Wyższa Szkoła Pedagogiczna

w Częstochowie

Marek Biesiada

III Rok Historii - Studia Dzienne

Grupa I

Wydarzenia polityczne i politycy

powiatu radomszczańskiego

za panowania

Andegawenów i pierwszych Jagiellonów

Częstochowa 2002

PLAN PRACY

strona

1. Wstęp............................................................................................................... 3

2. Rozdział I. Radomsko w okresie bezkrólewia (1382-1384)........................... 5

3. Rozdział II. Radomsko za panowania Władysława Jagiełły...........................10

4. Rozdział III. Politycy powiatu radomszczańskiego........................................ 12

5. Zakończenie..................................................................................................... 19

6. Bibliografia...................................................................................................... 20

WSTĘP

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie dziejów powiatu radomszczańskiego w końcu XIV i w XV stuleciu. Wybierając ten temat kierowałem się chęcią pogłębienia znajomości historii mojego miasta i jego najbliższych okolic. Region ten nie doczekał się szerszego opracowania. Powodem tego jest zaginięcie i zniszczenie znacznej ilości materiałów źródłowych w ciągu wieków, a zwłaszcza podczas II wojny światowej.

Nie oznacza to jednak, że historią powiatu radomszczańskiego nikt się nie interesował. Przeciwnie, brak jego monografii mobilizuje historyków do odkrywania choćby cząstki jego przeszłości, opisania poszczególnych dziedzin życia, miejscowości czy zabytków. Z okresu średniowiecza powstało wiele prac dotyczących problematyki dziejów miasta.

Praca obejmuje okres czasu od lat siedemdziesiątych XIV w. do schyłku XV stulecia. Cezurę końcową stanowi rok 1492, czyli data śmierci króla Kazimierza Jagielloń­czyka. Chcę tu jednocześnie nadmienić, iż w wielu przypadkach zmuszony jestem do wychodzenia poza podane wyżej daty. Powodem tego jest brak wcześniejszych informacji źródłowych, a także chęć pełniejszego ukazania poruszanych problemów. Zasięg omawianego terytorium pokrywa się z granicami XVI-­wiecznego powiatu radomszczańskiego (obszar został przedstawio­ny na mapie opracowanej pod red. S. Zajączkowskiego na podstawie rege­stów podatkowych z końca XV i XVI wieku).

Podstawę źródłową niniejszej pracy stanowią źródła narracyjne, np. kronika J. Długosza i Jana z Czarnkowa.

Spośród wielu opracowań dotyczących dziejów Łęczyckiego i Sieradzkiego najbardziej użyteczne były prace S. Zajączkowskiego, S. M. Zajączkowskiego, R. Rosina oraz A. Szymczakowej.

Sądzę, że praca powinna pogłębić znajomość historii tego regionu i dać przyczynek do dalszych badań.

ROZDZIAŁ I

RADOMSKO W OKRESIE BEZKRÓLEWIA 1382-1384

Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 r. w kraju miało miejsce szereg ważnych wydarzeń politycznych, których świadkiem niejednokrotnie był region radomszczański. Losy interesującego mnie obszaru decydowały się już w testamencie ostatniego Piasta. Na jego mocy księstwo dobrzyńskie oraz łęczyckie, a także sieradzkie, w skład którego wchodził rozciągający się na południu powiat radomszczański, miał przejąć wnuk króla Kazimierz Słupski. Jednakże nowy władca, Ludwik pozbawił go Sieradza i Łęczycy, pozostawiając mu resztę zapisu, obiecując zarazem wynagrodzenie za utra­cone tereny. Zatem omawiane terytorium pozostało w granicach państwa polskiego.

Jeszcze w tym samym roku Ludwik „zapisuje i oddaje wieczystym i nieodwołalnym nadaniem księciu Władysławowi Opolczykowi zamek i miasto Brzeźnicę w ziemi sieradzkiej, których mury przepięknie i w godny podziwu sposób zostały wzniesione przez króla polskiego Kazimierza”. Tym samym miasto z okolicznymi wsiami znalazło się pod zwierzchnic­twem wspomnianego księcia.

Kolejne lata panowania tego króla nie przynoszą większych zmian i wydarzeń politycznych, dopiero po jego śmierci w 1382 r. powiat radomszczański, a przede wszystkim jego stolica, staje się widownią ważnych wydarzeń. Tu bowiem odbyły się dwa zjazdy, które zadecydowały o wybo­rze dynastii panującej, jaka objęła tron polski po śmierci Ludwika.

Pierwszy z nich odbył się 25 listopada 1382 r. w Radomsku. Ale zanim przejdę do omówienia jego przebiegu chciałbym krótko przedsta­wić, w jaki sposób doszło do tego wydarzenia.

