Wykład 01.04.2009 - Etyka.
BIOETYKA
Wszystko co obecnie jest tematami tabu jest związane z problemami etycznymi ze względu na dynamiczny rozwój możliwości w zakresie medycyny i biologii.
Bioetyka liczy 40 lat - jest młodą dziedziną filozoficzną; jest nauką kompleksową - bazuje na pewnej wiedzy biologicznej i filozoficznej. Zapoczątkowały ją dyskusje na temat eksperymentów medycznych prowadzonych podczas wojny oraz powstała wtedy w Ameryce możliwość ratowania, leczenia ludzi z chorymi nerkami - dokonywania dializ. Były to jednak procedury bardzo kosztowne i powstał problem kto ma mieć do nich dostęp (problem humanitarny). Prowadzono otwarte, dobrze przygotowane dyskusje na ten temat i uważa się je za początek biomedyki. Ich sukces sprawił, że kolejne problemy rozwiązywano w podobny sposób.
Dzisiaj biomedykę określa się jako wyspecjalizowaną część filozofii (etyki szczegółowej), która ustala oceny i normy moralne w związku z ingerencją w ludzkie życie w sytuacjach granicznych - powstawania życia, jego trwania i śmierci
Tematem podstawowym dla całej etyki jest zagadnienie dylematu moralnego. Dylemat moralny to temat centralny dla całej biomedyki. Nie każdy jednak konflikt wartości jest dylematem.
B. Chorowicz „O sytuacjach bez wyjścia w etyce”
Potocznie mówi się, że dylemat to trudny wybór pomiędzy alternatywnymi okolicznościami. W etyce jednak dylemat powstaje w sytuacji gdy nie ma idealnego wyjścia ( Antygona), wszystko cokolwiek się zrobi jest źle, zawsze zostaje niedosyt, moralny kac; sytuacja pasowa?. Przy dylematach nie można wskazać określonej strategii rozwiązywania, podawane algorytmy zawsze zawodzą.
Cytat - kłamstwo jako błogosławieństwo?
Wskazówki w bioetyce:
Pamiętaj o prawidłowości równi pochyłej („najtrudniejszy pierwszy krok” - jeden niewinny, czasem trudny krok ciągnie za sobą wiele innych, sytuacja wymyka się spod kontroli; zło na początku wydaje się niewinne - etyka zachęca do tego by patrzyć dalekosiężnie; zjawisko kuli śnieżnej - coś po poruszeniu leci, rozpręża się i rośnie)
Pamiętaj zawsze o wszystkich osobach zaangażowanych w dany konflikt ( nie tylko osoba poddana eutanazji, ale też rodzina, lekarze)
Zasada mniejszego zła - Są sytuacje w których można ustalić hierarchię wartości - wartości konfliktu są najczęściej na różnych wysokościach. Wtedy naprawdę nie ma dylematu, ale postępuje się wg wyższej wartości ( np. życie człowieka, a amputacja) -
Zasada koniecznego zła - Gdy wchodzimy w konflikt z dobrem najwyższym jakim jest życie osoby ludzkiej gdy na równi stoi wartość człowieka jednego i człowieka drugiego i nie ma watrości wyższej, a wartość tą musimy naruszyć- kwestia przyznania się, do koniecznego zło np. w sytuacji agresji na nasze życie - odruch; etyka jednak nie usprawiedliwia tych sytuacji, ale mówi, że czasami trzeba wybrać to konieczne zło
Zasada podwójnego skutku - Gdy na równi są dwie wartości ludzkiego życia i na gruncie etyki nie ma określenia wybrania jednego życia kosztem drugiego. Bioetyka wprowadza normy: jeżeli bronię siebie i przy okazji zabiję drugiego człowieka to nie było to moim celem, ale celem była obrona mojego życia - nie było to celowe działanie(choć świadome), ale „przy okazji”, ten skutek nie był bezpośrednio zamierzony. Formułuje się podpowiedzi chroniące przed nadużyciem tej zasady:
Sama czynność (np. obrona siebie) jest moralnie dobra, obojętna, lub niezakazana - prawo nie zabrania samoobrony.
Dobry i zły skutek pojawiają się równocześnie ( nie da się ich rozdzielić)
Zły skutek choć jest przewidziany, nie jest zamierzony.
Musi zachodzić odpowiednio ważna przyczyna, aby podjąć takie działanie ( gdy ktoś nie jest w stanie mnie zabić - ja w samoobronie nie zabijam jego)
J. Childress „Zasady etyki medycznej”
Zasada autonomii ( )
Zasada nieszkodzenia
Zasada dobroczynności
Zasada sprawiedliwości
Ad. 1
Każde działanie dobre moralnie powinno być takim, które jest podjęte autonomicznie przez osobę która jest w centrum danego konfliktu. Osoba ta powinna rozumieć co się dzieje, a jej decyzje nie powinny być determinowane przez czynniki zewnętrzne. Ta zasada bardzo często podkreślana jest jednak często nieprzestrzegana.
Ad. 2
Nie powinno się wyrządzać zła, ani krzywdy która jest złem. - przede wszystkim nie szkodzić
Ad. 3
Powinno się zapobiegać złu i krzywdzie, eliminować je i powiększać dobro.
Ad. 4
Jest najtrudniejsza, bo uwikłana w rozważania filozoficzne, czy sprawiedliwie tzn. oddać każdemu co się należy, czy wszystkim po równo. Właściwe podzielenie dóbr.
KLONOWANIE
Czy jeśli możliwe jest klonowanie człowieka można to robić? Czy coś co jest fizycznie możliwe może być złe? Czy rodzice bez dzieci mogą tym sposobem rozwiązać problem? Jak wyglądać będzie w tym przypadku zjawisko równi pochyłej? Czy można wyhodować kogoś dla organów, sklonować Bin Ladena?
