Zagadnienia na Kolokwium [gr 9]

1. Przedmiot i definicja Socjologii

2. Tradycje socjologii [2 etapy rozwoju]

3. specyfika nauk społecznych w odróżnieniu od nauk przyrodniczych

4. w jaki sposób należy interpretować tezę, że człowiek jest istotą społeczną

5. Koncepcja socjologiczna i teologiczna człowieka,

6. Co to jest kontrola społeczna, i jej formy

7. postawa społeczna

8.defincije grupy społecznej,

9. stałe elementy struktury grupy

10. typologia grup społecznych

11. grypy pierwotne i wtórne

12. struktura społeczna, a skład społeczny

13. schematy ujmowania struktury społecznej

14. dwa sposoby interpretowania zmian struktury społecznej w Polsce współczesnej.

Władysław Markiewicz: Socjologia - to nauka, która interesuje się przede wszystkim procesami zachodzącymi w zbiorowościach ludzkich, a pojedynczym człowiekiem tylko tyle na ile jest on w swoim postępowaniu i właściwościach determinowany przynależnością do tych zbiorowości.

Stanisław Ossowski uważał, że Socjologia rodziła się 2-krotnie:

I - kiedy A. Comte nadał jej nazwę, określił przedmiot i metody, jakimi powinna się posługiwać, [socjo - społeczny, logika - nauka]

II - XIX/XX wiek kiedy to pojawiają się pierwsze badania empiryczne .

Okresy rozwoju myśli socjologicznej:

1. -okres przednaukowy - od czasów najdawniejszych do I połowy 19 wieku - charakteryzuje się tym, iż socjologia jako odrębna dyscyplina naukowa jeszcze nie istnieje, zaś sprawy społeczne poruszane są przy okazji uprawiania innych dyscyplin naukowych np. filozofii [Arystoteles, Platon, Monteskisz, św. Tomasz, Augustyn, utopiści - i ich poglądy na temat człowieka i społeczeństwa - odsyłam do historii doktryn politycznych i prawnych - L. D.]

Problemy, które weszły do zainteresowań socjologii były podejmowane od czasów starożytnych, przez ówczesnych filozofów:
Arystoteles (dzieło polityka - aspekt rodzinny - jako pierwszy określił człowieka jako istotę społeczną, skoro człowiek jest istotą społeczną nie potrafi żyć sam - dąży do życia w rodzinie rodzina nie jest w stanie zaspokoić potrzeb wszystkich członków dlatego też rodziny łączą się w gminy a gminy w państwo, które zaspokaja wszystkie potrzeby członków, klasowy i podział społeczeństwa ze wzg. na zamożność - dzielił społeczeństwo na bogatych średniozamożnych i biednych)
Platon (państwo idealne - 4 tysiące mieszkańców, podział na filozofów, strażników, wytwórców), św. Tomasz, św. Augustyn, Utopiści z okresu średniowiecza, oni zastanawiali się, jak funkcjonuje społeczeństwo, jak ma się zmieniać by funkcjonowało prawidłowo.
Monteskiusz (funkcja determinizmu geograficznego - determinizm geograficzny, kierunek w nauce, zwł. w geografii i naukach pokrewnych (historii, socjologii, ekonomii), zakładający, że decydującym (a zdaniem niektórych badaczy — wyłącznym) czynnikiem warunkującym wszelkie formy działalności człowieka jest środowisko geogr. (traktowane jako synonim środowiska przyr.); wywarł wpływ m.in. na rozwój ekologii społecznej)

Saint-Simone - przedstawiciel Utopizmu (zauważył występowanie klasy robotniczej)

2. - Socjologia systemów (gabinetowa, spekulatywna) (II etap) - XIX(1837 r. - przełomu XIX i XX w) (powstają wielkie systemy społeczne, systemy socjologiczne - mają one jednak luźny związek z rzeczywistością społeczną - istnieje już socjologia jako samodzielna dyscyplina naukowa, jednak nie prowadzone są badania empiryczne (Comte, Marks, Spencer,) socjologowie, usiłowali poniekąd zsyntetyzować całą dostępną wówczas wiedzę o społeczeństwie, szukając jakichś zasadniczych prawidłowości rzutujących na zmiany.
A. Comte, uważał, że ludzkość swej historii przechodzi przez zasadnicze 3 fazy dominującego typu myślenia - teologiczne, metafizyczne, pozytywne (naukowe).

Teologiczne, myślenie o świecie zdominowane jest rozważaniem o tym co nadprzyrodzone, religijne i boskie

Metafizyczne, odwoływanie się do filozoficznych przemyśleń nad istotą zjawisk oraz rozwój matematyki, logiki i innych neutralnych sposobów myślenia,

Pozytywne - czyli naukowe, gdzie dominującym sposobem gromadzenia wiedzy jest nauka, czuli uważna obserwacja faktów empirycznych usystematyzowana weryfikacja teorii,

3. etap -socjologia empiryczna Pod koniec wieku XIX pojawia się nowy etap rozwoju socjologii (III etap, - pierwsze badania empiryczne), coraz częściej badacze swoje analizy życia społecznego zaczynają opierać na konkretnych badaniach. E. Durkheima prowadził badania w oparciu o dane urzędowe nad uwarunkowaniami samobójstw we Francji. Z jego analizy wynikało, co następuje, mianowicie: mieszkańcy miast popełniają je 4-5 razy częściej niż mieszkańcy wsi. Mężczyzny 3-4 razy częściej niż kobiety. 3 razy częściej protestanci niż katolicy. Zawodowi wojskowi i policjanci. Również wyróżnił ono pewne typy samobójstw, które uchodzą za klasyczne: samobójstwo - anomijne, egoistyczne, altruistyczne.

Inny francuz G. Le Play - prowadził ankiety nad budżetami domowymi rodzin robotników francuskich i stwierdził, że wbrew twierdzeniom socjalistów (że zaostrza się wyzysk klasy robotniczej) rodziny te dysponują pewnymi zasobami finansowymi.

Wg K. Znanieckiego, który wspólnie z Amerykaninem W. Thomasem prowadził badania nad emigracją Polaków w USA. Otóż swoje badania opierali one na zbiorze kilku tysięcy listów i kilkudziesięciu pamiętników przesyłanych z USA do Polski i na odwrót. W efekcie ich pracy powstało dzieło „Chłop polski w Europie i Ameryce”. Metoda ta nosi w socjologii miano metody biograficznej (rzadko stosowana obecnie).

W latach 30-tych zaczęli wykorzystywać: metodę historyczno porównawczą, wywiad standaryzowany, operacja kontrolowana, techniki eksperymentalne, metoda socjometryczna.

Różnice między naukami przyrodniczymi a naukami społecznymi:

1. W naukach przyrodniczych istnieje zasadnicza różnica pomiędzy przedmiotem badania, a badającym podmiotem. Natomiast w naukach społecznych, badacz jest częściom badanej rzeczywistości.