Zabiegi czynione przez księcia mazowieckiego Siemowita IV o ko­ronę polską, jako kontrkandydata Andegawenów spowodowały, iż społe­czeństwo polskie podzieliło się na dwa obozy, z których każdy intensywnie forsował swego elekta. Małopolanie chcieli dotrzymać umów co do objęcia rządów przez którąś z córek Ludwika, natomiast Wielkopolanie popierali Siemowita IV. W latach 1382-1385 ziemie: łęczycką i sieradzką, ze względu na swoje położenie geograficzne znalazły się pomiędzy antagonistycznymi dzielnicami.

Siemowit IV, jak wiadomo, tak dalece nie krył się ze swoimi planami co do objęcia sukcesji po Ludwiku, że w sierpniu 1382 r. z rozkazu króla została zorganizowana wyprawa zbrojna, pod dowództwem Zygmunta Luksemburczyka, przewidzianego na męża Marii, przeciwko opozycji wielkopolskiej, kierowanej przez Bartosza z Odolanowa. Trasa pochodu prowadziła przez ziemie: łęczycką i sieradzką. Śmierć króla Ludwika (10/11 IX 1382 r.) spowodowała przerwanie działań wojennych. Zygmunt Luksem­burczyk udał się z wojskiem do Poznania w celu odebrania hołdu wierności w imieniu przewidzianej na tron polski Marii. Możnowładztwo i rycerstwo wielkopolskie postawiło jednak warunki, których Zygmunt nie zaakcepto­wał. W tej sytuacji margrabia wrócił do Małopolski, gdzie panowała atmos­fera o wiele bardziej życzliwa dla kandydatury Andegawenki. Opozycjoni­ści wielkopolscy, wśród których główną rolę odgrywały rody Nałęczów, Doliwitów, Porajów, Pałuków, Zarembów, Łodziów i in. zwołali zjazd do Radomska na dzień 25 listopada. Wystosowano również zaproszenie dla Małopolan, którzy odbyli swój zjazd w Wiślicy.

Tak opisał to wydarzenie w swej kronice Jan z Czarnkowa: „Gdy nadszedł dzień św. Katarzyny (25 listopada), zebrało się mnóstwo panów i znakomitych obywateli Królestwa Polskiego w Radomsku, mieście ziemi sieradzkiej; rozprawiali tam poważnie i skutecznie o położeniu własnym i Królestwa Polskiego i połączeniu jednomyślną wolą i wzajemną umową, zobowiązali się pod wiarą pomagać sobie wzajemnie oraz ściśle dochować hołdu wierności, złożonego obydwóm córkom zmarłego króla, byleby któ­rakolwiek z nich, razem ze swoim mężem - oboje koronowani na króla i królową Polski - w Polsce stale osobiście zamieszkiwali, rządząc króle­stwem roztropnie i zgodnie z przywilejami i ustawami, jakie były niegdyś pomiędzy zmarłym królem Ludwikiem a obywatelami Królestwa Polskiego zawarte i umocowane. Obecni na zjeździe arcybiskup Bodzanta oraz kasz­telan poznański i starosta wielkopolski Domarat odmówili zgody na powyż­szą umowę i postanowienie, twierdząc, że złożyli obietnicę wierności mar­grabiemu, i że mu Domarat zobowiązał się wydać zamki i miasta królew­skie, leżące w jego starostwie. Atoli ziemianie zawartą między sobą umowę umocowali listami i pieczęciami swymi i wyznaczyli posłów do Wiślicy na inny zjazd, który się tam miał odbyć i odbył się rzeczywiście na św. Miko­łaja (6 XII 1382 r.) - a miał być złożony przez Krakowian, Sandomierzan i posłów wszystkich ziem polskich”.

Wynikiem tego wydarzenia było dotrzymanie umów z dworem andegaweńskim. Deklaracja zjazdu radomszczańskiego nosi charakter przyrzeczenie danego społeczeństwu ziem: krakowskiej, sandomierskiej, łęczyckiej i sieradzkiej. Łęczyckie i Sieradzkie, czyli także powiat radomszczański, znalazł się w orbicie wpływów Małopolan, skoro wymieniono je z wspólnie z Krakowskiem i Sandomierskiem. Wybór Radomska jako miejsca zjazdu wskazuje na szukanie przez Wielkopolan dróg porozumienia z Małopolską, ale z uwzględnieniem własnych ambicji politycznych.

Radomsko. świeżo odbudowane po pożarze z 1379 r., musiało dobrze wywiązać się z roli gospodarza. skoro już w dwa lata później było miejscem kolejnego zjazdu.