Klonowanie dzieli się na dwie ścieżki:
Klonowanie rozrodcze ( prowadzące do narodzin nowego człowieka)
Klonowanie terapeutyczne ( prowadzące do klonowania komórek, embrionów - In vitro)
W kodeksie etycznym:
Czy embrion to już człowiek, czy jeszcze nie? - dzisiejszy stan wiedzy nie pozwala stwierdzić; zwolennicy klonowania mówią, że nie jest to człowiek, przeciwnicy twierdzą, że jest. Prof. Hyrowicz mów, że stan wiedzy obecny tego nie rozstrzygnie, mówi o ostrożności i założeniu by bezpieczniej stwierdzić, że to jest człowiek. Wg polskich lekarzy z połączonych komórek powstaje człowiek, więc on już tam jest od początku, wszystko z czego jest, wszystko już jest tam zapisane, nic nie trzeba dodać. Istnieje sformułowanie „ludzki embrion” albo „człowiek w stanie embrionalnym” co definiuje już embrion jako człowieka.
TRANSPLANTACJA
transplantare - przesadzać, przenosić
Transplantacja obecnie to metoda chirurgicznego przeszczepiania tkanek i organów.
Autotransplantacje - dawcą i odbiorcą jest ta sama osoba (budzą najmniej wątpliwości)
Allotranspantacje - dawca i odbiorca są tego samego gatunku
Ksenotranspantacje - dawca i odbiorca są z różnych gatunków
Transplantacje eksportuo - z osobnika martwego przeszczepia się organ osobnikowi żyjącemu (budzą kontrowersje - mało przypadków gdy ze zwłok można „skorzystać”, gdy są to brak na nie zgody itp.)
Transplantacje eksviwo - z żywego organizmu pobiera się organ i przeszczepia innemu żywemu osobnikowi ( budzą wiele kontrowersji, wyrzeczeń, są trudniejsze)
Traktowanie ludzkich zwłok:
Zawsze sacrum - traktowane z szacunkiem
W transplantacji najlepsze są zwłoki młodych osób ( z wypadku) - 8 osób uratować z jednych zwłok, kilku poprawić komfort życia,
Dylemat, czy spalić, zakopać, czy wykorzystać w transplantacji/ badaniach - współczesny kanibalizm?
Prof. Boniewicz odwołując się do kultur w których uprawiany był kanibalizm - ten ze względów żywieniowych był rzadkością, częściej związany był z przekonaniem uzyskania siły od zmarłego, w licznych kulturach zjadano serce osoby zmarłej, bo chciano przejąć jej siłę. Tym samym współczesne transplantacje są tym samym co tak rozumiany kanibalizm - też chcemy przejąć siłę ze zwłok, spożytkować na swój użytek. Nie uważa jednak, że nie należy tego robić - trzeba to tylko nazwać.
Traktowanie zwłok domyślnie jako bez braku zgody - wszystkich traktuje się jako egoistów(domniemana niezgoda) gdy nie ma karteczki - nawet z nią lekarze pytają o zgodę rodziny
W Indiach od '95 można było legalnie za życia sprzedać swoje organy - zaprzestano ze względu na zjawisko równi pochyłej. Obecnie proponuje się bonusy nie bezpośrednie, ale np. ze strony ubezpieczycieli - lepsze warunki ubezpieczenia lub jeśli wyrazisz zgodę - Ty i Twoja rodzina macie pierwszeństwo w razie potrzeby w kolejkach związanych z potrzebą transplantacji.
W Polsce obecnie pierwszeństwo do transplantacji mają osoby młode i użyteczne społecznie
Czy przedłużanie życia musi być tak wielką świętością? Istnieje problem ustalenia śmierci człowieka ponieważ przeszczepić można organizm żyjący - nie martwy, a cały człowiek już wtedy nie żyje? W punkcie wyjścia jest tu pewna sprzeczność, ale wyjaśnia to sztuczne podtrzymywanie życia serca i innych organów. Współcześnie śmierć definiowana jest jako śmierć mózgowa - śmierć człowieka następuje wtedy, gdy następuje nieodwracalna śmierć mózgu tzn konkretnie trwałe i nieodwracalne ustanie funkcji pnia mózgu.
W większości państw lekarz stwierdzający śmierć nie może należeć do zespołu transplantacyjnego - w Polsce jest inaczej, co jest raczej niekorzystne - czy ktoś nie będzie chciał przyspieszyć?
Kartezjańskie traktowanie człowieka - ciało to sprawnie działająca maszyna, a dusza to człowiek - śrubka do innej maszyny
wg Platona ciało to grunt, ciężar dla duszy więc korzystniej oderwać się od niej.
Traktowanie razem dusza<=> ciało
Ksenortansplantacja (dawca i odbiorca są z różnych gatunków)
Skoro jest mało transplantacji pojawiają się dyskusje na temat ksenotransplantacji. Występuje jednak silna reakcja odrzucenia( nie zdąrzy się podać leku). Na człowieka mogą przechodzić różne choroby zwierzęce dlatego bada się zwierzęta ze wszystkich chorób filogenetyczno dalekie (niezbyt podobne) choć wtedy zwiększa się prawdopodobnienstwo odrzucenia. Świnia jest zwierzęciem nad którym są najbardziej rozwinięte badania. Wszczepienie chromosomu świni by kształcić serce jest jednym z pomysłów.
Należy znaleźć jednak granicę przeszczepienia - gdy popsuło się całe ciało, to można włożyć mózg do innego ciała? Przeszczepić głowę?