Prawo konstytucyjne

Wykład I z dnia 03.10.2004

Prawo konstytucyjne jest to dyscyplina nauk prawnych, która zajmuje się konstytucją, naucza o konstytucji - najwyższym akcie normatywnym.

Prawo konstytucyjne to dyscyplina nauk prawnych zajmująca się regulacją ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego, zajmuje się nauczaniem o konstytucji, ustawach, umowach międzynarodowych (konkordat, konwencje dotyczące praw człowieka), tam gdzie jest to konieczne obejmuje naukę o innych aktach prawnych, naukę o ustroju polityczno- społecznym i gospodarczym i wszystkich aktach prawnych, regulujących ustrój.

Nazewnictwo tej gałęzi prawa - w Polsce po 1975r., wcześniej przedmiot nosił nazwę prawo państwowe, prawo poświęcone ustrojowi państwa - uznano, że nazwa ta jest niewłaściwa; w okresie międzywojennym - pojęcie prawa politycznego.

Z prawa konstytucyjnego wyłania się prawo: parlamentarne, wyznaniowe, wyborcze.

Przedmiot prawa konstytucyjnego

Prawo konstytucyjne zajmuje się następującymi problemami:

1)wyodrębnieniem zasad konstyt. i odpowiedzią na pytanie, do kogo należy władza (określa suwerena, precyzuje, kto jest źródłem władzy),

2)określa formę państwa (czy jest złożone, czy jednolite, demokratyczne, federacja, czy republika),

3)źródła prawa - naucza o nich,

4)przedstawia ważne z punktu widzenia jednostki - prawa i obowiązki jednostki wraz ze środkami prawnymi ochrony praw i wolności - tzw. pozycja prawna jednostki,

5)obejmuje kompetencje, budowę i tryb funkcjonowania władz: ustawodawczej (sejm, senat), wykonawczej (Prezydent, RM) i sadowniczej (sądy i trybunały),

6)samorząd terytorialny i organy kontroli i nadzoru, które nie mieszczą się w tradycyjnym trójpodziale władzy,

7)naucza o znaczeniu i miejscu Konstytucji, procedurach jej zmiany i uchwalania.

Miejsce prawa konstyt. w systemie prawnym.

Prawo konstytucyjne to:

1)prawo publiczne, to prawo które ma na celu zapewnienie interesów państwa, służy państwu,

2)prawo materialne, w którym występują elementy procedur, ale nie stanowią zasadniczej części uregulowań konstytucyjnych.

Prawo formalne procesowe, proceduralne - nie konstytucyjne.

Prawo konstytucyjne to dyscyplina nauk prawnych stanowiąca zbiór norm prawa regulujących ustrój państwa - jest to prawo materialne i publiczne, nie jest prawem formalnym i prywatnym.

Ustrój RP po uzyskaniu niepodległości w 1918 r.

11.XI.1918 - problem kształtowania ustroju; okres przejściowy do 17.III.1921 - uchwalenie Konstytucji Marcowej - Naczelnik Państwa - władza wykonawcza i duża część władzy ustawodawczej (współpracuje z Sejmem ustawodawczym, który uchwala ustawy i przygotowuje nową konstytucję; od lutego 1919 system działa w oparciu o tzw. Małą Konstytucję).

Konstytucja Marcowa - zwrot; wprowadzenie ówczesnych standardów ustrojowych - wzorowana na III Konstytucji Francuskiej, ta zaś na angielskiej - mamy do czynienia z klasycznym systemem parlamentarno-gabinetowym; wcześniej częste zmiany premierów i rządów.

Charakterystyka Konstytucji Marcowej:

1)powoływała do życia 2-izbowy Parlament: sejm - 444 posłów i senat - 111 senatorów,

2)sejm powoływał rząd, który ponosił przed sejmem odpowiedzialność polityczną,

3)odpowiedzialność konstyt. Rząd i Prezydent ponosili przed TS,

4)na czele rządu stał Premier,

5)Prezydent wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7-letnią kadencję,

6)kadencję sejmu i senatu skracał Prezydent,

7)rząd rządził do czasu posiadania większości parlamentarnej.

Ten system był jednym z czynników zamachu majowego Piłsudskiego - zamach stanu obalił legalnie działającą władzę (1926).

02.VIII.1926 - dokonanie zmiany Konstytucji przez wprowadzenie tzw. noweli sierpniowej, w wyniku której umocniono pozycję Premiera i Prezydenta, a osłabiono pozycję sejmu.

Prezydent mógł powołać zdymisjonowany rząd ponownie w tym samym składzie; mógł skrócić kadencję sejmu, gdy sejm blokował działania rządu - wzmocnienie władzy wykonawczej.

W 1929 rozpoczęły się pierwsze prace nad nowa polską konstytucją. Postanowiono stworzyć konstytucję państwa opartego na silnym Prezydencie.

23.IV.1935 - Konstytucja Kwietniowa (sanacyjna) - dla Piłsudskiego przygotowana (12.V.1935 - śmierć Piłsudskiego) - Prezydentem został I. Mościcki.

Konstytucja Kwietniowa zredukowała skład sejmu i senatu osłabiając senat, a jeszcze bardziej sejm. Część senatorów powoływał Prezydent. Stał się on najważniejszym organem w państwie. Odpowiedzialność ponosił jedynie przed Bogiem i historią (brak odpowiedzialności konstyt. i politycznej - ani przed TS ani przed Parlamentem).

Prezydent mógł pochodzić z wyborów powszechnych, lub być wybrany przez Zgromadzenie Narodowe; mógł wyznaczać zastępców, jeśli nie mógł sam sprawować funkcji.

17.IX.1939 - Mościcki powołuje na swojego następcę gen. Wieneszewskiego, nie zaakceptowali go jednak alianci i Prezydentem został Raczkiewicz.

Premier i rząd - odpowiedzialność polityczna przed Prezydentem, konstytucyjna - przed TS.

W 1939 na emigracji polski rząd na czele z gen. Sikorskim (oponent sanacji). Większość władzy wykonawczej spoczywała w rękach Premiera; Rada Narodowa - organ 44 osobowy, składający się z przedstawicieli głównych sił politycznych na emigracji (pełniła funkcję Parlamentu); obowiązywał dotychczasowy ustrój i Konstytucja.

Ustalono, że w 6 m-cy uchwali się nowy program i nową konstytucję, ale nie doszło do tego.

W 1942 na ziemiach polskich zaczęły się tworzyć organy władzy o charakterze komunistycznym (organy władzy ludowej) - powołano PPR.

1944-1945 - dualizm władzy:

1)uznająca rząd londyński - Rada Jedności Narodowej - odpowiednik Parlamentu 09.I.1944; organ wykonawczy - rząd 03.V.1944 Krajowa Rada Ministrów na czele z Prezesem

2)organy ludowe popierane przez związek Radziecki, 1943 1944 parlament poziemny ludowy - Krajowa Rada Narodowa; organ władzy wykonawczej - PKWN (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego) na czele z Przewodniczącym.

22.VII.1944 Manifest PKWN w Polsce w Chełmie, potem w Lublinie.

Konstytucję Kwietniową uznano za faszystowską, nie uznano więc jej, a do czasu uchwalenia socjalistycznej - obowiązywać będzie Konstytucja Marcowa - do 1952.

28.VI.1945 - powstał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej - skupiał przedstawicieli Rządu Tymczasowego (powstałego 31.XII.1944 z przekształcenia PKWN) i przedstawicieli rządu na emigracji - szef E. Osóbka-Morawski, jeden z wice- S. Mikołajczyk - Premier rządu na emigracji; zadanie - przeprowadzenie demokratycznych wyborów do sejmu.

19.I.1947 - wybory nie były demokratyczne, nie były wolne, ani niezwłoczne (sfałszowane).

Przewodniczący KRN (upraw. Parlamentu) - głowa państwa, uzyskał uprawnienia Prezydenta - B. Bierut; TRJN - większość polityczna komunistyczna - odbudowano admin., odtworzono samorząd terytorialny, powołano do życia Rady Narodowe (RN); najważniejsza - KRN; stworzono podwójną admin.; w 1952 skasowano samorząd opierając się na systemie RN-wych; rozbudowano aparat bezpieczeństwa - urząd bezpieczeństwa, milicję obywatelską i ORMO.

W 1947 po wyborach (system oparty na Małej Konstytucji) - prowizorium ustrojowe (do 22.VII. 1952 - Konstytucja PRL).

14.II.1947 - ustawa konstytucyjna o ustroju i zakresie działania najwyższych organów RP - Mała Konstytucja - utrzymywała ona w mocy część rozdziałów Konstytucji Marcowej (o TS, o prawach, wolnościach i obowiązkach obywateli); nie regulowała statusu obywateli; koncentrowała się na przedstawieniu budowy i kompetencji, wzajemnych relacji między władzą ustawodawczą, wykonawczą i w bardzo małym stopniu sądowniczą.

Cechy charakt. Małej Konstyt.:

1)sejm 1-izbowy,

2)Prezydent wybierany przez sejm (7-letnia kadencja),

3)Prezydent - organ reprezentacyjny, przewodniczył Radzie Państwa (radzieckie rozwiązanie ustrojowe),

4)najważniejsze uprawnienia przekazano Radzie Państwa (uprawnienia Prezydenta),

5)rząd (RM) mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy,

6)rząd powoływany był przez Prezydenta; Prezydent mógł skracać kadencję sejmu (nigdy do tego nie doszło).

Prezydent - B. Bierut

Premier - J. Cyrankiewicz

1947-1952 (okres prowizorium konstytucyjnego) - trwał proces dostosowywania polskiego ustroju do modelu radzieckiego (zlikwidowano sam. ter., zrezygnowano z przedwojennego sądownictwa, wprowadzono takie organy jak np. Komitet Planowania - tworzenie organów wieloosobowych w miejsce jednoosobowych).

1952 - rozpoczyna się rozdział państwa socjalistycznego ludowego (zakończony w XII 1989 zmianą nazwy państwa i konstytucji, która formalnie obowiązywała do 1992):

1)zmiana nazwy z RP na PRL

2)źródłem władzy (suwerenem) - lud pracujący miast i wsi

3)zlikwidowano trójpodział i wprowadzono zasadę jednolitości władzy

4)wyróżniono organy władzy i organy admin.

5)organy władzy: 1-izbowy sejm wybierany na 5 lat (początkowo 444, potem 460 posłów), Rada Państwa (organ kolegialny; 11 osób, na czele z Przewodniczącym; zlikwidowano instytucję Prezydenta, a wszystkie uprawnienia przejęła Rada Państwa) i Rady Narodowe.

Rada Państwa:

• wydawanie dekretów z mocą ustawy między sesjami sejmu

• prawo łaski

• nadzór nad Radami Narodowymi

• powoływanie Prokuratora Gen.

• zwoływanie sesji sejmu (wiosenna i jesienna - około 2 tygodni; poza tym sejm nie obradował)

• przejmowała uprawnienia sejmu, gdy ten nie obradował, nie pracował na sesjach.