W latach 1383-1384 nastąpił zamęt polityczny. walki stronnictw, odżyły dawne nienawiści i niechęci między wielkimi rodami, pojawiły się wyraźne antagonizmy o charakterze dzielnicowym. Wobec przedłużającej się nieobecności Jadwigi panowie małopolscy postawieni w niezwykle trudnej sytuacji, w obliczu narastającego rozgoryczenia, zdecydowali się na zwołanie zjazdu ogólnopolskiego do Radomska w dniu 2 III 1384 roku. Zjechali nań przedstawiciele wszystkich ziem, przywódcy zwalczających się dotąd stronnictw wielkopolskich, z wyjątkiem jednego stronnictwa promazowieckiego. „Nareszcie we środę po niedzieli „Inocavit” dnia drugie­go miesiąca marca, przedniejsi panowie polscy oraz Bodzanta, arcybiskup gnieźnieński, zjechawszy się w Radomsku jednomyślną zgodą i wolą postanowili posłać Jadwigę córkę ś. p. zmarłego króla z prośbą, aby przyjechała do Polski na królowanie, inaczej bowiem, jeżeli będzie zwlekała z przyjaz­dem, przystąpią do obioru króla. Nadto postanowili i wzajemnie się zobo­wiązali, iż żaden z nich nadal pod utratą czci nie będzie jeździł z posel­stwem do Węgier, a królowej oznajmili, że po jej córkę posyłać nie będą”.

Zjazd miał charakter wybitnie powszechny, tak w sensie społecz­nym - przedstawiciele duchowieństwa, szlachty i miast, jak w sensie teryto­rialnym - przedstawiciele wszystkich ziem, z wyjątkiem reprezentantów stronnictwa promazowieckiego. Generalnym zadaniem zjazdu było stwo­rzenie form zarządzania państwem, które gwarantowałyby spokój i bezpie­czeństwo, a zwłaszcza przeciwdziałanie dalszym nabytkom terytorialnym Siemowita IV. W obecności księcia Władysława Opolczyka ustanowiono organizację tymczasowego zarządu kraju. Z każdej ziemi powołano zarząd, którego obowiązkiem było pomagać staroście w utrzymaniu ładu. Zarząd ten składał się z 6 urzędników spośród dygnitarzy wojskowych oraz 2 mieszczan. W skład zarządu ziemi sieradzkiej weszli: starosta, wojewoda i kasztelan, a ponadto kasztelan spicymierski, podkomorzy sieradzki oraz 2 mieszczan sieradzkich, zgodnie z zasadą, że miasta reprezentowane były przez mieszczan ze stolicy danej ziemi. Uchwały zjazdu radomszczańskiego wyznaczyły poza tym 5 urzędników, po jednym z każdej ziemi, do czuwania nad zamkiem krakowskim. Starostowie oraz ich doradcy nie mogli układać się z dworem, nie wolno im też było wydawać nikomu obcemu zamków aż do koronacji królewskiej, do tego czasu wszelkie wakujące godności i urzędy miały zostać nie obsadzone. Został zawarty również sojusz zaczepno-odporny z księciem Władysławem Opolczykiem w celu wzajemnej obrony.

Wkrótce zjazd radomszczański wydał owoce: młodziutka królewna Jadwiga przybyła do Polski, aby w dniu 15 X 1384 r. koronować się na królową Polski.

Radomsko posiadało wówczas wszelkie warunki, aby zapewnić godziwe warunki bytowe dla co najmniej kilkusetosobowej grupy repre­zentantów wszystkich ziem w czasie obrad. Należy pamiętać, że byli to ludzie ze sfer społecznych przywykłych do wygód. Zjazdy odbyły się w takich warunkach atmosferycznych, które zmuszały do szukania wygod­nych i ciepłych pomieszczeń, zatem nie wystarczyły namioty czy szałasy. Znaczna liczba delegatów, z pewnością duchowni. znaleźli wygodne miej­sca. Nie ma wątpliwości co do tego, gdzie odbywały się obrady, miejscem tym był klasztor O.O. Franciszkanów. Tutaj również prawdopodobnie zo­stała spisana wstępna umowa zawarcia związku małżeńskiego Jadwigi z wielkim księciem litewskim Jagiełłą.

ROZDZIAŁ II

RADOMSKO ZA PANOWANIA WŁADYSŁAWA JAGIEŁŁY

W czasie panowania Władysława Jagiełły w powiecie radomsz­czańskim mają miejsce dwa ważne wydarzenia polityczne. W 1391 r. wład­ca ten rozpoczyna wojnę z Władysławem Opolczykiem o tereny, które w 1370 r. przekazał mu Ludwik Węgierski, m.in. miasto Brzeźnicę i wsie w jej najbliższej okolicy. J. Długosz pod 1396 r. zanotował: „Po opanowaniu Olsztyna w 1396 r. rusza (Władysław Jagiełło) w kierunku grodów: Krzepi­ce, Wieluń, Bolesławiec, Ostrzeszów, Brzeźnica, Bobolice i Garbów. Wszystkich, którzy oblegali zamki ogarnął zbyt wielki strach i nie wiedzieli co począć. W ciągu 7 dni wszystkie grody i Wieluń, z wyjątkiem Bolesław­ca dostały się w ręce króla”.

