ich odpowiednie chłodzenie.

Northbridge Voltage/NB Vcore/MCH Core ? Napięcie mostka północnego. Dzięki jego zwiększeniu można uzyskać wyższe wartości FSB lub mniejsze opóźnienia na linii kontroler pamięci ? RAM. W wielu przypadkach pomaga osiągnąć stabilną pracę podkręconego systemu. Nie należy zapominać o odpowiednim chłodzeniu tego układu.

Southbridge Voltage/SB Vcore a także ICH Vcore ? Zmiana napięcia na tych podzespołach zwykle nie wpływa na proces O/C. Pozostawiamy ustawienia na Auto.

Clock Over-Charging Voltage/CPU VID Special Add ? Zwiększenie dostępnych zakresów napięcia. Opcje przydatne raczej przy wykorzystaniu ekstremalnego chłodzenia w rodzaju ciekłego azotu.

Load-Line Calibration/VDroop/VDrop Control ? Bardzo przydatna opcja redukująca efekt Vdroop, przejawiający się w spadku napięcia procesora podczas maksymalnego obciążenia. Dzięki temu procesor może pracować stabilnie przy niższym napięciu. Inną kwestią jest to, że jej działanie może być dalekie od ideału.
 
CPU/North Bridge Voltage Reference lub CPU/NB GTL Voltage Reference/MCH Reference ? Zmiana dzielników zasilania (przez określenie procentowej części VTT). W przypadku CPU, opcja ta sprawdza się zwłaszcza przy wykorzystaniu procesorów czterordzeniowych i wysokich wartości FSB. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku NB (osiągnięcie wysokich wartości FSB). Praktycznie rzecz biorąc, opcje te mają zastosowanie jedynie przy niemal maksymalnym wykorzystaniu możliwości płyty głównej (np. chcemy podnieść FSB z 480 do 500). Jeśli więc wszystkie inne sposoby podniesienie taktowania zawiodły, można spróbować regulacji napięcia za pomocą tej funkcji. W innym przypadku ich zastosowanie nie przyniesie żadnych wymiernych efektów.

CPU Spread Spectrum/PCI Spread Spectrum ? Włączenie tych opcji powoduje redukcję zakłóceń elektromagnetycznych, które mogą zakłócać inne urządzenia. Ponad wszelką wątpliwość stwierdzono jednak, że nie wpływa to dodatnio na stabilność podkręconego sprzętu, więc podczas O/C obie opcje należy wyłączyć.

Zamiast podsumowania - FAQ

-  Posiadam sprzęt X. Do jakich wartości mogę podkręcić procesor? Dlaczego mój kolega podkręcił ten sam procesor do wartości Y, a ja mogę tylko do Z?

Każdy sprzęt podkręca się inaczej i jeśli sam tego nie sprawdzisz, nikt ci tego nie powie. Można jedynie orientacyjnie określić możliwości O/C procesora na podstawie jego modelu oraz serii. Wiele zależy od płyty głównej, RAM?u, systemów chłodzących i zasilacza.

- Czy większą korzyść przyniesie mi ustawienie procesora na wysokim taktowaniu a RAM na nieco niższym, czy też warto obniżyć trochę taktowanie procesora by RAM mógł działać wydajniej?

Nie dowiesz się tego, dopóki nie przeprowadzisz benchmarków. W grę może wchodzić mnóstwo czynników.  Jeśli zależy ci głównie na jak największej szybkości działania gier, skorzystaj z aplikacji w rodzaju 3D Mark i porównaj obie konfiguracje.

- Zwiększyłem wartość FSB i komputer działa niestabilnie. Czy dzieje się tak przez wysokie taktowanie procesora/RAM, za niskie napięcie na NB/CPU, czy też timingi?

Karty Tarota mówią nam, że oprócz wymienionych przez ciebie możliwości, istnieje jeszcze prawdopodobieństwo, że może to być problem słabego zasilacza, kwestia niedostatecznego chłodzenia,  oraz dziesiątki innych powodów. Można zacząć od zmniejszania taktowania, poluzowania opóźnień, a następnie przejść do zwiększania napięcia, by wykluczyć którąś z tych możliwości. Weź pod uwagę to, że powodem może być po prostu granica możliwości sprzętu.

