I TEORIE SOCJOLOGICZNE

Wykł. 1

Teoria - taki typ myślenia, który stara się wyjaśnić zdarzenia, próba odpowiedzi na pytanie dlaczego (przyczyny).

Początki teorii socjologicznych są już w starożytności. W pozytywizmie socjologia zrodziła się jako nauka.

Teorie socjologiczne (wg Sztompke):

-To pewien zespół pojęć epistemologicznych, ontologicznych, metodologicznych, które służą do formułowania założeń

Założenia:

- jak poznajemy rzeczywistość (epistemologiczne, ontologiczne)

- jak badamy (metodologicznie)

Teorie socjologiczne traktują tylko o rzeczywistości społecznej.

Ojcowie socjologii chcieli wyróżnić socjologię, określić jej pola. Obecnie jest tendencja przełamywania granic.

Teorie mają różny zasięg:

-bardzo ogólne (dotyczą wszystkiego co dotyczy człowieka)

-szczegółowe (wycinek życia)

-teorie średniego zasięgu (Merton)

Czy teorie są potrzebne? Ale bez teorii nie się zrozumieć badań.

Rozwój nauki dokonuje się nie dzięki analizie danych ale przez zmiany całych schematów myślenia (teorii, paradygmatów). Socjologia zawsze przełamywała jakiś kryzys.

Obecnie socjologia posiada coraz lepszy warsztat. Ale coraz słabiej rozwiązuje problemy społeczne (chociaż może raczej coraz większe są ambicje).

ZADANIA TERORII: -ustalenie problemów, cos co jest interesujące w społeczeństwie

-ustalenie podejścia badawczego

August Comte

-ojciec socjologii

-żył w dobie pozytywizmu (I połowa 19w.)

POZYTYWIZM Comte

• miał po pierwsze badać fakty

• wszystko co poza faktami nie powinno nas interesować, wiedza nie może opierać się na spekulacjach

Fakty: - zjawiska niezależne od obserwatora, te które mogą być obserwowane z zewnątrz (podmiot oddzielony od przedmiotu)

-z fizyki zaczerpnięto pojęcie prawa

-z biologii zaczerpnięto pojęcierozwoju organizmu społecznego

Saint Simone mistrz Comte'a (był jego sekretarzem) twierdził, ze należy stosować metody pozytywne, naukowe. Wzorem dla nauk społecznych powinny być nauki przyrodnicze. Należy badać świat tak samo jak bada go filozofia czy fizyka. Społeczeństwo - analogia do organizmu ludzkiego. Budowa społeczeństwa, rozwój, podlegają stałym prawidłowościom, które należy odkryć. Głęboka wiara w to że są i że można je odkryć, w celu przewidywania dalszych zmian. Comte rozwijał te postulaty.

1844r. - „rozprawa o duchu filozofii pozytywnej”

Comte próbuje określić co to jest „pozytywne”:

„Pozytywne”:

-to to co ma się przeciwstawiać temu co niepozytywne, urojone, jałowe, destrukcyjne, mgliste

-zatem ma być pożyteczne, pewne, konstruktywne, realne, ścisłe, ma czemuś służyć, coś budować

Powody, źródła pozytywizmu: rewolucja, uprzemysłowienie, industrializacja, urbanizacja, migracje, bieda, chaos, rozczarowanie pewnymi nurtami filozoficznymi indywidualizmem, utylitaryzmem.

Na tej bazie powstał POZYTYWIZM, trzeba było zaradzić chaosowi, poodtwarzać więzi. Ale jak to zrobić? Jak powstaje i utrzymuje się ład społeczny? Tego właśnie dotyczą wszystkie teorie: -co spaja ludzi? -jak utworzyć ład społ.? -jak zmienić sytuację chaosu społ.?

Potrzebna jest więc wiedza do utworzenia nowego ładu społecznego.

O rozpad obwiniają filozofię, metafizykę???

CECHY POZYTYWIZMU:

-bada fakty

-metody naukowe

antykrytycyzm

II-krytykuje metafizykę (metafizyka to poszukiwanie istoty rzeczy, zjawisk, czegoś pod powierzchnią. Nie bada faktów ale to co jest pod nimi. Poszukiwanie głęboko ukrytych znaczeń celów, zasad absolutnych, praw naturalnych. Pozytywizm postuluje, aby zamiast głębokich analiz zająć się tylko zjawiskami, faktami, przejawami, nie dociekać. Zamiast metafizyki fenomenalizm - tylko to co się przejawia)

-naturalizm (tylko argumenty rozstrzygalne)

-antynormatywizm (brak wartościowania)

-orientacja praktyczna nauki: inżynieria społeczna

-celem nauki miała być władza nad społeczeństwem

Comte chciał dokonać syntezy całej dostępnej wiedzy. Dlaczego:

bo przez ostatnie wieki zamiast budować - niszczono, krytykowano społeczeństwo, ustrój i to doprowadziło do rozpadu społeczeństwa.

Sfery:

1. system wierzeń - (krytykowany katolicyzm)

2. system polityczny - (krytykowany feudalizm)

Oba się zdezintegrowały i nastąpił rozkład (rewolucja francuska). Chce wracając do średniowiecza ustalić nowy porządek.

Zakłada, że: bez wspólnych wartości, wierzeń nie ma społeczeństwa. Czynnikiem zmian społecznych jest stan świadomości jednostki.

Zatem należy zmienić świadomość jednostki aby zaszczepić im ducha pozytywnego (idee), oprzeć się nie na religii, a na nauce (wprowadzić nowy system wierzeń: naukę), a żeby to zrobić trzeba uporządkować świat myśli to pozwoli uporządkować świat

3 PODSTAWOWE FAZY ROZWOJU LUDZKOŚCI, DUCHA, POZNANIA:

1. FAZA TEOLOGICZNA ( ok. 1600r. - ludzie poznają świat, wyjaśniają go odwołując się do tego co jest nadprzyrodzone, magia)

2. FAZA METAFIZYCZNA (ok. 1800r. - odwołanie do idei, do rozumnych abstraktów, tu rządzi racjonalność, przyroda, ważne są pojęcia: wolność, równość)

3. FAZA NAUKOWA (odwołujemy się do wiedzy naukowej, królują nauki eksperymentalne, liczą się fakty, mamy odkrywać pewne prawa, badać związki między zjawiskami)

Ten rozwój jest konieczny, nieodwracalny, historyczny.

Stworzył hierarchię nauk, które uszeregował od najbardziej ogólnych do najbardziej szczegółowych:

1. socjologia (nauka najbardziej konkretna) - królowa nauk

2. biologia

3. chemia

4. fizyka

5. astronomia???

6. matematyka (nauka najbardziej ogólna)

Socjologia bada organizm społeczny, konkretny, złożony i związany z praktyką, najbardziej złożone, najmniej ogólne

W późniejszym okresie nad socjologią umieścił ETYKĘ -potrzebną do zrozumienia społeczeństwa.

Społeczeństwo: !!!

-pewna całość (jak organizm biologiczny), która nie może być zredukowana do części

-trzeba badać społeczeństwo a nie poszczególnych ludzi

Należy badać historycznie kolejne stany ludzkości:

-antyindywidualizm (nie zaczynać od jednostki ale od społeczeństwa)

-antyredukcjonizm (społeczeństwa nie da się zredukować - rozłożyć na atomy)

-antyutylitaryzm (zapewniamy porządek całości, szczęście jednostki nie jest ważne)

-kolektywizm

-holizm (wychodzenie od całości)

-organicyzm (społeczeństwo jest organizmem, całością)

Aby na nowo stworzyć ład społeczny należy skorzystać z tego co było:

- połączyć elementy konserwatyzmu

- z elementami postępowymi, socjologicznymi

III idea porządku (konserwatyzm) + idea postępu (socjologii)

Próbował połączyć obie te wartości; chciał zachować porządek przy jednoczesnym postępie.

-obie idee są potrzebne dla społeczeństwa, ale trzeba je pogodzić: postęp polega na porządku.

Porządek społeczny - jest w zasadzie trwały, zmienia się stopniowo i niecałkowicie.

Comte nie koncentrował się na jednym społeczeństwie, ale uogólniał na całość.

Trzeba więc odkryć prawa porządku i postępu. W związku z tym podzielił socjologię na:

1. statykę społeczną: ma badać ład społ.

2. dynamikę społeczną: ma badać postęp, zmiany

Metody:

• obserwacja

• eksperyment

• porównanie (metoda historyczna)

Ad. 1 Statyka społeczna

Ma budować związki między tym co jest niezmienne, consens. Taka zgoda tworzy się w strukturach, które wpływają na utrwalanie się społeczeństw (łączą). Są to:

-rodzina, własność, podział pracy, państwo, język, religia (najważniejsza bo zapewnia spójny system wierzeń)

Wpływ tych struktur na spójność społeczeństwa bada właśnie statyka społeczna.

Musi być coś co ogranicza, co wytwarza obowiązki. Wierzył, że ten altruizm się pojawi, wyższość społecznej natury człowieka nad intelektem.

Ad. 2 Dynamika społeczna

Bada zmiany społeczne. Mówi, że należy reformować społeczeństwa. Trzeba odkryć prawa zmiany (np. prawa 3 stadiów). Należy zmieniać świadomość jednostki.

Historia jest procesem naturalnej realizacji ładu prawa naturalnego postępu.

3 stadia: f. teologiczna: ład, f. metafizyczna: dezorganizacja, f. pozytywna: reorganizacja, stworzył się ład oparty na altruizmie. To jest jednoznaczne z przejściem z fazy militarnej do fazy przemysłowej/industrialnej. Następuje powolny, pokojowy postęp. To ma się dokonywać poprzez wsparcie.

Comte zalecał higienę mózgową: wybrał 100 książek które jego zdaniem można czytać, resztę należałoby wyrzucić, zlikwidować.

Kto go wesprze:

- filozofowie pozytywni (wkład intelektualny)

- proletariat - robotnicy (wniesie działania)

- kobiety (bo mają uczucia potrzebne do zmiany)

Aksjomat pozytywny Comte'a:

- mężczyzna musi utrzymać kobietę

- sformułował nową doktrynę: kult kobiety: prywatny i publiczny

Porządek, postęp + miłość

Za co się go ceni:

- określił dziedziny naukowe (statyka, dynamika)

- określił metody socjologiczne

- określił socjologię - jako badanie zjawisk zbiorowych

EWOLUCJONIZM 19w. Herbert Spencer, Morgan, E. Tygot, J, Batfofen, H. Main, Marks

Teoria Darwina, ewolucjonizm

Należy uzgodnić podstawowe założenia przyszłej nauki. Na gruncie nauk społecznych powstał ewolucjonizm:

- wyrósł z pozytywizmu

- faktem podstawowym jest ewolucja

Jest wiele różnych szkół ewolucjonizmu. Przedstawiciele głównego ewolucjonizmu:

Założenia ewolucjonizmu:

-naturalizm - jest podstawowym założeniem. Zależność ludzi i przyrody, jedność świata, prawa są podobne, metody też. Ujednolicenie świata: należy poszukiwać jednego procesu wzrostu wspólnego dla ludzi i przyrody, jest jedna ewolucja. Cel to odkrycie praw ogólnych ewolucji społecznej. Odkryć można przez wskazanie genezy zjawisk (badać początek, pochodzenie u ludów pierwotnych itp.). Natura ludzka realizuje się w każdym człowieku, ludzie mają cechy stałe, takie same zachowania w IV IV różnych sytuacjach. Istnieją pewne cechy gatunkowe. Sprzeczność ewolucjonizmu: uniwersalizm / różnice rasowe

-zmiana, ruch, ewolucja jest procesem wszechświata, wszystko się zmienia. Należy poznać przyczyny, by odnaleźć kierunek w jakim ewolucja powinna iść. Ewolucja jest postępem, nie cofamy się, przemy do przodu (zakręty są chwilowe), każdy etap jest wyższy (wyższe: bardziej skomplikowane struktury, jest więcej wyodrębnionych funkcji)

!!! Zmiana społeczna: polega na komplikacjach zewnętrznych i ma wyodrębniać funkcje.

Postęp dokonuje się w każdym świecie: materialnym, organicznym i społecznym. Postęp jest silnie zdeterminowany, niezależny od zmian naszej świadomości.