6)zlikwidowano NIK i TS

7)konstytucja wprowadzała nowe obowiązki: zaszczytny i patriotyczny obow. służby wojskowej i obowiązek ochrony mienia społecznego (wspólnego).

8)jako zaleta - rozbudowanie systemu praw ekonomicznych i socjalnych (prawo do pracy, ubezpieczeń społecznych, bezpłatnej nauki itp.)

Ponad 30 razy ją zmieniano, zanim przestała obowiązywać; nowelizacje: 1957 - przywrócenie NIK, jako organu kontroli sejmu; 10.II.1976 (Gierkowska) - obowiązek ochrony środowiska naturalnego, sojusz z ZSRR i kierowniczą rolę PZPR; podporządkowywała NIK rządowi, a nie sejmowi; zamierzano wprowadzić zmianę nazwy państwa - Polskiej Rzeczpospolitej Socjalistycznej; obowiązek wierności osób wierzących dla państwa, obowiązek laickiego wychowania w szkołach,

1982 - powołano do życia TS i TK

1987 - zapis o referendum ogólnokrajowym

1989 - kwiecień - instytucja Prezydenta (efekt umowy okrągłego stołu) - wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7-letnią kadencję; senat (100 osób) - pochodzący z powszechnych wyborów; zlikwidowano Radę Państwa (kompetencje przejął Prezydent)

XII 1989 - wprowadzono do Konstytucji zapis o KRS; zmieniono nazwę PRL na RP i oczyszczono Konstytucje z treści komunistycznych np. kierownicza rola PZPR.

Od 1989 - proces budowy demokracji.

1990 - zapisy w Konstytucji o sam. ter.; pojawi się tez, że konstytucja PRL ma poważną wadę, o genezie sięgającej stalinizmu

17.X.1992 - uchylono Konstytucję z 1952 i w jej miejsce wprowadzono Małą Konstytucję - Ustawa Konstyt. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz sam. ter. - utrzymała w mocy 8 rozdziałów z Konstyt. z 1952 np. prawa i wol. Obywatelskie; obowiązywała do 16.X. 1997 kiedy to weszła w życie Konstyt. z 02.IV.1997

Konstytucja 1992:

• 2-izbowy Parlament: władza ustawodawcza i władza wykonawcza (Prezydent i RM)

• 5-etapowy tryb powoływania rządu: na przemian raz sejm, raz senat

• RM otrzymała prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy

• Prezydent mógł rozwiązać sejm

• rząd rządził, póki posiadał większość w Parlamencie

Równolegle z pracą nad Małą Konstyt. zapoczątkowano prace nad nową konstytucją - procedura oparta na ustawie konstytucyjnej z 23.IV.1992 o trybie uchwalania i przygotowania Konstyt.

Uchwalała, że Konstyt. RP uchwala Zgromadzenie Narodowe większością 2/3, a naród w referendum ogólnokrajowym, bez względu na frekwencję, zwykłą większością głosów wyraża swoją akceptację dla Konstyt.

Projekt Konstyt. mógł wnieść też naród (grupa 500.000 obywateli)

Konstyt. uchwalono 02.IV.1997, podpisano 16.VII.1997, weszła w życie 17.X.1997.

Wykład II z dnia 17.10.2004

23.IV.1992 Ustawa Konstyt. dotycząca trybu prac nad nową konstytucją - Ustawa o Trybie Uchwalenia i Przygotowania Konstytucji - Konstyt. przygotuje i uchwali Zgromadzenie Narodowe, a naród w drodze referendum będzie musiał zaakceptować, przyjąć, by nabrała ona mocy obowiązującej.

W 1992 powołano Komisję Konstyt. Zgromadzenia Narodowego (na mocy tej ustawy), która rozpoczęła prace nad projektem Konstyt. (na czele Przewodniczący - W. Piotrowski: „Waleriusz Aborcjusz”). Od 1992 do 1993 Komisja niczego nie uchwaliła. Nowa Komisja (1993-1997 - na początku szef Kwaśniewski, Cimoszewicz, Mazurkiewicz) - przygotowała projekt, obyło się I czytanie, II czytanie w lutym w Zgromadzeniu Narodowym, potem III czytanie i 02.IV.1997 - uchwalenie Konstyt.

25.V.1997 - ogólnopolskie referendum, które przyniosło zwycięstwo zwolenników Konstyt. (burzliwa kampania); 16.VII - Prezydent podpisał Konstyt. i weszła w życie 17.X.1997 (projektów Konstyt, było 8, 1 wycofano, więc przedmiotem prac Komisji było 7; dominowały projekty partii polit., 1 projekt ponad 500 tys. Obywateli tzw. Projekt AWS).

Zasady ustroju konstytucyjnego RP - zasada konstytucyjna jest to norma prawna zawierająca kluczowe, podstawowe rozwiązanie, które przesądza o innych rozwiązaniach, rozwiązanie które jest jednocześnie cechą ustroju danego państwa - podstawową normą prawną, najważniejszą wśród norm.

Leszek Garlicki - 7 norm konstyt., Skrzydło - kilkanaście zasad konstyt.

1.Zasada konstyt. - zasada republikańskiej formy rządów - RP jest republiką, zawarta w nazwie „Res publica” - rzecz wspólna - RP jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli

Konsekwencje dla ustroju:

-kadencyjność organów, nie są dziedziczne, kadencja na określony czas (kadencja - okres pełnienia funkcji) np. TK - 6 lat, Prezydent - 5 lat, posłowie, senatorzy, radni - 4 lata, szef Sztabu Gen. Polskich Sił zbrojnych - 3 lata. Przy kadencji - ograniczenie liczby pełnionych kadencji - do 2 (Prezydent, RPO, Prezes NIK, NSA i in.), wyjątek: 1 kadencja - sędzia TK; bez ograniczenia kadencji: poseł, senator, radny, wójt, burmistrz, prezydent - te funkcje można pełnić wiele razy

-najważniejsze organy pochodzą z wyborów powszechnych, najczęściej bezpośrednich; inne organy pochodzą również z wyborów, ale niepowszechnych np. sejm wybiera RPD, organy KRRiT - część sejm, senat , Prezydent

Republikańska forma rządów (wybierane na określone kadencje):

-element kadencyjności

-element wyboru

W monarchii:

-przynajmniej 1 organ dożywotnio dziedzicznie

-pewne organy powoływane przez monarchę.

2.Zasada jednolitości państwa - RP jest państwem jednolitym.

Charakterystyka (3 cechy):

-na całym terytorium RP obowiązuje wszystkich na nim się znajdujących polski system prawny (1 na terenie całej RP); wyjątki: placówki dyplomatyczne obcych państw, statki

-jednolita budowa, jednakowa budowa organów publicznych - państwowych i samorządowych np. w każdym woj. Jest wojewoda jako przedstawiciel rządu w terenie, identyczne zakresy kompetencji gmin i budowa, organy

-jedno obywatelstwo z punktu widzenia prawa wewn. (w państwach federacyjnych podwójne obywatelstwo np. w USA obywatelstwo federalne i stanowe - skutki: różne pozycje prawne).

3.Zasada suwerenności, inaczej zasada zwierzchnictwa narodu - udziela odpowiedzi na pytanie, kto jest źródłem władzy, czyli naród (wszyscy obywatele RP, mieszkańcy Polacy + mniejszości narodowe i etniczne).

Naród realizuje władztwo poprzez wybór swoich reprezentantów (demokracja pośrednia) i decydowanie o najważniejszych sprawach poprzez sam naród w drodze referendum (demokracja bezpośrednia) - oba elementy jako warunki rzeczywistego wykonywania władzy przez suwerena.

4.Zasada demokracji pośredniej - naród w demokratycznych wyborach wybiera spośród siebie najlepszych reprezentantów, którzy są jego „emanacją” i zasiadają w najważniejszym z organów - w Parlamencie i w imieniu narodu sprawują władzę.

Zalety: tańsza forma demokracji od bezpośredniej, proces decyzyjny jest szybszy

Wady: zdarza się rozminięcie oczekiwań społecznych z oczekiwaniami parlamentarzystów (posłów i senatorów - reprezentantów narodu).

5.Zasada demokracji bezpośredniej - jej istota polega na tym, że cały naród ma możliwość podjęcia decyzji w najważniejszych sprawach, decyzji która go wiąże; służą temu różne instytucje demokracji bezpośredniej; najważniejsza - referendum, inne - inicjatywa ludowa, veto ludowe, zebranie (zgromadzenie) ludowe.

Zebranie ludowe - mieszkańcy zbierają się w 1 miejscu na wiecu i podejmują decyzje ( w starożytnej Grecji - Ateny, Sparta; obecnie - w 4 kantonach ludowych w górach)

Veto ludowe - określona grupa mieszkańców może zgłosić sprzeciw dookreślonego prawa, określonej kwestii, może zażądać zmiany; jeśli skuteczne - następuje pozbawienie mocy obowiązującej np. ustawy (w niektórych stanach USA) - wymagana wysoka kultura prawna i polityczna ( nie w Polsce).

Inicjatywa ludowa - inicjatywa ustawodawcza obywateli, co najmniej 100 tys. (Konstyt. z 1997) musi wnieść projekt do sejmu, który ma obowiązek się nim zająć, lecz nie jest związany treścią projektu i może go zmienić.

Referendum - polega na tym, że obywatel otrzymuje pytanie lub zestaw pytań, na które musi udzielić odpowiedzi tak lub nie, bądź się wstrzymać; może też polegać na wyborze wariantu

Kryteria:

a)ze względu na zasięg

-ogólnokrajowe sprawy ogólnopaństwowe na całym terytorium RP, 1 lub 2-dniowe, wiążące jeśli weźmie udział co najmniej połowa uprawnionych i decyduje większość głosów; ogólnokrajowe zatwierdzające w sprawie zmian Konstyt. jest ważne bez względu na frekwencję - decyduje zwykła większość; nie ma polskim systemie prawnym referendum konstytucyjnego zatwierdzającego nową konstyt., musi powstać przepis w sprawie nowej konstyt.; może być natomiast w sprawie zmiany konstyt.

-lokalne (gminne, powiatowe, wojewódzkie)

lokalne obligatoryjne - muszą się odbyć, jeśli chcemy skrócić kadencję wójta, burmistrza, prezydenta, w sprawie samo opodatkowania

w każdej lokalnej sprawie - wiążące jeśli weźmie udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania na tym obszarze - decyduje zwykła większość głosów

na wniosek 10% mieszkańców referendum musi być przeprowadzone.

6.Zasada legalizmu - istota ukryta w art. 7 - organy publiczne działają na podstawie prawa i w granicach prawa - wszystkie organy państwowe i samorządowe mają swoja działalność określoną przepisami prawa; mają obowiązek przestrzegać tych norm, aktów; wszystkie elementy, takie jak organizacja, skład, tryb powoływania i odwoływania, kompetencje, odpowiedzialność są również precyzyjnie określone przez system prawny.

7.Zasada praworządności kryje się w ujęciu legalizmu, które to jest pojęciem szerszym.