Blisko półwiekowe rządy Władysława Jagiełły w Polsce były okre­sem stałej ruchliwości króla. Jego podróże miały najczęściej charakter ob­jazdów kraju, odwiedzania ważniejszych miast, ośrodków władzy i admini­stracji w całej Koronie. Dnia 4 XI 1409 r. przebywał także w Radomsku.

Pobyt ten spowodowany był prawdopodobnie rozpoczęciem działań wojennych przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu. Na dzień 15 IX 1409 r. była wyznaczona koncentracja wojsk pod Wolborzem. Małopolanie wyruszając z Krakowa szli przez Lelów, Radomsko, Piotrków do Wolborza. Itinera­rium nie odnotowuje jednak obecności króla w tych dniach w interesującym mnie mieście. Król zawitał do Radomska już po zdobyciu Bydgoszczy (6 X) i zawarciu rozejmu z Zakonem (8 X). Dnia 25 X 1409 r. przebywał w Kaliszu, a 21 XI już w Krakowie. Zatem należy przypuszczać, że Radomsko odwiedził podczas tej podróży. Trudno dociec, co było przyczy­ną królewskiej wizyty w tym mieście.

W dalszych latach panowania Władysława Jagiełły, a później jego następców ciężar polityki państwowej przesuwa się w kierunku wschodnim, województwo sieradzkie wraz z powiatem radomszczańskim pozostało na południowo-zachodnich rubieżach kraju i być może to spowodowało, że w regionie nie widać już wielkich wydarzeń politycznych rangi państwowej. Jednakże społeczeństwo powiatu nie pozostawało bierne w stosunku do losów kraju.

ROZDZIAŁ III

POLITYCY POWIATU RADOMSZCZAŃSKIEGO

Wielu mieszkańców aktywnie uczestniczyło w życiu politycznym województwa i kraju, piastując wysokie godności i urzędy. Ogromne zasłu­gi na tym polu położył ród Koniecpolskich h. Pobóg. Zalicza się ich do młodszych rodzin, które dopiero u schyłku panowania Władysława Jagiełły zaczęły robić karierę polityczną i zdobywać możnowładczą pozycję w sta­nie szlacheckim. Rodzina ta pochodzi w prostej linii z dawnego możnowładczego rodu Pobogów, którego przedstawiciele, chociażby w XIII w. odgrywali wybitną rolę polityczną, a byli nimi przede wszystkim wojewo­dowie krakowscy: Mściwój i jego syn Mikołaj.

Jakub (Jakusz) Koniecpolski był prawdopodobnie synem Przedbo­ra, starosty kujawskiego. W młodości, od ok. 1386 r. występował bez tytu­łu, porywany często przed sąd ziemi krakowskiej w sporach sąsiedzkich. W 1394 r. nosił tytuł starosty sieradzkiego, w latach 1393-1430 był też woje­wodą sieradzkim, w latach 1409-1418 starostą brzesko-kujawskim, w 1424­-1425 ochmistrzem dworu królowej. Dnia 14 VII 1396 r. Koniecpolski był w gronie ludzi bliskich królowej Jadwidze, świadkiem na potwierdzeniu przez nią nadania wsi Secemin Piotrowi Szafrańcowi, podstolemu krakow­skiemu. Jako jeden ze świadków znalazł się Jakub Koniecpolski wśród dostojników Królestwa na akcie odnowienia Uniwersytetu Krakowskiego przez Jagiełłę 26 VII 1400 roku. W 1401 r. brał udział w ustalaniu nowego stosunku prawno-politycznego Królestwa i Litwy (unia wileńsko-radomska), był obecny na zjeździe w Radomiu i wraz z innymi członkami rady królewskiej wystawił 11 III tego roku akt aprobujący układ zawarty między królem Władysławem Jagiełłą a księciem Witoldem, mocą którego Witold objął rządy wielkoksiążęce na Litwie. Dnia 10 VI 1403 r. świadczył w Lublinie na zobowiązaniu Witolda, że nie zawrze przymierza z Zakonem bez wiedzy króla.

Koniecpolski nadal interesował się rozwojem uniwersytetu: świad­kował, wraz ze znajdującym się wówczas w Krakowie księciem Świdrygiełłą oraz wojewodami i kasztelanami, na przywileju króla dla uniwersytetu, którym Jagiełło (15 VI 1401 r.) obdarował uczelnię dochodami kanc­lerstw: wielkopolskiego, łęczyckiego i sieradzkiego oraz kanoniami ko­ścioła św. Floriana w Krakowie. W dniu 14 VIII 1409 r. był również świadkiem, zapewne z ramienia króla, tym razem w gronie profesorów: dziekana od św. Floriana Franciszka Krzysowica z Brzegu, Jana Isnera, Mikołaja z Pyzdr, statutu wydanego dla uniwersytetu przez krakowskiego kustosza Jana Szafrańca i scholastyka Ottona.

Można sądzić, że Koniecpolski przebywał stale lub często w or­szaku królewskim, występował bowiem jako świadek nie tylko na aktach wielkiej wagi, ale również przy mniejszych okazjach.