Główne fazy postępu ewolucjonizmu (Ferguson, Morgan):

1. faza dzikości

2. faza barbarzyństwa

3. faza cywilizacji

zmiana w jednej dziedzinie zawsze pociągnie zmiany w innych dziedzinach (bo społeczeństwo jest całością). Sektory ludzkości rozwijają się w różnym tempie. Tempo rozwoju jest różne w różnych stadiach. Ewolucja przyspiesza a potem słabnie. Dlatego można stosować metodę porównawczą - historię, geografię, archeologię, etnologię itp.

Zmiana: jest ciągła i stopniowa, jest ewolucyjna, każda forma wyższa rozwinęła się z niższej.

zmiana wywoływana jest czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi. W organizmie społecznym: wewnętrzne to jednostka, popędy; zewnętrzne to kontakty kulturowe

Herbert Spencer 1820-1903

- „Zasady ewolucji”

- główny przedstawiciel ewolucjonizmu

- prekursor funkcjonalizmu (instytucja społeczna, funkcja społeczna)

- lubił zbierać dane, badać

- inspirował socjologów

Twierdził, że:

-świat jest całością, jednością, rządzą nim te same prawa

-wyróżnił 3 rodzaje ewolucji: organiczna,…

-społeczeństwo jest analogiczne do organizmu ale nim nie jest

-zjawiska wyższe nie dadzą się zredukować do niższych

-człowiek z natury nie jest społeczny (jest egoistą - jak Comte)

-przyrost ludzkości był podstawową zmianą która zmusiła ludzi do życia w społeczeństwie

Społeczeństwo:

-to proces rozwoju organizmu społecznego, nie powstał w wyniku jednego aktu stworzenia, ani przez umowę społeczną

-jest częścią natury, to proces żywiołowy, trwały, jest socjalizacją, człowiek się uspołecznia

Socjalizacja dokonuje się dzięki instytucjom:

- instytucje domowe (rodzina)

- obrzędowe (obyczaje - będzie zanikać)

- polityczne (polityka to walka o byt, potrzeba współpracy - będzie zanikać)

- kościelne (utrwalają uczucia społeczne, cementują)

- zawodowe (będą się rozwijać)

- przemysłowe (najbardziej się rozwijają, może nawet zastąpią polityczną)

Ewoluować będzie moralność, inteligencja, sztuka. Wszystko będzie podlegać zmianom. Ważna jest cała przemiana.

Instytucje u Spencera połączone są w system społeczny. Naruszenie części systemu może zakłócać pozostałe, naruszona zostanie równowaga, consensus.

Wnioski (inne niż Comte - który twierdził, że jak znamy to możemy ingerować)

-nie można ingerować w zmiany, bo gdy coś popsujemy to zawali się całość, ingerencja jest niebezpieczna

-Spencer jako liberał - ma się samo ewolucyjnie zmieniać

-dbał o równowagę

Consensus: odpowiedniość, równowaga między tym co ludzie myślą, robią, czują, między instytucjami.

Spencer był zwolennikiem organicyzmu. Społeczeństwo ma pewne ogólne prawa, które są takie same dla poszczególnych organizmów (jednostek).

Podobieństwa:

prawo wzrostu (organizm rośnie i społeczeństwo rośnie)

V różnicowanie się części (ręka, noga)

różnicowanie się funkcji (funkcje ręki, nogi)

wzajemna zależność części

funkcje są niezbędne części która ją wykonuje

całość jest trwalsza od części (społeczeństwo żyje a jednostki umierają)

pewne funkcje są podobne dla organizmu i społeczeństwa:

funkcja operacyjna: reprodukcji i produkcji dóbr

funkcja dystrybucyjna

funkcja regulacyjna: koordynacja i kontrola przez władzę

Różnice:

społeczeństwo nie ma zewnętrznej formy w przeciwieństwie do jednostki/organizmu

społeczeństwo jest rozproszone, jest całością nie ciągłą

różnicowanie się funkcji jest ograniczone, tylko pewne funkcje wyodrębniają się w społeczeństwie (odczuwają tylko jednostki a nie instytucje)

części są ruchliwe, ludzie są autonomiczni

cechy jednostek wyróżniają się z cech całości

Zastanawia się co było pierwsze: społeczeństwo czy jednostka, co wpływa na które. Pewne jest że istnieje wzajemny wpływ jednego na drugie i to że wszystko się zmienia.

Jednostka się zmienia: Społeczeństwo się zmienia:

Ma naturę pierwotną i wtórną Ma naturę pierwotną i wtórną

Te 4 czynniki na siebie wpływają

Wnioski:

Da się podzielić społeczeństwo na:

1. proste -małe grupy pierwotne, proste społeczeństwa, bez przywódców

2. złożone -to szersze agregaty, istnieje przywódca i kilka grup, w wyniku rozwoju wyróżniamy:

podwójnie złożone - instytucje cywilizacyjne, prawo, kościół

1. potrójnie złożone -wielkie państwa, wszystko się wewnętrznie komplikuje

Wykł. 2

Spencer wyróżnił dwa typy społeczeństw:

1. społeczeństwo militarne (wojskowe, Niemcy Francja)

2. społeczeństwo industrialne (Wielka Brytania)

W efekcie ewolucji powstanie społeczeństwo postmilitarne (większa wolność) i postindustrialne (twórczość, wolność dopiero się pojawi).

Pierwszy i drugi to typy idealne, pewne modele z postępem ku wolności, demilitaryzacją.

Słowo kluczowe: zagrożenie

Pojawienie się lub brak zagrożeń zewnętrznych determinuje to czy społeczeństwo będzie militarne czy industrialne

Społeczeństwo militarne

Społeczeństwo industrialne

VI Spol militarne -zagrożenie militarne -to co tworzy typ militarny -ma służyć obronie, dążenie zapewnienia bezpieczeństwa dla całości (1-całe społ.) -dążenie do celów społecznych, wspólne dobro, interes całości jest nadrzędny w stosunku do interesu jednostki, która jest kwestią wtórną -rozwój jest świadomie planowany (władza odgórna świadomie planuje) -narzucony porządek społeczny, działania są wymuszone -MECHANICZNY PRZYMUS (społeczeństwo jako mechanizm) - warunki: ogólnej walki, zagrożenia, celem jest walka - struktura jest sztywna - centralizacja władzy - kontrola przekonań, postaw - cechy jednostek: posłuszeństwo, konformizm, rutyna, brak inicjatywy, słuchanie autorytetów, wiara w to że panujące stosunki mają podstawy naturalne - przymus zewnętrzny - narzucone przekonania i normy postępowania Przykład: Sparta, Starożytny Egipt, Rosja

Spolindustrialne -pokój jest cechą charakterystyczną -gdy społeczeństwo jest zabezpieczone przed zewnętrznym zagrożeniem, może zająć się rozwojem przemysłu (a nie obroną) -ma służyć pomyślności swoich członków, interesom jednostek (1-jednostka) -cele indywidualne: nakierowane na dobro jednostek, które pośrednio prowadzi do dobrobytu ogólnospołecznego -społeczeństwo rozwija się nieświadomie, jednostki same wiedzą co jest dla nich dobre -działania są spontaniczne, porządek nie jest narzucony - ORGANICZNY WZROST (społeczeństwo jako organizm) - warunki: bezpieczeństwo, brak większych konfliktów innymi państwami, celem jest maksymalna pomyślność członków - struktura elastyczna - decentralizacja władzy - swoboda, aktywność jednostki - państwo chroni interesy jednostek, angażuje się minimalnie, różnorodność interesów, przekonań - cechy jednostek: niezależna, wolna, ruchliwa, zmienne, partnerstwo - przymus wewnętrzny -polega na wewnętrznych przekonaniach jednostek Przykład: Ateny, Ameryka Poł., Niderlandy, Wielka Brytania-cofa się do sfery militarnej

EWOLUCJA: !!!

• przejście od niespójnej, nieokreślonej jednorodności do spójnej, określonej różnorodności

Spencer analizuje zmiany struktur społecznych, podkreśla, że instytucje muszą się zmienić aby umożliwić rozwój jednostki.

(Comte mówi, ze mamy my się zmienić - wtedy zmieniają się instytucje)

(Spencer mówi, że trzeba zmienić instytucje - wtedy zmieniamy się my)

Wyróżnia czynniki ewolucji społecznej:

1. pierwotne (środowiskowe)

zewnętrzne (zależą od świata przyrody, lepsza gleba, lepszy plon; cechy świata przyrody, środowisko w którym człowiek żyje)

wewnętrzne (cechy jednostek, fizyczne, psychiczne, cechy charakteru itp.)

2. wtórne (wytwory ponad-organiczne, rezultaty ludzkiej działalności, kultura, „dotykowe środowisko)

Za co go cenią

VII-przetrwają najlepiej przystosowani” (nie najsilniejsi)

-Społeczeństwo wydala elementy niezdrowe: chorych, niedorozwiniętych, słabych; należy ich w naturalny sposób usuwać

-Wierzył w dobro naturalnych czynów moralnych (altruizm przetrwa)

Ewolucjoniści:

-Zainteresowani byli kierunkiem zmian: gdzie idzie ewolucja, dokąd zmierza, jak coś się zmienia? (nie po co)

-Jeśli szukano czasem przyczyn to raczej we właściwościach jednostek, w przyrodzie, czasem w kulturze a czasem w konflikcie

-Morgan - rozwój własności prywatnej

-Ewolucjonizm odegrał ogromny wpływ na późniejszy funkcjonalizm

Marks 1818-1883 Engels 1820-1895

-Myśliciel i przywódca

-Nie był socjologiem

-Marksizm zapoczątkuje tradycję myślenia konfliktowego o społeczeństwie, teorie konfliktu

-Jego marksizm historyczny miał być nauką o społeczeństwie, nie socjologią ale czymś podobnym, miał łączyć nauki szczegółowe, miała to być głębsza refleksja nad społeczeństwem jako nad całością (nie miał służyć celom społecznym), miał być wyrazem potrzeb i dążeń proletariatu

-Twierdził, że nie ma teorii wolnej od wartościowania

-Uważa, że społeczeństwo jest z góry skazane na zagładę (więc nie powinno się go legitymizować)

Wpływ na Marksa i Engelsa miała filozofia Hegla:

Wzięta: dialektyka (teza i antyteza) - wzajemny wpływ na siebie różnych czynników

-u Hegla - w świecie idei, u Marksa - w świecie materii

-ową dialektykę (narzędzie) Marks wykorzystał do krytyki społecznej

-w świecie materii również wszystko ma swoją tezę i antytezę

-tu też istnieją sprzeczności, antagonizmy

-nauka i idee są wytworem rzeczywistości

-teoria i praktyka na siebie wpływają

-rzeczywistość wpływa na to jaka jest myśl i odwrotnie

-wszystko na siebie dialektycznie wpływa: państwo zależy od społeczeństwa (ale społeczeństwo jest ważniejsze od państwa)

-interesy społeczne pochodzą z rzeczywistości, wpływają na idee i odwrotnie, tworzą bazę, podstawę - tworzą państwo, religię

Więc aby zmieniać społeczeństwo należy zmienić stosunki społeczne (zmieniać to co jest w bazie, a nie świadomość), zmienić bazę.

Czasem jednak należy też zmieniać świadomość. Badać trzeba społeczeństwo obywatelskie, tę bazę za pomocą ekonomi politycznej (narzędzie).

Prywatna własność środków produkcji:

• ona powoduje alienację (wyobcowanie)

Co się alienuje:

Efekt pracy robotnika jest od niego oderwany, nie należy do niego, jest przejęty przez kapitalistów. Robotnik jest tylko trybikiem w maszynie, jego praca jest oderwana od produktu:

praca oderwana od produktu (praca ręki oderwana od pracy głowy)

Alienacja rozciągnięta na sferę ekonomiczną. Wytwory ludzkie jawią się im jako coś zewnętrznego od nich. Stosunki społeczne zamieniają się w stosunki rzeczowe. Rzecz ważniejsza jest dla kapitalisty od robotnika. A przecież istotą człowieka jest jego świadoma i wolna działalność twórcza. Dlatego się nie rozwija „natura ludzka” - coś co rozwija się historycznie - a historia - to działalność człowieka dążącego do własnych celów.

