II. HISTORYCZNE PRZESŁANKI MYŚLENIA TEORETYCZNEGO
Myślenie teoretyczne:
myśl starożytna:
Mo - Ti (Micjusz)
Najważniejszym jego dziełem jest traktat „Mo-cy”, wykładał on w nim teorię ładu. Jeden z rozdziałów mówił o potępieniu wojny ofensywnej. Za sedno idealnego ładu uważał powszechną miłość. Chaos na świecie powodowany jest przez stronniczość i samolubstwo. Przezwyciężenie tego chaosu możemy osiągnąć otwartością wobec innych. Pokój, świat i szczęście człowieka tkwią w praktyce uniwersalnej miłości.
Tukidydes
Najważniejszym jego dziełem jest „Historia wojny peloponejskiej”. Najbardziej znanym z tego dzieła jest „dialog meliański” prowadzony przez Ateńczyków i Spartan. Na podstawie niego wnioskuje się, że najważniejsze starcia odbywały się na najbardziej rozwiniętych ziemiach, gdzie nadzieje szybkiego bogacenia się wywołało zakusy innych plemion. Dialog ten dowodził, że sprawiedliwość może być tylko funkcją równowagi sił rywalizujących oraz ich poczucia honoru. Tworzenie związków przymierzonych jest sprawą woli państw, ale otwartość przymierza powinna wyłączać tych, którzy mieli by się sprzeciwić na stronę innych. Państwa żyjące w pokoju mają stabilność sytuacji, a państwa nie żyjące w pokoju owej stabilności nie posiadają. . według Tukidydesa wielkie nieprzyjemno0ści można przezwyciężyć : szlachetnością, umiarkowaniem, nie zaś wykorzystywaniem przewagi i upokarzającymi układami.
Platon
Polityka to umiejętność państwa, z tej racji wynika, że panuje nad innymi. Przed mężami stanu (stróżami prawa) stawia wymóg łączenia się w swoim postępowaniu zasad filozofii i polityki. Platon odróżnał polityków przyzwoitych (chętnie żyją z obcymi w pokoju, stają się niezdatni do prowadzenia wojny, dlatego popadają w zależności od innych, a państwo traci niezależność) i mężnych ( chętnie prą do wojen, popadają w nieprzyjaźń z innymi krajami i uzależniają się od broni).
Platońska filozofia polityki państwa kreśliła idealistyczną wizję stosunków wewnętrznych i zewnętrznych.
Arystoteles
Jego najbarziej znane dzieło to „Polityka”. Głosił w nim, że państwo powinno zmierzać do osiągnięcia szczęścia obywateli, które jest ich ostatecznym celem. Za środek do tego uważał dobre prawo, obyczaje i wychowanie. Przypuszczał, że mogło by istnieć szczęśliwe państwo gdyby miało dobry ustrój, nie było to pewne ze względu na istnienie sąsiadów.
Za niezgodne z prawem uważał narzucanie się sąsiadom oraz dążenie do ujarzmienia ich i panowania nad nimi.
Podkreślał, że wojny i podboje nie są celem państwa, choć państwo musi być przygotowane na wojny.
Kraj powinien być trudno dostępny dla nieprzyjaciół i mócbez specjalnych starań otrzymać pomoc drogą lądową lub morską, by łatwo odeprzeć nieprzyjaciół.
„Cały świat jest między ludy podzielony, a te zachowują się od warunków klimatycznych”. Ludy mieszkające w zimnych krajach i Europie utrzymują łatwiej swoją wolność oraz nie potrafią panować nad sąsiadami, choć są pełne ducha wojennego. Ludy mieszkające w ciepłych krajach mają duże zdolności, ale brak odwagi, na skutek czego musiały żyć stale w niewoli lub zależności.
