cwiczenia prawo


1.Norma prawna

Norma prawna - to najmniejszy stanowiący sensowną całość element prawa. Stworzona na podstawie przepisów prawnych, ustanowiona przez kompetentny organ władzy w odpowiednim trybie, generalna (nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata, ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej) i abstrakcyjna (dotycząca powtarzalnych zachowań, wielokrotnego zastosowania, uniwersalna) reguła postępowania zewnętrznego, ogłoszona i chroniona przez państwo aparatem przymusu.

Elementy normy prawnej

Wyróżnia się dwie główne koncepcje budowy normy prawnej:

Według koncepcji trójelementowej normę prawną dzielimy na:

Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...)

(...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobrana różnicę (...)

(...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.

Sankcja to:

  1. określona w normie prawnej konsekwencja naruszenia prawa; rozróżnia się m.in.:

  • nadanie mocy prawnej, zatwierdzenie jakiegoś aktu przez wyższą instancję,

  • negatywna reakcja ze strony państwa na złamanie obowiązujących norm prawnych; jest trzecią częścią budowy norm, nie zawsze występującą.

    • Rodzaje sankcji:

    Wyróżnia się sankcje formalne i nieformalne.

    Dyspozycja

    Dyspozycja (następnik) - drugi element składowy normy prawnej. Określa ona postępowanie do jakiego zobowiązany jest - w okolicznościach określonych przez hipotezę - adresat normy. Dyspozycja stanowi rdzeń normy prawnej.

    W prawie karnym jest to określenie czynu, pierwsza z części wchodzącej w skład budowy przepisu karnego.

    Niezastosowanie się adresata do dyspozycji prowadzi do sankcji

    Charakterystyka

    Norma prawna musi mieć charakter generalny i abstrakcyjny.

    Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek).

    Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności. Dotyczy to powtarzalnych zachowań, bez zbytecznego uszczegółowienia określonych nią okoliczności.

    Ze względu na zakres swobody, pozostawiony adresatowi normy prawnej, wyróżnia się:

    Innym kryterium podziału norm prawnych jest sposób określenia zachowań ludzkich. Na podstawie tego kryterium wyróżnia się:

    Osoby prawne i państwowe jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej są obowiązane obliczyć i odprowadzić podatek rolny - bez wezwania - na rachunek budżetu właściwej gminy ze względu na miejsce położenia gruntów.

    Członek zarządu nie może bez zezwolenia spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi (...)

    Każdy wspólnik może przeglądać księgę udziałów.

    Przepis prawa - samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego, czyli zdaniokształtny zwrot językowy (zdanie w sensie gramatycznym) wskazujący sposób postępowania, czyli regułę powinnego zachowania. Często jest wyodrębniony formalnie, wyróżniony wizualnie i opatrzony nazwą indywidualizującą, taką jak artykuł, paragraf czy ustęp. Może być też zdaniokształtnym fragmentem jednostki redakcyjnej.

    Pojęcie przepis prawa nie jest tożsame z pojęciem normy prawnej; bowiem elementy treści normy prawnej mogą być zawarte w wielu różnych przepisach i to nie tylko jednej ustawy. W ujęciu funkcjonalnym przepisy prawa stanowią podstawę do ustalenia treści norm prawnych. Przepisu nie możemy traktować w sferze prawda/fałsz, gdyż nie jest to zdanie w sensie logicznym.

    W języku potocznym, a rzadziej w języku prawnym, przepisy prawa to także wszelkie akty normatywne obowiązujące na danym obszarze (np. w państwie).

    Rodzaje przepisów


    1. Definicja i rodzaje norm społecznych

    Norma społeczna - jest to względnie trwały, powtarzalny i przyjęty w danej grupie społecznej sposób powinnego zachowania jednostki społecznej w danej sytuacji. Źródłem takiej normy jest społeczeństwo w której ona funkcjonuje. Mają one charakter powszechny, ogólny i abstrakcyjny, a ich modyfikacja jest rezultatem funkcjonowania społeczeństwa.

    Rodzaje norm społecznych :

    2. Wskaż różnice pomiędzy nawykiem a normą społeczną

    Nawyk:

    - brak sankcji

    - kształtuje się w sposób naturalny

    - oznajmujący sposób formułowania językowego

    - eksternalność - do zaobserwowania wystarczy obserwacja zewnętrzna, natomiast członkowie grupy nie są świadomi swojego zachowania

    Norma społeczna:

    - zawiera sankcję za niedostosowanie się do normy

    - część norm może kształtować się żywiołowo

    - wypowiedź o charakterze dyrektywalnym

    - eksternalno - intrenalna - możliwa do zaobserwowania przez obserwatora zewnętrznego, ale także członkowie grupy są świadomi, że określony sposób zachowania jest normą i traktuje ją jako kryterium oceny zachowań innych podmiotów.

    - powinność zachowania w sposób zgodny z normą jest bezwzględny

    3. Cechy normy prawnej

    Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek).

    Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy spełnią się określone hipotezie normy prawnej okoliczności.