Marks twierdzi, że należy przezwyciężyć myślenie abstrakcyjne, filozofowanie. Bo filozofia to fałszywa świadomość, oderwana od faktów.

Należy natomiast skupić się na faktach, mówić o istocie, człowiek w rzeczywistości.

!!! Człowiek - to całokształt stosunków społecznych (bazy), których jest wytworem

Człowiek jest zawsze zakorzeniony w czasie, w przestrzeni. W ciągu dziejów zmieniają się nasze stosunki między ludzkie:

Materializm historyczny

zakładał, że wszystko jest zmienne, bo zależy od ludzi, którzy te zmiany mogą wprowadzać

VIII2 rodzaje relacji:

1 relacje ludzie - ludzie

2 relacje ludzie - przyroda

To ludzie stworzyli świat i dlatego mogą się samowyzwolić, samoemancypować (kolektywizm).

Społeczeństwo jest pewną całością (ale nie jest 1 wielkim organizmem), jest to całość złożona z różnych rodzajów działań społecznych (różne stosunki). Należy badać relacje między tymi działaniami. Jedne wpływają na drugie.

Nie ma jednego społeczeństwa ale jest wiele różnych. Dzielą się one na typy czyli:

formacje społeczno - ekonomiczne (które następują po sobie).

Podstawą każdej formacji (bazą) jest sposób jego produkcji: (i to należy badać)

1formacja azjatycka (zbiorowe roboty publiczne, duża rola państwa)

2formacja antyczna (dziali się na panów i niewolników)

3formacja feudalna ( feudałowie i chłopi)

4formacja burżuazyjna (kapitaliści i robotnicy)

Wszystkie typy społeczeństw są antagonistyczne. Spośród wszystkich formacji, w burżuazyjnej najlepiej widać konflikt i dlatego na niej się skupił.

Istniał też drobno towarowy sposób produkcji:

-nie jest antagonistyczny

-to właściciele którzy pracują sami na siebie

-est ich bardzo mało, to tylko margines

Książka „Kapitał”

Najbardziej jest rozwinięta formacja burżuazyjna.

Nadbudowa społeczeństwa - skutek działań i procesów w bazie:

-to co na bazie ekonomicznej się tworzy, nie jest antagonistyczne

-to sfera polityki, ideowa, świadomości

Podstawową rolę odgrywa praca (wolna i twórcza) - alienacja na to nie pozwala:

-jest to działalność świadoma i celowa, powinna służyć członkom społeczności (a służy tylko kapitalistom) do uzyskania środków do życia,

-praca zbiorowa - bez niej nie byłoby człowieka, ona wytwarza język, świadomość, człowieka, przeciwstawia się przyrodzie

-praca stanowi o wartości produktu

Sposób produkcji: decyduje o tym jaka jest formacja.

A B

Sposób produkcji - siły wytwórcze + stosunki produkcji

A = środki pracy (narzędzia) + ludzie (ich kompetencje)B = stosunki zawiązywane w trakcie pracy

Zasadniczym elementem sposobu produkcji jest własność środków produkcji, czyli to kto ma a kto nie ma narzędzi, fabryk itp.

Grupa która posiada środki produkcji (kapitaliści) może przywłaszczać sobie owoce pracy ludzi którzy tych środków nie posiadają (robotnicy). I ta możliwość przywłaszczenia powoduje wyzysk.

Klasy społeczne - coś co jest zewnętrzne wobec jednostki i wywiera na nią przymus np. kapitaliści i robotnicy.

Stosunki zawiązywane w trakcie pracy (B) to są stosunki między klasami. A historia społeczeństwa (formacji) - to historia walk klasowych. !!!

Marks zastosował pojęcie? Do analizy społeczeństwa, które nie jest klasowe, w społeczeństwie kapitalistycznym nie ma klas. Nie ma formalnych różnic między ludźmi, one wyłaniają się samoistnie, możemy to obserwować. Ale w społeczeństwie kapitalistycznym widać walkę klas.

Klasa musi mieć wspólną świadomość interesów, by być klasa społeczną, by dokonać rewolucji. Dopuki nie mają tej świadomości - nie są klasa społeczną.

W każdym społeczeństwie można wyróżnić 2 podstawowe antagonistyczne klasy społeczne:

-robotnicy (proletariat)

-kapitaliści (burżuazja)

Te różnice będą się pogłębiały. Społeczeństwo kapitalistyczne będzie się coraz bardziej dzieliło. Coraz większa będzie bieda robotników i większe bogactwo kapitalistów. Jakaś ewentualna klasa średnia będzie zanikać - to będzie z czasem prowadzić do rewolucji. Wzrastać będzie przemoc jednej klasy do drugiej. IXWidać wyraźnie sprzeczność w bazie, w podłożu IXmaterialnym, która przedkłada się na politykę, religię, moralność.

Polityka, religia, moralność - to nadbudowa bazy i służą one podtrzymaniu wyzysku. One również się alienują, nie służą społeczeństwu obywatelskiemu. Alienacja: przeciwstawianie instytucji, religii, moralności, polityki - społeczeństwu.

Marks twierdzi, że alienacja nie dokonuje się sama z siebie, nie jest naturalna. Jest to efekt walki klas, wyzysku.

Władza:

-ma charakter klasowy (jak również religia, moralność, kultura, wszystko ma charakter klasowy)

-służy interesom określonej grupy

-kapitaliści sami nie rządzą ale mają swoich przedstawicieli

-tworzą się partie, które walczą między sobą o władze, jednak wszystkie służą kapitalistom (burżuazji), jest to walka pozorna, służą utrzymaniu formacji ekonomiczno-politycznej

Należy więc zniszczyć państwo burżuazyjne, nie zmienić ale zniszczyć całe i stworzyć nowe. Widział potrzebę rewolucji - należy zrobić wielki krok.

Celem jest społeczeństwo bezklasowe, zniesienia tych instytucji, które służą eksploatacji jednej klasy nad drugą. Po rewolucji będzie państwo tymczasowe, które samo „obumrze”, po to by ostatecznie pojawił się komunizm - nie będzie on potrzebował państwa, będzie bezklasowy.

Ludzie przez produkcję zmieniają rzeczywistość, zmieniają życie, byt, podłoże materialne. A byt określa świadomość.

Krytykował Hegla, który uważał, że świadomość jest bytem niezależnym. Marks uważał, że świadomość zależy od bazy, jest wytworem społeczeństwa

Świadomość - to odbicie bytu społecznego, to wytwór społeczeństwa, jest wtórna, zależy od bazy ale nie w 100%, ma pewną niezależność od warunków materialnych (nie wpływają na nią całościowo tylko w pewnym punkcie).

Fałszywa świadomość:

-niezdolność rozpoznawania przez ludzi swojego miejsca w procesie dziejowym

-człowiek nie wie jakie są jego interesy (pełna świadomość interesów i miejsca nigdy nie jest pełna, jest typem idealnym)

-ludzie godzą się z zastaną rzeczywistością, traktując ją jako naturalną kolej rzeczy

Każda nowa epoka demonstruje fałszywą świadomość poprzedniej epoki: ujawnia skutki naszych działań. Czas pokazuje przejściowość i zmienność działań ludzkich danej epoki.

Świadomość proletariatu - cała nadbudowa uczuć, poglądów, z reguły nie jest fałszywa, jest bliska rzeczywistości. Przez to że dotyka bazy, jest wolna od ograniczeń, od złudzeń. Ta klasa nie ma nic do stracenia (w przeciwieństwie do kapitalistów) i dlatego pójdzie do walki.

Świadomość burżuazyjna -sprawia, że burżuazja dostrzega odmienne interesy swojej klasy i różnice między własną klasą a klasa robotników. Jest bardzie fałszywa niż świadomość proletariatu, gdyż łatwiej jest uznać panujący porządek za naturalny i panujący od zawsze.

Świadomość ideologów - myśliciel oderwany od praktyki, ma najbardziej zafałszowaną świadomość. Pozornie się emancypuje od świata, żyje w świecie idei, czystej filozofii, ale w rzeczywistości żyje na usługi kapitalizmu.

Świadomość klasowa - jest to cała nadbudowa uczuć, złudzeń, poglądów wytworzonych w ramach danej klasy

Świadomość klasowa robotników - zdolność rozpoznawania swej roli dziejowej, to nie są zebrane poglądy na dany temat ale - czym jest proletariat w rzeczywistości, co będzie zmuszony zdziałać w historii.

W rzeczywistości klasa społeczny nigdy nie ma pełnej świadomości. Analiza społeczeństwa kapitalistycznego mówi o konfliktach gospodarczych , społecznych, ekonomicznych, które są skutkiem sprzeczności w bazie (kolektywna praca, własność prywatna).

To wszystko doprowadza go do wniosku, że rewolucja jest:

-niezbędna, jest konieczna

-jest to jedyny sposób rozwiązania konfliktu

-jest to rozwiązanie całościowe a nie częściowe

-nie mówi tylko jak ją przeprowadzić

-nie jest też koniecznością absolutną, bo to ludzie tworzą rzeczywistość i od nich wszystko zależy

X-trzeba działać; pobudzać tę rzeczywistość, poszerzać świadomość robotników, należy podejść do tego aktywnie

socjalizm i komunizm - jest rezultatem dziejów, działań ludzi

Główny czynnik rozwoju społecznego: to działalność ludzka (ale nie planowa).

Czynniki wpływające na rozwój:

sfera ekonomiczna - postęp techniczny (narzędzia, opanowywanie siły przyrody wpływa na technikę a to zmienia stosunki społeczne)

sfera polityczna - zmiany układu sił politycznych (nad tym trzeba pracować, świadome zmiany

sfera świadomościowa - odpowiedni stan świadomości

Inne drobne czynniki to np. tradycja.

Postęp nie jest koniecznością ale szansą (tak jak rewolucja).

Marksizm - podejście teoretyczne do konfliktu, Marks zaczyna tradycje teorii konfliktu.

Ewolucjonizm - nurt, który zainspirował powstanie dwóch głównych (przeciwstawnych sobie) nurtów:

psychologizm - oparty na indywidualizmie, upatruje źródła w naturze jednostki. Fakt społeczny może mieć charakter psychologiczny. Funkcjonowanie społeczeństwa da się wyjaśnić poprzez jednostkę, zredukować do jednostki, indywidualizm,

socjologizm - uważa, że rzeczywistości nie da się zredukować do jednostek. Fakt społeczny może mieć charakter społeczny, rzeczowy, fakty są jak rzeczy.

Oba nurty starają się wyjaśnić społeczeństwa, tylko na dwa różne sposoby

Wykł. 3

Oba nurty próbują wyjaśnić fakty społeczne

1. socjologizm (oparte na rzeczach, czysto społeczne)

2. psychologizm (oparte na jednostce, charakter psychologiczny

Psychologizm Freud, Pareto

-wyjaśniają społeczeństwo przez jednostkę

-psychologizm eksperymentalny, obserwacja

-nauka powstała z fascynacji psychologią

-interesują się procesami podświadomości

-opierają się na obserwacji rzeczywistych procesów psychologicznych

-wychodzi się od psychicznych cech jednostek: od motywów, popędów, instynktu, reakcji, i na ich podstawie interpretuje się społeczeństwo

-każdy człowiek jest wyposażony w to - instynkty, motywy - każdy ma stały zestaw: trwała postawa w człowieku

stanowisko uniwersalistyczne: wszyscy mają jednakowe

-stanowisko indywidualistyczne - efekt połączonych działań jednostkowych, punkt wyjścia, jedyne co realne: jednostki swym działaniem tworzą świat społeczny

-to człowiek kształtuje świat zewnętrzny

-tylko to co jednostkowe jest trwałe, niezmienne, stałe

-nie istnieją byty realne ponad jednostkowe

-procesy nieświadome: podświadomość, nieświadomość: powoduje że zachowujemy się irracjonalnie

-to powoduje załamanie wiary w racjonalność, w rozumowy postęp

Na tej bazie wyrosły nurty, które odbiegają od twardych teorii psychologizmu:

psychologia ludów

Jednostka ma pewne cechy gatunkowe (uniwersalizm), ale są też cechy które pochodzą z określonej grupy, kultury, ludu. Na te cechy wrodzone miały wpływ cechy (duchowe) społeczne. Zapowiedź psychologii społecznej. Nauka będzie badać zjawiska wytworzone przez społeczeństwo.

psychologia tłumów (Gustaw Le Bon)

Ludzie zachowują się inaczej pod wpływem tłumu. Jednostka jest bezsilna, zachowuje się tak jak tłum, tarci rozum, siłę perswazyjną, jesteśmy bezsilni.