8.Zasada nadrzędności Konstyt. i bezpośredniości jej stosowania - najwyższym aktem prawnym jest Konstyt. w systemie prawa polskiego. Konsekwencją jest to, że wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne. Jest aktem, który może być stosowany, można się na nią powoływać przed organami, w tym przed sądem.

9.Zasada podziału i równowagi władzy oznacza, że w naszym systemie ustrojowym występuje podział na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, a do każdej z władz przypisano określone organy i tylko one są wykonawcami uprawnień danej władzy (władza ustawodawcza - sejm, senat; władza wykonawcza - rząd, Prezydent; władza sądownicza - sądy i trybunały). Każdy organ ma precyzyjnie określone kompetencje w zakresie swojej władzy; władze są sobie równe, każda z nich ma taki zestaw uprawnień, kompetencji lub obowiązków, które uniemożliwiają danej władzy zdobycie dominującej, wiodącej, pierwszoplanowej pozycji. Kontrolują się one wzajemnie, by żadna z nich nie stała się decydującą - są w równowadze.

10.Zasada wyinterpretowana z rozwiązań konstyt. - parlamentarno-gabinetowego systemu rządów z elementami systemu prezydenckiego (nie wynika wprost z treści jakiegoś artykułu)

na świecie:

1)ustrój parlamentarno-gabinetowy (pojawił się w XVII w. w Anglii, potem rozpowszechnił się na świecie); cechy:

-organy władzy wykonawczej są dualistyczne ( w Wlk. Brytanii król - głowa państwa i rząd z Premierem na czele)

-występuje trójpodział władzy, ale władze nie są oddzielone lecz powiązane szeregiem uprawnień i wzajemnych obowiązków np. RM rządzi dopóty ma większość w Parlamencie (Izbie Gmin), gdy traci większość - podaje się do dymisji

2) prezydencki ustrój (XVIII w. w USA, potem na świecie); cechy:

-władza wykonawcza jednoczłonowa - to tylko Prezydent

-władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza są od siebie odseparowane, balansują, nie są powiązane kompetencjami, ani uprawnieniami np. Prezydent nie posiada inicjatywy ustawodawczej

-Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych

w Polsce:

cechy z modelu angielskiego:

-organy władzy wykonawczej - dwuczłonowe (Prezydent i rząd z Premierem na czele)

-mamy trzy władze powiązane szeregiem uprawnień, obowiązków, hamulców i zabezpieczeń

-Prezydent posiada inicjatywę ustawodawczą

-rząd traci możliwość rządzenia, jeśli traci większość w sejmie

cechy z modelu amerykańskiego:

-Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych

-Prezydent ma realne uprawnienia (nie tylko reprezentacyjne), takie jak inicjatywa ustawodawcza, możliwość skrócenia kadencji sejmu i senatu, może wydawać rozporządzenia z kontrasygnatą Premiera.

11.Zasada samorządowości - występuje w Polsce samorząd zawodowy, korporacyjny; są zawody mające prawo posiadać swój samorząd (radcowie, adwokaci, lekarze); występuje samorząd lokalny (terytorialny) - z racji zamieszkiwania na danym terenie jego mieszkańcy tworzą samorząd, jest on przykładem decentralizacji państwa, przykładem na przejmowanie kompetencji (podstawowa jednostka - gmina).

12.Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych - stanowi, że wszystkie kościoły i związki wyznaniowe legalnie działające w naszym państwie mają takie same prawa i obowiązki.

13.Zasada autonomii i wzajemnej niezależności oraz współdziałania państwa oraz kościołów i związków wyznaniowych - państwo gwarantuje kościołom obszary, w które nie ingeruje - doktryna, organizacja kościoła, obsadzanie stanowisk duchownych i są obszary państwa, w które kościoły nie ingerują - polityka zagraniczna, obronnościowa i są obszary, gdzie państwo i kościoły muszą współdziałać np. wychowanie dzieci i młodzieży, walka z patologiami, działalność charytatywna.

14.Zasada równości, równouprawnienia człowieka, jednostki - wszyscy ludzie na terenie RP są równi wobec prawa; nie można różnicować ze względu na płeć, naród, wyznanie, rasę, z jakichkolwiek powodów, przyczyn nie wolno dyskryminować

15.Zasada demokratycznego państwa prawnego, które urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej

1)oznacza, że RP jest państwem:

-demokratycznym - republikańska forma rządów, trójpodziału władzy, jednolitości państwa, suwerenności, demokracji pośredniej i bezpośredniej, równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych i inne

-prawnym - zbiór zasad dotyczących systemu prawnego - nadrzędności i bezpośredniości Konstyt., legalizmu, ustawowej formy regulacji materii takich jak status jednostki; państwo urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej - nie są one precyzyjnie określone nigdzie na świecie (pojęcie płynne) - karanie przestępców, ochrona życia, własności i wolności; zasada sprawiedliwości społecznej co do istoty jest zrozumiała, ale co do zakresu jest pojęciem płynnym, inaczej interpretowanym przez różne ugrupowania polit.

2)zasada matka skupiająca wszystkie zasady konstyt.

zasady ustroju - to normy, które decydują, przesądzają o ustroju danego państwa

Wykład III z dnia 07.11.2004

Status jednostki w RP - problem praw i wolności człowieka w polskim systemie prawnym.

W polskiej tradycji ustrojowej - ujmowanie statusu jednostki w Konstyt. (marcowa, kwietniowa, konstyt. PRL, i ostatnia) - prawa i obowiązki obywatelskie powinny być regulowane konstyt., nowe prawa lub obowiązki mogą być odejmowane l8ub dodawane wyłącznie ustawami, nie może to być akt niższy niż ustawa (można umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za zgodą sejmu i senatu).

Rozdział II reguluje problematykę statusu jednostki:

-określa zasady generalne

-dzieli prawa i wolności na osobiste, polityczne i ekonomiczne, socjalne, kulturalne

-mówi o środkach ochrony praw i wolności (reguluje problem gwarancji i statusu tych praw)

-określa katalog gwarancji konstyt. praw i wolności jednostki.

Geneza (było 8 projektów Konstyt., 7 było przedmiotem prac) - rozdział II stał się owocem kompromisu między głównymi siłami polit.; na zawartość tego rozdziału miały wpły różne nurty filozoficzno-prawne:

1)doktryna prawno-naturalna - jej istota zakłada, że każdy człowiek od początku istnienia winien być traktowany jako istota rozumna, z godnością, jako istota o uczuciach wyższych (zasada generalna - godność integralna);

2)doktryna chadecko-chrześcijańska - oparta na godności człowieka i przywiązaniu do tradycyjnych wartości (macierzyństwo, małżeństwo, zasady moralne), pomocniczość jednostce np. gwarancja pomocy państwa - poszanowanie instytucji macierzyństwa, małżeństwa (godność od momentu poczęcia - w doktrynie chrześcijańskiej);

3)doktryna liberalna - zakłada, że państwo w zakresie statusu prawnego jednostki mas do wykonania jedno zadanie - ma zapewnić bezpieczeństwo i porządek, chronić przed łamaniem prawa (rola nocnego stróża); każdy ma wolność prowadzenia działalności gospodarczej

4)doktryna państwa opiekuńczego, socjalnego - powstała pod koniec XIX w. na terenach niemieckich - zakład, że państwo nie może być bierne, bezczynne, stać obok tego co dzieje się w społeczeństwie; zadaniem państwa jest zapewnienie każdej jednostce minimum pakietu socjalnego, minimum egzystencji - zasiłki dla bezrobotnych, renty, emerytury (środki dla min. socjalnego zabieramy bogatym)

W świecie są jeszcze inne silne doktryny wpływające na status jednostki:

5)doktryna socjalistyczna (miała wpływ wcześniej w Polsce)

6)doktryna islamska

7)doktryna muzułmańska

8)doktryna hinduska

Adresat praw i wolności jednostki - kiedyś obywatel polski, teraz jest nim człowiek, rzadziej mówi się jednostka ludzka, istota ludzka.

Adresatem większości praw politycznych jest obywatel np. prawo wyborcze

Adresatem są też rodzice - prawo do wychowania, kobiety - macierzyństwo, dziecko, osoby niepełnosprawne; adresatem kolektywnym - mniejszości narodowe i etniczne.

Prawo człowieka - uprawnienie, za którym kryje się możliwość wyboru zachowania; wybór zachowania nie jest zagrożony sankcją; można korzystać z prawa lub nie.

Wolność - uprawnienie do swobodnego zachowania się; organy państwa nie muszą podejmować żadnych działań, wolność i tak istnieje w pełnym zakresie.

Aby prawo istniało, było realne, wymaga działania organów państwa np. prawo do nauki - państwo musi zapewnić środki finansowe, stworzyć system prawny, ramy działania.

Ograniczenia prawa - podmiot ograniczający musi podać podstawę prawną; przy próbie ograniczenia wolności jednostka musi podać podstawę prawną, z której tę wolność wyprowadza (różnica dowodowa).

Obowiązek - zobowiązanie jednostki do działania - nakazy 9nakaz wymaga działania), lub zaniechania- zakazy (np. kradzieży, bójek, zakaz konkretnych czynności).

Konstyt. katalog obowiązków:

1)obowiązki obywatela - państwo i jednostka mają szczególną więź prawną; nikt nie jest w stanie odebrać obywatelstwa (jedyna forma: zrzeczenie się - Prezydent wyraża zgodę); Prezydent nadaje obywatelstwo; nabycie obywatelstwa:

-zasada urodzenia się, zasada krwi - zrodzenie z rodziców - obywateli polskich (gwarantowana przez Konstyt.)

-zasada ziemi - dziecko znalezione, bez rodziców

-zasada naturalizacji (przebywanie długotrwale na terenie państwa)

-zasada repatriacji - powrót jednostki ludzkiej polskiego pochodzenia, przybywającej z azjatyckiej części ZSRR (winne być spełnione inne warunki) - z momentem przekroczenia granicy nabywa obywatelstwo.

2)obowiązki jednostki

-obowiązek wierności wobec ojczyzny (zakaz szpiegostwa itp.)

-obowiązek służby wojskowej (mężczyźni)

-obowiązek obrony ojczyzny

Konstyt. powiada, że każdy ma obowiązek przestrzegania prawa (obowiązki podatkowe, celne, administracyjne, karne itp.). Obowiązki winny być nakładane i zdejmowane ustawami lub umowami międzynarodowymi.

Zasady generalne praw człowieka (konstytucyjne):

1)zasada krwi (nabycie obywatelstwa przez urodzenie),

2)zasada godności człowieka (do końca bytu człowieka, a po śmierci: obowiązek poszanowania zwłok, prawo do grobu i do pochówku),

3)zasada wolności człowieka - każdy ma wolność rozumianą w ten sposób, że:

-nie można jej ograniczyć bez podstawy prawnej

-to co nie jest wyraźnie w systemie prawnym zabronione - to jest dozwolone

-gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, ochrony życia i zdrowia, moralności - prawa i wolności mogą być ograniczone (tylko wtedy, gdy jest to konieczne) i w stopniu proporcjonalnym do potrzeb.