Siły zbrojne nie są potrzebne państwu w czasie pokoju , ale są niezbędne wtedy kiedy państwo wchodzi w zatarg z sąsiadami i dochodzi do wojny.
myśl średniowiecza:
Święty Augustyn i Tomasz z Akwinu
Uważali oni, że polityka jest częścią świata, zaś wojny i przemoc odzwierciedlają grzeszną naturę i słabość człowieka.
Prawidłowe zachowanie jednostek wymagało prawa: „ludzkiego” i „boskiego”.
Za sprawiedliwe uznawał wojny obronne przez suwerenne władze i wojny wspierające chrześcijaństwo, ład społeczny.
Wśród myśli średniowiecza zaczęły funkcjonować terminy jak: suwerenność, prawo narodów, wolność mórz, wolność handlu, równowaga sił, racja stanu.
Aligieri Dante
Jego dzieło to „Monarchia”. W dziele tym potępił ekspansję terytorialną i ekonomiczną, bo uważał, że każda z nich rodzi rodzi niepowodzenia i konflikty wewnętrzne.
Władza cesarska pochodzi bezpośrednio od Boga, który wskazał ludziom dwa cele:
* dobrobyt i szczęście
* wieczne szczęście
Był zwolennikiem kompromisowego ułożenia stosunków papież - cesarz, a zarazem przeciwnikiem umniejszania roli jednej władzy kosztem drugiej władzy.
Paweł Włodkowidz
Głosił tezę, że nie należy sądzić spokojnych pogan i innowierców. Uważął, że poganie powinni mieć umożliwione swobodne życie na swojej ziemi.
Był przeciwnikiem wojen, ani władcy świata, ani papież nie powinni prowadzić wojen przeciw spokojnym poganom.
Koncepcję jego odrzucono, traktowano pogan jako obcych.
Erazm z Rotterdamu
Głosił hasło pokoju między chrześcijanami (obywatele Europy).
Erazm wskazywał władcom kilka rad:
* zakaz samodzielnego wypowiadania wojny przez książeta ponieważ „wojna może być prowadzona za zgodą całego narodu”.
* domagał się ustanowienia stałych granic miedzy państwami, oraz rezygnacji z dzielenia królestw przy okazji małżeństw
* chciał zapobiegać
Nicolo Machawieli
Jego dzieło to „Książe”. Głosił w nim:
* nie ma powszechnego dobra wspólnego,
* każde państwo dąży do panowania nad innymi, co daje powód
do wzajemnej rywalizacji w celu osiągnięcia własnego dobra,
* ekspansja ma służyć bezpieczeństwu wewnętrznemu jak i zewnętrznemu,
* by osiągnąć bezpieczeństwo musimy wybrać ze wspólnoty silnego człowiekadla przewidywania i zwalczania zagrożeń.
myśl odrodzenia:
Jean Badin
Jego dzieło to „Sześć ksiąg o republice” w nich rozpatrywał różne warunki porządku publicznego.
* za istotę porządku publicznego uznał suwerenność państwa, które reprezentuje najwyższa władza niezależnie od poddanych,
* poddanym przysługuje prawo wolności i własności, ale nie mają prawa sprzeciwu wobec suwerenności,
* suwerenność to równość władców, ich władza nie jest nieograniczona, bo podlega prawom boskim, naturalnemu prawu rozumu i prawa narodu,
* Badin był pierwszym myślicielem, który zdefiniował suwerenność jako rodzaj absolutnej władzy na danej wspólnocie.
Badin uważał, że suwerenna władza jednych jest ograniczona przez suwerenną władzę innych wspólnot państwowych.
* za ważną dla utrzymania porządku międzynarodowego uważał zasadę dotrzymywania umów,
* zaufanie, według Badina jest bardzo ważną zasadą w teorii stosunków międzynarodowych.
Hugo Grocjusz
Jego dzieło to „O prawie wojny i pokoju”. To dzieło przyniosło mu określenie „ojca prawa międzynarodowego”.
* Grocjusz uważał, że nowe status quo (stan rzeczy istniejący obecnie) wymagał nowych norm prawnych.