Zatopienie jednostki w masie - obecnie: jednostka zatraca się w tłumie:

- w irracjonalny sposób jest gotowa do działania

- rezygnuje z samokontroli

- zagłusza swoją świadomość, a do głosu dochodzi nieświadomość

- zachowuje się tak jak tłum

- jednostka traci swoją kontrolę z uwagi na siły podświadomości które zaczynają działać

XI - w każdej jednostce istnieją pewne podobne cechy w podświadomości

psychologia publiczności (Gabriel Tarde)

Lepszym pojęciem dla zrozumienia zachowania jednostki jest pojęcie „publiczności”. Obserwujemy się nawzajem, coś nas jednoczy. Publiczność ma to do siebie, że naśladuje, powtarza zachowania. W zjawiskach psychologicznych trzeba odnaleźć to co się powtarza. Powtarzalność - bierze się z naśladownictwa - a ta bierze się ze wspólnych wierzeń, pragnień. Wszystko da się zredukować do zjawisk psychicznych: prawo, normy.

Zachowania ludzkie są komunikowalne, przekazujemy je sobie (jak się o tym mówi to ujednolica się zachowanie, naśladuje i tworzy społeczeństwo). Ale zjawiska społeczne to nie tylko rutyna. Nie tylko powtarzamy ale też od czasu do czasu wynajdujemy coś: wynalazek, (modyfikuje coś w społeczeństwie). Oczywiście geniusz wynajduje a my powtarzamy, naśladujemy.

Wynalazek:

- czasem to coś nowego

- czasem kombinowanie starych rzeczy

- czasem odkrywamy coś przypadkowo

Nie ma konieczności historycznej, żelaznych praw ewolucji, należy umieć wybierać normy do naśladowania. Ludzie różnie wybierają wzory do naśladowania. Wybory wzorów: konflikt (walka, współzawodnictwo) - powoduje potrzebę dostosowania do siebie, by społeczeństwo się nie rozpadło. Należy więc wymyślić serię wzajemnych adaptacji do sytuacji konfliktowych tj. serię pogodzeń między wyborami jednostki.

Ona prowadzi do równowagi społecznej. Prawo powszechnej adaptacji i opozycji.

Do twardych stanowisk psychologizmu należą:

instynktywizm (William McDougall)

Wychodzi od pojęcia instynktu. Wyjaśnia zachowania społeczne poprzez wrodzone instynkty.

Instynkt - pewne dyspozycje wrodzone, psycho-fizjologiczne, które popychają nas do wykonywania jakichś czynności, zachowań, doznawania pewnych wzruszeń.

Rodzaje instynktów: (każdemu towarzyszy emocja)

-ucieczki - strachu

-odrazy - wstręt

-ciekawości - zdziwienie

-wojowniczości - gniew

-samopotwierdzania się - pewność siebie

-samoponiżania się - poczucie wyższości

-rodzicielski - czułość

Kombinując te instynkty można wytłumaczyć nawet instytucje. Istnieją również dodatkowe instynkty: ukryte:

-seksualny

-stadny

-kolekcjonerski

-konstruktorski

-śmiechu

Jeszcze trudniej uchwycić pomniejsze instynkty: kaszlu, kichania itp.

Wszystko można wytłumaczyć instynktami.

Znaniecki: instynktywizm redukuje człowieka do poziomu przyrodniczego.

psychoanaliza (Z. Freud)

Sformułował teorię społeczeństwa.

-Społeczeństwo też wpływa na jednostkę, ten wpływ jest tak silny, że tworzy jeden ze składników osobowości jednostki - superego

-Załamanie wiary w postęp, racjonalność

-Podstawową siłą sprawczą naszych zachowań jest podświadomość i nieświadomość

-Kierują nami popędy, instynkty, libido

-Popędy to - id, jednostka dąży do przyjemności, którą jest zaspokajanie popędów. Jednak nie jest łatwo zaspokoić popędy, elementem kontroli jest kultura (superego) - wymogi które stawia kultura: wzory postępowań, kary, ideały.

-Ego - jaźń kieruje naszymi działaniami w oparciu o: popędy (id) + kultura (superego) + wymagania danej sytuacji , realnej rzeczywistości

Te 3 elementy osobowości są w stałym konflikcie, wewnątrz jednostki jest nieustanna walka.

1. XIIjeśli jednostki są takie (sprzeczność) to i społeczeństwo będzie

2. jest antagonizm miedzy jednostką a społeczeństwem

Konflikt w społeczeństwie istnieje gdyż jest konflikt w jednostce.

Mechanizmy kontroli:

-represja

-regresja

-sublimacja (odwracanie od celów negatywnych do idealnych)

Freud przedstawił konfliktową wizje człowieka i społeczeństwa

Szczęście - to brak nieszczęścia.

Przyczyny nieszczęścia:

-świat fizyczny

-własne ciało

-organizacja międzyludzka (niesprawiedliwość, instytucje itp.)

Usunąć cierpienia miała kultura, która miała zredukować tą drapieżność ludzi, konflikty. Miała usunąć źródło cierpienia, hamować agresję, stabilizować stosunki społeczne. Antagonizm polega na tym, że kultura poza funkcją amortyzującą jaką miała pełnić, podwyższa poprzeczkę, stawia ludziom wysokie wymagania. To powoduje poczucie winy, które z kolei powoduje cierpienie. W ten sposób powstają kultury neurotyczne, ludzie nie mogą sprostać kulturze. „kultura jako źródło cierpień”.

Najważniejszym elementem jest id - popędów nie da się zredukować całkowicie. Społeczeństwo też jest ważne dla jednostki (superego). Jednostka zinternalizuje wymogi społeczeństwa i one stają się jej częścią - społeczeństwo staje się częścią jednostki, społeczeństwo daje się zredukować do jednostki (jest zbiorem jednostek).

Zasada rzeczywistości - jednostka odracza sobie zaspokojenie popędu z uwagi na sytuację (nie rezygnuje zupełnie ale odracza).

Człowiek jest z natury antyspołeczny i zły. Popędy popychają go ciągle do ich zaspokajania. Społeczeństwo z kolei każe mu je tłumić. Nie jest jednak w stanie zrobić to zupełnie dlatego oswaja człowieka, pohamowuje popędy.

Jednostka nie zmienia się zasadniczo pod wpływem społeczeństwa. Nie można mówić o całkowitym ukulturowieniu człowieka, zmieniają się co najwyżej formy lokalizacji popędów, ich zaspakajanie poprzez kulturę.

Kultura jest albo zaprzeczeniem natury - każe hamować, albo jest przedłużeniem natury - każe przekształcać.

Szczęście do którego dążymy jest celem społecznym, kultura daje bezpieczeństwo:

- ogranicza nasze popędy (negatywne)

- daje sublimację popędów (pozytywne)

Normy pojawiły się w wyniku poczucia winy

Psychologizm - poszukuje istoty każdej zbiorowości społecznej w pierwotnych naturalnych popędach, instynktach itp.

Krytyka - zbytnie uproszczenie

Zasługi: odkrycie dużej roli podświadomości i biografii jednostki

Zapowiedź socjologizmu:

Vilfredo Pareto (1848-1923)

-krytykował oświecenie, wiarę w postęp, Marksa i jego wizję rewolucji

-„Traktat o socjologii ogólnej” 1916r. (2 tys. stron)

-Uznaje się za psychologistę

-Pisze o stałych cechach jednostek

-twierdził, że wydarzenia historyczne są w większości tym co pozalogiczne

-ludzie działają w dużej mierze pozalogicznie

Wprowadził i rozbudował pojęcia:

-system społeczny (dalej Parsons)

-równowagi społecznej

-elita

Życia społecznego nie da się wyjaśnić za pomocą jednego składnika, należy uwzględnić wiele czynników, które wpływają na siebie. Jednostka wpływa na społeczeństwo i odwrotnie.

Grupy czynników:

1grupa: czynniki przyrodnicze (geologia, geografia: klimat, gleba, flora, fauna)

2rupa: czynniki społeczne zewnętrzne dla człowieka (inne społeczności, inne w przestrzeni (sąsiednie) i czasie (przeszłość, przodkowie)

XIII3grupa: czynniki wewnętrzne (to co jest w naturze ludzkiej w danym społeczeństwie: rasa, interesy, wiedza, instynkty, uczucia, rezydua)

Jest to najważniejsza grupa gdyż w ich ramach mieszczą się czynniki irracjonalne (podświadomość)

Wierzył w postęp nauki (mimo iż nie wierzył w postęp ludzkości). Uważał, ze prawa które odkryjemy da się rozciągnąć na inne dziedziny np. społeczeństwo.

Nauka może zrozumieć pewne zdarzenia, wskazywać środki do celów.

Cele wyznaczane są przez instytucje, uczucia, interesy.

Działania ludzkie są pozalogiczne - tzn. biorą się z uczuć i instynktów, a nie z faktów, są bezrefleksyjne. Dlatego socjologia powinna badać te uczucia, instynkty, pozalogiczne działania aby wykryć pewne reguły działania ludzi.

Działania pozalogiczne występują:

-wtedy gdy nie mamy odpowiedniości między celami a środkami

-wtedy gdy odpowiedniość jest między celami a środkami ale jest subiektywna

-wtedy gdy nie uświadamiamy sobie związku między celami a środkami

Motywem tych działań jest nasz stan psychiczny, stąd jest to działania pozalogiczne. Motywem więc są uczucia, instynkty, rezydua.

Rezydua:

-są to tzw. osady psychiczne, jakaś irracjonalna reszta, która pozostaje po rozdzieleniu od instynktu, uczuć i wierzeń

-są to stałe i pozalogiczne elementy czynności lidzkich związane z psychiką

-rodzimy się już z zestawem rezyduów

-są to osady psychiczne, które nie poddają się myśleniu logicznemu

-są to stany psychiczne - nieracjonalne, oznaki uczuć, jakieś „pasje, namiętności”

-są to rzeczy najbardziej trwałe w naszej naturze

-stałe skłonności

Elita - to ludzie z największym poziomem rezyduów (w danej dziedzinie).

Klasy rezyduum:

1. rezyduum kombinacji (tj. łączenia różnych elementów, wpływa na postępowość, rozwój, służy polepszaniu)

2. rezyduum utrwalania grupy (wyższość własnej grupy nad innymi, służy konserwowaniu)

3. rezyduum uzewnętrzniania uczuć

4. rezyduum towarzyskości i uspołecznienia

5. rezyduum indywidualizmu

6. rezyduum seksu (najstarsze rezyduum)

Ludzie mimo, iż działają pozalogicznie, chcą jednak logicznego uzasadnienia, wyjaśnienia swych zachowań, zracjonalizowania tego co się zrobiło. Dlatego często akceptują myślenie fałszywe, bo chcą tylko usprawiedliwienia, uzasadnienia.

Cały zestaw tych uzasadnień to deprywacje:

-logiczne przyczyny

-ideologia uzasadniania rezyduów

-są zmienne

-wpływają na nasze działania

4 główne klasy derywacji:

1odwołujemy się do autorytetów

2odwołujemy się do zgodności z odczuciami, zasadami

3wykorzystujemy nieścisłości języka

4stwierdzenie faktu (tak jest i już)

Na tych rezyduach, deprywacjach, na czynnikach wewnętrznych - Pareto stworzył:

teorię systemu społecznego

-stem społeczny - to jednostki ludzkie ze swym wyposażeniem (rezyduum, instynkty) oraz relacje między jednostkowe

-jest wieczna zmienność systemu (społeczeństwa), zmienność ta jest falowa, jest to cykliczna teoria zmiany społecznej

-rezydua powodują że wracamy do tego stałego punktu, oscylujemy wokół niego, wobec czego utrzymują one równowagę

-stan równowagi społecznej - nie jest stanem harmonii, jest to jedność przeciwieństw, mamy wewnętrzny konflikt gdyż społeczeństwo jest ekstremalnie zróżnicowane (sprzeczne interesy grup, jednostek itp.)