Dnia 15 VII 1410 r. w bitwie pod Grunwaldem dowodził własną chorągwią, „Trzydziesta (chorągwia) Jakuba z Koniecpola, wojewody sieradzkiego, znak jej podkowa biała, przedniejszą częścią na dół spuszczona z krzyżem u góry, w polu czerwonym”.

Dnia 11 II 1411 r. w Toruniu przewiesił swoją pieczęć wraz z in­nymi przedstawicielami ziem i miast, do aktu króla Jagiełły i księcia Witol­da, potwierdzający zawarty pokój z Krzyżakami.

Być może w 1412 r. towarzyszył królowi w podróży na Węgry, skoro bezpośrednio po powrocie Jagiełły do Krakowa 10 VIII (droga wiodła przez ziemię sądecką) wymieniony jest jako świadek (18 VIII) na aktach dotyczących sądecczyzny. W 1413 r. na zjeździe z przedstawicielami Litwy w Horodle Koniecpolski był świadkiem na akcie króla i wielkiego księcia Witolda oraz zgodził się na użyczenie swego herbu bojarowi Rała.

I w następnych latach, chociaż wiadomości są skromne, Jakub Koniecpolski nie rozstawał się z dworem. Na jego ręce, obok kanclerza krakowskiego i bpa krakowskiego oraz kasztelana krakowskiego, wojewody i starosty, odpowiedzieli panowie węgierscy (pod koniec maja 1422 r.) na propozycję wznowienia przyjaźni.

W latach 1419-1426 świadkował na wielu aktach. W 1425 r. spo­tyka się Koniecpolskiego z tytułem ochmistrza dworu królowej Zofii. Były to burzliwe lata dla dworu i dynastii, na skutek intrygi politycznej królowa została posądzona o wiarołomstwo, w sprawę tę był też zamieszany m. in. Syn Jakuba Koniecpolskiego - Jan.

W 1428 r. Koniecpolscy otrzymali za zasługi, głównie przy wy­chowaniu dzieci królewskich zamek i miasteczko Lelów.

Zmarł w 1430 roku. Pozostawił żonę i synów: Jana, późniejszego kanclerza oraz Przedbora, także późniejszego kasztelana sandomierskiego.

Jan Koniecpolski, zwany Taszką, h. Pobóg był starszym synem Jakuba i Konstancji. Nie zachowały się wiadomości mówiące o jego młodości i studiach, przypuszczalnie od dzieciństwa przebywał na dworze królewskim. W latach 1443-1445 był starostą sieradzkim, 1451-1452 starostą lelowskim, dobrzyńskim. Dnia 27 II 1434 r. został kanclerzem koronnym, nigdy dotąd osoba świecka nie zajmowała tego stanowiska.

W 1431 r. uczestniczył w wojnie o Łuck ze Świdrygiełłą, którego był zdecydowanym przeciwnikiem. Brał udział w wyprawie przeciw Tur­kom w 1444 r. i był przy boku króla pod Orsową we wrześniu, żadne źródło nie potwierdza natomiast jego uczestnictwa w bitwie pod Warną.

W najbliższych latach po śmierci Władysława Warneńczyka Jan Koniecpolski był jedną z osobistości silnie zaangażowanych w sprawie sprowadzenia królewicza Kazimierza Jagiellończyka, wielkiego księcia litewskiego do Polski i skłonienia go do objęcia tronu. Przypuszczalnie już wtedy odsunął się od Z. Oleśnickiego, a zbliżył do stronnictwa królowej matki - Zofii. W latach 1445-1446 kilkakrotnie posłował na Litwę do kró­lewicza w tej sprawie.

Dnia 15 X 1457 r. zawarł pokój z Wrocławiem i miastami śląskimi na 10 lat. Pod koniec 1451 r. miał ostry konflikt ze Zbigniewem Oleśnickim, który nie chciał zatwierdzić jego syna Jakuba na probostwie św. Floriana w Krakowie. W 1453 r. wyjechał na czele wspaniałego poselstwa do Wrocławia i od 10 VIII układał się z delegacją cesarza rzymskiego Fryderyka III o małżeństwo Elżbiety habsburskiej, córki zmarłego króla Alberta z Kazimierzem Jagiellończykiem o sumy posagowe, ceremoniał przyjęcia, itd. W latach tych Koniecpolski był już zdecydowanym stronnikiem króla, filarem jego obozu, rzecznikiem wojny z Zakonem o Pomorze i ziemie pruskie.

Koniecpolski oddany był sprawie przyjęcia Związku Pruskiego pod opiekę Polski i inkorporacji Prus. W związku z tym w 1451 r. przyjął staro­stwo dobrzyńskie, sąsiadujące z Prusami. Jako kanclerz figuruje na akcie inkorporacji ziem pruskich do Polski, na akcie hołdowniczym ziemi cheł­mińskiej. Dnia 28 V 1454 r. stał na czele poselstwa, na ręce którego delega­cja Związku Pruskiego złożyła w Toruniu 15 IV 1454 r. oświadczenie ak­ceptujące poddanie się Prus i ich inkorporacji do Korony.