4)zasada równości - wszyscy są równi względem prawa bez względu na religię, narodowość, rasę; nikt nie może być dyskryminowany z jakiejkolwiek przyczyny,

5)zasada ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych - osoby, które mają polskie obywatelstwo - mniejszości narodowe - mają prawo do kultywowania religii, wartości, nauki języka.

Prawa i wolności osobiste:

1)prawo do prawnej ochrony życia (zakaz kary śmierci, ograniczenia aborcji)

2)nietykalność osobista

3)nienaruszalność mieszkania

4)wolność poruszania się

5)prawo do sądu

6)prawo odwołania się od orzeczenia sądu

7)prawo do wyboru stanu cywilnego

8)wolność sumienia i religii

9)wolność zmiany i głoszenia poglądów religijnych i nie tylko

10)wolność nauczania religii

11)prawo do milczenia - organ nie ma prawa dopytania o wyznanie, przekonania

12)wolność wypowiedzi

13)prawo do ochrony życia prywatnego

14)prawo do ochrony danych osobowych, korekty i usunięcia danych zdobytych niezgodnie z prawem

Prawa i wolności obywatelskie:

1)obywatel polski ma prawo do pomocy za granicą

2)nie można go wyrzucić z kraju i zakazać powrotu do kraju (cudzoziemca można wydalić, obywatela nie)

3)zakaz ekstradycji obywatela polskiego

Prawa i wolności polityczne jednostki:

1)kształtowanie polit. ustroju

2)prawo polityczne - wolność zrzeszania się i zgromadzania się, organizowania zrzeszeń i zgromadzeń

3)prawo do skarg, wniosków i zażaleń na działalność organów publicznych

Obywatelskie prawa i wolności:

1)prawo wyborcze czynne i bierne

2)prawo do zorganizowania i udziału w referendum

3)prawo dostępu do służby publicznej

4)prawo inicjatywy ustawodawczej

5)prawo do informacji o działalności organów publ.

Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne - maja za zadanie zapewnić jednostce byt ekonomiczny, rozwój intelektualny i kulturalny:

1)prawo do zabezpieczenia społecznego (renty, emerytury, zasiłki)

2)równego dostępu do świadczeń opieki medycznej, finansowane przez państwo (każdy obywatel)

3)prawo do własności, dziedziczenia

4)prawo do nauki, pracy, wyboru zawodu, miejsca pracy

5)prawo do wypoczynku

6)prawo do badań naukowych, działalności artystycznej

7)prawo do korzystania ze środowiska naturalnego

8)prawo do ochrony zdrowia

9)prawo do zakładania szkół, w tym wyższych - każdy obywatel

Gwarancje ochrony praw i wolności:

1)środki instytucjonalne:

-sądy

-TK ze skargą konstyt.

-RPD

-RPO

2)prawo do odszkodowania ze strony organów publ. za szkodę wyrządzoną z winy organów, za bezprawne ich działania (środki odwoławcze - apelacja, kasacja itp.).

Wykład IV z dnia 21.11.2004

Źródła prawa konstyt. są to zarówno źródła prawa normatywne, jak i nie, które umożliwiają poznanie polskiego prawa konstyt., ustroju RP (nie są to akty prawa miejscowego):

1)Konstytucja

2)ustawy

3)umowy międzynarodowe (w minimalnym zakresie Konkordat)

4)rzadko akty wykonawcze, w szczególności rozporządzenia np. dotyczące pracy RM

5)ordynacje wyborcze

6)ustawy dotyczące NBP, RPO

Oprócz źródeł normatywnych prawa konstyt. mamy też inne:

-podręczniki

-ekspertyzy

-orzecznictwo TK (uchyla, precyzuje, określa, bada zgodność z Konstyt.)

Źródła prawa w Polsce - wyłącznie akty normatywne.

Akt normatywny jest to zbiór norm prawnych, które regulują określoną materię, problem, kwestię; ma on swoją budowę: nagłówek, treść, podpis.

W Polsce źródła prawa reguluje rozdział III Konstyt. - kwestia jest uszczegółowiona ustawą o umowach międzynarodowych.

W innych krajach są też inne źródła prawa: prawo zwyczajowe, orzeczenia sądowe - precedensy (tam sądy orzekają o zgodności prawa z Konstyt.)

Rodzaje źródeł prawa, o których mówi Konstyt. RP:

1)Źródła prawa powszechnie obowiązujące - obowiązują wszystkich znajdujących się na terenie RP:

-granice RP

-obszar statków powietrznych i morskich, które znajdują się poza terenem RP

-placówki dyplomatyczne polskie na terenie innych państw;

a)Konstytucja RP

b)umowa międzynarodowa ratyfikowana przez Prezydenta RP za zgodą sejmu i senatu, wyrażoną w formie ustawy

c)ustawy, akty ustawodawcze - dekrety i rozporządzenia z mocą ustawy (np. Dekret PKWN z 04.09.1946 - o reformie rolnej; rozporządzenie Prezydenta RP z 1928 o stosunku państwa do karaimskiego związku wyznaniowego); rozporządzenia z mocą ustawy - obecnie Prezydent

d)umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Prezydenta

e)rozporządzenia

2)Źródła prawa obowiązującego lokalnie, miejscowo - adresatem są wszyscy znajdujący się na terenie działania organu, który prawo ustanowił (dotyczy terytorialnej właściwości tego organu), lub na części tego terenu:

a)źródła prawa stanowione przez organy sam. ter. w Polsce:

-akty stanowione przez organy kolegialne samorządu, a więc Rady Gmin, Miast, Powiatu i Sejmiki Wojewódzkie - uchwały (moc obowiązująca na terenie obszaru działania organu stanowiącego, bądź jego części) - źródła normatywne

b)zarządzenia (porządkowe) stanowione przez:

-w gminie - wójta, burmistrza, prezydenta

-w powiecie - starostę, stojącego na czele zarządu

-rozporządzenia - przez wojewodę

3)Źródła prawa wewnętrznego - dotyczą jednostek organizacyjnych, którymi kieruje, które nadzoruje organ stanowiący prawo:

a)uchwały RM

b)zarządzenia RM i ministrów

Te trzy źródła prawa składają się na cały polski system prawny - wyróżnione ze względu na zakres obowiązywania prawa.

Postanowienia Prezydenta, regulamin sejmu i regulamin senatu nie są źródłem prawa, ale w doktrynie konstytucyjnej można spotkać inne opinie (zbiór norm prawnych szczegółowych).

Charakterystyka źródeł prawa powszechnie obowiązującego.

1)Konstytucja RP (weszła w życie 17.X..1997) jest najważniejszym źródłem prawa, najwyższym, zajmuje centralne miejsce w systemie polskich źródeł prawa (jak na razie Konstyt. UE - pod Konstyt. RP)

Konstytucja jest to ustawa zasadnicza o szczególnej treści, szczególnej mocy i szczególnej formie; treść reguluje podstawy ustroju społeczno-gospodarczo-politycznego RP. Do materii typowo konstyt. należy nazwa i typ państwa, status jednostki, władze, organy kontroli i nadzoru; moc - z jej treścią musi być zgodna treść innych ustaw; nazwa - tylko dla takiego aktu normatywnego; sѺczególny tryb uchwalania - polska Konstyt. sztywna - trudna do zmiany, nie przewiduje przyjęcia nowej Konstyt. - z wnioskiem o zmianę może wystąpić Prezydent, senat, grupa 1/5 składu sejmu; sejm uchwala zmianę większością 2/3 przy obecności połowy, senat - bezwzględną większością. Te trzy podmioty mogą wystąpić z wnioskiem o referendum ogólnokrajowe, gdy zmiana dotyczy I, II, albo XII rozdziału - referendum wiążące bez względu na frekwencję - decyduje zwykła większość głosów.

2)Umowy międzynarodowe zawiera w imieniu RP, albo Premier, albo minister właściwy ds. zagranicznych, ratyfikuje Prezydent; są takie, które wymagają zgody Parlamentu - dotyczą granic, pokoju, sojuszy, statusu jednostki, praw i wolności, członkostwa Polski w organizacjach międzynarodowych, spraw, które w Polsce regulowane są ustawami (z kościołami i związkami wyznaniowymi), niosące daleko idące skutki finansowe dla budżetu państwa. (zgoda na ratyfikację bezwzględną większością głosów przy obecności połowy posłów i senatorów; brak zgody - Prezydent nie może takiej umowy ratyfikować). Umowa przekazania uprawnień polskich suwerennych organów RP wymaga większości 2/3 posłów i senatorów, referendum - przekroczenia 50% frekwencji.

3)Ustawa to standardowe źródło prawa (w Polsce ponad 3000) - to akt normatywny uniwersalny i abstrakcyjny

uniwersalny - dotyczy, może dotyczyć każdej materii; nie ma ograniczenia dla treści ustawy; są pewne materie, które muszą być regulowane ustawą (wyłączność ustawowa):

a)budżet

b)prawa, wolności i obowiązki jednostki

c)tworzone centralne organy

d)stosunki państwo - kościół

e)nakładanie nowych podatków

Ustawa może regulować materię bardzo szczegółowo, albo bardzo ogólnie, szczegóły pozostawiając aktom wykonawczym.

abstrakcyjny - żadna ustawa nie określa adresata konkretnego, lecz dotyczy adresata zbiorowego.

Cechą charakterystyczną jest to, że pochodzi ona od Parlamentu (procedura ustawodawcza) - jest to akt uchwalany przez reprezentację narodu, w trybie jawnym funkcjonującym.

Prezydent, jeśli nie może się zebrać sejm, na wniosek ministrów może wydać rozporządzenie z mocą ustawy (nie mogą zmieniać Konstyt., praw i wolności, ordynacji), które przedstawione jest na najbliższym posiedzeniu sejmu.

4)Umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Prezydenta - umowy bilateralne, o współpracy, dobrosąsiedzkich stosunkach, o wymianie kulturalnej, czasem gospodarczej.

5)Rozporządzenia są to akty wykonawcze do ustaw charakteryzujące się tym, że w ustawie musi być wyraźne upoważnienie do wydania rozporządzenia (kto, jaki organ, w jakim zakresie, temacie - co ma uszczegółowić); tego upoważnienia nie można scedować na inny organ; rozporządzenie może wydać Prezes RM, RM, ministrowie resortowi, przewodniczący komitetów, którzy wchodzą w skład RM, KRRiT, za kontrasygnata Premiera - Prezydent (tylko te organy).

Wszystkie źródła prawa powszechnie obowiązującego publikowane są w Dz. Ustaw; zmiany i orzeczenia TK dotyczące ustaw wydaje Premier i odpowiada.