XIV-życie to walka, a walka to powszechne prawo życia

-każda różnica powoduje konflikt, i dlatego mamy w społeczeństwie: elity i masy

-walka o byt i dobrobyt - powoduje potrzebę przywództwa, najlepsi (ludzie o największym poziomie rezyduum) powinni być elitą

Socjologizm: Durkheim, dilthey

-wprowadza pojęcie faktów społecznych

-wyjaśnia zjawiska spoza natury jednostkowej

-społeczeństwo jest bytem samym w sobie, czymś ponad jednostkowym

-jednostka jest w większej mierze wytworem społeczeństwa niż odwrotnie

Emile Durkheim (1858-1917)

-społeczeństwa nie da się zredukować do jego części, gdyż utraci się to czym ono jest

-najwybitniejszy przedstawiciel socjologizmu

-jest poniekąd kontynuatorem pozytywizmu, jakby neopozytywizm???

-Zwolennik oświecenia, racjonalizmu

-Chciał postawić socjologię na szczycie nauk, królowa nauk

-socjologia miała opierać się na własnych odkryciach, metodach i założeniach, nie zaczerpniętych z innych dziedzin

-zjawiska społeczne - są odrębną klasą zjawisk przyrodniczych

-połączył teorię z badaniami empirycznymi

Dzieła:

„Podziale pracy społecznej”, „Zasady metody socjologicznej”, „Samobójstwo”, „Elementarne formy życia religijnego” (społeczne przyczyny społecznych faktów)

-zauważa linearny postęp, rozwój: tj. proces wyzwalania jednostki z więzów tradycyjnych

-zastanawiał się co łączy jednostki (wyzwolone), jakie jest spoiwo. Wg Durkheima jest nim m.in. religia, jednak jej siła słabnie, dlatego poszukiwał czegoś stałego, nieprzemijalnego. Bał się anarchii

-Twierdził (jako zwolennik oświecenia), że wolność jednostki i rozluźnienie więzów jest dobre (chociaż nie może być nieograniczona)

-Twierdził, ze należy najmować się wszystkim co społeczne: badać fakty jak rzeczy

-społeczeństwo jest jak fakt, rzecz niezależna od ludzi

Fakt społeczny:

-wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie,

-zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu,

-taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny,

-ma własną egzystencję,

-jest zewnętrzny wobec jednostki

Fakty społeczne są:

- materialne (prawo, podział pracy, architektura)

- niematerialne (wartości, kultura)

Społeczeństwo:

-to nie jest zbiór jednostek

-jest to rzeczywistość samoistna, zastana, w którą wchodzimy

-pod jej wpływem kształtujemy się

Człowiek:

-uspołecznia się przez internalizację świata, zmienia się

-jest rozdwojony: homodupleks:

A sfera indywidualna: zmysłowa, instynktowna, fizyczna, to co bardziej jednostkowe, jest to zwierzęca natura człowieka - ona zamyka nas w sobie (egoizm), pcha do zaspokajania własnych popędów, dzieli społeczeństwo

B sfera społeczna: sfera ściśle ludzka, sfera rozumu, myślenia, religii,moralności, to co my podzielamy z innymi ludźmi, to co społeczne, jest to sfera ogólnoludzka: to co osobowe, prospołeczne, altruistyczne, to co spaja nas z innymi, integruje społeczeństwo

Wykł. 4 .

Cd. Durkheim

Istotnym czynnikiem życia społecznego jest - religia. Czyni ona człowieka ludzkim, daje nam ponad zwierzęcą naturę, daje ją poprzez sacrum - doświadczanie świętości.

Sacrum - wzbudza w nas szacunek i lęk, zmusza nas do powściągania naszej zwierzęcej natury, do kontrolowania naturalnych odruchów. Bóstwo to nic innego jak społeczeństwo, tylko wyrażone symbolicznie, siły społeczne.

XVLudzie czują nad sobą potęgę społeczeństwa w sacrum. Społeczeństwo wpływa na jednostkę z zewnątrz i wtedy staje się „człowiek”, jednostka staje się ludzka - rozumna i moralna.

Ten wpływ na jednostkę, ta zmiana od zwierzęcej natury do ludzkiej - bierze się z siły interakcji. Interakcje dają poczucie więzi nadprzyrodzonych, siły społeczne wnikają do wewnątrz człowieka, zmieniają go.

Jednostka więc przyjmuje (zinternalizuje) normy społeczne. (gdyby tego nie robiła społeczeństwo by umarło). Normy przenikają do nas z zewnątrz.

Jednostka się uspołecznia -a im bardziej jest uspołeczniona, tym mniejsza świadomość, że te siły pochodzą z zewnątrz. Nie widzi konfliktu między tym co społeczne a jednostkowe.

Im bardziej jesteśmy uspołecznieni tym mniej społeczeństwo jest zewnętrzne.

Istotą społeczeństwa są więzi społeczne:

-zjednoczenie uczuć i czynów, powstanie pewnych wyobrażeń: altruizm, solidarność zbiorowa itp.

Są różne więzi społeczne:

-więź ma jednoczyć, wszystko co jednoczy spełnia swoją funkcję - będzie trwało

-jeśli są trwałe nie mogą być fałszywe (dlatego religia nie jest fałszywa, ona spaja, socjalizuje ludzi)

Podstawową instytucją jest religia, potem są inne.

Żadne społeczeństwo jeśli jest względnie trwałe (jeśli spaja, jeśli tworzy wspólnotę) nie może mieć fałszywej moralności.

Klasyczna definicja religii (wg Durkheima):

-system oddzielający sacrum od profanum

-zespół spójnych wierzeń i praktyk dotyczących rzeczy świętych

-musi tworzyć pewną wspólnotę - Kościół

Jeśli nie spełnia tych trzech warunków to jest magią.

Istnieją różnego typu instytucje, więzi i społeczeństwa. Mamy więc konkretne społeczeństwa, nie ma jednego społeczeństwa, które stanowiłoby ludzkość. Żyją i umierają zasadniczo oddzielone od siebie (ale nie w izolacji).

Durkheim mówił o formach solidarności (więzi, typów organizacji społecznej np. zawodowa). Jest jeden kierunek rozwoju solidarności.

Typy solidarności:

1. solidarność mechaniczna (typowa dla społeczeństw pierwotnych)

2. solidarność organiczna (typowa dla społeczeństw nowoczesnych, przemysłowych)

Solidarność mechaniczna

Solidarność organiczna

jednostki nie są zdolne do samodzielności jednostki są do siebie podobne, społeczeństwo jest homogeniczne (łączą nas podobieństwa, wszystko jest podobne do maszyn) jest jedna świadomość zbiorowa: tradycja, religia, a jednostki w sposób mechaniczny powielają wzory prawo: karne, sankcje represyjne (wymuszanie, karanie) nie ma podziału pracy, nie specjalizujemy się jednostki są wymienne, jak rzeczy, społeczeństwo robi z nimi co chce jesteśmy uzależnieni od silniejszego wspólnota dóbr

jednostki są samodzielne (dojrzewa świadomość indywidualna) jednostki są lepiej społecznie uświadomione, nie trzeba ich przymuszać, karać prawo: kooperacyjne, sankcje restytucyjne (przywracamy porządek) jest specjalizacja pracy, jednostki, role są różne (przez to że się specjalizujemy - wzajemnie się potrzebujemy, głęboka zależność) jednostki są ja żywe organy, łączą nas różnice indywidualizm

W świecie społecznym mamy mieszankę solidarności mechanicznej i organicznej, oprócz różnic coś nas musi łączyć.

Różnica W a D:

-nie ma tu zagrożenia z zewnątrz

XVI-wolność jednostki automatycznie nie będzie prowadzić do harmonii społecznej

-muszą być jakieś zasady, jakieś wspólne prawa, konieczny jest: podział pracy, prawo i moralność

Durkheima interesują warunki (sedno) każdego typu solidarności.

Sedno każdego typu solidarności - wartości, normy i instytucje.

Instytucje - „wszelkie wierzenia i sposoby postępowania ustanowione przez zbiorowość”, to coś co krystalizuje świadomość zbiorową np. religia. Religia wzięła się ze stanów zbiorowej euforii (stąd mówimy, że jest to źródło wszystkich innych instytucji).

Funkcje religii:

-integracja społeczna

-inicjuje nas do życia zbiorowego

-uczy dyscypliny

-ma swoje obrzędy, które tworzą jedność grupy

-kultywuje tradycję poprzez obrzędy

-podtrzymuje nas w chwilach kryzysu

jednostka znajduje oparcie w społeczeństwie, w grupie, bez którego nie może się obejść. Grupa musi więc jednostkę kontrolować, interesować się nią. Jeśli społeczeństwo nie kontroluje jej, jeśli jednostka nie ma oparcia - pojawia się anomia: nie stosowanie się do norm społecznych, zakłócenie stosunków społecznych, słaba integracja społeczna. Wtedy jednostka może popełnić samobójstwo.

-egoistyczne - wycofanie (anomiczne / anomijne)

-altruistyczne - dla społeczeństwa

-fatalistyczne - przerost regulacji

Silna więź grupy wyznaniowej - mniej samobójstw

Słaba więź grupy wyznaniowej - częste samobójstwa (protestantyzm)

Społeczeństwo nie reguluje w całości życia jednostki, tylko w pewnym stopniu. Zakres owej regulacji zmienia się. Obecnie zmniejszył się znacznie. Idziemy w kierunku wzrostu indywidualizacji i różnic (gdyż rozwinęła się instytucja ekonomii).

Lekiem jest edukacja moralna. Jest to sedno nowej solidarności grupowej. Należy wypracować wspólny system etyczny (dla robotników i kapitalistów).

Inne czynniki solidarności grupowej:

-„stan podłoża społecznego” (gęstość zaludnienia)

-Stopień zinstytucjonalizowania???

II połowa 19w. antypozytywistyczny odwrót

-krytyka socjologii jako takiej

-przeciwko prawom naturalnym

-przeciwko ogólności

-wszystko jest historyczne

-interesuje indywidualność

-człowiek zakorzeniony w czasie, przestrzeni, we wspólnocie, w wartościach, w historii

-człowiek potrafiący wartościować

-człowiek nie ma absolutnej prawdy, ale ma świadomość

-nasza rzeczywistość jest przez nas zmieniana, nie jest od nas niezależna

-jako ludzie nie możemy oderwać się od tworzenia rzeczywistości, a jako badacze - od obiektu.

-człowiek może rozumieć

-socjologia przyjęła argumenty krytyczne i się zmodyfikowała

-nie możemy świata z zewnątrz obserwować, badać i wyjaśniać

-rozumienie - potrzebna jest tu intuicja, w ten sposób tylko można uchwycić istotę różnic, niepowtarzalność zjawisk

William Dilthey (1833-1911)

-mocno rozwinął nauki przyrodnicze i humanistyczne

-jednostka ludzka nie jest w świecie społecznym osadzona niezależnie od świata, jest powiązana ze światem

-wyjaśnienie faktu społecznego i zrozumienie zjawiska, to coś innego

-zrozumienie - to ujawnienie tego, co jest pod powierzchnią świata społecznego, czegoś co jest dobrowolne

-pozytywizm kazał nam badać przejawy zjawisk

-humaniści mówią, że jesteśmy częścią jakiegoś typu społeczeństwa, więcej nam powie intuicja

-rozumieć możemy znaczenie zjawisk

-jeżeli badamy ludzi podobnych, to możemy ich zrozumieć

XVIIocjologia humanistyczna

(rozumiejąca) /Weber/ Tones,simmel

-jednostka ma pewne cechy uniwersalne

-struktury społ. nie są niezależne od jednostek

-jednostka istnieje we wspólnocie

-człowiek rozumie tylko w ramach w swojej kultury

KULTURA (Richert) - sfera wartości, duch zobiektywizowany, wszystko co człowiek tworzy i podtrzymuje w imię wartości, utrwala je w ten sposób

-badacz ma się powstrzymać od wartościowania, ma badać to, jak inni wartościują

-przyrodoznawstwo nie jest potrzebne do badania społeczeństw

-jednostki ludzkie to świadome byty działające w sferze znaczeń i celów, uwzględniają działania innych

Patrzymy na społeczeństwo jako na proces uspołeczniania. Jest on zależny od aktywności jednostek

Należy badać zjawiska społeczne od wewnątrz.

