Teorie polityczne w kontekście porównawczym

Wykład dla II roku stosunków miedzynarodowych

1 semester 2005/2006

Wprowadzenia albo wyjaśnienia słów kilka.

Wyrażenie teoria a do tego teoria polityczna może budzic przerażenie. Celem wykładu nie jest zastraszanie studentów ale wprowadzenienie oraz zaznajomienie z głównymi nurtami współczesnych teorii politycznych oraz gółwnych punktów dyskusji wokół problemow politycznych.

W codzinnej praktyce politycznej obywatele zwykle nie zastanawiaja sie nad struktura społeczną oraz systemem politycznym w jakim żyją i działają. Działania polityczne prowadzone sa w ramach mniej lub bardziej stabilnego sytemu politycznego, w ramach mniej lub bardziej stabilnej struktury instytucjonalnej, ustalonych technik działania oraz tradycji działania.

Obywatele działaja w systemie społecznym oraz prawno-instytucjonalnych w którym urządzenia społeczne, struktury i role społeczne a także oczekiwania i koncepcje tego co jest możliwe i co jest słuszne i prawe są ustalone i raczej sporadycznie kwestionowane. Wszystkie te milcząco przyjmowane założenia wpływaja na nasze postrzeganie życia społecznego i politycznego. Zwyczajowo wiekszość z nas myśli w ramach tych kategorii i założeń i nie zadaje sobie pytań dotyczacych znaczenia i podstaw tychże oczywistych, jak by sie wydawało, kategorii.

Teoretyczna refleksja nad znaczeniem i podstawą tychże kategorii myślenia ukierunkowana jest na odkrcie zalożen tychze kategorii. Próbuje spojrzeć ponizej kategorii przyjmowanych jako oczywiste i racjonalne. W teorii politycznej zajmujmy sie analiza ich znaczenia, ich naturą a także refleksja nad ich funkcjami społecznymu oraz warunkami zmiany ich znaczeń. Teoria polityczna zadaje podstawowe pytania dotyczace instytucji oraz systemów społeczno-politycznych w jakich ludzie żyja. Badanie teorii politycznych i propagowanych przez nie instytucji politycznych poprowadzi nas poza naszą pozycję wjśćiową w naszych rozważaniach nad tym co jest ważne w życiu społecznym i politycznym, jakie funkcje spełniaja instytucje polityczne, jakie funkcje powinny spełniać, oraz jakie są przyczyny zmiany politycznej. Sam fakt stawiania sobie takich pytań może zmienić nasze zapatrywania polityczne czy ideologie polityczna jaka do tej pory przyjmowaliśmy. Może ale nie musi, co stawianie wyżej wymienionych pytań spowoduje napewno to fakt, ze zdamy sobie sprawę z kompleksowosci życia politycznego oraz z problematycznosci natury przyjmowanych dotychczas ideii.

Oczywistą sprawa jest, że nie każdy ma tendencje do zostania badaczem teorii politycznych. U podstaw konstrukcji wykładu leżalo inne założenie a mianowicie, że sam przegląd teorii politycznych i stawianych przez nie problemów pogłebi zasoby intelktualne i zdolnosci krytycznego myślenia - tak potrzebne w życiu zawodowym jak i obywatelskim.

Podejście krytyczne uświadomi nam nasze uwikłanie w sprawach politycznych i problem naszej odpowiedzialności moralnej za działania lub też zaniechanie działań. Jeden z wymiarów wykładu to nie kwestia moralizatorskiego podejcia, ale wskazanie moralnego wymiaru życia politycznego.

Wykład jest tak skonstruowany aby w sposob jak najprostszy, ale nie prostacki, zapoznać studentów z wachlarzem podejść w teoriach politycznych oraz w teoretyczne problemy relacji miedzy instytucjami społecznymi a politycznymi.

Cel ten bedzie realizowany poprzez zaznajomienie studentów z najważniejszymi podejściami do głównych problemów politycznych a także z najlepszymi oraz najgorszymi kwestiami stawianymi przez poszczególne teorie polityczne.

Struktura i zawartość tematyczna wykładu

Wykład sklada sie z dwóch połaczonych cześci. Każda z cześci zapoznaje studentów z odmiennymi typami problemów oraz odmiennymi sposobami konceptualizacji problemmow świata politycznego.