Jan Koniecpolski zmarł 26 III 1455 r., pogrzeb odbył się 31 III z egzekwiami odprawionymi przez Zbigniewa Oleśnickiego. Pochowano go w ko­ściele w Wielgomłynach.

Drugim synem Jakuba i Konstancji był Przedbor. Dzięki szczegól­nie bliskim kontaktom obojga rodziców z dworem królewskim otrzymał zapewne bardzo staranne wykształcenie i dobre przygotowanie do kariery politycznej. Lata sprawne osiągnął Przedbor przed 1424 r. Tego roku świadkował na dokumencie sądu ziemskiego krakowskiego. W początkach 1434 r. sędziwy król mianował go kasztelanem rozpierskim. W latach 1442-1460 sprawował urząd kasztelana sandomierskiego. Uczestniczył w wyborze i koronacji Władysława II, a 25 VI 1434 r. był jednym z poręczycieli zobowiązania młodocianego króla do potwierdzenia przywilejów szlacheckich po dojściu do pełnoletności. Od tego czasu należał do najbliższego otoczenia króla i brał coraz żywszy udział w życiu politycznym kraju. Był gwarantem traktatu brzeskiego z 31 XII 1435. Podobnie jak starszy brat odsunął się od obozu Zbigniewa Oleśnickiego, stał się czołowym przedsta­wicielem stronnictwa królowej Zofii, a później tzw. stronnictwa dworskie­go. W grudniu 1438 r. na sejmie piotrkowskim Przedbor świadkował na akcie Władysława, potwierdzającym przywileje szlacheckie. Tuż przed wyjazdem na Węgry król zapisał mu 200 grzywien na starostwie przemy­skim.

Po śmierci króla Władysława Przedbor zdecydowanie opowiedział się za powołaniem na tron księcia litewskiego Kazimierza Jagiellończyka. Po przejęciu przez niego korony znalazł się wśród najbliższych współpra­cowników królewskich. W 1447 r. towarzyszył królowi w jego pierwszej podróży do Wielkopolski, a następnie udał się z nim na sejm piotrkowski. Politycznie i wojskowo Przedbor zaangażował się - przede wszystkim w sprawy ruskie i mołdawskie.

Opowiadał się także za przyłączeniem Prus do Polski i wojną z Krzyżakami. Świadkował na akcie inkorporacji. Był też świadkiem statutów nieszawskich.

W latach następnych brał nadal czynny udział w życiu publicznym. Poza działalnością polityczną i wojskową wiele uwagi poświęcał sprawom gospodarczym związanym zarówno z dobrami dziedzicznymi, jak i liczny­mi tenutami królewskimi.

Synowie kanclerza Jana Koniecpolskiego również pełnili wysokie urzędy polityczne: Jan - starosta sieradzki, Jakub z Koniecpola - w latach 1456-1481 starosta sieradzki oraz kanonik gnieźnieński i prepozyt św. Flo­riana w Krakowie i Przedbor z Koniecpola - pisarz ziemski (1475 r.). Kanclerz i jego dwaj synowie: Jan i Przedbor zostali pochowani w kościele w Wielgomłynach.

Kolejny przedstawiciel powiatu radomszczańskiego, który zajmo­wał się działalnością polityczną w XV stuleciu to Piotr Dunin h. Łabędź z Pratkowic położonych nad Pilicą. W 1456 r. w księgach sieradzkich figu­ruje jako wojski sieradzki, w latach 1459-1479 - burgrabia krakowski, w 1460 - podkomorzy sieradzki, w latach 1460-1463 - marszałek nadworny, 1478-1480 - kasztelan sieradzki, 1481-84 - wojewoda brzeski, 1472-1484 ­- starosta łęczycki. 1478 - starosta malborski.

Sztuki wojennej uczył się prawdopodobnie za granicą. Aktywnie uczestniczył w wojnie trzynastoletniej z Krzyżakami, walczył m. in. Pod Świeciem, Gniewem, Nowem, Chojnicami. W 1472 r. uczestniczył w wal­kach na Węgrzech.