- Podkręciłem komputer który działał bez żadnych problemów. Po miesiącu/dwóch na ekranie zaczęły pojawiać się artefakty/jeden z rdzeni procesora przestał być wykrywany/komputer nie widzi twardych dysków. Co się stało?

Nawet przed wykopaniem rowu warto się dowiedzieć jak prawidłowo operować łopatą. Innymi słowy, przed zabraniem się do jakiejkolwiek roboty, warto coś na jej temat wiedzieć. Kiedy byłem mały, mama po każdym moim wybryku zakończonym katastrofą mówiła mi: ?tak się kończą głupie zabawy?. I miała rację.

- Czytałem na forum, że ktoś podkręcił procesor do x GHz na standardowym chłodzeniu i kiepskim zasilaczu, przekraczając dwukrotnie zalecenia producenta dotyczące zasilania CPU. Skoro on mógł i nic się nie stało, to mogę i ja?

Pewnie, że możesz. To twój komputer i ty ryzykujesz jego uszkodzenie. Proponujemy jednak podchodzić z rezerwą do podobnych rewelacji. Na forach można spotkać ludzi o ogromnej wiedzy, którzy potrafią udzielić fachowych wskazówek, ale w sieci znajdziesz też całe mnóstwo bezużytecznych (?słyszałem, że?, ?ktoś mi powiedział?, ?podobno?, ?a mój znajomy mówił? itp.), a czasami wręcz głupich porad, udzielanych przez osobników, którzy uważają się za ekspertów.

- Czy takie ustawienia BIOS-u są dobre?

Co to znaczy ?dobre?? Komputer działa stabilnie? Temperatury/napięcia/taktowania są w normie? Oprogramowanie testujące nie wykazuje żadnych błędów? Jeśli tak, ustawienia są dobre, ale możesz poszukać konfiguracji, na której komputer będzie działał jeszcze sprawniej. Jeśli odpowiedź na któreś z tych pytań brzmi ?nie?, to znaczy, że coś jest nie tak.

- Podkręcałem z entuzjazmem komputer, czego efektem było jego zepsucie. W serwisie odmówiono mi wymiany uszkodzonych komponentów na nowe. Czy mogli tak postąpić?

Jeśli serwis stwierdzi, że użytkowałeś sprzęt w sposób niezgodny z warunkami umowy gwarancyjnej (podkręcanie, napięcie przekraczające wartości które określił producent), może odmówić wymiany komponentów na nowe. W takim przypadku jedyne co można zrobić, to udawać, że nigdy w życiu nie słyszeliśmy słowa ?overclocking?.

- Napisaliście, że ustawienie takie a takie pozwala osiągnąć wyższe FSB/większą wydajność, a u mnie włączenie tej opcji powoduje wyłącznie zawieszenie się  komputera.

Najwidoczniej akurat w tym momencie Uran wszedł w koniunkcję z Plutonem co jest złą wróżbą i przed podjęciem tych działań nie splunąłeś trzy razy przez lewe ramę, by odczynić urok. A mówiąc zupełnie serio? Najwyraźniej kombinacja wszystkich aktualnych ustawień nie pozwala systemowi na użycie tej, czy innej opcji ? musisz poszukać innej konfiguracji, albo pozostać przy aktualnej. Być może ktoś potrafi naprowadzić Cię na trop, które z ustawień powoduje problemy, ale bardziej prawdopodobne jest to, że sam będziesz to musiał sprawdzić empirycznie.

- Jak w 5 minut podkręcić komputer? Tylko piszcie krótko i jasno, żebym się nie musiał za bardzo wysilać. Coś tam szukałem na Google, ale nie chciało mi się czytać, zresztą było po angielsku, a ja nie bardzo to rozumiem.

? Taka ładna pogoda, może lepiej idź pograć w piłkę?

---