Cześć I - Teorie społeczno-polityczne spomłeczeństwa nowożytnego.

Nowożytna teoria społeczna i polityczna narodziła sie w Europie na przelomie XVIII i XIX wieku. Była próbą odpowiedzi na pytania generowane przez modernizm. Europa tego czasu przechodziła wielką zmianę społeczną, ekonomiczną a także intellektualną. Wczesne teorie spoleczno-polityczne rożnią się od siebie w zasadniczy sposób ale także łączy je twierdzenie, że zmiana ktora zaszła w Europie tego okresu nie miała żadnych wcześniejszych precedensów w historii świata. Tak zawna `wielka transformacja' stworzyła kontekst jak i wyprodukowała problemy z którymi próbowały się uporać teorie społeczno-polityczne.

Teorie polityczne próbowały udzielić odpowiedzi na pytanie jak ludzi powinni działać i żyć w nowego typu społeczeństwach; co ich łaczy a co dzieli, co odrożnia jedno społeczeństwo od innego itd itd. Lista kluczowych pytań stawianych przez `ojcow założycieli' nowożytnej teorii społeczno-politycznej wyglada nastepująco:

1. Jaką funkcję społeczna pełnią systemy polityczne i jakie są szczegółowe funkcje specyficznych systemów politycznych?

2. Czy instytucje polityczne są konieczne (albo chociaż korzystne) dla stabilnego życia społecznego?

3. Co najbardziej wpływa na naturę systemów społecznych i politycznych oraz jakie są przyczyny zmiany systemów politycznych?

4. Jakie są wplywy instytucji politycznych na życie społeczeństw?

5. Jakie sa cechy charakterystyczne nowożytnych systemów i instytucji politycznych?

Wymienione pytania dotyczą skomplikowanych zagadnien natury spolecznstwa jako całości a nowożytnego społeczeństwa w szczególności. Można znależć wiele sugestii dotyczących odpowiedzi jak i kontrowersji dotyczących i pytań i udzielonych odpowiedzi. Pierwsza część wykładu będzie się koncentrowała na najbardziej wpływowych odpowiedziach udzielonych przez klasykow nowożytnej myśli społeczno-politycznej: Marksa, Durkheima i Webera.

Czesc 2—Analiza i krytyka instytucji i dyskursu politycznego poźnej nowoczesności.

Jesteśmy spadkobiercami nowożytności ale nasze instytucje spoleczne jak i polityczne nie stoja w zastoju ale zmieniaja sie i ewoluują z zawrtoną szybkością. W drugie cześci wykładu zostaną przedstawione współczesne dyskursy polityczne na tle wspolczesnych instytucji politycznych. Główna linia wykładu bedzie prowadziła przez zasadnicze debaty dotyczące pożnej nowoczesności - czy też jak niektrzy wola - post-nowoczesności. Sposób w jakich nasze życie zbiorowe zmieniło się w ostatnich 50 latach oraz wyzwań stojących przed nami.

Przedstawione zostaną podstawowe nurty krytyki teorii klasycznych omawianych w pierwszej cześci wykładu.

Punktem wyjścia bedą wizje demokracji. Przedstawione zostaną zasadnicze założenia społeczne, moralne i epistemologiczne leżące u podstaw dyskursu dotyczącego demokracji.

W szczególności omawiane bedą następujące problemy:

A. do jakiego stopnia klasyczne modele demokracji dostraczają wystaczających środków do opisu i zrozumienia współczesnych instytucji i procesów politycznch ? Jakie sa glówne elementy krytki teorii klasycznych?

B. do jakiego stopnia ideał demokracji jako formy organizacji życia politycznego stanowi cel aspiracji obywatelskich w społeczeństwach współczesnych?

C. czy w świetle analitycznych i normatywnych braków klasycznych modeli demokracji dyskutowanych w (A) i (B) koncepcja demokracji powinna być zachowana czy też koncepcja ta powinna być porzucona na rzecz innego modelu organizacji życia politycznego, który lepiej odpowiada na wyzwania zglobalizowanej/ poźno- modernistycznej / postmodernistycznej sytuacji?