Charakterystyka źródeł prawa wewnętrznie obowiązujących - mają z punktu widzenia Konstyt. katalog podmiotów, które mogą je wydawać; istnieje konieczność upoważnienia ustawowego do stanowienia tych aktów; istnieje konstyt. zakaz regulowania przez te akty spraw związanych z relacjami organ - jednostka; są one niewłaściwe do regulowania spraw dotyczących praw, wolności i obowiązków, między organem publicznym a obywatelem, jednostką. Mogą regulować wszystkie kwestie związane z budową, organizacją, wewnętrznym funkcjonowaniem danego organu (zakaz subdelegacji - przekazania upoważnienia). Cechą charakterystyczną jest, że rozpoczynają się od podstawy prawnej. Publikowane w Monitorze Polskim - dziennik urzędowy polski (Premier); dodatkowo akty publikowane w resortowych dziennikach ministerstw.

Aby uznać akt za źródło prawa, warunkiem jest jego ogłoszenie, publikacja.

Charakterystyka źródeł prawa obowiązującego lokalnie - prawa miejscowego - prawo może i dotyczy najczęściej problematyki związanej z porządkiem, bezpieczeństwem, korzystaniem z majątku publicznego, oświatą, komunikacją, odprowadzaniem ścieków, z zaopatrzeniem w wodę, ochroną zdrowia; dotyczy podmiotów np. straży miejskiej; uchwały - przez rady (radni to głównie przedstawiciele partii polit.).

Tryb uchwalania- podmioty, które mają inicjatywę uchwałodawczą np. 5 radnych, Komisja, klub członkowski określonej partii; potem analiza treści przez Komisję Merytoryczną, przedstawienie projektu na Radzie i głosowanie. Akty prawa miejscowego publikowane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych - wydaje wojewoda, sprawuje nadzór, bada pod względem zgodności z prawem; wojewoda może zablokować, a organ sam. ter. może zaskarżyć do sądu administracyjnego. Akty prawa miejscowego mogą być publikowane w sposób zwyczajowo przyjęty, więc np. w gablotach w urzędzie, przed urzędem; najczęściej tworzenie własnych organów publikacyjnych np. w B-stoku - Monitor Białostocki - wkładka do Gazety Wyborczej (akty stanowione przez Radę Miasta) - głównie w dużych miastach - zasada podwójnej publikacji.

Zarządzenia i rozporządzenia porządkowe - sytuacje nadzwyczajne, brak czasu na zebranie się organów; warunkowo wójt, burmistrz, prezydent może wydać przepisy obowiązujące na terenie gminy, powiatu czy województwa, w celu zapewnienia ochrony i porządku, zapewnienia ładu - na najbliższej sesji rady muszą być zaakceptowane; jeśli nie są - nie obowiązują.

Wykład V z dnia 05.12.2004

Samorząd terytorialny to gospodarz na określonym terenie - mieszkańcy, którzy otrzymali uprawnienia do wykonywania władzy na danym terenie.

Trzy niezależne szczeble:

1)gminy - przywrócone w 1990

2)powiaty - przywrócone w 1998, zaczęły funkcjonować w 1999

3)województwa - przywrócone, podobnie jak powiaty

Wybory samorządu województwa - wybory wójta, burmistrza, prezydenta - powszechne, bezpośrednie, równe, tajność głosowania, większościowy charakter (wybrany ten z kandydatów, który uzyskał bezwzględną większość głosów; jeśli nie ma takiego - druga tura i wtedy biorą udział dwaj , którzy uzyskali największą liczbę głosów).

Kandydat - obywatelstwo polskie, pełnia praw publicznych, w dniu wyborów ukończone 25 lat, może nie zamieszkiwać stale na terenie gminy, do której kandyduje (zalety: umożliwienie dopływu nowych pomysłów, rozwiązań, ludzie wykształceni, spoza układów).

Wybory do sam. ter. zarządza Premier, przeprowadzają Komisje Wyborcze - terytorialne i obwodowe, o ważności wyborów rozstrzygają sądy okręgowe miejscowo właściwe.

Organy stanowiąco-kontrolne sam. ter. - kolegialne, składają się z radnych wybieranych na 4-letnią kadencję (Rady Gmin, w miastach- Rady Miast, Rady Powiatów, Sejmik Wojewódzki).

Liczba radnych zależy od liczby mieszkańców. Wybory do Rad - powszechne, równe, bezpośrednie, odbywają się w głosowaniu tajnym, we wszystkich powiatach i województwach są proporcjonalne, w małych gminach do 40 tys. mieszkańców są większościowe (proporcjonalne występują progi wyborcze 5%).

Czynne i bierne prawo wyborcze mają: obywatele polscy, którzy ukończyli najpóźniej w dniu wyborów18 lat, stale zamieszkują na obszarze działania organu i posiadają pełnię praw publicznych i wyborczych i nie są ubezwłasnowolnieni.

Status radnego: radni mają określone prawa i obowiązki, ochronę prawną tak jak przedstawiciele publiczni, mają określone zakazy (zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z udziałem mienia samorządowego), obowiązek kontaktu z mieszkańcami, obowiązek składania oświadczeń majątkowych; radny, czy wójt, skazany prawomocnym wyrokiem sądu - traci mandat (w gminie trzeba rozpisać wówczas nowe wybory).

Dwa rodzaje organów:

1)stanowiąco-kontrolne (rady gmin, miast, powiatów, sejmik województwa)) obradują, nie rzadziej niż raz na kwartał (w dużych miastach co 2 m-ce); obrady jawne - uchwalanie budżetu, stanowienie lokalnego prawa, kontrola działalności organów wykonawczych, stanowienie planów zagospodarowania przestrzennego, wybieranie zarządu, starosty i marszałka;

2)wykonawcze (wójt, burmistrz, prezydent, zarząd powiatu na czele ze starostą i zarząd województwa na czele z marszałkiem)- przygotowanie projektu budżetu, wykonują budżet, posiadają inicjatywę uchwałodawczą, wykonują uchwały, administrują i zarządzają.

Nadzór nad działalnością sprawują w zakresie przestrzegania prawa:

-wojewoda jako przedstawiciel rządu w terenie

-Prezes RM

-RIO - w sprawach finansowych

-organy prokuratury

-w przypadku rażącego naruszenia prawa sejm może rozwiązać organy samorządu na wniosek Prezesa RM.

Kompetencje samorządu:

1)szczebel wojewódzki - zadania: umacnianie rozwoju kulturowego, pielęgnowanie tradycji, utrzymywanie kontaktów przygranicznych (międzynarodowych), rozwój województwa

2)szczebel powiatowy - opieka społeczna, oświata

3)szczebel gminy - zadania własne (zaopatrzenie w wodę, energia, oświata, zdrowie i inne), realizowane z własnych środków finansowych; zadania zlecone przez organy admin. rządowej finansowane ze środków przekazanych przez admin. rządową (przeprowadzania wyborów, referendum).

Władza wykonawcza (egzekutywa)

Dwa modele władzy wykonawczej:

1)model władzy wykonawczej jednoczłonowej (system prezydencki) - Prezydent - podlegają mu sekretarze, nie ma rządu, Premiera

2)władza wykonawcza dwuczłonowa - organ jednoosobowy (głowa państwa), może nim być monarcha dziedziczny, lub Prezydent wybierany przez Parlament, rzadziej w wyborach, i drugi organ kolegialny, kierowany przez Premiera (czasem bardzo rozbudowany np. w WLK. Brytanii od 80 do 100 osób).

W niektórych modelach dwuczłonowych:

a)część albo cała władza wykonawcza (model klasyczny parlamentarno-gabinetowy) w rękach organu kolegialnego, a głowa państwa pełni tylko funkcje reprezentacyjne (Włochy, Wlk. Brytania);

b)główna siła władzy wykonawczej skupiona jest w rękach Prezydenta (Rosja, Francja, Ukraina).

W Polsce - system parlamentarno-gabinetowy z elementami systemu prezydenckiego; inni uważają, że mieszany, ale nie klasyczny parlamentarno-gabinetowy.

Prezydent RP

Wybory zarządza Marszałek sejmu, terminy podaje Konstyt., o ważności orzeka SN, kadencja - 5 lat; zasady: ukończone 35 lat, pełnia praw publicznych, obywatelstwo polskie, obowiązek zamieszkiwania na terytorium RP - 5 lat. Zasady wyborów - ukończone 35 lat, pełnią praw publ., obywatelstwo polskie, obowiązek zamieszkiwania na terenia RP 5 lat (dawniej), cieszy się poparciem 100 tys. osób, zgłaszających kandydata; złożenie oświadczenia co do współpracy ze służbami specjalnymi (PRL - lata 1944 -1989). Prezydentem RP zostaje ten, który uzyskał bezwzględną większość ważnie oddanych głosów, jeśli nie ma takiego - odbywa się druga tura (14 dni) - 2 kandydatów, jeśli 1 się wycofa, to trzeci (kolejne 14 dni - termin biegnie od początku). W drugiej turze wygrywa ten, który uzyskał większość ważnie oddanych głosów.

Prezydent RP przestaje pełnić urząd w przypadku:

-śmierci

-rezygnacji z funkcji

-unieważnienia wyborów

-skazania prawomocnym orzeczeniem TS za przestępstwo konstyt.

-stwierdzenie przez Zgromadzenie Narodowe niezdolności do sprawowania funkcji ze względu na stan zdrowia (większość 2/3 spośród składu).

Prezydenta zastępuje marszałek sejmu, jeśli nie jest w stanie - marszałek senatu. Prezydent RP może być zastąpiony na własne życzenie przez marszałka sejmu, lub na życzenie marszałka sejmu na podstawie przeczenia TK, gdy nie ma z Prezydentem kontaktu.

Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi przez Zgromadzeniem Narodowym, następnego dnia po zakończeniu kadencji poprzednika.

Odpowiedzialność: za naruszenie prawa, przestępstwa karne - przed TS; w stan oskarżenia stawia go Zgromadzenie Narodowe większością 2/3; nie ponosi odpowiedzialności politycznej; jeśli Prezydent decyduje się na 2 kadencję, to w toku wyborów przed narodem ponosi odpowiedzialność polityczną - nie będą na niego głosować (element oceny politycznej jego 1 kadencji).

Kompetencje Prezydenta:

1)inicjatywa ustawodawcza; (jeśli ją ma - w toku procedur może wnosić poprawki)

-veto ustawodawcze

-wniosek do TK o sprawdzenia zgodności z Konstyt.

-może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy

-postanowienia

-może uczestniczyć, wnioskować o zmianę Konstyt.

2)uprawnienia kreacyjne

-wniosek o powołania Prezesa NBP

-wybiera Prezesa TK, jego zastępcę

-wybiera I Prezesa SN

-Prezesów NSA i ich zastępców

-3 członków KRRiT

-3 członków do Rady Polityki Pieniężnej

-1 przedstawiciela do KRS

-w każdym przypadku powołuje Premiera i ministrów

-desygnuje Premiera i powierza mu misję tworzenia rządu

3)uprawnienia w zakresie bezpieczeństwa państwa

-w stanach nadzwyczajnych może wprowadzić stan wojny, sytuację nadzwyczajną

-jest zwierzchnikiem sił zbrojnych RP- powołuje na stanowiska generałów itp.