* Rozróżniał on wojny sprawiedliwe (broniące zasad społeczności międzynarodowej) i niesprawiedliwe
* Podważał zasadę neutralności, dopuszczał on możliwość wezwania zewnętrznego suwerena w imieniu jednostek zbuntowanych przeciw władcy.
* Był zwolennikiem prawa do humanitarnej interwencji.
* W swoich dziełach Grocjusz wyprzedzał procesy integracyjne - możliwość transweru kompetencji państwa na rzecz innych państw.
Thomes Hobbes
Jego najsłynniejsze dzieło to „Legiata”. W nim uważał,że konflikty międzynarodowe są nieuchronne , istnieje prawo do samoobrony i brak jakichkolwiek norm i zasad poza racją stanu (najważniejsze interesy państwa, z których państwo nie może zrezygnować). Najważniejszym interesem państwa jest przeżycie. Hobbes twierdził, że w systemie międzynarodowym panuje niekończący się stan wojny wszystkich przeciw wszystkim.
myśl oświecenia:
Jean Jacques Rousseau
W swoich dziełach (np. „Umowa społeczna”) dużo dyskutował o wojnie i pokoju. Krytykował kolonializm. Uważał, że agresywność nie wynika z samej natury człowieka. Rousseau twierdził, że wojnami zainteresowane są tylko elity państwowe. Z tego powodu ideę wiecznego pokoju uważał za pozorną, książęta zawsze wykorzystują okazję do wojen, by promować własne interesy. Wojny służą do zachwiania pozycji nieprzyjaciela.
Immanuel Kant
Najważniejsze jego dzieło to „ Ku wiecznemu pokojowi”. Dzieło to zawiera przekonanie, że prawo i rozum mogą uładzić stosunki międzynarodowe. Kant głosił ideę wiecznego pokoju.
Zasady utrzymania pokoju między państwami według Kanta:
* odrzucenie wiecznych traktatów,
* przestrzeganie równości wszystkich państw,
* zlikwidowanie stałych armii,
* wyeliminowanie długów na finansowanie wojny,
* odrzucenie prawa do interwencji.
* przyjęcie przez państw europejskie republikańskich konstytucji.
myśl XIX i XX wieku
walki narodowowyzwoleńcze i rewolucje narodowościowe przyczyniają się do powstawania nowych państw, oraz pogłębienia ich współzależności,
rozwój instytucjonalizacji życia międzynarodowego, przejawiający się w powstaniu coraz większej ilości organizacji międzynarodowych,
kształtowanie się suwerenności narodowej, narody wyodrębniły się jako wspólnoty niezależne,
Suwerenność zaczęła pełnić rolę strażnika, właściwego układania stosunków między przemocą, a prawem w stosunkach międzynarodowych.
Stosunki międzynarodowe jako gałąź nauki:
nauka - działalność ludzi, której celem możliwie obiektywne poznanie rzeczywistości, a następnie kształtowanie jej zgodnie z potrzebami człowieka, związku z tym za podstawowy cel nauki o stosunkach międzynarodowych należy uznać poznanie rzeczywistości międzynarodowej.
warunki powstania odrębnej dyscypliny naukowej:
przedmiot badawczy - w przypadku internacjologii jest to badanie struktury, funkcji i rozwoju systemów międzynarodowych.
teoria naukowa - należy ją tworzyć opierając się na twierdzeniach i hipotezach na temat badanej rzeczywistości, używając systemu kategorii. W zasadzie istnieją tylko zasadzki ogólnej teorii stosunków międzynarodowych, natomiast dobrze rozwinęła się jedynie teoria cząstkowa.
metoda i techniki badawcze - można stwierdzić, że w ramach nauki o stosunkach międzynarodowych rozwinięto cały szereg specyficznych metod i technik badawczych, zarówno tradycyjnych jak i nowoczesnych.
system organizacyjny - warunkiem istnienia dyscypliny naukowej jest istnienie ram instytucjonalnych, w których uprawiane są badania naukowe i prowadzona jest działalność dydaktyczna.