    Powinność zachowania oznacza, iż norma prawna wyznacza regułę powinnego zachowania adresata w określonych okolicznościach. Nie opisuje więc zachowania rzeczywistego, ale takie jakie jest wyznaczone w dyspozycji tej normy.

    Przymus oznacza, iż norma prawna ma charakter wiążący dla adresata i ma on obowiązek do zachowania się zgodnie z dyspozycją normy prawnej. Norma prawna może też przewidywać sankcję za zachowanie niezgodne z jej dyspozycją, ale nie jest to niezbędny element normy prawnej.

    4. Funkcje języka prawnego i języka prawniczego

    Język prawny to język jest językiem w którym formułowane jest prawo, a więc jest językiem przepisów i norm prawnych - jest zawarty tekstach prawnych. Jest to język przedmiotowy - I stopnia.

    Język prawny jest odmianą języka naturalnego. Ma taką samą składnię, natomiast może się różnić w zakresie semantyki. Język prawny zawiera bowiem w sobie mocno rozbudowany i ściśle uporządkowany (co do zasady) aparat pojęciowy. Ułatwia on w miarę jednolitą interpretację języka prawnego, której dokonują osoby (organy) analizujące i stosujące prawo.

    Język ten ma przede wszystkim funkcję sugestywną, ponieważ jest narzędziem kształtowania zachowań społecznych. Formułowane w tym języku przepisy prawne wyznaczają sposób powinnego zachowania, a tym samym wpływają na czyjeś zachowanie.

    Poza tym język prawny ma także funkcję performatywną, co oznacza, że pewnym wypowiedziom przypisuje się skutek, które wywołują. Odnosi się to zarówno do przepisów prawnych, które ustanawiają prawa i obowiązki dla adresatów oraz do wypowiedzi aktów prawnych.

    Język prawniczy to język używany w sferze stosowania i interpretowania prawa. Jest to profesjonalny język prawników, którzy badają język prawny, ustalają sens przepisów czy piszą komentarze. Jest to zatem metajęzyk.

    Główną funkcją tego języka jest funkcja deskryptywna, ponieważ za pomocą języka prawniczego opisuje się teksty aktów normatywnych.

    Ma on również funkcję ekspresywną, ze względu na to iż służy on także do wartościowania wypowiedzi języka prawnego oraz oceny tekstów prawnych i stosowanych norm.

    5. Omów różnice pomiędzy przepisem prawa a normą prawną

    Przepis prawa jest zwrotem językowym zawartym w tekście prawnym. Stanowi on fragment aktu prawnego wyodrębniony przez normodawcę w postaci artykułu, paragrafu, ustępu albo punktu. Jest techniczną, redakcyjną jednostką aktu prawnego.

    Norma prawna jest natomiast jednostką logiczną konstruowaną z przepisów prawnych na podstawie interpretacji, wykładni przepisów prawnych.

    Jeden przepis prawa może zawierać w swej treści jedną normę prawną, kilka norm prawnych, a także tylko część normy prawnej. Zatem norma prawna może być wyrażona jednym przepisem, kilkoma przepisami oraz tylko jego częścią. Najbardziej typowa jest sytuacja, w której norma prawna wyrażona jest wieloma przepisami, umieszczonymi często w różnych gałęziach prawa.

    Przepis prawa i norma prawna są więc pojęciami odrębnymi.

    6. Konstruowanie normy prawnej z przepisów prawa

    Konstruowanie normy prawnej z przepisów prawa polega na ustaleniu jakiej kategorii adresatów i w jakiego rodzaju sytuacjach ona dotyczy, jak powinien się zachować adresat oraz co grozi mu w przypadku niezastosowania się do skierowanej do niego dyrektywy zachowania. Skonstruowanie normy prawnej jest zatem znalezieniem, stanowiących ze sobą logiczną całość, hipotezy, dyspozycji oraz sankcji (jeżeli takowa wsytępuje). Konieczne jest znalezienie przynajmniej dwóch elementów: hipotezy i dyspozycji, ponieważ nie w każdej normie prawnej występuje sankcja.

    Podczas konstruowania normy prawnej często wykracza się nie tylko poza jeden przepis prawa, ale także poza gałąź prawa, a nawet poza obszar prawa danego państwa.

    Konstruowanie normy prawnej wymaga poznania sensu znaczeniowego przepisów prawa stanowiących punkt wyjścia w konstruowania normy. Konstrukcja normy prawnej wiąże się także z systemowym traktowaniem prawa.

    7. Budowa normy prawnej

    hipoteza - część normy określająca krąg adresatów, do których norma się odnosi i okoliczności w jakich ma zastosowanie.

    Elementy hipotezy:

    - elementy podmiotowe - wskazują adresata normy prawnej oraz jego cechy, określają cel i mogą opisywać sposób działania sposobu prawa.