2. Historyczny charakter nauk ścisłych i ahistoryczny charakter nauk społecznych.

3. Wpływ rezultatów badań na badaną rzeczywistość społeczną i brak takiego wpływu w naukach przyrodniczych

4. Rola intuicji - występuje zarówno w naukach społecznych jak i w naukach przyrodniczych w roli heurystycznej (heurystyka - sztuka stawiania hipotez) na tym kończy się rola intuicji w naukach ścisłych; w naukach społecznych intuicja występuje również w roli explanacyjnej (explanum - wyjaśnienie)

(socjometria - metoda badani małych grup społecznych)

Reakcje na wpływ społeczny

Uleganie - zachowanie motywowane pragnieniem uzyskania nagrody lub uniknięcia kary, trwające tak długo, jak długo istnieje obietnica nagrody lub groźba kary.

Jest to reakcja najmniej trwała, a efekty jej są najbardziej powierzchowne, ponieważ ludzie ulegają naciskowi jedynie po to, aby uzyskać nagrodę lub uniknąć kary. Zależy ona od stałego nadzoru czynników dysponujących nagrodami lub karami. Głównym komponentem w uleganiu jest władza, jaką dysponuje osoba oddziałująca poprzez przydział nagród za uległość i wymierzanie kar za brak uległości. Istnieją okoliczności zwiększające trwałość tej reakcji, polegające na zobowiązaniu się do kontynuowania interakcji z osobą, która wywołała pierwotny akt uległości. Jest to model uczenia się społecznego tzw. modyfikacji zachowań, polegający na dążeniu do wyeliminowania niepożądanego i nieprzystosowanego zachowania przez karanie tego zachowania lub nagradzanie zachowań alternatywnych. Formą uległości jest posłuszeństwo.

Identyfikacja - reakcja na wpływ społeczny wywołana pragnieniem danej jednostki upodobnienia się do osoby, od której pochodzi to oddziaływanie, po to, aby podwyższyć swoją samoocenę w relacji do osób, z którymi się identyfikuje, a nie po to, aby takie zachowanie dawało jej samo przez się zadowolenie. Jednostka, z którą się identyfikujemy nie musi być obecna, ale musimy darzyć ją nieustającym szacunkiem. Głównym komponentem w uleganiu jest atrakcyjność osoby, z którą jednostka się identyfikuje.

Internalizacja - zachowanie polegające na akceptacji przekonań osób godnych zaufania i włączenia ich w nasz system wartości. Motywem zinternalizowania danego przekonania jest pragnienie, aby mieć słuszność, które jest potężną samopodtrzymującą się siłą. Jest to najbardziej trwała reakcja na wpływ społeczny, pozwalająca na dużą elastyczność zachowania. Głównym komponentem w uleganiu jest wiarygodność osoby dostarczającej informacji.

Koncepcja Socjologiczna i Teologiczna Człowieka

***koncepcja socjologiczna - osobowość ludzka jest rezultatem samokształowania się człowieka oraz oddziaływania na niego naturalnego środowiska, w jakim żyje. Jednostka ludzka zyskuje człowieczeństwo dopiero dzięki życiu społecznemu, „ludzkość” człowiek uzyskuje żyjąc w społeczeństwie - życie społeczne jest warunkiem istnienia jednostki ludzkiej jako istoty społeczno - kulturalnej. Osobnik z gatunku homo sapiens - nie rodzi się „ludzki”, a swoje człowieczeństwo zyskuje dopiero żyjąc w społeczeństwie.

***koncepcja teologiczna - człowiek będący tworem Boga rodzi się „ludzki”, owa ludzkość tak wybitnie odróżniająca człowieka od zwierzęcia pochodzi od Stwórcy, życie społeczne jest bez znaczenia dla rozwoju jednostki ludzkiej.
dzikie dzieci,

[np. Kasper Hauser - urodzony w 1812 roku na Węgrzech, więziono go przez 16 lat, nigdy nie widział ludzkiej twarzy, był wyizolowany od ludzi - po tym okresie chodził z trudem, nie umiał mówić, nie był świadomy obyczajów społecznych,

chłopiec Heski -schwytali go myśliwi w Hesji w 1341 roku, według przekazu kroniki uciekał on myśliwym na czworakach razem z wilkami, wkrótce po odnalezieniu zmarł nie przystosowawszy się do kultury ludzkiej,

chłopiec Islandzki - znaleziony wśród owiec, przypomniał zwierzęta z którymi przebywał, beczał jak owca, a w stosunku do ludzi był zawsze niechętny i dziki,

chłopcy Litewscy - znalezieni wśród niedźwiedzi - jedli surowe jarzyny i mięso, sypiali zwinięci w kłębek, z trudem nauczono ich chodzić w pozycji pionowej i mówić artykułowanym językiem,

„Małpa i dziecko” - państwo Kellegowie wychowywali własne dziecko - Donalda z szympansem - Gua. Szympans był mocniejszy fizycznie niż Donald, nauczył się jeść łyżeczką, pić ze szklanki, otwierać drzwi i czynił to wszystko lepiej niż dziecko ludzkie. Nauczył się wielu dźwięków, ale nigdy nie nauczył się mowy ludzkiej, nie umiał mówić i nie mógł rozumnie myśleć.

„Anna i Izabela” - znalezione w USA, trzymane od urodzenia w całkowitym odosobnieniu, nie umiały mówić, nie umiały skupić uwagi, nie rozpoznawały osób, nie rozumiały poleceń. Dopiero dzięki długotrwałym wysiłkom, polegającym na metodycznym oddziaływaniu wychowawczym, nauczono je mówić, pisać i czytać, bawić się z dziećmi, jeść według przyjętych zwyczajów. Izabela osiągnęła z czasem poziom rozwoju umysłowego i psychicznego dziecka w jej wieku.

Przykłady dzikich dzieci dowodzą, ze człowiek pozbawiony rodziny, żyjący poza państwem, narodem, poza społeczeństwem nie jest w stanie rozwinąć swej osobowości jako istota społeczno - moralna. Dlatego też koncepcja socjologiczna człowieka jest prawdziwa, gdy głosi, że człowiek przez życie społeczne dochodzi do pełni człowieczeństwa, koncepcja teologiczna zaś jest prawdziwa, gdy tłumaczy genezę pochodzenia i kultury oraz przeznaczenie istoty ludzkiej [człowiek rodzi się „ludzki” - dzieci zdziczałe przywrócone środowisku ludzkiemu rozwijają w sobie cechy i właściwości człowieka,]

Obydwie te koncepcje są słuszne, ale patrząc z różnych stron na człowieka, ujmują go w innej płaszczyźnie jedna mówi o jego pochodzeniu [teologiczna], druga o jego rozwoju [socjologiczna]. Nie mogą sobie przeczyć. Przeciwnie uzupełniają się, przyczyniając się do stworzenia pełnej prawdy o człowieku: człowiek rodzi się „ludzki', a pełnię swego rozwoju osiąga dzięki społeczeństwu.