Ferdynand Tönnes (1855-1936) T. Tönmes'a

-Wspólnota

-Stowarzyszenie

Są to: dwa typy więzi między ludźmi

dwa typy stronników wzajemnej afirmacji

dwa sposoby ustosunkowania się do drugiego człowieka

dwa oblicza tej samej rzeczywistości, nie można ich oddzielić od siebie, nie można

mówić o stowarzyszeniu bez podstawy wspólnoty

dwa typy organizacji:

wspólnota (tradycyjne)	stowarzyszenie (nowoczesne)
więzi pierwotne, naturalne więzy sąsiedztwa, przyjaźni powoływana do życia przez wolę organiczną, naturalną życie wiejskie i małomiasteczkowe zanurzenie jednostki w całość twór organiczny charakteryzuje je: zgodność (religia, obyczaje) i jedność (podstawa wielości) z natury jesteśmy złączeni	więzy sztuczne, w obawie o interesy, wpływ maja tu czynniki rozumowe tworzy się na bazie woli arbitralnej (refleksyjnej), racjonalnej wielkie miasto, życie światowe kosmopolityczne, świat publiczny, praca, interesy kontakty rzeczowe, a nie osobowe twór mechaniczny zakłada pierwotne odosobnienie, które trzeba jakoś wytłumaczyć

Wg niego więzi stowarzyszeniowe wypierają więzi wspólnotowe.

• konstrukcją psychiczną jednostki jest jej wola, to wola jest afirmacją tego co człowiekowi służy i negacją tego, co mu nie służy

• wszyscy dążymy do celu jakim jest szczęście - przyjemne i korzystne okoliczności

• ograniczenie wypływa z naszego umysłu

• w każdym stowarzyszeniu jest jakiś element wspólnoty

Wola naturalna - wola płynąca z głębi, spontaniczna, bezdyskusyjna, bardziej typowa dla kobiet; szczerość, sumienie, naiwność, typowa jest dla niej twórczość artystyczna, kobiety są „lepsze” w kultywowaniu tradycji.

Mężczyzna ma naturę stowarzyszeniową, a kobieta wspólnotową, ale to wszystko się zmienia (historycyzm) - coraz więcej kobiet ujawnia wolę arbitralną.

-społeczeństwo musi iść w kierunku coraz większej ludzkiej indywidualności (stowarzyszenie) socjalistyczne zjawisko obywatelskie

-wola jednostek jest podstawą wszelkich stosunków społecznych

-wszelkie twory społeczne = ciała fikcyjne, istnieją tylko w świadomości jednostek

George Simmel:

XVIII-pod wpływem filozofii życia Bergsona

-życie jako proces, zmienność, tworzenie nowych form

-życie społeczne jest ciągłym procesem (zmiennym)

-rzeczywistość jest szeroka, wieloaspektowa, nie da się opisać wszystkich aspektów rzeczywistości, ale uprawnione jest widzenie go z wielu różnych stron

-nie będą się wykluczać, ale uzupełniać

-względność jest sprawą ogólną

-całą rzeczywistość bada humanistyka

-socjologia nie może badać wszystkiego co społeczne

To co nas wiąże to formy uspołecznienia (zewnętrzne utrwalone przejawy)

-socjologia ma badać właśnie owe formy uspołecznienia a nie całe społeczeństwo

-uspołecznienie - proces, który ma różne fazy

-należy badać procesy jakie się tworzą poprzez różne interakcje (korzenie późniejszego interakcjonizmu)

-jednostki mogą wnosić treść, czyli coś co nas popycha do uspołecznienia

-trwałość bierze się z form uspołecznienia, które są niezależne od kontekstu historycznego

-forma nie jest całkowicie przeciwstawna treści

Wyróżnił rodzaje socjologii:

1. formalna - ma badać formy społeczne, czysta socjologia, stosunki podrzędne i nadrzędne, trwałość tych form się nie zmienia, to sedno do którego powinna starać się dotrzeć socjologia, to - to co wiąże ludzi (forma)

2. ogólna - dotyczy koncentrowania się na treści w życiu historycznym (treść)

3. filozoficzna - bada nasze założenia co do poznania (epistemologia, metafizyka)

Wyk. 5

Cd. Simmel

Formy świata

Kultura:

-całokształt tych wszystkich form, większych i mniejszych

-sposób wyrażania ładu świata

-suma mniejszych porządków tworzących większy porządek

-świat jest niedoskonały więc potrzebne są zmiany

-kultura ma wieczne napięcie

-jest płynna i utrwalona (jest wieczny przepływ)

Podział:

1. kultura subiektywna/indywidualna - to pewien całokształt obiektów, to rzeczy z kultury obiektywnej, sztuka, religia

2. kultura obiektywna - zdolność tworzenia i kontrolowania tych obiektów, ta twórczość

Te dwa wymiary kultury to przejawy transcendentowania, wychodzenia poza.

Obiekty - to co się utrwala, zostaje, zaczynają żyć własnym życiem i alienują się od siły, która je powołała (treści).

Przez to obiekty zabijają ducha twórczego. Kultura subiektywna zabija twórczego ducha kultury obiektywnej (chce utrwalać a nie puszczać dalej).

Ta alienacja to wrodzona cecha kondycji ludzkiej. Żeby nasze dzieła się od nas alienowały musimy utrwalać, chcemy. Widoczna jest więc sprzeczność

bardziej życie i coś więcej niż życie

kultura subiektywna kultura obiektywna

--------a życie jest jednym i drugim, jednością i konfliktem--------

Kulturę obiektywną umożliwia najbardziej postępująca specjalizacja. Każdy się w czymś specjalizuje, wytwarza. Z kulturą obiektywną wiąże się wielkie miasto i tam też widać ową alienację:

- dominację pieniądza - brak autentyczności

- kalkulowalność - płytki intelektualizm

- racjonalność - ludzie się nie znają wobec tego nie ufają sobie

- zblazowanie (to również są cechy kultury obiektywnej)

Wzrost zaufania jest konieczny, gdyż musi wrosnąć uczciwość - inaczej system (kapitalizm) zawalił by się. Pisał o formach.

Wyróżnił typy ludzi:

XIX-typ obcego (człowiek który nie jest daleki i bliski, kombinacja bliskości i dystansu, obcość to też jest forma)

-typ skąpca

-typ rywala

-typ kokietki

-typ ubogi

-typ poszukiwacz przygód

Jego problem - to ja w skończonej formie przedstawić coś co jest nieskończone: życie absolutne. To życie składa się z form ale i z całego strumienia spotkań i interakcji, i to nas uspołecznia.

Więzi są:

- formalne (w utrwalonych strukturach)

- nie formalne (są cały czas)

Człowiek - wg niego z natury przekracza granice, jest to sedno człowieka.

Zastanawia się w jaki sposób ująć społeczeństwo, czy w realistyczny czy w nominalistyczny. Społeczeństwo wyprowadza z tych dwóch sposobów: jest to łączenie czegoś zewnętrznego i wewnętrznego, nie utrwalone i zmienne.

Grupa wpływa na jednostkę. Siatka powiązań grupowych tworzy naszą osobowość. Jednostka należy równocześnie do kilku grup i w każdej uczestniczy tylko w części, co z kolei daje jej wolność. Dzięki tej polaryzacji nie ma konfliktów. Owe grupy nakładają się, krzyżują.

Stosunek wzajemnej wymiany - jest podstawowym stosunkiem społecznym, poprzez wymianę rodzą się wartości (oddziaływanie cech struktury na jednostkę).

B




diada, para


* A B


A C

* relacje między pozostałymi

Grupa to trzy osoby, są sieci.

Wyjątkiem jest małżeństwo, które choć nie jest grupą (jest parą) ma struktury grupy.

Grupa się obiektywizuje gdy ma ponad trzech członków. W grupie reguły postępowania mogą niszczyć twórczość i alienować się.

Porządek społeczny - tworzy wspólne działanie podmiotów - tworzenie, przeżywanie czegoś razem.

Pisał o indywidualizmie i wolności jednostki.

Podział indywidualizmu:

-indywidualizm „dobry” - jakościowy (uprawiany w czasach oświecenia, ignorujemy różnice jednostek, chociaż popieramy wolność)

-indywidualizm „zły” - ilościowy (romantyzm, podkreślanie jakościowych różnic między jednostkami)

Różnice - to wzrost wolności, rozwój, niezależność od więzi.

Pieniądze:

-najczystsza forma wymiany

-oderwana od treści, od konkretnego przedmiotu

-powoduje, ze ciąg wymian może być nieskończony

-stał się podstawą tworzenia nowoczesnych struktur społecznych

-powoduje zmianę sposobu naszego myślenia od kategorii substancji do kategorii funkcji

-ma kombinacje bliskości i dystansu

-kategoria ilościowa - wszystko da się policzyć

-umożliwia obiektywizację wartości (tworzy się bezosobowość)

-powoduje zniewolenie człowieka

-zmienia formę relacji społecznych

-rośnie racjonalizacja życia

Kultura, społeczeństwo - jedność i konflikt.

Konflikt:

-ważny stosunek społeczny

-czasem służy utrzymaniu jedności

-motor samoregulacji grupy z pozytywnym spojrzeniem na konflikt

-czasem pokazuje coś o nas

-im większa harmonia tym większy konflikt (rodzina - większy, firma - mniejszy)

-konflikt podnoszący świadomość - może promować osobowość, łączyć…

XXPodstawowy konflikt w społeczeństwie: społeczeństwo dąży do jedności organizacyjnej, a jednostka pragnie swojej wolności, nie chce się podporządkować.

! uspołecznienie a indywidualizacja

praca a konkurencja

kultura obiektywna, bliskość kultura subiektywna, dystans

Twórczy konflikt

Max Weber (1864-1920)

W ramach socjologii humanistycznej:

- socjologia rozumiejąca

- system badań sensu, wycinka

- poznawanie jak ktoś rozumie świat

Podstawowe założenia Webera:

Rzeczywistość społeczna: jest chaosem, nieskończoną płynnością.

Historia: nie ma swego wewnętrznego sensu, dopiero my nadajemy jej sens. To teren walk ludzi i grup o własne interesy.

Postęp wiedzy: nie doprowadzi do światopoglądu, nie pokarze w co wierzyć.

Wszelkie „sensy” - to nie naukowe sądy wartościujące. Z badań nie możemy odczytać sensu wydarzeń w świecie. Musimy więc ten sens stworzyć sami. Jeśli chcemy być racjonalni sami musimy wybrać z chaosu wartości. Jedynie jednostka jest w stanie nadać światu sens (lub jego fragmentowi). Jednostka to atom rzeczywistości.

Ale na podstawie jednostki nie można mówić o świecie, gdyż nasze działania są jednostkowe, zorientowane na inne jednostki - indywidualizm interakcjonistyczny??? (interakcjonizm)

Weber posługiwał się metodą: analizą historyczną, badał kontekst historyczny, od szczegółu.

Nauki społeczne nie mogą być ogólne, muszą zejść do konkretów, gdyż tylko od konkretów można dojść do ogółu. Należy badać historyczne konkrety (konkretne zjawiska)

Kultura:

-opatrzony w sens wycinek zjawisk

-należy badać te wycinki (zbadać jak ludzie tworzyli wartości)

Weber zakładał istnieje nieredukowalna wielość wartości. Wyróżniał poszczególne sfery wartości. Sfery wartości to porządki życia, wycinki zjawisk kulturowych.

Podział sfer wartości:

sfera ekonomiczna (wartość ekonomiczna)

sfera polityczna (przemoc, państwo instytucja która ma monopol na przemoc)

sfera estetyczna (sztuka + doczesne zbawienie)

sfera erotyczna

sfera intelektualna (integralność intelektualna)

sfera religijna

Między sferami jest napięcie, które często jest produktywne. Wartości są w konflikcie na tym samym poziomie. Jednostka odpowiada za swój wybór wartości w życiu (jest to wybór tragiczny, nikt nam nie wskaże co wybrać).

Racjonalizacja - proces, który powoduje „odczarowanie” świata. To kierowanie się celami i naszą wiedzą.