4)uprawnienia administracyjne

-prawo łaski, ordery, odznaczenia, tytuły, wygłasza orędzia, zwołuje rady Gabinetowe (rząd pod jego przewodnictwem), nadaje obywatelstwo i z tego obywatelstwa zwalnia.

Rada Ministrów

Skład: członkowie obligatoryjni (Premier i ministrowie) - muszą być i fakultatywni (wicepremierzy, Przewodniczący Komitetów, których członkostwo w rządzie przewidują ustawy) - nie musza być.

Ministrowie (dwa rodzaje):

1)resortowi - zarządzający określonym działem admin. (tzw. z teką)

2)zadaniowi - wykonują zadania np. rzecznik prasowy rządu, nie mogą wydawać zarządzeń i rozporządzeń (bez teki)

Premier i wicepremier mogą być ministrami.

Zakres uprawnień Premiera i RM określa Konstyt.

Odpowiedzialność RM i członków RM: członkowie RM ponoszą odpowiedzialność konstyt. za naruszenie Konstyt., mogą przez sejm być postawieni w stan oskarżenia przed TS większością 3/5 przy obecności ustawowego składu; odpowiedzialność polityczna - to odpowiedzialność nie będąca skutkiem naruszenia prawa, ale skutkiem niepopularnych, niewłaściwych, lub źle wykonywanych zadań; instrumenty: votum nieufności dla RM jako całości lub dla konkretnego ministra; element odpowiedzialności polit. - votum zaufania - na wniosek Premiera sejm zwykłą większością, przy obecności połowy ustawowego składu może takie votum wyrazić, że Premier cieszy się zaufaniem sejmu (przykład - wiosna 2003 w stosunku do rządu L. Milera); jeśli rząd nie otrzyma votum zaufania - nie może rządzić, dymisja;

Votum nieufności dla RM - dwa elementy: 1 to wyrażenie votum nieufności dla rządu, który rządzi i 2 element - wybór nowego Premiera - sejm rozstrzyga większością ustawowego składu (wniosek zgłaszany przez 46 posłów, czeka 7 dni i można głosować wniosek o votum nieufności po upływie 3 m-cy jeśli zgłosiło go 115 posłów ??).

Votum nieufności dla ministra - wniosek zgłasza 69 posłów, przy tym votum nie ma elementu konstruktywności; jeśli tylko votum - nie ma wyboru następnego ministra. Prezydent odwołuje, a nowego zgłasza Premier.

Rada Ministrów podaje się do dymisji w przypadkach:

1)konstruktywne votum nieufności - otrzymuje je cały rząd (automatyczne powołania drugiego)

2)brak votum zaufania

3)Premier podaje się do dymisji (rezygnuje z pełnienia funkcji)

4)rząd podaje się do dymisji - zawsze gdy nowy sejm zebrał się na 1 posiedzeniu - sejm powołuje nowy rząd (rząd, który podał się do dymisji pełni swoją funkcję do czasu, póki nowy rząd go nie zastąpi (ciągłość - administrowanie).

Powoływanie RM - występują trzy etapy; drugi występuje jeśli rząd nie został powołany w pierwszym etapie, a trzeci jeśli nie udało się w etapie drugim (jeśli rząd nie powstanie w trzecim etapie - Prezydent rozpisuje wybory).

1)etap I - Prezydent desygnuje Premiera, w ciągu 14 dni Premier przedstawia skład, a Prezydent powołuje, po 14 dniach Premier przedstawia program działania rządu (ekspoze) i wniosek o votum zaufania - sejm udziela votum bezwzględną większością przy obecności połowy ustawowego składu; jeśli nie ziści się któryż z tych elementów - rozpoczyna się etap II

2)etap II - sejm wybiera Premiera i zaproponowany przez niego skład rządu, a Prezydent musi ten skład powołać - odbiera przysięgę; nie ma tu ekspoze, a wybór następuje bezwzględną większością przy obecności połowy ustawowego składu (jeśli nie wyjdzie - etap III)

3)etap III - powtórka etapu I - zwykła większość głosów przy obecności połowy ustawowego składu (jeśli się nie powiedzie - automatycznie następuje skrócenie kadencji i rozpisania nowych wyborów).

Wykład VI z dnia 19.12.2004

Sejm i senat - władza ustawodawcza (wybory, status posła i senatora, organizacja wewn. sejmu i senatu oraz kompetencje)

Wybory do sejmu (460 posłów) i senatu (100 senatorów) odbywają się w tym samym terminie; zarządza je Prezydent RP, nie później niż przed upływem 90 dni do końca 4-letniej kadencji sejmu i senatu; data wyborów powinna mieć miejsce na 30 dni przed upływem kadencji; przeprowadza je Państwowa Komisja Wyborcza oraz Okręgowe i Obwodowe Komisje Wyborcze, a o ważności orzeka SN.

Zasady wyborów do:

sejmu: powszechne, równe, bezpośrednie, w głosowaniu tajnym, proporcjonalne,

senatu: powszechne, bezpośrednie, w głosowaniu tajnym, są większościowe

Zasady wyborów

1)Zasady wspólne

Zasada powszechności - określenie czynnego i biernego prawa wyborczego, określenie kręgu osób które nie maja prawa wyborczego, umożliwienie masowego udziału w wyborach (dzień wyborów - dzień wolny od pracy, czas otwarcia lokali wyborczych od 6:00 rano do 20:00 wieczorem)

Czynne prawo wyborcze - prawo udziału w glosowaniu; obywatele polscy, którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18 lat i nie zostali pozbawieni prawa wybieralności (cenzus wieku i obywatelstwa); prawa wyborczego nie mają osoby: pozbawione prawomocnym orzeczeniem TS, pozbawione praw publ. prawomocnym orzeczeniem sądu, ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo z tytułu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego.

Bierne prawo wyborcze - obywatel polski, który ukończył 21 lat - może kandydować do sejmu, który ukończył 30 lat - może kandydować do senatu; wszyscy kandydaci składać muszą oświadczenie o współpracy ze służbami specjalnymi państwa socjalistycznego (PRL).

Zasada wyborów bezpośrednich - naród oddaje głosy na kandydatów, wybiera od razu posła i senatora - bez pośredników; obowiązek osobistego głosowania, nie można ani listownie, ani elektronicznie - tylko osobiście z dowodem tożsamości.

Zasada tajności głosowania - wszyscy, którzy głosują, spotykają taki system zabezpieczeń, który uniemożliwia identyfikację ich preferencji wyborczych - nieoznakowana, nieimienna karta do glosowania, urna otwierana po zakończeniu głosowania, miejsce do glosowania gwarantujące anonimowość (kabiny).

2)Zasady odrębne

Zasada równych wyborów (sejm) - każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów, do sejmu - 1 głos; nie ma tego w wyborach do senatu - bardziej terytorialnie (wybory do senatu nie są równe, co nie oznacza, że są niedemokratyczne - o demokratycznym wyborze przesadza zasada pluralizmu politycznego).

Zasada proporcjonalności

Zasada podziału mandatów - w senacie oparta o większościowość - mandat zdobywają ci, którzy otrzymali największą liczbę głosów (zwykła większość); wybory do sejmu - proporcjonalne -polegające na uzależnieniu liczby kandydatów od liczby głosów (jest 600 technik, najbardziej znany system Dont'a); w wyborach do sejmu występuje próg wyborczy 5%, a jeśli chodzi o koalicję partii - 7%.

Kadencja sejmu (okres pełnomocnictwa do wykonywania zadań) rozpoczyna się z momentem zebrania się sejmu na 1 posiedzeniu, po złożeniu ślubowania i trwa 4 lata; kończy się w przeddzień zebrania się nowego sejmu na swoim pierwszym posiedzeniu (parlamentarna). Kadencja senatu jest powiązana z kadencja sejmu nierozerwalnie - rozpoczyna się wtedy, kiedy rozpoczyna się kadencja sejmu i kończy, kiedy kończy się kadencja sejmu; sejm może się sam rozwiązać, senat nie może, ale jego kadencja kończy się z chwilą samo rozwiązania sejmu; sejm sam się rozwiązuje, kiedy uzna to za stosowne - 2/3 głosów z 460 posłów; Prezydent może rozwiązać kadencję sejmu.

Status posła i senatora.

Poseł jest reprezentantem narodu, poseł i senator - podobny status prawny, nie wiążą ich instrukcje wyborcze, ani program wyborczy, czy partii. Obejmuje mandat po złożeniu ślubowania, odmowa jest równoznaczna ze zrzeczeniem się mandatu.

Nie można łączyć funkcji posła i senatora z funkcjami: Prezesa NBP, NIK, RPO, RPD, członkostwem w KRRiT, TK, TS, zatrudnieniem w admin. rządowej, w kancelariach sejmu i senatu, z funkcja sędziego, prokuratora, urzędnika służby cywilnej, funkcjonariusza wojska, policji, straży granicznej służb specjalnych (mówi o tym Konstyt. - zasada incobilitas); ustawy wprowadzają zakaz łączenia z mandatem radnego, wójta, burmistrza, prezydenta miasta, marszałka woj. - z funkcjami samorządowymi.

Prawo łączenia mandatu posła i senatora z członkostwem RM - ministrowie i wice-, ale nie Dyrektorzy departamentów w ministerstwach (wyjątek!!!).

Poseł ma immunitet - nie może być pociągnięty za swoja działalność do odpowiedzialności w czasie trwania kadencji i po upływie kadencji - za to, co robił, za głoszenie poglądów politycznych; do odpowiedzialności karnej nie może być pociągnięty bez zgody sejmu; zatrzymanie na gorącym uczynku daje możliwość aresztowania posła i senatora - jest potrzebna zgoda marszałka senatu, aby dla prawidłowego toku postępowania można posła zatrzymać i aresztować.

Obowiązki:

1)zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z udziałem majątku państwowego i samorządowego; nie może posiadać więcej niż 10 % udziałów

2)obowiązek składania oświadczeń + małżonek (do końca marca)

3)obowiązek wpisywania do rejestru o otrzymaniu korzyści majątkowej powyżej 50% najniższego wynagrodzenia

4)obowiązek być obecnym i aktywnym na posiedzeniach

5)obowiązek udziału w głosowaniach

6)obowiązek utrzymania więzi ze społeczeństwem, dawania relacji z działań

Prawa:

1)prawo do interpelacji, zapytań

2)do składania oświadczeń, wypowiedzi

3)do interwencji - domaganie się dokumentów na rzecz osób fizycznych i prawnych

4)prawo do zabezpieczenia materialnego wykonywania mandatu (dieta 25% wynagrodzenia podsekretarza stanu, wynagrodzenia 100% podsekretarza stanu (nie pracujący, bez emerytury), 13-te wynagrodzenia do końca 2004, preferencyjne kredyty, zapomogi, ryczałtowo pieniądze naprowadzenie biura poselskiego lub senatorskiego - ok. 10 tys., darmowe przejazdy i przeloty na terenie RP, wyposażenie biura, odprawa 3 m-na - 3x ryczałt + 3x dieta).

Organizacja wewnętrzna sejmu i senatu.