Człowiek jako istota społeczna

Po raz pierwszy myśl tę wypowiedział Arystoteles, ze względu jednak na jej ogólnikowość można ja rozumieć na 4 sposoby:

1. Nie ma człowieka poza społecz. Człowiek swoje cechy ludzkie kształtuje wyłącznie obracając wśród innych ludzi w środowisku społ. Na rzecz słuszności tej tezy (interpretacji) przemawiają opisywane w literaturze etnograficznej dzieci, które z różnych powodów wychowywały się wśród zwierząt lub żyły w totalnej izolacji.

2. Człowiek jest istotą społeczną to tyle, że jest takim jakim jest społeczeństwo, które go ukształtowało. Przyjmuje on od niego pewne wartości, normy, wzory zachowań, które różnią go od ludzi poddanych oddziaływaniu innego społeczeństwa lub innych społ.

3. Człowiek jest istotą społeczną to tyle, że posiada z natury instynkt społeczny, chęć życia w gromadzie. Jednak nie wiemy i zapewne nie dowiemy się czy tego typu interpretacja jest słuszna, gdyż znamy tylko takich ludzi, których ukształtowało społeczeństwo, a społeczeństwo być może wyrobiło w jednostce potrzebę życia w gromadzie. Wszelkie eksperymenty na ludziach mają charakter niehumanitarny.

4. Człowiek jest istotą społeczną to tyle, że powinien działać dla dobra społeczeństwa. Interpretacja ta ma charakter pewnej normy, a w związku z tym nie jest ona ani prawdziwa ani fałszywa. Możemy uznawać ją za słuszną lub nie. Poza tym nie można jednoznacznie określić, co służy dobru społecznemu.

Akulturacja - socjalizacja - wychowanie

Tym mianem określa się 3 zazębiające się procesy, które umożliwiają człowiekowi funkcjonowanie w społeczeństwie (dotyczą różnych aspektów oddziaływania społeczeństwa na człowieka).

Akulturacja jest pojęciowo najszersza, oznacza wszechstronne i całościowe oddziaływanie na jednostkę społeczeństwa i warunków przyrodn., w których funkcjonuje.

Socjalizacja (uspołecznienie) - wszczepienie w osobowość człowieka pewnych norm, wartości, typów zachowań, ocenianych pozytywnie i negatywnie.

Wychowanie - oznacza wszczepianie w osobowość człowieka pewnych wzorów, norm pożądanych przez grupę i pozytywnie wartościowanych.

Kontrola społeczna

Kontrola społeczna - zespół czynników kształtujących zachowanie jednostki w sposób społecznie pożądany.

Rodzaje kontroli społecznej:

*prawo - skodyfikowany system norm charakteryzujący się sankcją prawną wykonywaną przez aparat władzy państwowej.

*moralność - pozwala sklasyfikować własne postępowanie w kategorii dobra i zła, sankcja: wyrzuty sumienia

*religia - forma światopoglądu- sankcje o charakterze nadprzyrodzonym [dotyczą tylko wiernych]

*zwyczaje, obyczaje
zwyczaj -jest to ustalony sposób zachowania się, za złamanie norm zwyczajowych nie grożą żadne sankcje,

obyczaj - jest to ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże pewne oceny moralne i naruszenie którego wywołuje sankcje negatywne [np. wyśmianie, wyizolowanie, wytknięcie]

Poszczególne systemy normatywne różnią się rodzajem sankcji.

Relatywizm systemów normatywnych - w zależności od społeczności dana norma może być postrzegana jako dobra bądź jako zła.

Anomia - to zjawisko braku norm lub zaniku obowiązujących norm. [definicja wg. E. Durkheima]

Rola społeczna

Rola społeczna - to uwzorowany wzorowany sposób zachowania, którego grupa oczekuje od jednostki ze względu na zajmowaną pozycję społeczną.

Pozycja Społeczna

Pozycja społeczna - [R. Linton] - zespół praw i obowiązków jednostki [miejsce jakie zajmuje na drabinie stratyfikacyjnej] [pozycja przypisana, pozycja osiągana]

Interakcja społeczna - wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek polegające na tym, że zachowanie jednej jednostki jest bodźcem do zachowania innej jednostki.

Postawa społeczna

Postawa - w socjologii spotykamy się z dwoma rozumieniami tego pojęcia:

~postawy jako definicji sytuacji, jakiej dokonuje jednostka podejmując interakcję skierowana do określonej osoby jako partnera interakcji [jak jednostka odbiera daną sytuację]

~jakio element osobowości - gotowość jednostki do określonego zachowania się względem danego przedmiotu postawy.

Dokonywanie strukturalizacji - wyodrębnienie przez jednostkę tego co w danej sytuacji jest najważniejsze i dopasowanie do tego zachowania.

Postawa - [S. Nowak] gotowość, dyspozycja lub predyspozycja do określonego zachowania wobec danego przedmiotu postawy.

Każda postawa obejmuje następujące komponenty:

*poznawczy - prezentuje wiedzę jednostki o różnym stopniu pewności

*emocjonalno - oceniający - zawiera uczucia pozytywne bądź negatywne względem przedmiotu postawy. Są to trwałe uczucia upodobania lub uprzedzenia. Ten komponent powinien posiadać walencję [powinien być bądź pozytywny bądź negatywny, nie powinien być obojętny]

* behawioralny - określone zachowanie jednostki.

Podział postaw:

~postawy pełne i niepełne

*postawa pełna - ma miejsce wówczas, kiedy występują wszystkie komponenty postawy

*postawa niepełna - jeżeli bark któregoś z komponentów [musi jednak występować komponent poznawczy]

~postawy spójne i niespójne

*postawy spójne - spójność postawy zachodzi wówczas, gdy kierunek walencji każdego komponentu jest taki sam;

*postawy niespójne - kierunek walencji komponentów jest różny

~postawy realne i ideacyjne

*postawa realna - to postawa tworzona przez jednostki w tok swych czynności

*postawa ideacyjna - to postawa konstruowana przez jednostki mówiące lub piszące

~postawy z centralnego trzonu postaw i spoza centralnego trzonu postaw

*postawy z centralnego trzonu postaw - ukształtowane jeszcze w dzieciństwie, są rzadko zmieniano, dotyczą religii, moralności itp.

*spoza centralnego trzonu postaw - wtórne, często zmieniane,

Konformizm - zmiana zachowania lub opinii jednostki pod rzeczywistym lub wyobrażonym wpływem grupy,

Przeciwieństwo: nonkonformizm, dewiant, indywidualista itp.

Konformizm

Pojęcie konformizmu - jest to swego rodzaju uniformizm, zachowania członków grupy, lub też uleganie naciskom grupy. Konformizm jest to zmiana zachowania lub opinii danej osoby, spowodowana rzeczywistym lub wyobrażonym naciskiem ze strony jakiejś osoby lub grupy ludzi. Człowiek żyje w stanie napięcia między wartościami związanymi z indywidualnością a wartościami związanymi z konformizmem.