Świat to maszyna, w której odkrywamy nasze myślenie, który staje się coraz bardziej racjonalny. Intelekt kreuje wartości, my wzbogacamy świat. Dzięki racjonalności ludzkich zachowań można zrozumieć rzeczywistość społeczną.

Rodzaj: racjonalność celowa: kierujemy się tymi celami, wartościami i wiedzą.

Mogę uzasadnić wybór, opisać - wtedy inni mogą zrozumieć moje stanowisko. Wartości są komunikowalne, mogą być dyskutowane tzn. mogą być zrozumiane przez drugą osobę. Wartości mogą być jedynie subiektywne (a nie obiektywne). Każdy musi brać odpowiedzialność za swoje wartości i cele.

Dzięki temu ludzie mogą między sobą dyskutować: jak radzić sobie z konfliktem. Możemy porównywać różne sposoby radzenia sobie z konfliktem wartości. Konflikt wartości nie powodują konfliktów ludzi. Skoro każdy wybiera wartości to każdy ma swoją godność. Autonomia - dowolny wybór człowieka - jest podstawą godności człowieka.

Wartości są subiektywne, ale obiektywny jest sam fakt wyboru.

Ważna jest wolność od wartościowania (gdy już wybierzemy wartość). Mamy odnosić się do wartości ale powstrzymywać się od sądów wartościujących. Mamy badać odniesienia do wartości.

XXITypy idealne - konstrukty fikcyjne służące uporządkowaniu danych, wydobywające najważniejsze rzeczy, jednostronne spotęgowanie punktu widzenia, czysty typ.

Idealny typ biurokracji.

Nauka jest zależna i niezależna od innych dziedzin.

Pytanie o cele ludzi

o środki ludzi

o skutki ludzi

…..Wykł. 6

c.d. Weber

Czynności społeczne są podstawą panowania.

3 typy panowania (przywództwa):

1. tradycjonalny

2. charyzmatyczny (emocje wzbudzane w ludziach, (nie jest trwały, bo opiera się na emocjach, musi przejść zawsze albo do typu racjonalnego, albo do tradycjonalnego, racjonalność jest rewolucyjna, jest siłą napędową zmian społecznych, charyzma również ale na krótko)

3. racjonalno-legalny (demokracja, rządzą regionalne reguły

4 rodzaje racjonalności:

1. praktyczna (realizacja interesów)

2. teoretyczna (powiązana z teoriami, koncepcjami)

3. materialna (daje pewne wartości które porządkują świat)

4. formalna (najważniejsza, pojawiła się tylko na zachodzie, polega na kalkulowaniu celów i środków, wyrazem jej są struktury biurokratyczne)

cechy biurokratyzacji - typ idealny biurokratyzacji:

-hierarchia (o ścisłych zasadach zwierzchnictwa, model, typ idealny, schemat)

-racjonalność formalna (formalne przepisy, rządy przepisów)

-podział funkcji i obowiązków, tworzy bezosobowe stosunki

-kariera, profesjonalizacja

-posłuszeństwo wobec bezosobowego porządku

-pracownicy najemni, bez własności, środków urzędowania, oddzielenie sfery prywatnej od publicznej

-pisemna wymiana informacji (dokumentów)

-dokumenty musza być archiwizowane

Plusy - system taki jest efektywny

Minusy - biurokratyzacja po przekroczeniu pewnego punktu rodzi ograniczenia, jest nieefektywna, nie jest elastyczna, ogranicza nas, staje się żelazna klatką

Biurokratyzacja państwowa

Biurokratyzacja kapitalistyczna

Biurokratyzacja następuje we wszystkich sferach, ale w sferze ekonomicznej jest bardziej efektywna niż w sferze politycznej.

Biurokratyzacja zdominuje wolność jednostki (żelazna klatka).

Wszystkie byty zbiorowe: państwo, grupa są kategoriami wzajemnego oddziaływania, należy je więc sprowadzić do czynności indywidualnych i to zrozumieć.???

Dwa sposoby rozumienia:

-rozumienie bezpośrednie (nie potrzeba dodatkowych instrumentów, by zrozumieć, wystarczy czysta obserwacja np. gesty, mimika)

-rozumienie wyjaśniające (rozumienie motywacyjne, aby coś zrozumieć należy wyjaśnić motywy). Motyw:

- poznać można po stanie świadomości społecznej

- poznamy sens motywu wtedy gdy poznamy początek, przebieg i koniec czynności społecznych

Gdy znamy motywy znamy konsekwencje, możemy mówić że coś jest prawdopodobne. Gdy chcemy znaleźć motyw działań społecznych, to nie mówimy o motywach indywidualnych. Jest pewien podział makro społeczny, który ukrywa motywy (subiektywne aspekty większych zjawisk). Nie wchodzimy w głębię jednostek. Przez społeczne motywy rozumiemy jednostkowe zachowania, można przez nie wyjaśnić motywy jednostkowe. Przy rozumieniu wyjaśniającym możemy sprawdzić czy badacz ma racje na zasadzie porównania z innymi - jest to intersubiektywne, porównywalne. Na podstawie analiz można dojść do wniosku, że to co racjonalne tworzy typ idealny. Na podstawie analiz historycznie pogłębionych można stwierdzić postęp racjonalności.

Założenie:

XXIICzłowiek jest wolny, wybiera środki i cele, dobiera je racjonalnie, ale nie w 100%, gdyż istnieje wielość działań. Racjonalność jest jednak dominującą sprawą. Wszystko idzie ku racjonalizacji, zmiana ta jest bezkierunkowa, jest falowa. Na proces historyczny składa się wiele czynników, a skoro jest wielość, to nic na 100% nie możemy stwierdzić.

Interesy rządzą postępowaniem ludzi ale to idee nadają im kierunek, ukierunkowują tą siłę.

Kierunek zmian: racjonalizacja świata, „odczarowanie świata”, świat idzie w kierunku racjonalizacji (bo się biurokratyzuje). Racjonalizacja bierze się ze świata idei.

Zmiana kulturowa napędza świat. Jest wiele przyczyn zmian, wiele czynników które wpływają na strukturę społeczną.

Podział na 3 rodzaje czynników, zróżnicowanie na:

1. partie

2. klasy

3. stany

Wymiar: ekonomiczny, polityczny, kulturowy. Wiele czynników wpływa na to jak społeczeństwo wygląda.

Sorokin P

Wg niego rewolucja pokazuje nizsze warstwy psychiki ludzkiej.W czsie rewolucji rozpadaja się wiezi zwyczajowe i człowiek wraca do tego co zwyczajowe.Uwazałze istnieją grupy pośrednie miedzy społ a jednostką,Wyróżnił:

Gr fikcyjne-czyli pozbawione wiezi

Irrealne-istnieje wiez.

A elementarne-połczone wiezia-religijna,polityczna

B kumulatywnekilka rodzai wiezi np. Polacy-katolicy-obywatel

W gr tworza się prawa i obowiązki, pojawiaja się funkcje jaki jednostka ma pelnic -sklada się to na status spol.

3 typy relacji spol:

Familistyczne-relacje intensywne, trwale, totalne(rodzina, przyj)

Kontraktualne-relacje umowne,solidarne w celu realizacji interesu.koercyjne-opartena przymusie,jedna jednostka zmusza do inerakcji druga np. niewolnictwo

Klasa spol ogół ludzi mających podobna podobna pozycjeekonomiczna,zawodowa ,polityczna

Systemy kulturowe kultura całego spol nie jest spojna bo sklada się z wielu systemow.Okreslony system kult jest zintegrowany, nie jest to masa zebranych lementowsystem zintegrowany ma pewna autonomie:

Ideacyjny-istnieje ukryta natura-prawdziwanaura rzecxzywistoscito ta doswiadczana zmysłowo.

Interakcjonizm symboliczny James,Dewey,

Nurt wywodzący się z filozofii pragmatycznej

William James

Przedstawiciel amerykańskiej filozofii: pragmatyzmu (pragma i działanie)

Wg niej:

-człowiek to podmiot działający

-wolny, aktywny

-jeśli coś działa skutecznie w dochodzeniu do celu na pewno przetrwa

Założenie: wolno działający człowiek (działający w sposób wolny)

-człowiek może zmienić swoje środowisko

-jest w dużym stopniu aktywnym twórcą środowiska

-może je kontrolować będąc z nim w interakcji

-poprze owe interakcje tworzy sam siebie, tworzyć to kim jest (komunikacja)

-ludzie komunikują się ze sobą

-interakcja przez komunikację ma na celu dopasowywanie i przystosowanie do siebie

Społeczeństwo - zbiór oddziałujących na siebie jednostek

Społeczeństwo (Dewey?) - to proces zrzeszania się i komunikacji jednostek.

Jednostka - jest w centrum uwagi, jest nieskończona, jednostka w procesie uspołeczniania tworzy się, ma biologiczne instynkty.

Poprzez interakcje społeczeństwo i jednostka staje się.!!!

-jednostka nie jest złożona z instynktów i potrzeb, nie jest zdeterminowana, a jeśli już to społeczeństwo ma nawyki wyuczone w procesie uspołeczniania.

-społeczeństwo zmienia się bo człowiek jest aktywny

-nie ma jednego świata ale jest ich tyle ile ich konstruujemy,

-istnieje wzajemny wpływ jednostki i środowiska (społeczeństwa)

XXIII-nic nie jest trwałe, wszystko poddaje się zmianom

Interakcje - nieprzerwany proces kreowania tożsamości (tożsamość jednostkowa)

Jaźń społeczna - tożsamość którą tworzy się przez wyobrażanie sobie ja widzą nas inni (tożsamość społeczna).

Jednostka - jest postrzegana z punktu widzenia 2 różnych aspektów:

• ja podmiotowe (mi) - aktywne, decydujące, stoi za wolną wolą

• ja przedmiotowe (mnie) - bardzie bierne, empiryczne, dostępne dla innych, ja materialne, jest obiektem

Pragmatyzm cooley,mead, thomas

J. Dewey

-wszystko jest procesem i jest całościowe

-nie da się rozbić na elementy

-organizm funkcjonuje jako całość

-społeczeństwo, instytucje, grupy, obyczaje - kształtują nasze zachowania

Nawyk - jest to coś co jest wyuczone, może być zmieniony, nic nie jest na tyle sztywne aby się nie dało zmienić. Jest to pewna skłonność do czegoś a nie zachowanie.

-twierdzi że jeśli coś stanie się nie potrzebne, przestaje służyć, to się to zmieni

-wpływ ma sytuacja: wszystko jest płynne

-ludzkie zachowanie ma być funkcjonalne, wszystko rozpatrywane jest pod względem funkcji, przystosowanie się do środowiska

-funkcjonalizm, nastawianie pragmatyczne.

Cele komunikacji (Mead) - nieskrępowana, otwarta komunikacja

Cele komunikacji (Dewey) - droga do osiągnięcia wspólnych celów

Społeczeństwo - wyznawanie wspólnych wartości, które są wspólnie osiągane.

Owo „wspólne” oznacza wspólnotę jakiejś grupy a nie całego społeczeństwa: zrzeszenie, grupa. Jest wiele takich grup i zrzeszeń, społeczeństwo składa się właśnie z pluralizmu grup.

Ch. H. Cooley

- źródłem jest teorii było jego życie i życie jego dzieci

Życie - to proces całościowy, holistyczny

Zycie, społeczeństwo ma różne aspekty:

-jednostka - grupa

-wolność - determinizm

-współpraca - konflikt

To są tylko pozorne przeciwieństwa, są to elementy pewnej całości. To wszystko jest połączone. Nie ma odosobnionych jednostek, nie ma grup bez jednostek. Realne życie ludzkie to połączenie aspektów jednostkowych i społecznych. Należy więc badać jak coś się tworzy.

Jaźń odzwierciedlona - przeglądamy się w zwierciadle: gestom, mimice, widzimy reakcję innych na nas, przeglądamy się sobie przez innych ludzi.

Mamy wrodzoną zdolność do nabywania określonych nawyków społecznych, do uczenia się rzeczy wymaganych przez życiowe sytuacje, reagowania na innych, empatii, uczenia się komunikowania z innymi - tak rozwija się nasza osobowość. Tworzymy symbole, gesty, słowa.

Jednostka rozwija się najpełniej w grupach pierwotnych - tworzymy się przez relacje, jednostka jest całościowo zanurzona w interakcje.