Posłowie i senatorowie mogą w Izbie się zrzeszać, 15 może utworzyć Klub, jeśli utworzą - otrzymują pomieszczenia, wyposażenie i wynagrodzenia dla personelu klubu. Posłowie tej samej orientacji polit. mogą w liczbie 3 tworzyć koła poselskie i senatorskie; mogą tworzyć tez zespoły np. zespół rolników, nauczycieli, kobiet; kluby maja więcej czasu do przemawiania niż koła, reprezentanci największych klubów przemawiają na początku, potem następne.

Organy:

1)Marszałek sejmu (reprezentuje cały Parlament, kieruje strażą marszałkowską, zastępuje Prezydenta, przewodniczy Zgromadzeniu Narodowemu, zarządza wybory prezydenckie)

2)Prezydium sejmu (ustala plany pracy sejmu, dokonuje wykładni przepisów, regulamin)

3)Konwent Seniorów (marszałek i wice- oraz przewodniczący klubów i porozumień kół poselskich lub senatorskich - uprawnienia opiniodawcze, organ mediacyjny)

4)Komisje (w senacie nie ma komisji śledczych (nadzwyczajnych), w sejmie są; w sejmie i senacie - komisje zwyczajne, do przeprowadzenia pilnego projektu ustawy); przewodniczący Komisji wybierany przez skład Komisji, ma zastępcę, ma uprawnienia ustawodawcze, opiniodawcze, kontrolne, uchwałodawcze - posiedzenia Komisji nie są jawne.

5)Marszałek senatu (reprezentuje senat)

W sejmie - płynna liczba wice-, w senacie zawsze 3.

Kompetencje sejmu i senatu - pozycja prawna dwóch izb jest nierówna, sejm ma więcej kompetencji, senat mniej.

Funkcje, zespoły kompetencji:

-funkcja ustrojodawcza - sejm i senat kształtują ustrój RP - możliwość inicjowania zmian do Konstyt.- 1/5 posłów + sejm; współuczestniczą w procedurze zmiany Konstyt. - sejm uchwala, zatwierdza senat; sejm i senat zmieniają i uchwalają ustawy dotyczące ustroju np. gminnego,

-funkcja ustawodawcza - polega na tym, że ustawy uchwalane są w Parlamencie, (inicjatywa -15 posłów, cały senat, Prezydent, RM i grupa 100 tys. obywateli); trzy czytania:

1.przedstawienie projektu, 2.dyskusja, 3.glosowania; pierwsze czytanie na posiedzeniu sejmu (Komisji) - uchwalane zwykłą większością przy obecności połowy ustawowego składu???; (wyjątek ???); ustawa sejmu przekazywana przez marszałka sejmu do marszałka senatu, by senat ustosunkował się do ustawy; senat ma 30 dni, a przypadku pilnego projektu - 7 dni; jeśli senat się nie ustosunkuje - traktowane jest to jak wyrażenie zgody; po akceptacji przekazywana Prezydentowi do podpisu; senat może wnieść poprawki, albo odrzucić ustawę wРcałości (zwykłą większością), wówczas ustawa przekazywana jest ponownie do sejmu; sejm ponownie przegłosowuje większością bezwzględną przy obecności połowy ustawowego składu, jeśli nie ma większości - wprowadza poprawki.

-funkcja kreacyjna - sejm samodzielnie wybiera TK, TS; na wniosek Prezydenta - Prezesa NBP; za zgoda senatu - Prezesa NIK, RPO, RPD, IPN, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych; sejm 4 członków KRRiT, senat 2; sejm 4 członków KRS, senat 2; RPP - sejm 3, 3 senat i 3 Prezydent??. Senat nie wybiera samodzielnie żadnego organu, jedynie wyraża zgodę lub współwybiera, sejm wybiera RM i Premiera.

-funkcja kontrolna:

1.senat - działalność kontrolna komisji senackich, możliwość składania oświadczeń i wyrażania opinii przez senatorów

2.sejm- komisje, w tym komisje śledcze (mogą kontrolować, wizytować, żądać dokumentów), posłowie mogą składać oświadczenia i interpelacje w formie pisemnej i żądać odpowiedzi w formie pisemnej, a nawet uczynienia z tego debaty parlamentarnej (odpowiedzi udziela członek rządu w terminie 21dni); zapytania poselskie krótkie pytanie, wymagające natychmiastowej krótkiej odpowiedzi; funkcja kontrolna sejmu charakteryzuje się tym, że ma on możliwość kontroli rządu, wotum zaufania i nieufności, absolutorium z wykonania budżetu, kontrola organów państwa, sam. i prywatnych poprzez organ kontrolny NIK - podlega sejmowi.

Funkcje kontrolne sejmu i senatu - postawienie Prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe większością 2/3; przed sejmem odpowiadają - członkowie RM, Prezes NIK, NBP - za naruszenie Konstyt.

Uprawnienia sejmu:

1)może podjąć uchwałę o stanie wojny; jeśli nie może się zebrać, czyni to Prezydent

2)zarządza referendum ogólnokrajowe w każdej ważnej sprawie

Senat wyraża zgodę na referendum ogólnokrajowe, zarządzone przez Prezydenta.

Zgromadzenie Narodowe (razem sejm i senat) - pod przewodnictwem marszałka sejmu, w zastępstwie - marszałka senatu - odebranie przysięgi Prezydenta, postawienie w stan oskarżenia Prezydenta, uznanie go za niezdolnego ze względu na stan zdrowia; w celu wysłuchania orędzia Prezydenta.

Wykład VII z dnia 23.01.2005

Władza sadownicza władza równa z innymi władzami; ma za zadanie kontrolowanie innych władz; jej najważniejsze zasady ustrojowe i organizacyjne zawarte są w Konstyt.;

Organy władzy sądowniczej:

1)sądy:

-Sąd Najwyższy

-Sądy Powszechne

-Sądy Administracyjne

-Sądy Wojskowe

2)trybunały:

-TK

-TS

Zasady, na których oparto system sądów w Polsce:

1)zasada dwuinstancyjności - możliwość odwołania się od orzeczenia I instancji (czasem 3)

2)zasada jawności postępowania (wyjątek: zasada wyłączenia jawności ze względu na ochronę obyczajów, tajemnicę państwową)

3)zasada niezależności - sądy są organami niezależnymi od innych organów (wyjątek: sejm mógłby, ustalając budżet, wymusić na władzy sądowniczej pewne działania - tylko teoria)

4)zasada niezawisłości sędziów (gwarancje - sędziowie powoływani przez Prezydenta na wniosek KRS - przedstawiciele samorządu sędziowskiego)

5)zasada prawa do obrony, które osiada każdy człowiek

Organizacja:

Sąd Najwyższy

1)orzeka o ważności wszystkich ogólnokrajowych wyborów

2)orzeka o ważności wszystkich ogólnokrajowych referendów

3)wyjaśnia przepisy prawne budzące wątpliwości w praktyce orzeczniczej

Kieruje nim Prezes SN, powołany przez Prezydenta na 6-letnią kadencję, z możliwością reelekcji na 1 raz na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sędziów SN (organ); Prezes ma 4 zastępców, kierujących 4 izbami: cywilną, karną, wojskową i spraw publicznych, pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sądy powszechne:

1)sprawy cywilne

2)sprawy karne

3)sprawy rodzinne

4)sprawy opiekuńcze

Wyróżniamy:

-sądy rejonowe (w zasadzie dla 1 gminy

-sądy okręgowe, tworzone dla kilku sądów rejonowych (punktem odniesienia jest sąd rejonowy)

-sąd apelacyjny - tworzony dla obszaru kilu sądów okręgowych

Instancyjność:

-większość spraw - sądy rejonowe w I instancji

-apelacja - do sadu okręgowego (orzeczenie z sądu okręgowego może być jeszcze zaskarżone w trybie kasacji do sądu okręgowego (apelacyjnego)

-sprawy trudne, skomplikowane np., zbrodnie, rozwody, sprawy drogie (pułap ok. 30 tys. zł) jako pierwszy zajmuje się sąd okręgowy (sprawy właściwe dla sądu okręgowego), wówczas apelacja do sądu apelacyjnego, jeśli nie satysfakcjonuje - trzecia instancja (SN, przy sprawie karnej - do Izby karnej, przy cywilnej - do Izby Cywilnej).

Sądy wojskowe - zajmują się przestępstwami popełnianymi przez żołnierzy i związanymi z obronnością państwa (szpiegostwem):

I instancja - sądy garnizonowe

II instancja - sądy okręgu wojskowego

III instancja - sąd najwyższy - Izba Wojskowa (kasacja)

Sądy administracyjne

I instancja - wojewódzkie sady admin.

II instancja - NSA (kieruje Prezes NSA wybierany tak jak Prezes SN)

Kompetencje sadownictwa admin. - odwołanie od decyzji admin. (zaskarżenie) i rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami admin. rządowej i sam. ter.

Trybunał Stanu - powoływany przez sejm na czas jego kadencji, zachowuje mandat do czasu wybrania nowego TS przez nowo wybrany sejm (na I posiedzeniu) - ciągłość TS; członkiem TS nie może byś poseł, senator, członek partii (ale może być rekomendowany przez partię); sędziowie TS - niezawiśli, niezależni; skład: 19 osób - 16 sędziów, przewodniczący (którym jest I Prezes SN) i 2 zastępców - połowa składu musi zawierać uprawnienia sędziowskie.

Kompetencje:

TS orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej, a także jeśli ma to związek z konstytucyjną, także karnej Prezydenta, członków RM, zastępców członków RM, Prezesa NBP, NIK, członków KRRiT oraz posłów i senatorów, którzy naruszyli konstyt. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej a wykorzystaniem mienia komunalnego, samorządowego, albo państwowego - osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie.

Delikt Konstyt. to zawinione naruszenie Konstyt. w związku z zajmowanym stanowiskiem, albo w zakresie pełnionego urzędu.

Każde przestępstwo popełnione przez Prezydenta jest sądzone przez TS; pozostałe osoby - jeśli ma to związek z naruszeniem Konstyt. (odpowiedzialność konstyt. i karna np. minister bierze łapówkę i narusza Konstyt. - wówczas TS)

Poza zasięgiem TS znajdują się szefowie klubów parlamentarnych, central związków zawodowych, szefowie partii polit.

Każdy z organów stawiany jest w stan oskarżenia na wstępny wniosek:

1)Prezydent - 140 osób ze składu Zgromadzenia Narodowego

2)w przypadku ministra i innych - wniosek może złożyć Prezydent, komisja śledcza, lub 115 posłów.