Cechy grupy wywierającej nacisk:

• wielkość grupy - im większa jest grupa wywierająca nacisk, tym większy jest stopień konformizmu jednostki w grupie,

• jednomyślność grupy - jeśli grupa wywierająca nacisk jest jednomyślna, to nacisk ten jest skuteczny w tym sensie, że mniej osób może mu się oprzeć,

• skład grupy - im wyższe są kompetencje lub wyższa jest pozycja społeczna osób wywierających nacisk, tym bardziej jest on skuteczny i w tym większym stopniu ulegają mu osoby,

• spoistość grupy - im grupa jest bardziej spoista, tym większy nacisk grupowy wywiera na jednostkę.

Elementy siły nacisku wywieranego przez grupę:

• im mniej jasne jest zadanie czy sprawa, której dotyczy nacisk grupowy, tym bardziej jest on skuteczny,

• im trudniejsze jest zadanie, tym bardziej skuteczny jest nacisk grupowy na osoby je realizujące,

• jeśli nacisk grupy odnosi się do dotychczas akceptowanych norm, to akcentacja nowych norm będzie znacznie trudniejsza niż wówczas, kiedy nacisk dotyczy spraw znanych.

Cechy osób poddawanych naciskowi grupy:

• istnieje korelacja między konformizmem a płcią osób poddawanych naciskowi (kobiety łatwiej poddają się naciskowi i mają mniejsze szansę w nakłanianiu do konformizmu mężczyzn),

• istnieje związek między inteligencją a uleganiem lub nie naciskowi grupy,

• istnieje związek między zdolnością abstrakcyjnego myślenia a nieuleganiem naciskowi grupy,

• łatwiej ulegają naciskom grupy ludzie nie mający wiary we własne siły, którzy mają niską samoocenę, poczucie niższości i lęk,

• nie ulega naciskowi grupy osoba posiadająca duże przekonanie o własnych kompetencjach w jakiejś dziedzinie,

• im wyższa pozycja osoby w danej grupie, tym mniejszy wpływ grupy na jednostkę,

• osoba mająca silnie rozwiniętą motywację do bycia w grupie będzie konformistą, jeśli konformizm ten pozwoli jej tę motywacje zrealizować.

Powody konformizmu:

• potrzeba uzyskania informacji - grupa jest dla jednostki źródłem informacji na temat niejasnej rzeczywistości. Zachowanie innych przekonuje jednostkę, że jej pierwotna ocena, bądź nawet własne emocje były błędne,

• chęć uniknięcia kary (odrzucenie lub wyśmianie) albo uzyskania nagrody (przyjaźń lub akceptacja) ze strony grupy.

Względna trwałość konformizmu

Czynniki powodujące osłabienie konformizmu z punktu widzenia osoby podlegającej naciskowi grupy:

• znalezienie osoby podzielającej nasze stanowisko, nie będącej zarazem naszym sprzymierzeńcem rozbije jednomyślność grupy, a jej liczebność nie ma wówczas znaczenia,

• spowodowanie, abyśmy byli zaangażowani w naszą pierwotną ocenę,

• nasza wysoka samoocena,

• nasza silna pozycja w grupie,

• różnice kulturowe,

• płeć (mężczyźni są mniej konformistyczni niż kobiety).

Czynniki powodujące nasilenie konformizmu z punktu widzenia podmiotu wywierającego nacisk na jednostkę:

• źródłem oddziaływania społecznego jest jednostka (podobna do nas, ekspert,
  autorytet), a nie grupa,

• skład grupy (specjaliści, osoby znaczące, ich podobieństwo do nas).

Czynniki konformistycznego zachowania anonimowych świadków zdarzeń:

• dyfuzja odpowiedzialności - przeniesienie odpowiedzialności na dużą liczbę postronnych osób obserwujących to samo zdarzenie,

• brak poczucia wspólnoty i możliwości bezpośrednich kontaktów twarzą w twarz

Nie zawsze konformizm jest przystosowawczy, a nonkonformizm nieprzystosowawczy, ponieważ są dramatyczne sytuacje, w których konformizm może mieć zgubne i tragiczne konsekwencje.

Grupy społeczne

Definicja grupy społecznej:

~stanowisko obiektywistyczne - grupę społeczną rozumie się jako pewną całość ze względu na stosunki zachodzące między członkami grupy. Czy dany zbiór ludzi jest grupą decyduje zewnętrzny obserwator.

~stanowisko subiektywistyczne - kładzie akcent na to, że zbiór ludzi jest grupą, jeżeli łączy ich więź społeczna. Członkowie grupy są przekonani, że stanowią pewną całość, która z punktu widzenia członka grupy różni się czymś od innych całości.

~ Jerzy Józef Wiatr grupą społeczna nazywa 2 lub więcej jednostek, między którymi istnieje określony stosunek społeczny. Grupa istnieje wtedy gdy jej członkowie wchodzą ze sobą w jakiś typ kontaktu.

~Według Jana Szczepańskiego - grupa społeczna to pewna liczba osób [co najmniej trzech: A.B,C, gdyż osobnik A pozostaje w stosunku do tego, co się dzieje między B i C], powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez pewną instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.

Stałe elementy budowy grupy:

1. Członkostwo - ustalenie kryteriów, kto może być członkiem grupy:

• realne - grupa kogoś uważa za swojego członka i on również uważa się za członka danej grupy i aktywnie w niej uczestniczy;

• ideologiczne - charakteryzuje się asymetryczną relacją tzn. ktoś uważa się za członka grupy, zaś grupa nie uważa lub odwrotnie; występuje w grupach etnicznych lub wyznaniowych

2. Identyczność (tożsamość grupy) - określenie pewnych wyróżników, pewnych cech, które dają poczucie odrębności grupie; może to być mundur, czapka, znaczek, legitymacja.

3. Ośrodki integracji

• o charakterze materialnym - lokal, budynek, terytorium

• o charakterze symbolicznym - sztandary, hymny, pieczęcie, godła

4. Cel (odpowiedź na pytanie po co dana grupa istnieje, jaki jest sens istnienia) i zadania grupy - pewne kroki o charakterze cząstkowym, które przybliżają osiągnięcie celu grupowego.

Pozycje i role społeczne to struktura, organizacja grupy. Mówiąc o strukturze grupy wskazujemy na powiązania między pozycjami w grupie.

Struktury grupowe mają charakter hierarchiczny i ze względu na rodzaj stosunków wiążących z sobą poszczególne pozycje wyróżnia się następujące struktury grupowe:

~struktura władzy - obejmuje powiązania pomiędzy pozycjami, które mają wpływ na decyzje innych i pozycjami podległymi tym pozycjom. Poszczególne pozycje wiążą z sobą stosunki władzy, osoba zajmująca wyższą pozycję w grupie może kontrolować osoby zajmujące niższe pozycje;

~struktura socjometryczna - to struktura, która określają stosunki lubienia i nielubienia się [atrakcyjność interpersonalna - atrakcyjność pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych].

