SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA GEORGE'A SIMMLE'A
George Simmle jest jednym z przedstawicieli niemieckiej socjologii humanistycznej. Nie był związany z żadną szkołą myślową swoich czasów. W swoich rozważaniach podejmował szereg różnorodnych zagadnień. Nawiązywał m.in.: do pozytywizmu August'a Comte'a, materializmu historycznego Karola Marks'a, socjologii ewolucjonistycznej Herberta Spencera oraz do socjologii humanistycznej Ferdinanda Tonnies'a. Poruszał także zagadnienia rozwoju społecznego.
Simmle nie ujął swoich poglądów w żaden system. Zarzucano mu przede wszystkim brak systematyczności, którą można tłumaczyć jego cechami charakteru, jak i rozproszeniem zainteresowań.
Podstawowe założenie:
Rzeczywistość jest „nieskończenie zmienna i kalejdoskopowa, i nieuchwytna inaczej jak we fragmentach”.
Simmle uważał, iż istnieje wiele możliwych podejść do rzeczywistości, z których żadne nie jest lepsze od innych. Jednym z nich jest socjologia.
Interakcja - centralne pojęcie w socjologii Simmle'a:
Jest to wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek.
Simmel podkreślał wzajemność tego procesu. Uważał, iż "większość stosunków między ludźmi może uchodzić za wymianę. Jest ona zarazem najczystszym i najdalej rozwiniętym rodzajem wzajemnego oddziaływania".
Społeczeństwo:
Simmle postulował 2 sposoby rozumienia społeczeństwa:
Makrosocjologiczny - odnosi się do trwałych wzajemnych stosunków, które tworzą spójne struktury w rodzaju państwa, rodziny, klas społecznych, itp.
"Miano społeczeństwa zastrzeżone jest dla trwałych wzajemnych stosunków, dla takich, które skrystalizowały się w definiowalne, spójne struktury w rodzaju państwa, rodziny, cechów rzemieślniczych, Kościoła, klas społecznych, związków celowych, itd."
Mikrosocjologiczne - dotyczy ogromnej liczby mniejszych form stosunków, typów wzajemnego oddziaływania, które tworzą społeczeństwo w postaci, w jakiej znają je jego członkowie.
"Wszakże istnieje niezmierzona liczba mniej rzucających się w oczy form stosunków, typów wzajemnego oddzialywania na siebie ludzi, które wzięte z osobna mogą wydać się bez znaczenia. Tymczasem one właśnie,..., tworzą społeczenstwo w tej postaci, w jakiej je znamy".
Simmle uważał, iż socjolog powinien w badaniu rzeczywistości posługiwać się obydwoma ujęciami.
Definicje społeczeństwa:
W I rozdziale "Socjologii" definiuje społeczeństwo, jako:
"abstrakcję", którą badacz musi przyjąć "dla celów praktycznych"
"nie rzeczywisty przedmiot istniejący poza bytami jednostkowymi i procesami, którym te byty podlegają" (A zatem istnienie jest tylko i wyłącznie atrybutem jednostek.)
„proces, funkcję podlegania wpływom i wywierania wpływu na los i historię jednej jednostki ze strony innych jednostek"
Społeczeństwo ma ogromną moc, gdyż wszystko to, co ludzie robią i co sobą reprezentują, wszystkie ich poglądy, opinie, wartości i działania są społecznie determinowane. Zatem społeczeństwo decyduje o człowieku i jego życiowej aktywności.
Poprzez poznanie jednostki nie da się poznać społeczeństwa, o czym świadczy cytat: „Oglądając z bliska pewną dziedzinę ludzkiej egzystencji dostrzegamy każdą jednostkę osobno, gdy jednak przyjmiemy bardziej oddalony punkt obserwacji, poszczególna jednostka jako taka zanika, otrzymujemy obraz społeczeństwa charakteryzującego się własnymi formami i zabarwieniami”.
Społeczeństwo - charakter funkcjonalny:
Świadczy o tym sam fakt istnienia społeczeństwa, w którym jednostki mocą wzajemnych wpływów i determinacji są ze sobą wzajemnie powiązane.
