MICHALKIEWICZ W służbie�zpieczeństwa autorytetów (2)

0x01 graphic

My już za starzy, nie mamy ochoty na tych codziennych rewidentów cnoty. To nie jest czas i kraj na Don Kichoty” - pisał Antoni Słonimski w poemacie „Sąd nad Don Kichotem”. Don Kichotem znużony jest nie tylko Sędzia, ale i Świadek („Wysoki sądzie, mniejsza o nazwisko. Ja jestem świnia - i skłonił się nisko”). Męcząca i irytująca była dla wszystkich obsesja Don Kichota na punkcie autentyczności. Tymczasem czy ludziom naprawdę potrzebny jest autentyzm? To wcale nie jest pewne, tym bardziej że prawda niekoniecznie musi być piękna czy chociaż pouczająca. Wprawdzie, jak twierdził Józef Mackiewicz, prawda „jest ciekawa”, a nawet tylko ona jest ciekawa, ale chyba nie dla wszystkich, a może nawet tylko dla nielicznych, o czym świadczą choćby losy tego pisarza. Nie tylko za życia, ale nawet po śmierci pozostał postacią, jak to się mówi, „kontrowersyjną” przede wszystkim dlatego, że w imię prawdy podważał legendy i autorytety.

Tymczasem jeśli istnieje zapotrzebowanie społeczne na cokolwiek, to właśnie na bajki zwane inaczej legendami, no i na bohaterów tych bajek, czyli autorytety. Na przykład premier irackiego rządu Ijad Alawi jest, przynajmniej dla polskich mediów, niekwestionowanym autorytetem politycznym, a może nawet moralnym, a znowu czeczeński prezydent Ału Ałchanow - nie jest. Przyczyna jest prosta i oczywista; wybory w Czeczenii były „farsą” z uwagi m.in. na obecność tam wojsk rosyjskich, podczas gdy wybory w Iraku żadną farsą nie będą, m.in. z uwagi na obecność tam wojsk amerykańskich, no i oczywiście naszych. Musimy w to wierzyć, bo, po pierwsze: jakżeby inaczej, a po drugie: zarówno Irak, jak i Czeczenia są daleko, a dotarcie tam nie byłoby pewnie sprawą prostą ani tanią. Ale okazuje się, że musimy też wierzyć w wydarzenia, które obserwowaliśmy na własne oczy i w których braliśmy udział.

W „Rzeczpospolitej” z 4 września br. JE abp Józef Życiński opublikował zagadkowy artykuł „Solidarność czy naszość?”, w którym daje wyraz obawie, iż „szybki przepływ informacji będzie (...) w przyszłości sprzyjał pluralizmowi ocen, w którym nie da się ocalić tamtej entuzjastycznej jedności, utrwalonej we wspomnieniach z Sierpnia 80”. Przewiduje, że „będzie natomiast przybywać osób broniących opinii, w których bardziej widać ból niż racjonalne uzasadnienie. Nie wolno przyznawać im racji w ramach grzecznościowego kompromisu. Nie należy jednak również dramatyzować z powodu ich obecnych poglądów, trzeba przyjąć je ze spokojem, tak jak przyjmujemy ból głowy”. Nie „schizofrenia bezobjawowa”, jak za Breżniewa w Sowietach, tylko „ból głowy”, ale „przyznawać racji” nie wolno już tak samo. Ale co tam „poglądy” czy „opinie”, kiedy w przypadku Sierpnia 80 trafiają się rozbieżności co do faktów o znaczeniu podstawowym. W tym samym numerze „Rzeczpospolitej” zamieszczona jest rozmowa z panią prof. Jadwigą Staniszkis „W odświętnych ciuchach”, która w pewnym momencie mówi, że „Ania Walentynowicz przymusiła Wałęsę, by z powrotem przeskoczył płot” i tak dalej. Wiadomo bowiem powszechnie, że Wałęsa w sierpniu 1980 r. przeskoczył płot i w ten sposób obalił komunizm. Tymczasem Anna Walentynowicz od lat powtarza, że Wałęsa nie tylko nie przeskakiwał przez żaden płot, bo w miejscu, gdzie miał to zrobić, żadnego płotu nie było, tylko zwyczajnie został przywieziony do stoczni motorówką Marynarki Wojennej na polecenie samego admirała Ludwika Janczyszyna. Stawia to oczywiście pod znakiem zapytania autentyczność wielu tamtych wydarzeń, no i oczywiście prawdziwość różnych legend i autorytet autorytetów. Wydawałoby się, że nic prostszego, jak dojść do prawdy, ale po co, skoro prawda może być mniej pedagogiczna od podanej do wierzenia legendy? Prawda nie jest potrzebna, potrzebny jest „etos”: „zachowanie składników tamtego etosu okazuje się tym trudniejsze do zrealizowania, że coraz częściej spotykamy próby programowego niszczenia niewątpliwych autorytetów moralnych” - pisze Ekscelencja.