~struktura komunikowania się - ma miejsce wówczas, jeżeli wzajemne pozycje i relacje między nimi określa liczba informacji do nich docierających, to stosunki wiążące ze sobą pozycje określone ilością przekazywanych informacji i liczbą kanałów informacyjnych.

~struktura awansu - powiązania pomiędzy poszczególnymi pozycjami uwarunkowane są możliwością obejmowania wyższych pozycji w strukturze grupy.

Każda grupa społeczna posiada wszystkie te struktury.

Typologia grup społecznych

Kryteria podziału:

~kryterium wielkości:

*grupy małe [mikrostruktury] np. rodzina:
--wszyscy członkowie w tych grupach są w stanie wchodzić w osobiste, bezpośrednie styczności i stosunki społeczne;

--są niesamoistne - funkcjonują w ramach większych całości
--nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb swoich członków;

*grupy duże [makrostruktury] np. Unia Europejska, (państwo) :
--przeważają styczności pośrednie
--są samoistne - funkcjonują samoistnie, nie funkcjonują w obrębie większych całości,

--zaspokajają wszystkie potrzeby swoich członków;
*grupy pośrednie [mezogrupy]

~ze względu na typ więzi łączących członków grupy:

*grupy formalne:

--przeważa więź o charakterze bezosobowym;
--funkcjonowanie ich wyznaczone jest przez pewne przepisy;
--przynależność wyznaczają pewne przepisy, statuty;

*grupy nieformalne:

--przeważają więzi o charakterze osobowym;
--powstają samorzutnie;
--należy się do nich dobrowolnie;
--istnieją w obrębie grup formalnych;
~ze względu na stopień trwałości tej więzi:

*grupy krótkotrwałe, sporadyczne, efemeryczne, - istnieją z okazji jakiegoś wydarzenia i rozpadają się po jego ustaniu;

*grupy mające charakter ciągły - to takie, które są w stanie przetrwać dłużej niż jedno wydarzenie, występuje w nich ciągła realizacja zadań, ciągłość form organizacyjnych i schematów działania oraz ciągłość więzi społecznej,

~ze względu na charakter członkostwa w grupie:

*grupy o członkostwie automatycznym [naturalnym] - rodzina, naród

*grupy o członkostwie dobrowolnym

~ze względu na typ solidarności członków grupy:

*wewnętrzne - to grupy, do których należymy

*zewnętrzne - to grupy dla nas obce

Charakter członkostwa w danej grupie jest często względny. Grupa, które były dla nas zewnętrzna może z czasem stać się wewnętrzna, [np. Derby piłkarskie - kibicujemy drużynie A, gdy nasza drużyna przegra z drużyną B, a nasze miasto będzie reprezentowane w szerszej skali przez drużynę B - bardzo często się zdarza, że w ogólnokrajowych rozgrywkach kibicować będziemy drużynie B [staje się dla nas wewnętrzna], która to w czasie derbów była grupą zewnętrzną]

~podział na

*grupy inkluzywne - łatwo można do nich wstąpić i wystąpić z nich (partie polityczne, związki zawodowe)

* grupy ekskluzywne - stanowią wysokie kryteria, niemożliwe bądź trudne do spełnienia dla przeciętnego uczestnika społ. (stowarzyszenia twórcze, naukowe).

Podział grup społecznych według F. Tommiesa

*wspólnoty - to grupy, w których występuje wola organiczna - spontaniczna, irracjonalna, kierująca się motywami emocjonalnymi. Temu rodzajowi więzi odpowiadają stosunki naturalne. Ten rodzaj grup oparty jest więc o stosunki pokrewieństwa - stosunki naturalne [rodzina, ród, klan], przyjaźni [grupy przyjacielskie, towarzyskie, rówieśnicze], sąsiedzkie [wieś, gmina].

*społeczeństwa zorganizowane - to grupy oparte na woli racjonalnej - refleksyjnej, świadomej, obejmującej rozważanie i myślowe sformułowanie środków i celu, do którego działanie jednostki jest skierowane. Temu rodzajowi więzi odpowiadają stosunki umowne, kontraktowe. Ten rodzaj grupy oparty jest na porozumieniach między jednostkami dla osiągnięcia czy realizacji określonych celów [spółki, związki, zrzeszenia].

Wspólnoty to grupy, do których należymy, realizujemy w nich całość stosunków społecznych. Społeczeństwa zorganizowane są to grupy umowne, które powstają do realizacji określonych celów.

Powyższa typologia znalazła swoje rozwinięcie i przedstawienie w odmiennej szacie terminologicznej w pismach Charlesa H. Cooleya. Dzieli on grupy według kryterium historycznego i biologicznego pierwszeństwa w historii życia społecznego ludzi i w historii życia jednostki na:
*grupy pierwotne - oparte na stosunkach pokrewieństwa [rodziny], przyjaźni [grupy towarzyskie i rówieśnicze] oraz na stosunkach sąsiedzkich [społeczności lokalne];
W grupach pierwotnych występują styczności bezpośrednie i obejmują swoim zasięgiem całość stosunków społecznych, jednostka należy do nich całą swą osobowością, płaszczyzny obcowania są wielorakie, cechuje je wysoki poziom identyfikacji członków z grupą
*grupy wtórne, pochodne, umowne, - grupy powstałe na podstawie porozumień międzyludzkich.

, W grupach wtórnych - występują styczności pośrednie, jednostki realizują jedynie pewien zakres swych zainteresowań. Jednostka występuje w nich w charakterze i roli funkcjonariusza, obcowanie dokonuje się jedynie w płaszczyźnie pełnionych funkcji, są to więc stosunki między cząstkowymi „osobowościami”.

Teoria grup odnieśnienia

Grupą odniesienia może być grupa społeczna, jednostka, a nawet pewne cechy jednostki. Grupy odniesienia mogą być pozytywne jak i negatywne. Wskazanie właściwej grupy odniesienia mobilizuje do określonego działania.

Wyróżniamy dwa rodzaje grup odniesienia:

*grupy odniesienia porównawczego - grupy, w których jednostka postrzega siebie i innych, co pozwala jej określić swoją tożsamość oraz ustalić rodzaj swojego postępowania [z reguły jednostka do tych grup, do których się porównuje]

*grupy odniesienia normatywnego - są to grupy, z których jednostka czerpie dla siebie wartości i normy zachowania..

Struktura Społeczna i Skład Społeczny

Struktura społeczna - powiązania społeczne występujące między warstwami, kategoriami społeczno - zawodowymi.

Stanisław Ossowski: Struktura społeczna - to system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii zarówno w organizacyjnej jak i nie organizacyjnej formie, zaś strukturę klasową traktować należy jako szczególnie doniosły aspekt struktury społecznej.