Uspołecznienie:
Simmle postuluje zastąpienie terminu społeczeństwo - pojęciem uspołecznienia (Vergesellschaftung), ponieważ kładzie ono silniejszy nacisk na wzajemne interakcje.
Definicja: "urzeczywistniająca się na niezliczone sposoby forma, w której jednostki wiedzione,...., potrzebami tworzą jedność mogącą potrzeby te zaspokoić".
Życie społeczne:
jest twórcą wszystkiego, co otacza jednostki. Człowiek we wszystkim, co robi, jest zdeterminowany przez fakt bycia istotą społeczną. Nie jest samowystarczalny i nie może żyć zdala od społeczeństwa. Człowiek dąży do życia we wspólnocie, ponieważ to umożliwia mu zaspokojenie swoich potrzeb. Jednostka potrzebuje społeczeństwa, a społeczeństwo potrzebuje jednostki. Istnieniu tej wzajemnej relacji nie da się zaprzeczyć. Każda istota ludzka poprzez swoją życiową aktywność kreuje życie społeczne, a ono z kolei buduje to, co Durkheim nazwałby faktem społecznym.
Twórcze działanie życia społecznego polega na:
współżyciu wzajemnie wpływających na siebie jednostek,
sukcesji pokoleń, w których proces dziedziczenia dorobku przodków i przekazywania go potomnym jest ściśle związany ze zdobyczami jednostek.
A zatem takie twory społeczne, jak język, obyczaj, instytucje społeczne są wynikiem wzajemnych interakcji międzyludzkich.
Socjologia:
Podstawowy przedmiot zainteresowania socjologii interakcje
Socjologia „stawia pytania, co dzieje się z ludźmi, jakie są reguły ich zachowania nie w aspekcie pełnego rozwoju konkretnych poszczególnych egzystencji, ale o tyle, o ile poprzez wzajemne oddziaływania tworzą oni grupy i są przez taką grupową egzystencję determinowani”. A więc jednostka interesuje socjologię nie ze względu na swe cechy osobowościowe i procesy zachodzące w jej psychice, lecz ze względu na cechy, które są istotne w kontekście jej życia społecznego.
Socjologia - zakres przedmiotowy:
Socjologia ogólna - badanie życia historycznego, czyli badanie ogólnych prawd i procesów dziejowych.
Niemiecki socjolog wyznaczył dwa kryteria, do których musi zastosować się badacz:
Wydarzenia należy rozpatrywać jako „rezultaty wzajemnego oddziaływania na siebie jednostek, jako etaty ponadindywidualnego życia grupowego”.
Należy wyzwolić się z kontekstu historycznego.
Socjologia formalna - odnosi się do badań form uspołecznienia, które z sumy żyjących jednostek tworzą społeczeństwo.
Forma - wywodzi się z tradycji filozoficznej Kanta, która w dużej mierze ukształtowała poglądy filozoficzne Simmle'a. Jednak, niemiecki uczony nie zdefiniował jasno tego terminu. Precyzując to pojęcie, można przyjąć, że forma jest ogólną kategorią poznawczą, pojęciem ogólnym i abstrakcyjnym, które obejmuje różnorodne zjawiska historyczne, psychologiczne i kulturowe.
Przykłady:
Sposoby (formy) odnoszenia się jednostek względem siebie:
stosunki nadrzędności, podrzędności, rywalizacja, naśladownictwo, podział pracy, tworzenie się stronnictw, reprezentowanie, konsolidacja wewnętrzna.
Socjologia filozoficzna - zajmuje się badaniem epistemologicznej i metafizycznej strony socjologii.
W społeczeństwie można wyróżnić:
TREŚĆ - to tworzywo procesu uspołeczenienia
wszystko to, co jest w jednostkach: popędy, cele, instynkty, motywy
nie ma charakteru społecznego, tzn, że np. głód, miłość, praca nie są wyrazem uspołecznienia, lecz są czynnikami przekształcającymi niezależne równoległe istnienie jednostek w określone formy istnienie dla innych, w formy uspołecznienia.
