Kinga Kozyra - Makroekonomia

Temat: PODSTAWOWE MIERNIKI PRODUKCJI SPOŁECZNEJ

WSTĘP

Analiza rozwoju i funkcjonowania gospodarki wymaga zastosowania kategorii ekonomicznych, które umożliwiają mierzenie działalności gospodarczej. Spośród wielu miar poziomu działalności gospodarczej w skali makro stosowanych w analizach teoretycznych i badaniach empirycznych do najważniejszych należą:

1. Produkt krajowy brutto (PKB);

2. Produkt narodowy brutto (PNB);

3. Produkt narodowy netto (PNN);

4. Dochód narodowy według cen czynników wytwórczych (D_NCW);

5. Dochód osobisty ludności (D_o);

6. Rozporządzalny dochód ludności (RDL).

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO

Produkt krajowy brutto (PKB) jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem

PKB = K + I + R_Z

PKB jest sumą wydatków na: konsumpcję (K), inwestycje (I) i wydatków rządowych (R_Z).

PKB w cenach rynkowych jest miarą produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi. PKB w cenach czynników wytwórczych jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich. PKB wyrażony w cenach rynkowych jest więc wyższy od PKB w cenach czynników produkcji o wielkość podatków pośrednich (pomniejszoną o sumę ewentualnych subsydiów dóbr i usług).

PRODUKT NARODOWY BRUTTO

Produkt narodowy brutto (PNB) jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług czynników produkcji, tzn. w kraju lub za granicą.

PNB = PKB + D_Z + E_x - J_m

gdzie:

PKB - produkt krajowy brutto;

D_Z - dochody z kapitału zainwestowanego za granicą;

E_x - dochody z eksportu;

J_m - wydatki na import.

Nominalny produkt narodowy brutto jest wartością wszystkich końcowych dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce w danym okresie, obliczona z wykorzystaniem cen bieżących.

Realny produkt narodowy brutto jest wartością wszystkich końcowych dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce w danym okresie, obliczona z wykorzystaniem cen z roku bazowego.

Stosunek nominalnego PNB do realnego PNB pomnożony przez 100 nazywamy deflatorem PNB. Deflator PNB jest miernikiem zmian poziomu cen.

Różnica między PKB i PNB wyraża się sumą dochodów netto z własnością kapitału zainwestowanego za granicą. Saldo handlu zagranicznego wyrażające różnicę między eksportem (E_x) i importem (J_m), czyli E_x - J_m, zmienia materialną strukturę PNB oraz zwiększa lub zmniejsza ilość dóbr pozostających do podziału. Wynika to z następującej formuły:

PNB_W - (E_x - J_m) = PNB_P

gdzie:

PNB_W - produkt narodowy brutto wytworzony;

PNB_P - produkt narodowy brutto do podziału.

To, co zostało wytworzone, może istotnie różnić się od tego, co zostało przeznaczone do podziału, ponieważ eksport zmniejsza, a import zwiększa PNB do podziału.

Różnica między wartością eksportu a wartością importu, przeliczona na walutę danego kraju po obowiązującym kursie wymiennym, wynika nie tylko z różnicy wolumenu towarów i usług objętych eksportem i importem, ale także ze zmian relacji cen uzyskiwanych w eksporcie i płaconych w imporcie (terms of trade).

Problem tego, co się wytwarza i tego, co się dzieli odnosi się do produktu narodowego netto i dochodu narodowego.

PRODUKT NARODOWY NETTO

Produkt narodowy netto (PNN) jest miarą ilości pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy wystarczającej na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie. Jeżeli od PNB odejmiemy amortyzację, to otrzymamy

PNN = PNB - A_m

gdzie:

PNB - produkt narodowy brutto;

A_m - amortyzacja.

Amortyzacja, zwana inaczej zużyciem kapitału trwałego, jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

METODY OBLICZANIA PNB I PNN

Na produkt narodowy brutto (PNB) lub produkt narodowy netto (PNN) można spojrzeć jak na:

• strumień produktu - czyli ilość dóbr i usług finalnych, wyrażoną w cenach bieżących;

• strumień dochodów - czyli sumę płac, procentów, rent i zysków, jakie powstają w procesie produkcji narodowej.

Przy obliczaniu PNB (lub PNN) metodą strumienia produktu podstawowym pytaniem jest: kto kupuje produkcję krajową?

Produkcję krajową kupują gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, rząd i zagranica. Zatem na PNB składają się: wydatki konsumpcyjne, inwestycje brutto, rządowe zakupy, eksport.

Z kolei przy obliczaniu PNB metodą strumienia dochodów i kosztów odpowiadamy na pytanie: kto otrzymuje dochody powstałe podczas tworzenia produktu narodowego? Dochody otrzymują właściciele czynników produkcji w postaci płac, rent i zysków. PNB liczony tą metodą obejmuje również amortyzację.