Skład społeczny - to podział społeczeństwa ze względu na mało doniosłą społecznie cechę.

Różnica między strukturą, a składem społecznym:

1. W strukturze społecznej pomiędzy poszczególnymi elementami [klanami, warstwami itp.] występują stosunki i dystanse, w składzie społecznym jest ich brak.

2. Zmiana jednego elementu struktury społecznej powoduje zmianę kolejnych elementów i w efekcie zmianę całej struktury społecznej. W składzie społecznym zmiana jednego elementu nie powoduje tych zmian.

Te same elementy w zależności od okoliczności raz są elementami składu społecznego, a raz struktury społecznej. Np. W Polsce okresu międzywojennego odsetek cudzoziemców wynosił ponad 35% - był to wskaźnik na tyle duży, że można było mówić o cudzoziemcach jako o elemencie struktury społecznej. Obecnie cudzoziemcy stanowią jedynie około 3% ogółu mieszkańców Polski - można, więc mówić o nich jako elemencie składu społecznego.

3 uniwersalne schematy ujmowania struktury społecznej:

Ossowski wyróżnił trzy podstawowe schematy struktury społecznej (o charakterze uniwersalnym).

*** Schemat dychotomiczny - oparty na zasadzie konfliktu. Społeczeństwo dzieli się na dwie przeciwstawne sobie części (bogaci - biedni, rządzący - rządzeni, ludzie wolni - niewolnicy, my - oni). Zakłada, że między nimi tkwi konflikt (o bogactwo, władzę).

Teorie konfliktowe: [schemat dychotomiczny]

1. teoria marksistowska - Marks zakładał, że społeczeństwa w toku rozwoju przechodzą fazy. Są to:
*wspólnota pierwotna, [brak konfliktu, gdyż ten pojawia się wraz pojawieniem się nadwyżki produktów, której to jest brak]
*niewolnictwo, [konflikt pomiędzy niewolnikami, a ich właścicielami]
*feudalizm, [konflikt pomiędzy chłopami, a feudałami]
*kapitalizm [konflikt pomiędzy robotnikami, a kapitalistami]
*socjalizm [socjalizm jak i komunizm z teoretycznych założeń wyklucza istnienie konfliktu]
*komunizm
Ich cechą, poza wspólnotą pierwotną, było występowanie w nich dwóch klas podstawowych. Stosunki wzajemne między tymi klasami rzutować miały na funkcjonowanie społeczeństwa jako całości,
2. teoria konfliktu funkcjonalnego [Coser] - konflikt jest niezbędny do funkcjonowania całego społeczeństwa, źródłem konfliktu jest różnica poglądów, opinii, jest ona niezbędna dla dalszego rozwoju społeczeństwa.

3. teoria Ralfa Dahrendorfa - na strukturę społeczną składają się związki społeczne [partie polityczne, związki zawodowe, kościoły itp.]. W każdym związku istnieje podział na rządzących i rządzonych, konflikt zachodzi między tymi kategoriami.

4. koncepcja technokratyczna:

**według T. Veblena: - W „teorii klasy próżniaczej” szczególną role w społeczeństwie przypisuje technikom, inżynierom, od których zależy postęp techniczny rzutujący na postęp społeczny. Kapitaliści są klasą próżniaczą, ponieważ żyją z kapitału, a nie tworzą własną pracą produkcji. Wyraził przypuszczenie, że zostaną oni wyparci, ze struktury społecznej, a ich miejsce zajmą technokraci. Podstawowy konflikt będzie zachodził pomiędzy technokratami, a resztą społeczeństwa.

**według Jamesa Burnhama - w dziele „Rewolucja menadżerów” dowodzi, iż Marks mylił się twierdząc, ze własność środków produkcji daje nad nimi kontrolę, twierdził, że jest wręcz odwrotnie. Zauważył, że w społeczeństwie amerykańskim wytwarza się klasa zawodowych kierowników - menadżerów, którzy przez to, że kontrolują środki produkcji stają się ich właścicielami. Konflikt zachodzi pomiędzy menadżerami, a resztą społeczeństwa.

5. Koncepcja merytokratyczna (łac meritum - zasługa, cratos - władza) - Daniel Bell, Brzeźiński
   Merytokracja - rządy ludzi, którzy własną wiedzą zasługują na zajmowanie najwyższych pozycji. Po II wojnie światowej miała miejsce tzw. rewolucja naukowo - technologiczna. Można mówić o jej dwóch aspektach:

**aspekcie ilościowym -gwałtownie wzrasta liczba wynalazków i odkryć;

**aspekcie jakościowym - stale skraca się dystans pomiędzy momentem dokonania odkrycia [wynalazku], a moementem upowszechnienia się go.

Koncepcja ta powstała w latach 70tych XX wieku i opierała się o dwa istotne spostrzeżenia: wzrost roli nauki i uczonych w społeczeństwie, nauka wkracza do każdej dziedziny życia, upowszechnienie się wykształcania na poziomie średnim a nawet wyższym, oznacza to, że każdy człowiek zdolny i pracowity, bez względu na uwarunkowania środowiskowe ma szanse na ujawnienie swych talentów. wiedza daje władzę;

Konflikt strukturalny - konflikt istotny, rzutujący na całą strukturę społeczną

Koncepcje technokratyczne i merytokratyczne dotyczą tylko społeczeństw wysoko rozwiniętych i postindustrialnych. [ W społeczeństwach tradycyjnych najwięcej ludzi zatrudnionych jest w rolnictwie, w społeczeństwach przemysłowych w przemyśle, zaś w postindustrialnych najbardziej rozwinięty jest sektor usług]

***Schemat gradacji - (stopniowania, stratyfikacji społecznej [z łac. stratum - warstwa], uwarstwienie prestiżowe). Na społeczeństwo patrzy się jak na drabinę, piramidę społeczną. Najwyżej ci, którzy mają najwięcej wartości cenionych społecznie, na dole ci, którzy mają ich mało albo wcale. Ossowski wyróżnia gradacją prostą, gdy stopniuje się w oparciu jedną cechę (np. bogactwo) i gradację syntetyczną, gdy tych wartości jest więcej (bogactwo, wykształcenie, stanowisko), u podstaw tego schematu leży hierarchia

Podział społeczeństwa w oparciu o schemat gradacji:

1. koncepcja M. Webbera - Webber w książce „Klasy, stany, partie” twierdzi, że społeczeństwo może być dzielone na różne sposoby, a pozycja jednostki w różnych podziałach nie musi być identyczna, a najczęściej jest różna.

Klasy -[czynniki ekonomiczne] - to kategorie ludności różniące się sytuacją ekonomiczną na rynku kapitalistycznym, na którym panuje współzawodnictwo i konkurencja. To ugrupowania ludzi o jednakowym położeniu rynkowym, położenie to determinuje szanse życiowe poszczególnych klas.