FORMY USPOŁECZNIENIA - różne formy, w których jednostki wiedzione potrzebami tworzą jedność mogącą te potrzeby zaspokoić
Formy przechodzącą przez proces zwany --> GR[Author:A. M.] Ą, który polega na przejściu z 1 fazy do 2:
1 faza - formy życia określana są przez jego treść
2 faza - formy wyniesione są do rangi wartości ostatecznych i określają treść
( Realne potrzeby i impulsy wytwarzają odpowiednie formy naszego zachowania, które następnie w grze usamodzielnieją się i zyskuja wlasną atrakcyjność. )
Towarzyskość - przykład socjologi formalnej:
Towarzyskość jako forma autonomiczna:
jest to moment uspołecznienia, nawiązania społecznych kontaktów w czystej postaci, jako wartość i szczęście samo w sobie
forma istniejąca tylko ze względu na siebie (nie powodowana przez żadne pobudki i ukryte cele)
Życie towarzyskie przywiązuje dużą wagę do DOBRYCH FORM - form, w których motywacja zjednoczenia z innymi jednostkami nie wypływa z żadnych partykularnych celów.
Towarzyskość jako zabawowa forma uspołecznienia:
Definicja: forma uspołecznienia, która nie ma żadnego celu rzeczowego, żadnej treści i żadnych konsekwencji zewnętrznych poza obcowaniem czysto towarzyskim, zasadza się całkowicie na uczestniczących w nim osobach.
O charakterze towarzyskości decydują przede wszystkim sami uczestnicy i ich cechy osobowościowe takie, jak: uprzejmość, szczerość, wykształcenie, etc.
Niezbędne jest POCZUCIE TAKTU = tuszowanie osobistej wyrazistości i niezależności, określenie granic manifestowania własnego "ja".
W kontaktach towarzyskich każdy uczestnik powinien zapewnić drugiemu człowiekowi maksimum wartości i przyjemności obcowania, które równałoby się maksimum przyjemności przezeń otrzymanych.
Cechą charakterystyczna stosunków towarzyskich jest demokratyczny charakter, który urzeczywistnia się w równym statucie społecznym wszystkich członków interakcji towarzyskich.
Każda z jednostek wchodzących w tego typu relacje musi zachować dyskrecję, tzn. powinna sama ocenić, jakie fakty z własnego życia ujawniać, a jakie pozostawić do swojej wiadomości oraz o co wypada, a o co nie wypada pytać.
Życie towarzyskie:
jest grą, w której każdy postępuje tak, jak gdyby wszyscy byli równi, a zarazem, jak gdyby każdy był szczególnie ceniony przez pozostałych.
Brak w nim miejsca dla intymnych spraw i przymiotów charakteru.
3 typy towarzyskości:
Kurtuazja - wzajemne oddziaływanie zachodzące pomiędzy równymi sobie jednostkami.
Kokieteria - forma gry wykształcona przez erotykę. Niezwykle istotne jest wzajemne zaangażowanie i przyzwolenie obu stron na prowadzenie gry opartej na zawoalowanej zgodzie i odmowie zalotów.
Rozmowa - w życiu towarzyskim jest celem samym w sobie, zyskuje - zdaniem Simmle'a - miano sztuki, zaś jej istotą jest szybkość i łatwość zmiany jej przedmiotu. Nie porusza żadnych drażliwych tematów, ogranicza się do dowcipów, błahostek, anegdotek, które służą głównie zabiciu czasu.
Znaczenie liczebności w życiu jednostki:
Należy przyjąć 2 założenia:
W miarę wzrostu liczebności:
grupa musi wykształcić pewne środki, formy i organa.
cechy i typy wzajemnych oddziaływań między członkami zanikają.
Aspekt ilościowy:
Znaczenie negatywne - pewne formy rozwoju mogą się urzeczywistnić wyłącznie poniżej bądź powyżej pewnej granicy liczebności
Znaczenie pozytywne - pojawienie się pewnych form rozwoju jest bezpośrednim wynikiem określonych, ilościowych modyfikacji.