STOSUNKI NARODOWE NIE TWORZĄ ODRĘBNEJ DYSCYPLINY NAUKOWEJ.
Ogólna teoria stosunków międzynarodowych:
Stosunki międzynarodowe to usystematyzowany treściowo i formalnie system warunkowo sformułowanych twierdzeń wyjaśniających, które odnoszą się do funkcjonowania i ewolucji systemów międzynarodowych.
|
orientacje monodyscyplinarne - odnoszące się do jednej dyscypliny
filozoficzna - traktuje stosunki międzynarodowe jako niezbyt istotny element rozwoju społeczności ludzkich. Badania są prowadzone na wysokim stopniu abstrakcji.
historyczna - redukuje stosunki międzynarodowe do historii powszechnej lub historii dyplomacji. Współczesność nie może być badana, bo nie daje się badać za pomocą metod historycznych.
socjologiczna - stosunki międzynarodowe są redukowane do społeczności międzynarodowej i jej elementów składowych.
prawnicza - przedmiot badawczy jest redukowany do strefy międzynarodowych stosunków prawnych.
ekonomiczna - stosunki międzynarodowe to dla ekonomistów przede wszystkim zagadnienia funkcjonowania rynku światowego.
prakseologiczna lub cybernetyczna - stosunki międzynarodowe rozpatrywane jako problem skutecznego działania państwa, które skierowane jest na zewnątrz.
funkcje nauki o stosunkach międzynarodowych:
deskryptywna - opisywanie rzeczywistości międzynarodowej.
eksplanacyjna - wyjaśnianie rzeczywistości międzynarodowej.
predyktywna - przewidywanie rzeczywistości międzynarodowej.
instrumentalna -jak należy działać.
aksjologiczna - określenie wartości do jakich dążą państwa w stosunkach międzynarodowych.
Metody i techniki badawcze:
metody tradycyjne - wywodzą się z nauk szczegółowych
historyczne - polega na rekonstruowaniu pewnych wydarzeń, w nadziei, że coś z tego może wyniknąć dla współczesnych państw.
prawnicze - analiza norm prawnych w nadziei, że państwa przestaną je łamać.
metody nowoczesne:
systemowe - polegają na konstruowaniu specyficznego modelu pojęciowego badanych zjawisk międzynarodowych, to znaczy modelu systemowego.
behawioralne - analizowanie zjawisk społecznych przez analizę zachowań jednostek i grup społecznych.
czynnikowe - polega na identyfikacji czynników kształtu- jących daną klasę zjawisk międzynarodowych.
analizy zawartości - zbieranie i klasyfikacja informacji pochodzącej z wymiany komunikatów między uczestnikami stosunków międzynarodowych.
decyzyjne - polega na całościowym i dynamicznym wyjaśnieniu zjawisk międzynarodowych.
symulacyjne - polega na tworzeniu kompleksowych modeli rzeczywistości międzynarodowej i zebraniu danych, które następnie przetwarzane są przez komputery.
metody ogólno logiczne:
analiza - (rozkład na czynniki pierwotne); podział myślowych zjawisk stosunków międzynarodowych na elementy i analiza między nimi.
synteza - (łączenie); łączenie badanych cech, właści- wości stosunków międzynarodowych.
abstrahowanie - wyodrębnienie interesujących badacza cech procesu, pomijając cechy i zjawiska drugorzędne.
uogólnianie - polega na przechodzeniu od pojęć i ocen cząstkowych do ogólnych.
indukcja - polega na przechodzeniu od szczegółowych faktów do ogólnych wniosków.
dedukcja - polega na przechodzeniu od pojęć ogólnych do szczegółowych.
analogia - wnioskowanie o zbieżności nieznanych właściwości przedmiotu poznania na podstawie cech innych znanych obiektów.
modelowanie - to tworzenie myślowych kopii zastępujących oryginalne obiekty badane.