Stan [warstwa społeczna] - to zbiór ludzi zajmujących pozycje cieszące się określonym poziomem prestiżu, specyficznym stylem życia, oraz zbiory ludzi wyodrębniające się od siebie dystansami społecznymi czyli zakresami styczności i stosunków w jakie mogą ze sobą wchodzić.

2. koncepcja L. Warmera
L. Warmer prowadził badania empiryczne w latach 30tych nad uwarstwieniem prestiżowym małego miasta amerykańskiego zwanego „Yankee City”. Uwzględnił takie czynniki wpływające na prestiż jak: wykształcenie, zawód, majątek, tytuły, przynależność do klubów, dzielnica zamieszkania i stwierdził, że przez warstwy rozumiemy dwie lub więcej grupy ludzi, którzy sami sądzą, że są i rzeczywiście są zgodnie umiejscowieni przez wszystkich członków społeczności na społecznie wyższych i niższych pozycjach.
Uwarstwienie prestiżowe wygląda jak piramida, w ramach której wyróżnił trzy warstwy: wyższą, średnią i niższą, ale ten podział okazał się niewystarczający i każdą z nich podzielił jeszcze na dwie (wyższą i niższą).

• Wyższa wyższa - tzw. stare rody, arystokracja z pochodzenia i bogactwa, swój majątek dziedziczy po przodkach

• Wyższa niższa - nowe rody, sami zdobyli majątek, właściciele fabryk

• Średnia wyższa - dyrektorzy, kierownicy firm, lekarze, adwokaci

• Średnia niższa - urzędnicy, drobni kupcy, rzemieślnicy, wysoko kwalifikowani robotnicy

• Niższa wyższa - robotnicy posiadający stałą pracę

• Niższa niższa - margines społeczny, żebracy,
  

Warmer opracował strukturę średniej wielkości miasteczka. Nie możliwe jest jednak opracowanie struktury społeczeństwa globalnego gdyż w różnych społeczeństwach różne grupy społeczne cieszą się różnym prestiżem [Farmera ów był głównym kryterium dla Farmera]

***Schemat funkcjonalny (struktura społeczno - zawodowa gdy podziały funkcjonalne zostają bardziej rozbudowane) - oparty na zasadzie kooperacji, współdziałania.
R. Merton, T. Parson: Schemat ten ujmuje społeczeństwo jako pewną całość, jako pewien system złożony ze współpracujących ze sobą podsystemów.

W społeczeństwie wyróżnia się kilka(naście) kategorii struktury, które są od siebie zależne, są sobie potrzebne, ponieważ wykonują inne społecznie funkcje.
Podstawowym kryterium jest zawód, zawodem jest grupa czynności, które spełniają trzy kryteria:

• Wymóg kwalifikacji,

• czynności są wykonywane trwale,

• w ich wyniku jednostka uzyskuje środki do utrzymania

Założenia schematu funkcjonalnego:

1.Uwarstwienie - nierówny podział korzyści i prestiżu jest funkcjonalne niezbędne dla społeczeństwa i dlatego jest jego odwieczną cechą.

2. Uwarstwienie jest funkcjonalnie niezbędne ponieważ każdym społeczeństwie potrzebny jest mechanizm skłaniający ludzi do zajmowania pozycji społecznie ważnych i wymagających przygotowania.

3. Najbardziej kwalifikowane osoby dzięki temu mechanizmowi zajmują najważniejsze pozycje [mechanizm ten zakłóca zjawisko dziedziczenia pozycji]

Pod koniec lat 70tych Krystyna Janicka wyróżniła 10 kategorii struktury społeczno - zawodowej w Polsce: [struktura ta odzwierciedlała zawody typowe dla realnego socjalizmu]. Schemat ten w latach 90tych został zweryfikowany przez Domańskiego i Słomczyńskiego, którzy w polskiej socjologicznej klasyfikacji społeczno zawodowej wyodrębnili 14 pozycji:

1. wyższe kadry kierownicze,

2. inteligencja nietechniczna,

3. inżynierowie,

4. technicy,

5. pracownicy administracji szczebla średniego

6. pracownicy biurowi,

7. prywatni przedsiębiorcy

8. pracownicy placówek handlowych,

9. brygadziści,

10. robotnicy wykwalifikowani,

11. robotnicy nie wykwalifikowani,

12. pracownicy fizyczni usług,

13. robotnicy rolni,

14. właściciele gospodarstw,

W społeczeństwach uniwersalne schematy ujmowania struktury społecznej zazwyczaj nakładają się na siebie, aczkolwiek w każdym społeczeństwie można wskazać jeden dominujący schemat.

Dwa sposoby interpretacji struktury społecznej Polski współczesnej:

1 Gradacyjny (uwarstwienie społeczne, stratyfikacja)

Koncepcja Henryka Domańskiego - społeczeństwa klasy średniej;

Opierając się na tej koncepcji, możnaby wyodrębnić:

• pozycje wyższe -właściciele wielkich prywatnych przedsiębiorstw, dyrektorzy wielkich firm, artyści, doradcy prawni i finansowi, eksperci rządowi, parlamentarzyści, członkowie rządu,

• pozycje średnią - średni i drobni przedsiębiorcy, część inteligencji z wyższym wykształceniem, najemni pracownicy naukowi, dobrze wykwalifikowani robotnicy, niektórzy właściciele gospodarstw, które dobrze prosperują

• pozycje niższe - większość rolników, wykwalifikowani i niewykwalifikowani robotnicy, bezrobotni

• można także mówić o kategorii „underclass” (podklasa) - jest to zbiór ludności miejskiej niedostosowanej społecznie, żyjących z zasiłków i zapomóg, przestępcy - odpowiada im ten styl życia, albo nie mogą wyrwać się z tej kategorii

2. Schemat Funkcjonalny

Jeden z czołowych polskich socjologów W. Wesołowski uważa, że we współczesnej Polsce można wyróżnić 5 klas społecznych interpretowanych w sposób funkcjonalny. Tymi klasami są 4 pozostałości z poprzedniego okresu:

1. Klasa robotnicza

2. Drobna burżuazja (drobnomieszczaństwo)

3. Klasa chłopska

4. Nieposiadająca własności inteligencja i specjaliści

oraz

5. Klasy uprzywilejowane dzięki własności i edukacji

Teorie ELIT

Eligere [łac] - dokonywać wyboru. W 17 wiecznej Francji pojęcia elire używano na oznaczenie rzadkich dóbr i wartości. Później określano tak wybraną część populacji. Następnie słowo elite pojawia się w języku angielskim i jest używane dla określenia doborowego zbioru ludzi. Pod koniec 19 wieku pojawia się teoria oparta na pojęciu elity, a jej twórcami byli G. Mosaca i V. Pareta. Zalicza się ich do klasyków teorii elit. Za klasyka tej teorii uważa się także R. Michelsa.