Wniosek badany jest co do zgodności z formą (formalnie) przez Marszałka sejmu - czy złożony przez właściwy organ, czy jest zarzut, czy przedstawia stan faktyczny - jeśli nie - Marszałek wzywa do uzupełnienia wniosku; jeśli nie zostanie uzupełniony - jest odrzucony. Prawidłowy wniosek przesyłany jest do Komisji Odpowiedzialności Konstyt. przez Marszałka sejmu. Komisja bada wniosek merytorycznie i badanie kończy sprawozdaniem: albo postawić w stan oskarżenia albo umorzyć sprawę. Jeśli postawić w stan oskarżenia - Komisja przygotowuje 2 kandydatów, którzy będą prowadzić postępowanie przed Zgromadzeniem Narodowym, albo przed sejmem: 2/3 głosów Zgromadzenia - oskarżenie Prezydenta, 3/5 głosów sejmu - oskarżenie członków RM, pozostali - sejm bezwzględną większością przy 50% frekwencji. Postępowanie przed TS jest dwuinstancyjne i zaczyna się po przegłosowaniu. I instancja - skład 5 osób, II instancja - skład 7 osób (ostateczna).

TS orzeka kary:

1)orzekane w KK (kary pozbawienia wolności, grzywny itp.);

2)za przestępstwa konstyt.

-utrata i zakaz pełnienia stanowisk do 10 lat; w przypadku Prezydenta - złożenie z urzędu

-utrata czynnego i biernego prawa wyborczego

-utrata orderów, odznaczeń i tytułów (kary mogą być łączone)

-zakaz kierowniczych stanowisk w organach publicznych, organizacjach społecznych (2-10 lat)

TS to organ, instytucja o „niespełnionych nadziejach” (tylko 1 sprawa - afera alkoholowa w latach 90-tych).

Trybunał Konstytucyjny - organ kolegialny, wybierany przez sejm (poszczególnych członków w miarę wygasania 9-letniej kadencji; kadencji nie można powtórzyć); składa się z 15 osób (Prezes i Wice - wybierani przez Prezydenta z kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Sędziów TK; sędziowie niezawiśli, podlegają Konstyt., nie są związani ustawami, ale Konstyt.

Kompetencje:

1)rozpatruje skargę konstytucyjną (skargę taką może złożyć każdy, nie tylko obywatel - jest to wniosek o zbadanie, czy podstawa prawna do prawomocnego orzeczenia albo prawomocnej decyzji admin., czy też przepis lub akt normatywny jest zgodny z Konstyt. (jeśli nie można cofnąć, wzruszyć prawomocnej decyzji). Napisać skargę może adwokat lub radca prawny, w pewnych wypadkach prokurator, sędzia;

2)pytania prawne - to wniosek składu sądu orzekającego w jakiejś sprawie, pytanie czy przepisy na podstawie których zapadnie orzeczenie są zgodne z Konstyt. (zawieszenie);

3)rozstrzyga spory między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa;

4)delegalizuje partie polit. działające niezgodnie z Konstyt. albo mające cele niezgodne z Konstyt.

5)bada konstytucyjność prawa - zgodność aktów niższej rangi z aktami normatywnymi wyższymi rangą, w tym z Konstyt.

(doczytać - kto może składać wnioski)

TK - niektóre sprawy - w składach 1, 3, 5 osób, lub w pełni składu; postępowanie jednoinstancyjne (nie można się odwołać),ostateczne i prawomocne; orzeczenia są publikowane, ogłaszane; w trakcie rozpatrywania sprawy przez TK - prowadzony jest spór, podawane są dowody, argumenty, badana jest procedura uchwalania aktów prawnych - i TK sądzi.

Organy kontroli i nadzoru:

1)NIK

Organizacja i zakres uprawnień NIK.

NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej, samodzielnym i niezależnym, działa w oparciu o roczny plan kontroli, podlega Sejmowi. Na czele stoi prezes wybierany przez Sejm za zgodą Senatu bezwzględną większością głosów, na 6 lat. może być odwołany jedynie: 1) skazany prawomocnym wyrokiem sądu 2) ze względu na stan zdrowia lub w skutek długotrwałej choroby, gdy nie może pełnić funkcji 3) zrzeczenia się. Jest przewodniczącym kolegium NIK w skład którego wchodzą ponadto wiceprezesi, dyrektor generalny i 14 członków. Osoby wchodzące w skład kolegium są niezawisłe, jednostkami organizacyjnymi NIK realizującymi działalność kontrolną są departamenty i delegatury. Organizację NIK określa statut nadawany przez prezydium Sejmu na wniosek prezesa NIK. Uprawnienia: l) opiniuje w przedmiocie absolutorium 2) projekt budżetu musi być przedstawiony NIK 3) zatwierdza ważniejsze raporty kontroli ogólnopaństwowej 4) występuje do sejmu z wnioskiem przeciw konkretnej osobie o nadużycie w związku z wykonywanym stanowiskiem . Zakres podmiotowy - 1) organy adm rząd.. NBP. państwowe osoby prawne i inne jednostki organizacyjne- najszerszy zakres kryteria legalności, celowości, gospodarności i rzetelności (kontrola obligatoryjna) 2) organy samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych (legalność, gospodarność, rzetelność - kontrola fakultatywna - może. ale nie musi) 3) inne jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze w takim zakresie w jakim wykorzystują majątek lub środki państwowe czy komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa ( fakultatywna - legalność, gospodarność), zakres przedmiotowy - l) działalność jednostek kontrolowanych a zwłaszcza budżetu państwa oraz realizacja ustaw i innych aktów prawnych dotyczących działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjnej podmiotów z grupy l 2) wykonywanie zadań zleconych przez państwo, wykonywanie zamówień publicznych na rzecz państwa lub samorządu terytorialnego, organizacja i wykonywanie robót publicznych, działalność z udziałem mienia państwowego lub komunalnego - podmioty z grupy 2; NIK podejmuje czynności kontrolne na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta RP, Prezesa RM i z własnej inicjatywy.

2)KRRiT

3)Prokuratura

4)RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich i jego uprawnienia.

Stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w konstytucji i innych aktach normatywnych. Powołuje go Sejm za zgodą Senatu na 5 lat. Nie może on zajmować innego stanowiska z wyjątkiem profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych, należeć do partii politycznych i związku zawodowego. Jest on niezawisły, niezależny od innych organów i odpowiada jedynie przed Sejmem. Bez zgody Sejmu nie może być on pociągnięty do odpowiedzialności, zatrzymany, aresztowany z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku. Instytucję tę powołano 15. 07. 1987. Jest to organ kontroli respektowania prawa obywateli. Działa on na wniosek obywateli, ich organizacji, organów samorządowych lub z inicjatywy własnej. Wnioski są wstępnie rozpatrywane w wyniku czego rzecznik może podjąć sprawę lub sprawy nie podjąć. W razie podjęcia sprawy może samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić się do właściwych organów albo wnioskować do sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenie kontroli w określonej sprawie. Może żądać wyjaśnień w określonej sprawie przez organy adm. rząd., organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych oraz organizacji jednostek sam. Może żądać informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sąd. prokuraturę i inne organy ścigania. Przy badaniu sprawy i wyjaśnianiu wszystkich okoliczności rzecznik może: a) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdzono naruszenia praw i wolności b) skierować wystąpienie do podmiotów naruszających prawa i wolności z żądaniem wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec pracowników winnych c) zwrócić się do jednostki nadrzędnej z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych prawem d) zwrócić się o wszczęcie postępowania adm., zaskarżyć decyzję do sądu adm. lub uczestniczyć w tych postępowaniach na prawach strony e) wnieść rewizję nadzwyczajną od każdego prawomocnego orzeczenia. Działania zmierzające do usunięcia nieprawidłowości: a) formułowanie ocen i wniosków; b) występowanie do organów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub zmianę aktów prawnych; c) może wystąpić do TK z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności ustawy z konstytucją lub innego aktu normatywnego; d) może wystąpić do SN o podjęcie uchwał wyjaśniających przepisy prawne budzące wątpliwości. Corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania praw człowieka i obywatela.

5)RPD

(NIK, KRRiT, RPO, RPD - doczytać w Konstyt.)

Prokuratura - są dwie jej funkcje, jako specyficznego organu administracji:

1)ściganie przestępstw

2)stanie na straży praworządności

Budowa prokuratury (trzy piony):

1)Prokuratura IPN - Komisji ds. ścigania zbrodni przeciw narodowi polskiemu

2)Prokuratura Wojskowa

-Naczelna Prokuratura Wojskowa

-Okręgu Wojskowego

-Okręgów Garnizonowych

3)Prokuratura Powszechna

-Rejonowa (szef - Prokurator Rej., szeregowi prokuratorzy - prokuratorzy Prokuratury Rej.)

-Okręgowa (szef - Prokurator Okręg., szeregowi - prokuratorzy Prokuratury Okręgowej)

-Apelacyjna

-Krajowa

-Generalna na czele z Prokuratorem Generalnym, którym jest z urzędu Minister Sprawiedliwości

Rzecznik Praw Obywatelskich - wniosek do RPO może złożyć każdy, jest bezpłatny, nie wymaga określonej formy, trzeba podać kiedy i jakie prawo naruszono, w jakich okolicznościach, kto i komu; może też działać z własne inicjatywy.

Procedury: może po wpłynięciu wniosku wszcząć postępowanie, albo może nie wszczynać, ale musi dać odpowiedź z uzasadnieniem; rzecznik poucza o przysługujących środkach działania np. wnieś apelację, przekazuje sprawę właściwym organom; jeśli wszczął sprawę - samodzielnie, albo zleca innym organom wyjaśnienie sprawy np. zwraca się do sejmu, by ten zlecił dla NIK przeprowadzenie kontroli. Sam może zbadać sprawę na miejscu, żądać dokumentów, informacji, map, może przesłuchiwać świadków, przeprowadzać ekspertyzy - wszystko co nie jest prawem zabronione. Gdy ma obraz sprawy - wtedy może podjąć pewne działania (po zbadaniu sprawy). Ma on do pomocy ok. 200 osób, które pracują w biurze RPO - głównie prawnicy, też pracownicy kancelaryjni i techniczni, ma też zastępcę. Po zbadaniu sprawy:

1)może stwierdzić, że nie ma naruszenia praw i wolności

2)może zażądać wszczęcia i uczestnictwa w postępowaniu sądowym, którego celem będzie naruszenie wolności w postępowaniu administracyjnym

3)zwrócić się do organów tworzących prawo, by je uchwaliły, uchyliły, lub poprawiły

4)zwrócić się do sądu o wyjaśnienie przepisów

5)zwrócić się do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności przepisów z Konstyt.

6)może skierować wystąpienie do organu, który naruszył, ograniczył wolność - radzi w nim co uczynić; organ, który otrzyma wystąpienie musi w 30 dni na nie odpowiedzieć, chociaż nie musi wykonać zaleceń; brak odpowiedzi, lub lekceważąca - drugie wystąpienie do przełożonych organu, który otrzymał pierwsze i zażądać dyscyplinarnego ukarania.

RPO jest pomocnikiem, koordynatorem procedur pomagającym wykorzystać procedury prawne do ochrony praw i wolności obywatelskich

Rzecznik Praw Dziecka - różnica miedzy RPO a RPD - wybiera sejm za zgodą senatu, natomiast RPO może być wybierany tak, bądź senat może zainicjować, zgłosić kandydaturę, sejm potem wybiera i senat zatwierdza.

25

---