Ta cześć wykładu skoncentruje się na najważniejszych i najbardziej wypływowych teoriach politycznych a mianowicie: teoriach globalizacji, teoriach feministycznych oraz post-strukturalnych.

Tematy wykladow:

Cześć I:

Teorie polityczne a myśl polityczna. Zagadnienia metodologiczne.

Główne nurty współczesnych teorii politycznych: zarys typologii.

Oświecenie: wolność, sprawiedliwość a panstwo narodowe.

Zalożenia liberalizmu etycznego jego wymiar polityczny.

Demokracja, sprawiedliwość i nacjonalizm.

Uniwersalizm, obywatelskość

Sprawiedliwość dystrybutywna a sprawiedliwość społeczna i polityczna

Cześć II:

Struktury polityczne świata współczesnego

Wspolczesny liberalism polityczny (Rawls)

Robert Nozick i jego teoria sprawiedliwości.

Ronalda Dworkina koncepcja równości.

Teorie polityczne komunitaryzmu (Sandel,Walzer, Miller).

Republikanizm i jego teoria polityczna (Pettit).

Multikulturalizm (Parekh, Kymlicka, Barry).

Teorie demokracji(Dahl)

Teorie demokracji deliberacyjnej (Gutman, Thompson, Dryzek).

Feministyczne teorie polityczne (Nussbaum, MacKinnon, Okin, Pateman).

Teorie globalizmu (Wallerstin,Giddens, Beck, Bauman)

Postmodernizm i teorie polityczne.

Wojna sprawiedliwa i wojna przeciw terrorowi

Interwencje humanitarne a problem suwerenności.

Forma zaliczenia wykladu:

Podstawa zaliczenia wykładu będzie przedstawienie do 21 stycznia 2006 pracy pisemnej. Lista tematów zostanie udostępniona na ostatnim wykładzie listopada 2005. Praca pisemna ma być samodzielną pracą badawczą napisaną z zastosowaniem odpowiedniej aparatury (przypisy, cytaty, bibliografia). Praca nie powinna przekraczać 2500 słów.

W pracy studenci mają odpowiedzieć na zadany problem. Celem jest nie tylko podręcznikowa, schematyczna i opisowa odpowiedż ale analiza problemu i przedstawienie własnych argumentów w sposób uporządkowany. Zachęcam studentów do korzystania z godzin konsultacji w celu omówienia problemów związanych z prowadzeniem badań jak i pisaniem pracy.

Plagiaryzm jest niedpuszcalny i w wypadku odkrycia bedzie surowo karany zgodnie z odpowiednimi przepisami dyscyplinarnymi WSAP.

Zalecana literatura:

1. A. Szahaj, E pluribus Unum? Dylematy wielokulturowości i politycznej oprawności, Universitas, Krakow 2004,

2. A. Szahaj, Jednostka czy wspólnota? Spór liberałow z komunitarystami a „sprawa polska”, Aletheia, Warszawa 2000,

3. Oblicza Liberalizmu. Isaiah berlin, John Gray, Steven Lukes, Joseph Raz w rozmowei z Beata Polanowską-Sygulską, Księgarnia Akademicka, Kraków 2003

4. Z. Bauman, Globalizacja, PIW, Warszawa 2000,

5. P. Spiewak, Obietnice demokracji, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004,

6. J. Staniszkis, Władza globalizacji, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003,

7. R. Dahl, Demokracja i jej krytycy, Warszawa 1995,

Literatura sugerowana:

- Z. Krasnodębski, Demokracja peryferii, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2003,

- M. Król, Patriotyzm przyszłości, Warszawa 2004,

- W. Osiatyński, Rzeczpospolita obywateli, Warszawa 2004,

- J. Gray, Dwie twarze liberalizmu, Aletheia, Warszawa 2001,

- J. Gray, Po liberalizmie, Aletheia, Warszawa 2001,

- M. Walzer, O tolerancji, PIW, Warszawa 1999,

- T. Zyro, Boża plantacja. Historia plantacji amrykańskiej, PWN, Warszawa 1994

Czasopisma (na bieżąco):

-The Economist,

- Przegląd Polityczny,

- Krytyka polityczna,

Wykladowca:

Prof. dr Adam Czarnota

Godziny konsultacji sroda 11.15 - 12.45, pokoj Nr 15

2

---