Gdzie mądry człowiek ukryje liść? - pytał Chesterton. - W lesie. A jeśli nie ma lasu? To mądry człowiek zasadzi las, żeby ukryć w nim liść. Wśród „niewątpliwych autorytetów moralnych” Ekscelencja wymienia m.in. prof. Jerzego Kłoczowskiego. Problem polega na tym, że wiele wskazuje na to, iż Tajny Współpracownik SB o pseudonimie „Historyk” i pan prof. Kłoczowski, to jedna i ta sama osoba. Czyżby zagadkowy artykuł Jego Ekscelencji był takim lasem, zasadzonym gwoli ukrycia tego listka? Byłoby to poniekąd zrozumiałe; pan prof. Kłoczowski jest osobą nader utytułowaną, zaprzyjaźnioną z wieloma innymi, również utytułowanymi osobami, osobą piastującą najrozmaitsze godności, jak to mają w zwyczaju autorytety moralne. Wyobraźmy sobie tylko, jaki zamęt powstałby w różnych czcigodnych środowiskach, gdyby prawda wyszła na jaw? Taki pan red. Lesław Maleszka pod względem autorytetu moralnego nie dorastał prof. Kłoczowskiemu do pięt, a przecież ujawnienie jego agenturalnej przeszłości też wywołało spory zamęt. Pod takimi ciosami gotów jeszcze rozpaść się cały „etos”. Cóż zatem przystoi czynić w tej kłopotliwej sytuacji? Ano nie ma rady, tylko trzeba dać pryncypialny odpór wszelkim próbom „programowego niszczenia niewątpliwych autorytetów moralnych” i przeciwnym opiniom „nie przyznawać racji” nawet „w ramach grzecznościowego kompromisu”. Pan red. Michnik na swoim odcinku, a Ekscelencja - na swoim.

„Że byłem kiedyś małoduszny, że kiedyś brakło mi odwagi i że milczałem wbrew sumieniu, umierający chcę być nagi, chcę zrzucić z piersi ciężar duszny i raczej spocząć w zapomnieniu, w przydrożnym prochu i popiele niż na wysokim katafalku w waszych fałszywych bóstw kościele” - pisał Antoni Słonimski na zakończenie swego poematu widocznie w jakimś niepojętym przypływie potrzeby autentyzmu. Ale mimo pozornego patosu postawa ta nie zasługuje na upowszechnienie. Pod pozorem bezkompromisowości dochodzi tu do głosu narcystyczny egoizm, nie liczący się ze społecznymi konsekwencjami, zwłaszcza w przypadku niewątpliwych autorytetów moralnych. Któż to widział, żeby „w prochu i popiele”, co ma oznaczać to ostentacyjne lekceważenie katafalków? Toć to przecież znamiona zewnętrzne, które - jak brzuch i broda - sprzyjają podtrzymaniu autorytetów moralnych, a tym samy - i „etosu”, dzięki któremu cały ten bałagan jako tako trzyma się jeszcze kupy.

Stanisław Michalkiewicz