Scharakteryzowane powyżej sylwetki polityków doczekały się opracowania swoich biogramów w „Polskim Słowniku Biograficznym”, dzięki czemu mogłem bliżej przedstawić ich działalność na tym polu. W „Spisach urzędników łęczyckich sieradzkich i wieluńskich XIII-XV w.” figuruje wielu innych, o których dysponujemy tylko pojedynczymi wzmiankami. Byli to: Zbigniew zapewne z Wielgomłynów i Chelma h. Zadora (1372-1375) kasztelan sieradzki, Jan z Jedlna (1437-1438) starosta krzepicki, Peregrym (Pielgrzym) z Jedlna (1370-1384) sędzia sieradzki, Paweł z Balina i Borzykowej (1485-1494) starosta przedecki, miecznik, potem stolnik sieradzki, Jan Niedźwiedzki z Kobieli Wielkich (1491­1493) podstoli sieradzki,

Powyższy opis zdaje się świadczyć, że powiat radomszczański w XV stuleciu zamieszkiwało społeczeństwo niezwykle ofiarne, oddane Kró­lestwu i królowi. Jednakże byli i tacy, którzy swą postawą reprezentowali brak zainteresowania losami kraju i sprawami jego bezpieczeństwa. Świad­czą chociażby o tym listy skonfiskowanych dóbr z powodu niestawienia się na wyprawę mołdawską w 1497 roku. Odnajdujemy na nich nazwiska ro­dów bardzo zamożnych i wpływowych, np. na wspomnianą wojnę nie sta­wił się Stanisław z Koniecpola, prawdopodobnie członek opisywanej rodzi­ny, a także Jan z Przeręba i Jan Przerąbski.

Wprawdzie rok 1497 wybiega nieco poza ramy chronologiczne mojej pracy, ale sądzę, że dla ukazania różnorodnych postaw politycznych warto o tym nadmienić.

Powiat radomszczański należał do obszarów stosunkowo bez­piecznych, które nie przeżywały większych działań wojennych. Jedynym wyjątkiem, wedle słów J. Długosza, był rok 1396, kiedy w wyniku wy­prawy Władysława Jagiełły, przeciwko Władysławowi Opolczykowi, miały miejsce walki o Brzeźnicę. Był to region, w którym zadecydowały się dal­sze losy Królestwa Polskiego po śmierci Ludwika Węgierskiego, a także z którego pochodzili ludzie współtworzący jego politykę i historię.

ZAKOŃCZENIE

Głównym celem tej pracy było przedstawienie dziejów powiatu radomszczańskiego za panowania Andegawenów i pierwszych Jagiellonów, czyli ostatnie trzydziestolecie XIV w prawie cały wiek XV.

Wyniki analizy dostępnych źródeł i opracowań wykazały, że re­gion ten w omawianym okresie odgrywał dużą rolę w życiu politycznym.

Głównym ośrodkiem omawianego terytorium było Radomsko, które w poł. XIV w. stało się siedzibą powiatu. Na rozwój tego miasta miało wpływ głównie jego położenie na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlo­wych. Było ono centrum dla najbliższej okolicy.

Rola polityczna powiatu uwarunkowana była m.in. dogodnym po­łożeniem na pograniczu Wielkopolski z Małopolską. Było to widoczne przede wszystkim w okresie bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskie­go. Stolica powiatu stała się areną ważnych wydarzeń politycznych, decy­dujących o przyszłości całego państwa. Jego znaczenie zmalało w okresie późniejszym, kiedy doszło do unii polsko-litewskiej i problemy z nią zwią­zane stały się najistotniejszymi wyznacznikami polityki polskiej. Niemniej rangę polityczną powiatu podnosili jego mieszkańcy, którzy piastowali wysokie urzędy i godności w Królestwie Polskim.

Powyższe rozważania nie wyczerpały na pewno całości problema­tyki związanej z dziejami powiatu radomszczańskiego za panowania Ande­gawenów i pierwszych Jagiellonów, ale w miarę możliwości starałem się zrobić to jak najpełniej i najdokładniej. Mam nadzieję, że przedstawiony przeze mnie rys historyczny tego regionu, przyczyni się do dalszych poszukiwań i wzbogacenia o nim wiadomości.

BIBLIOGRAFIA

1. Źródła i wydawnictwa źródłowe

1. Długosz J., Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. I, X-XI, Warszawa 1961-1981.

2. Kronika Jana z Czarnkowa, archidiakona gnieźnieńskiego, podkanclerzego Królestwa Polskiego (1370-1384), tłum. J. Żrebiłło, Warszawa 1905.

3. Kodeks dyplomatyczny Małopolski, wyd. E. Piekosiński, t. IV, Kraków 1905, nr 1255.

4. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, wyd. J. Zakrzewski, t. III, Poznań 1879, nr 1630.

5. S. Kutrzeba, Materiały do dziejów pospolitego ruszenia z lat 1497 i 1509, „Archiwum Komisji Historyczne”, t. IX, Kraków 1902, nr 156, 288, 308.

6. Rocznik Miechowski, wyd. A. Bielowski, MPH, t. II, Lwów 1872.

2. Opracowania

1. J. Bieniak, A Szymczakowa, Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII-XV wieku. Spisy, Wrocław 1985.

2. J. Dąbrowski, Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370-1382, Kraków 1918.

3. W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959, tabl. 138.

4. S. Gawęda, możnowładztwo małopolskie w XIV i w I poł. XV wieku, Kraków 1966.

5. A. Gąsiorowski, Itinerarium Władysława Jagiełły 1386-1434, Warszawa 1972.

6. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. II, woj. łódzkie, red. J Z. Łoziński, z. 8, powiat radomszczański, oprac. H. Hohenze-Ciszewska i J. Z. Łoziński, Warszawa 1953.