GEORGE HERBERT MEAD (1863-1931) 1883-1931?

„Umysł, osobowość i społeczeństwo”

- filozof

Zapożyczył filozofię innych pragmatyków

Jaźń - zdolność postrzegania siebie jako obiektu, zdolność patrzenia na siebie jako na kogoś, myślimy o sobie, ułatwia przystosowanie się.

Należy badać umysł, jaźń i społeczeństwo.

Jednostki tworzą umysł i jaźń w interakcjach, interakcje z kolei tworzą nas. Ten proces tworzenia powoduje, że trwa społeczeństwo.

Interakcje - to komunikacja, wzajemne oddziaływanie, to komunikowanie pewnych znaczeń przekazywanych w symbolach. Symbol - znak, który podlega interpretacji drugiego XXIVstopnia, (Ossowski), doszukiwanie się ukrytych treści np. pies kryje w sobie symbol wierności.

Co wywołuje współpracę jednostek?, co wpływa na komunikację:

biologiczna słabość organizmów ludzkich

komunikacja jest pragmatyczna, umożliwia przetrwanie

Celem jest przetrwanie. Ułatwia przetrwanie:

- umysł - raczej proces niż struktura

- świadomość

Umysł - zadania:

-oznacza symbolami obiekty

-analizuje różne linie działania (alternatywy)

-wybiera te które są właściwe, dobre, pragmatyczne

-eliminuje niewłaściwe

Umysł więc wymaga jaźni.

Jaźń - samoświadomość, zdolność postrzegania siebie jako obiektu,

Umysł i jaźń są w związku, między nimi również zachodzi interakcja (wewnętrzne interakcje człowieka).

Jaźń wykształca się w interakcji (po narodzinach dziecko nie ma jaźni. Tylko pewne gesty przynoszą rezultaty, następuje więc selekcja gestów tak aby zostały tylko te pragmatyczne. A te które są pragmatyczne niosą ze sobą znaczenie - które tworzy się w interakcjach.

Symbol - coś co ma określone wspólne znaczenie.

3 etapy tworzenia się umysłu:

-postrzeganie i interpretowanie

=zastosowanie (przyjęcie roli innego bo to ułatwia przystosowanie się wzajemne)

-analizujemy różne działania

Gesty mają wspólny sens i stają się symbolami, gestami konwencjonalnymi. są postrzegane, interpretowane i zastosowane. Podnoszą efektywność interakcji a to podnosi zdolność przystosowywania się, panowania nad środowiskiem. Interpretacja gestów służy też do określania siebie: interakcja wewnętrzna - refleksja.

Jaźń - krótkotrwałe wyobrażenie siebie, które stają się długotrwałymi. Tworzy się więc względnie stała koncepcja siebie (spójny, stały zestaw postaw).

Etapy rozwoju jaźni:

-stadium zabawy - znaczący inny (1 osoba), rola jednej osoby jest kluczowa i w czasie zabawy możemy rozważać rolę tylko jednej osoby

-stadium gry - uogólniony inny, czyli społeczeństwo (gra zespołowa), uwzględniamy zachowania kilku partnerów w danej sytuacji

Kontrola społeczna - to samokontrola, jest uwewnętrzniona przez dostosowywanie reakcji swoich do innych.

Społeczeństwo lub „instytucja” - są to zorganizowane interakcje między jednostkami zachodzące wg określonych wzorów. To proces społeczny, który poprzedza jaźń i umysł.

Działania połączone wielu partnerów interakcji symbolicznych

William Izaak Thomas

- pragmatysta

„Chłop polski” ze Znanieckim

Badał problem zmian społecznych, które tworzą się w wyniku wystąpienia kolejno:

-dezorganizacji - późniejsza reorganizacja, zmniejszanie się wpływu norm społecznych na członków grupy. Pewne elementy strukturalne będą się załamywały (chociaż nie całkiem)

-organizacja społeczna - to proces a nie stabilna struktura

Opracować: dezorganizacja, reorganizacja, postawy, wartości, definicja sytuacji, osobowość (proces adaptacji).

Społeczeństwo trwa dzięki zdolnościom umysłu i jaźni. Umysł tworzy elementy strukturalne, utrwala, tworzy interakcje. Społeczeństwo cały czas tworzy się, wzory uporządkowanego działania..

Znaniecki (1882-1958)

Założył pierwsze pismo socjologiczne „Przegląd socjologiczny”

Współpracował z Thomasem

Jego dzieła: „Chłop polski”, „Społeczna rola uczonego”, „Społeczna rola studenta uniwersyteckiego”, „Współczesne narody”

Rozróżnia rzeczywistość:

-przyrodniczą - bada systemy rzeczy

XXV-kulturową - składa się z systemów wartości, bada wartości, które tworzą systemy

Metody badań obydwu rzeczywistości są podobne, gdyż są to nauki nomotetyczne (odkrywają pewne prawidłowości). Nie da się wszystkiego podporządkować prawom, tylko rzeczy proste będą regulowane przez prawo.

Wartość - coś ocenianego dodatnio lub ujemnie, coś względem czego podmiot zajmuje stanowisko. Pierwotne są wartości wobec rzeczy, bo doświadczamy je bezpośrednio np. mama, kocyk, ciepło. Rzecz pojawia się wtórnie. Rzeczywistość przyrodnicza istnieje dla nas za pośrednictwem tej wartości, która dla nas przedstawia rzecz, rzecz istnieje w powiązaniu z wartością.

Współczynnik humanistyczny - wszystko istnieje bo istnieje dla kogoś, wartość istnieje dla kogoś (a nie sama w sobie). Człowiek nadaje wartości. Jest to cecha zjawisk kulturowych, że są dane dla kogoś.

Rzeczy są wartościami kiedy są obiektem postaw ludzkich (postawa -pochodzi od Thomasa)

Świadomość tego, że wartość jest ważna dla kogoś i oceniana przez niego dodatnio lub ujemnie, czyni je wartościowymi do zbadania.

Należy badać rzeczy tak jak one przedstawiają się w umysłach ludzi. Tzn. patrzeć jakie to daje obiektywne efekty, jakie przybiera zewnętrzne formy (obiektywnie uformowane wzory).

Wartość istnieje bo jest postawa kogoś na jakąś rzecz, są zawsze wartościami dla kogoś. Ludzie urealniają świat, nadają mu znaczenie. Wartości są powtarzalne, sprawdzalne.

Wzorce - pochodzą z przeszłości, dziedziczymy je , one się obiektywizują, zawierają sugestie na przyszłość.

Stałość, systematyczność / kulturalizm. Podkreślanie stałości odniesień do wartości, trwałości systemów kulturowych.

Dlatego właśnie jego filozofię nazwano KULTURALIZMEM.

Wykł. 7

Znaniecki

Wartości:

-obiektywizują się poprzez nasze odniesienia do nich

-ujednolicają się

-są poznawane przez pryzmat danej kultury

-można je poznać poprzez obiektywne dowody np. dokumenty, autobiografię

-znaczenia wartości - są powiązane i stanowią większy system

Kulturalizm - wartości powiązane ze sobą w systemy kulturowe.

Rzeczywistość kulturowa nie jest do końca spójna. Ma swój wewnętrzny porządek, ale nie jest do końca spójna.

System - układ części składowych z wewnętrznym ładem.

System społeczno-kulturowy jest względnie autonomiczny, nie całkiem zamknięty.

Należy badać bardziej zintegrowane systemy np. technika, religia, sztuka.

Prawo i ekonomia - są względnie niezależne.

Społ. jako całość nie jest systemem. Z ogółu systemów wartości - kategoria systemu społ.

Socjologia - nauka o kulturze, zajmująca się wartościami czynnościami społecznymi. Ma się zajmować ludźmi, osobnikami i zrzeszeniami, jako przedmiotami ludzkiego działania.

Czynność społeczna - czynność dążąca do wywarcia wpływu na ludzi itd.

Ludzie, osobnicy, zrzeszenia.

Teoria czynności społ. - podstawowe dane społ.. System wzajemnie zależnych zmiennych wartości.

Teoria stosunków społ. - system czynności dwóch jednostek.

Teoria osobników społ. (teoria ról społ.) - twórcza synteza ról osobowych.

Teoria grup społecznych -

Wszystkie te teorie nadbudowują się nad sobą, ale nie można ich zredukować.

„Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości”

Cechy nowej cywilizacji:

-bardziej zharmonizowana, uduchowiona, otwarta na innowacje

-powinni ją tworzyć ludzie twórczy

-wskazówki do tworzenia nowej cywilizacji powinni dawać socjolodzy

XXVICel wychowania - antagonizmy zastąpione współpracą.

Funkcjonalizm Parsons

- strukturalny funkcjonalizm / strukturalizm funkcjonalny

Postęp - dyferencjacja - różnicowanie

Różnicowanie - by system spełniał swoje funkcje.

System ma przetrwać a przetrwa to co jest bardzie zintegrowane. Wewnętrzny cel systemu to przetrwanie.

Społeczeństwo:

-jest pewnym systemem

-organizmem (ze Spencera)

-to pewna całość (z Comte'a)

-musi spełniać funkcje, zaspokajać potrzeby (Malinowski- zaspokojenie potrzeb to stan równowagi)

Spójny system wartości porządkuje zróżnicowanie.

Świat społeczny jest systemem, ma właściwości systemowe i jak na system należy na niego patrzeć.

Młodszy Parsons

Woluntarystyczna teoria działania. Jednostki kierują się swoją wolą, świadomie wzbierają linię działania. Na działania woluntarystyczne składają się różne elementy jednostki:

-jednostka ludzka (podmiot działający)

-cel

-rodki (którymi dysponuje podmiot)

-warunki sytuacyjne

-wartości, normy (którymi kieruje się podmiot przy wyborze celów i środków)

Jak z wielu jednostek działania tworzy się system społeczny:

1. systemy społeczne - systemy działania, które się wzajemnie przenikają, składają się z systemów interakcji, pewne interakcje się instytucjonalizują - utrwalają pewnie system

2. osobowość - też jest systemem działania. Każdy pomiot ma potrzeby i zdolności do ich zaspokojenia, to system motywacji - umiejętności odgrywania ról

3. system kulturowy - wartości powiązane w system

4. system organizmu (behawioralny) - fizyczne właściwości organizmu

Integracja wewnętrzna systemów i międzysystemowa - by system przetrwał i był zrównoważony (Pareto).

By system był uporządkowany musi być odpowiednia ilość podmiotów dobrze zsocjalizowanych.

Kluczowe mechanizmu zapewniające przetrwanie systemowi:

-tworzenie pewnych stałych wzorców interakcji

-socjalizacja

-kontrola społeczna

Zmiana - służy utrzymaniu istniejącej rzeczywistości

Typy orientacji na partnera (zmienna wzorcowa) - typy orientacji związanej z wartościami:

(wg Tönmes)

1. afektywne zaangażowanie - wspólnota

neutralność - stowarzyszenie

2. całościowość - wspólnota

aspektowość - stowarzyszeniem

3. partykularyzm - wspólnota

uniwersalizm - stowarzyszenie

4. status przypisany - wspólnota

status osiągany - stowarzyszenie

5. kolektywizm - wspólnota

własna osoba - stowarzyszenie

Generalne systemy działania:

organizmu A	osobowości G
kultury L	społeczny I

Istnieją też 4 podsystemy i każdy z nich też dzieli się na 4.

Cztery wymogi funkcjonalne zintegrowanego systemu (imperatywy-funkcjonalne):

-adaptacji (adaptacja środków ze środków i siebie do środków - zajmuje się nim system organizmu)

-celów (zagospodarowuje środki zaadaptowane wcześniej)

-integracja (integracja elementów składowych systemów, służy temu struktura społ.)

XXVII-latencja (zatajenie - m.in. konfliktów - napięć i kultywowanie wzorów)

Podsystemy w ramach systemów społecznych:

- adaptacją środków - zajmuje się system ekonomiczny

- cel - polityczny

- integracja - struktura społeczna

- latencja - system kulturowy

Każdy z nich też dzieli się na 4.

Wymiana informacji (od latencji przez integrację, cele i adaptację) i energii (odwrotnie)

Cybernetyczna hierarchia kontroli.

10

---