Małe grupy: narzucają zdecydowane postawy wobec zdarzeń, zjawisk społecznych, opinii, etc.
|
SOCJALIZM |
SEKTY RELIGIJNE |
ARYSTOKRACJA |
Mechanizm wiążący |
Sprawiedliwy podział dóbr i usług poddany kontroli jednostki |
Wyjątkowość pozycji grupy (wyodrębniająca ją i przeciwstawiająca szerszej grupie) |
Poczucie, że jest się elitą (absolutna znikomość członków) |
Duże grupy:
Cechuje je (w stosunku do małych grup):
mniejszy stopień radykalizmu
mniejszy stopień zdecydowania w swoich poglądach
Inne cechy charakterystyczne:
proste idee są zdolne popchnąć je do działania
masa jest jednolita emocjonalnie
jednostki w tłumie tracą poczucie indywidualności i powściągliwości
jednostki żywią przekonanie, że dysponują ogromną siłą
Wielkość grupy a jej wewnętrzna spójność:
Grupa jest tym bardziej spójna, im mniej członków posiada.
Małe grupy są radykalniejsze niż duże. Radykalizm "wynika z bezwarunkowego poddania się jednostki tendencjom reprezentownym przez grupę, z koniecznego dla jej utrzymania się ostrego odcięcia się grupy od innych zbliżonych do niej organizacji".
Warunkiem istnienia grupy jest zjednoczenia wszystkich członków, które urzeczywistnia się poprzez wyznawanie zasady: kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie.
Wielka grupa zyskuje jedność wyrażającą się w jej organach, prawie, ideałach, kategoriach politycznych wyłącznie kosztem oderwania ich od jednostki.
Instytucje - (urzędy i organa przedstawicielskie, prawa, organizacje) - nośniki jedności społecznej , gdy jedność nie wynika już bezpośrednio ze stosunków międzyludzkich. Pełną i dojrzałą formę zyskują w dużych grupach.
Wybitne jednostki w grupie:
Wraz ze zmianą liczebności grupy zmieniać się będzie efektywne znaczenia tych jednostek nawet przy nie zmienionej proporcji.
Liczebność grupy a system normatywny:
OBYCZAJE - z nich wyodrębniły się różne formy moralnośi i prawa.
Obyczaj sytuuje się między dwoma skrajnościami, między prawem a moralnością.
Wyższość wolnej moralności nad prawem:
PRAWO:
posiada organa (przepisy, władze wykonawcze), dzięki którym na początku określa swą treść, a potem ją egzekwuje
ogranicza się do najbardziej niezbędnych założeń życia grupowego
MORALNOŚĆ:
nie ma innej zasady niż własna autonomiczność
nie ma innego organu wykonawczego niż sumienie
ogarnia całokształt życia społecznego
OBYCZAJ PORZĄDKUJE ŻYCIE W MAŁYCH GRUPACH:
poprzez obyczaj grupa zapewnia sobie odpowiednie zachowanie jednostek
pośredniczy między prawem a moralnością
ma charakter stanowy lub klasowy (reguły zachowania, moda, nakazy honoru mają różną treść w różnych podgrupach)
naruszenie obyczaju wywołuje reakcje w węższym kręgu (natomiast naruszenie porządku prawnego wywołuje reakcje całego społeczenstwa - sankcje opinii publicznej)
POWIĘKSZANIE SIĘ GRUPY SPRZYJA PRZEKSZTAŁCANIU SIĘ NORM W FORMY PRAWNE!
PRAWO PORZĄDKUJE ŻYCIE W DUŻYCH GRUPACH:
PRAWO pojawia się w państwie, ponieważ państwo wymaga lepszych gwarancji.
Duże grupy wymagają i powołują system norm, skrystalizowany w formie prawa.
System ten wiąże się z większą wolnością, ruchliwością i zindywidualizowaniem składników grupy.
Niezbędne jest dokładne ustalanie i surowe stosowanie restrykcji społecznych.
9