7. S. M. Kuczyński, Bitwa pod Grunwaldem, Katowice 1985, s. 202.

8. S. M. Kuczyński, Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411, Warszawa 1669.

9. Polski Słownik Bibliograficzny, t. V, t. XIII,

10. S. Sankowski, Klasztor OO. Franciszkanów w Radomsku (Szkic historyczny), Radomsko 1937.

11. F. Sikora, O rzekomej dominacji politycznej Lisów w Małopolsce w XIII w., czyli kilka uwag o rodzinie Pobogów, SH, R. XXVI, 1983, z. 1.

12. F. Sikora, Testament Przedbora z Koniecpola z roku 1460, SH, R. XXVI, 1983, z. 2.

13. A. Szymczakowa, Łęczyckie i Sieradzkie wobec zabiegów Siemowita IV o koronę polską, RŁ, t. XX/ XXIII/, 1975.

14. A. Szymczakowa, Urzędnicy łęczyccy i sieradzcy do poł. XV w., AUL, nr 20, Łódź 1984.

Mapa powiatu radomszczańskiego w poł. XVI w. oprac. Przez S. Wojtkowiaka i S. M. Zajączkowskiego pod kier. S. Zajączkowskiego, „Studia z dziejów osadnictwa”, t. IV, 1966.

J. Dąbrowski, Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370-1382, Kraków 1918, s. 173-175.

J. Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. X, Warszawa 1981, s. 22.

A. Szymczakowa, Łęczyckie i Sieradzkie wobec zabiegów Siemowita IV o koronę polską, RŁ, t. XX/ XXIII/, 1975, s. 331-333.

Tamże, s. 334.

Kronika Jana z Czarnkowa, archidiakona gnieźnieńskiego, podkanclerzego Królestwa Polskiego (1370-1384), tłum. J. Żrebiłło, Warszawa 1905, s. 131-132.

A. Szymczakowa, op. cit., s. 339.

Rocznik Miechowski, wyd. A. Bielowski, MPH, t. II, Lwów 1872, s. 886.

A. Szymczakowa, op. cit., s. 340.

Kronika Jana z Czarnkowa..., s. 173.

A. Szymczakowa, op. cit., s. 345.

Tamże, s.346.

S. Sankowski, Klasztor OO. Franciszkanów w Radomsku (Szkic historyczny), Radomsko 1937, s. 4.

J. Długosz, op. cit., ks. X, s. 281.

A. Gąsiorowski, Itinerarium Władysława Jagiełły 1386-1434, Warszawa 1972, s. 52.

S. M. Kuczyński, Bitwa pod Grunwaldem, Katowice 1985, s. 202.

Tenże, Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411, Warszawa 1669, s. 249.

Tenże, Bitwa pod..., s. 202.

A. Gąsiorowski, op. cit., s. 52.

S. Gawęda, możnowładztwo małopolskie w XIV i w I poł. XV wieku, Kraków 1966, s.89.

F. Sikora, O rzekomej dominacji politycznej Lisów w Małopolsce w XIII w., czyli kilka uwag o rodzinie Pobogów, SH, R. XXVI, 1983, z. 1, s. 311.

J. Bieniak, A Szymczakowa, Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII-XV wieku. Spisy, Wrocław 1985, s. 170.

PSB, t. XIII, s. 516-517.

Tamże.

J. Długosz, op. cit., ks. XI, s. 104-105.

A. Szymczakowa, Urzędnicy łęczyccy i sieradzcy do poł. XV w., AUL, nr 20, Łódź 1984, s. 65.

PSB, t. XIII, s. 517.

W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959, tabl. 138.

PSB, t. XIII, s. 517-518.

KZS II, z. 8, s. 24.

Kodeks dyplomatyczny Małopolski, wyd. E. Piekosiński, t. IV, Kraków 1905, nr 1255.

F. Sikora, Testament Przedbora z Koniecpola z roku 1460, SH, R. XXVI, 1983, z. 2, 299.

Tamże, s. 301.

Tamże.

J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., s. 171.

KSZ II, z. 8, s. 24.

J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., s. 182.

PSB, t. V, s. 479.

J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., s. 192.

Tamże, s. 169, 153.

Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, wyd. J. Zakrzewski, t. III, Poznań 1879, nr 1630; J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., s. 123, 169.

J. Bieniak, A. Szymczakowa, op. cit., s. 111, 159.

Tamże, s. 122, 170.

S. Kutrzeba, Materiały do dziejów pospolitego ruszenia z lat 1497 i 1509, „Archiwum Komisji Historyczne”, t. IX, Kraków 1902, nr 156, 288, 308.

J. Długosz, op. cit., ks. XI, s. 281.

1

20

---