Metody obliczania PNB i PNN

STRUMIEŃ PRODUKTU	STRUMIEŃ DOCHODÓW I KOSZTÓW
I. Osobiste wydatki konsumpcyjne K dobra trwałe dobra nietrwałe usługi II. Prywatne krajowe inwestycje brutto J nowe budynki trwały sprzęt kupowany przez producentów przyrost zapasów przedsiębiorstw III. Rządowe zakupy dóbr i usług G IV. Eksport netto dóbr i usług	Płace i podatki pracowników Odsetki netto Dochody przedsiębiorstw nieakcyjnych (Praca na własny rachunek) - innych Zyski spółek akcyjnych Czynsze (renty) Amortyzacja Podatki pośrednie przedsiębiorstw Inne podatki
Produkt narodowy brutto PNB	Produkt narodowy brutto PNB
minus amortyzacja	minus amortyzacja
równa się Produkt narodowy netto	równa się Produkt narodowy netto

DOCHÓD NARODOWY WEDŁUG CEN CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH

Dochód narodowy według cen czynników wytwórczych (D_NCW) otrzymujemy przez odjęcie od PNN podatków pośrednich, tj. akcyzy, ceł, podatku obrotowego lub podatku od wartości dodanej (VAT).

D_NCW = PNN - T_P

gdzie:

PNN - produkt narodowy netto;

T_P - podatki pośrednie płacone w cenie nabycia niektórych towarów.

Kategorię tę można również zdefiniować jako sumę wynagrodzeń kapitału, ziemi i pracy w postaci zysku, procentów, rent, dywidend i płac.

DOCHÓD OSOBISTY LUDNOŚCI

Dochód osobisty ludności (DOL) jest częścią D_NCW, która powstaje po odjęciu nie rozdzielonych zysków przedsiębiorstw oraz składek na ubezpieczenia społeczne. W skład DOL wchodzą wszystkie dochody transferowe, pochodzące zarówno ze źródeł prywatnych, jak i budżetu państwa i lokalnego (czyli oprocentowanie obligacji, renty, emerytury, zasiłki, zapomogi, dotacje itp.).

DOL = D_NCW - N_Z - U_S + L_UZ + B_UZ + B_P

gdzie:

N_Z - zyski przedsiębiorstw przeznaczone na inwestycje;

U_S - składki na ubezpieczenia społeczne;

L_UZ - procenty wypłacone przez rząd od sprzedanych obligacji;

B_UZ - transfery rządowe (emerytury, renty, zapomogi, zasiłki, dotacje itp.);

B_P - transfery prywatne przedsiębiorstw na rzecz instytucji i osób.

ROZPORZĄDZALNY DOCHÓD LUDNOŚCI

Rozporządzalny dochód ludności (RDL) jest sumą DOL pomniejszoną o indywidualny podatek dochodowy i inne zobowiązania ludności typu: kary, grzywny, składki na indywidualne ubezpieczenia społeczne ludności. RDL wyraża sumę dochodów ludności, które są przeznaczone na bieżącą konsumpcję oraz na oszczędności.

RDL = DOL - T_b - G

gdzie:

T_b - podatki bezpośrednie;

G - grzywny kary pieniężne oraz inne opłaty skarbowe.

PODSUMOWANIE

Podstawowe mierniki makroekonomiczne

PNB	Dochód netto z tytułu własności za granicą	Amortyzacja
	K J PKB RZ	PNN	Podatki pośrednie
					DNCW	Zyski + transfery
							DOL	Podatki bezpo-średnie oraz kary i grzywny oraz inne opłaty skarbowe
								RDL

Zaprezentowane kategorie makroekonomiczne liczone są według tzw. zasady SNA (System of National Account). Podstawą tego rachunku jest założenie, że wszelka działalność, która przynosi dochód, tworzy dochód narodowy.

W krajach o gospodarce centralnie kierowanej stosowano zasadę MPS (Material Product System), tzw. system produktu materialnego. Podstawą tego rachunku jest podział na dwie sfery - na sferę produkcji materialnej, która tworzy dochód narodowy, i na sferę nieprodukcyjną, w której następuje spożycie efektów działalności produkcyjnej. Do sfery produkcji materialnej zalicza się takie działy, jak: rolnictwo, przemysł wydobywczy, przetwórczy, leśnictwo, transport, łączność czy handel. W sferze nieprodukcyjnej pozostaje: administracja państwowa, wojsko, sądy, policja, ochrona zdrowia, oświata, kultura, opieka społeczna, a także bankowość i ubezpieczenia.

BIBLIOGRAFIA

1. Begg D., Fisher S., Dornbusch R.; „Makroekonomia”; Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne; Warszawa 1996; str. 25 - 26, 33 - 41;

2. Grzesiok F., Kabsa F.; „Materiały do studiowania ekonomii”; Gliwice 1995; str.100 - 108;

3. Nojszewska E.; „Podstawy ekonomii”; Wydawnictwo Szkolne i Ekonomiczne; Warszawa 1995; str. 187 - 188;

4. Materiały własne.

1

1

---