Teoria elit wg. V. Pareta:

Wychodzi on z założenia, że ludzie są nierówni nie tylko pod względem fizycznym, ale również intelektualnym i moralnym. Oceniając ludzi w poszczególnych dziedzinach działalności przyznaje się im oceny. Osoby, które dostają najwyższe noty, w różnych dziedzinach działalności są najzdolniejszymi w danej populacji określane są mianem elity.

Elity obejmują wszystkich ludzi, którzy wszystkich danym społeczeństwie swoją działalnością osiągają szczególne rezultaty w dowolnej sferze: nauce, sztuce, uprawianym zawodzie itp.

Pareto dzieli społeczeństwo na warstwy: niższą - nie elitę, i warstwę wyższą - elitę [klasę wybraną], Wyższa zaś dzieli się na:

A)elitę rządzącą - obejmuje osoby, które bezpośrednio lub pośrednio odgrywają znaczącą rolę w rządzie

B)elitę nierządzącą - obejmuje resztę społeczeństwa. Jako przykład elity nierządzącej służyć może mistrz szachowy - w swojej dziedzinie jest najlepszy, ale w żaden sposób nie wpływa na sprawowanie władzy w państwie.

Konkretne grupy rządzące są w stanie ciągłej transformacji, a historia jest „cmentarzyskiem arystokracji”. Arystokracje są nietrwałe i ciągle się zmieniają. Dzieje się tak na skutek nagromadzenia elementów wyższości w klasach niższych i elementów niższości w klasach wyższych.

Arystokracje mogą utrzymywać się przy życiu tylko drogą wyzbycia się elementów zdegenerowanych i dopływem elementów świeżych.

Żadna grupa społeczna ze względu na swoje trwałe cechy nie jest predestynowana do zajęcia raz na zawsze pozycji elity jak masy. W miar upływu czasu każda elita władzy staje się słabsza pod względem ilościowym i jakościowym. Elity rządzące starają się odbudować swój potencjał przywódczy posługując się polityką kooptacji [uzupełnienie składu organu kolegialnego przez powołanie nowego członka, dokonane przez sam organ], która umożliwia wprowadzenie nowych jednostek.

Ruch krążenia, zatem wynosi elity zrodzone z warstw niższych oraz spycha w dół i usuwa elity będące przy władzy. Nowe elity w ramach nieustannego krążenia wyłaniają się z niższych warstw społecznych - wznoszą się do warstw wyższych, rozwijają się, a następnie popadają w degenerację i ulegają unicestwieniu.

Teoria elit wg. Mosca

Elita określana jest jako klasa rządząca [polityczna]. Elita to zorganizowana mniejszość rządzących, narzucających swoją wolę niezorganizowanej mniejszości rządzonej.

Elita utożsamiana jest, zatem z grupą sprawującą władzę polityczną. „Rządzący to ci, którzy mają w swoim ręku i wykonują władzę publiczną, stanowią oni zawsze mniejszość. Poniżej nich znajduje się liczna klasa osób, które nigdy nie uczestniczy w żaden sposób w rządzie, a jedynie podporządkowuje się mu”

Do klasy politycznej zalicza osoby pełniące funkcję i sprawujące kierownictwo spraw publicznych, publicznych, a zatem ludzi pełniących wyższe funkcje państwowe i wszystkich pełniących ogólną kontrolę polityczną w społeczeństwie. Przez kontrolę Mosca rozumie kontrolę administracyjną, wojskową, religijną, ekonomiczną, intelektualną i molarną.

Teoria elit wg. Michelsa:

Spiżowe prawo oligarchii wszystkie istniejące społeczeństwa są społeczeństwami zorganizowanymi, w każdym społeczeństwie występują przywódcy, i grupa rządzona, we wszystkich organizacjach władza zostaje przejęta przez pewna grupę ludzi „kto mówi organizacja -mówi oligarchia”

Dwa sposoby ujęcia elit:

A)indywidualistyczne - elity to osoby posiadające pewne cechy, pozwalające zaliczyć ich do elit. Przedstawiciele tej koncepcji: V. Pareto, J. Ortego Y Gorset, Mosca

J. Ortego Y Gorset: „Bunt mas” - Dzieli społeczeństwo na elity i masy.

Elity - osoby, które wymagają od siebie więcej niż inni

Masy - ludzie przeciętni, nie rozwijają się, przez co nie rozwijają społeczeństwa.

Dlatego też, człowiek z elit może faktycznie przynależeć do klas niższych, a „parweniusz” wymagający dużo od siebie do elit.

Masy wiedząc o swojej przeciętności zajmują rolę elit i sprawują władzę w państwie ”bunt mas”, może on doprowadzić do upadku cywilizacji bądź do nowej epoki - czasu pełni.

„barbarzyństwo specjalizacji ” - mamy mnóstwo świetnych fachowców, ale tylko w jednej dziedzinie, brak jest ludzi, którzy by mogli cały dorobek, wiedzę specjalistów podsumować, i to może prowadzić do upadku cywilizacji.

B)instytucjonalne - przedstawiciele tej koncepji: Mills, J. Higley, Fidel.

Mills: do tego aby być sławnym, bogatym, mieć władzę należy mieć dostęp do warstw najwyższych, cechy osobowe schodzą na drugi plan.

Hierarchia elit [patrząc od spodu]

*** lokalne sfery towarzyskie - osoby cieszące się wysokim prestiżem i posiadaną władzą w społecznościach lokalnych

*** 400 rodzin metropolii - są to przedstawiciele starych rodów

*** gwiazdy kina, teatru, sportu, pisarze

*** wielcy bogaczem milionerzy i multi milionerzy

*** dyrektorzy, zawodowi fachowcy od zarządzania wielkimi przedsiębiorstwami

*** bogacze świata korporacji - osoby, które zabezpieczyły swoje bogactwo i związane z tym przywileje w koncernach

*** potentaci wojskowi - elita złożona z kierujących siłami zbrojnymi oraz ich gospodarczym i politycznym zapleczem

*** kierownictwo polityczne - elita złożona z czołowych polityków partyjnych oraz polityków, którzy robią karierę w administracji rządowej

Wierzchołek hierarchii elit wieńczy elita władzy, w skład której wchodzą bogacze świata korporacji, potentaci wojskowi i kierownictwo polityczne [3 ostatnie szczeble hierarchii elity]

Mills jako pierwszy zaliczył do elit elity gospodarcze.

Fidel i Higley:

Uzależniają oni cechy elit od cech ustroju i wskazują różne kategorie elit.

Elita polityczna według nich to osoby zdolne do kształtowania w istotny i systematyczny sposób politykę kraju, dzięki zajmowaniu strategicznych pozycji w kluczowych organizacjach. Elita polityczna obejmuje, więc zarówno grupy które w danym momencie stanowią opozycję jak i przywódców wpływowych organizacji i ruchów społęcznucdh.

20

schemat dychotomiczny

schemat funkcjonalny

schemat gradacji

---