    - elementy przedmiotowe - określają stany, zjawiska, lub wydarzenia zewnętrzne w stosunku do adresata

    dyspozycja - część normy wyznaczająca sposób powinnego zachowania w sytuacji, gdy spełnione zostały warunki zawarte w hipotezie

    sankcja - część normy wyrażająca konsekwencje prawne zachowania niezgodnego ze wskazaniami zawartymi w dyspozycji normy, o ile zaistniały okoliczności określone w hipotezie. Nie w każdej normie prawnej sankcja występuje.

    2.Stosunek prawny

    Pojęcie stosunku prawnego

    Jest wykorzystywane w naukach prawnych dla opisania zależności między podmiotami prawa. Jest to inne spojrzenie niż właściwe dla analizy normy prawnej jako znaczenie przepisu prawnego. W tym ostatnim przypadku posługujemy się ujęciem w pewnym sensie statycznym: na podstawie reguł wykładni W1i W2 z obowiązujących przepisów P1 i P2 można wyprowadzić normę N. Natomiast dzięki koncepcji stosunku prawnego bierzemy pod uwagę dynamikę relacji między ludźmi wynikającego z tego, że prawne obowiązki i uprawnienia uczestników zmieniają się wraz z ich zastosowaniami. Na przykład, zawarcie umowy kupna-sprzedaży powoduje powstanie więzi prawnej między stronami, wydanie towaru kupującemu pociąga za sobą obowiązek zapłaty ceny stwierdzonej fakturą. Gdyby zaś cena nie została zapłacona, sprzedawcy będą przysługiwać odsetki za zwłokę itd.

    Powstanie stosunku prawnego

    Na tle innych stosunków społecznych stosunki prawne wyróżniają się tym, że ich powstawanie, elementy składowe, zmiana i ustanie jest związane z treścią normy prawa pozytywnego. Stosunki prawne powstają w wyniku zaistnienia wydarzeń zwanych faktami prawnymi.

    Podziały stosunków prawnych

    Uwaga: nie należy mylić tego podziału z podziałem umów cywilnoprawnych na abstrakcyjne i kauzalne.

    Elementy stosunku prawnego

    Osoba fizyczna - prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili śmierci, w odróżnieniu od osób prawnych. Bycie osobą fizyczną pociąga za sobą zawsze posiadanie zdolności prawnej, czyli możliwość bycia podmiotem stosunków prawnych (praw i zobowiązań). Osoby fizyczne mają także zdolność do czynności prawnych, uzależnioną jednak od dalszych warunków. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się po osiągnięciu pełnoletności, ograniczoną zdolność do czynności prawnych od chwili ukończenia lat 13. Osoba fizyczna po ukończeniu 13 roku życia może zostać całkowicie pozbawiona zdolności do czynności prawnych, czyli zostać ubezwłasnowolniona całkowicie. Pełnoletni może zostać częściowo pozbawiony zdolności do czynności prawnych, czyli zostać ubezwłasnowolniony częściowo.

    Osobowość fizyczna jest kategorią prawa cywilnego, zatem brak posiadania osobowości fizycznej przez nasciturusa (płód) nie pozbawia go całkowicie ochrony prawnej. Nasciturus może być podmiotem praw i obowiązków warunkowo, które nabywa, jeśli urodzi się żywy.

    Osoba prawna to jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Osobę prawną definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną. Taka jednostka organizacyjna ma wtedy pełnię podmiotowości prawnej, w szczególności nabywa zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych ( oraz odpowiednio zdolność sądowa i procesową). Wśród osób prawnych nauka prawa (nie samo prawo!) rozróżnia dwa rodzaje: korporacje (związki osób) i fundacje (masy majątkowe). Osoba prawna jest tworem abstrakcyjnym - nie istnieje namacalnie. W związku z tym w nauce prawa istnieje kilka teorii wyjaśniających istotę osoby prawnej.

    W Polsce kwestie wspólne dla wszystkich osób prawnych są regulowane przez kodeks cywilny, który też ustanawia jedną z tych osób, o specjalnym statusie - Skarb Państwa. Inne kategorie osób prawnych są ustanawiane przez ustawy szczególne. Do najważniejszych z nich należą:

    Istnieje wiele innych rodzajów osób prawnych, spośród których większość pojawiła się w polskim prawie cywilnym na fali gorączkowej legislacji ostatnich lat. Mają one raczej marginalne znaczenie.

    Osobami prawnymi nie są m.in.:

    jednak niektóre z powyższych podmiotów posiadają pewne cechy osoby prawnej (tzw. ułomną osobowość prawną).

    Osoby prawnej nie należy również mylić z przedsiębiorcą i z zakładem pracy lub pracodawcą. Zakresy tych pojęć się krzyżują - można być przedsiębiorcą, pracodawcą lub zakładem pracy nie będąc osobą prawną i odwrotnie.

    Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy, tak więc osobami prawnymi są tylko takie jednostki organizacyjne, którym prawo wprost nadaje ten status; nie wolno więc tworzyć nowych rodzajów osób prawnych nie przewidzianych przez prawo. Prawo również określa organy osoby prawnej, za pomocą których osoba ta działa. Niekiedy dopuszczalna jest w tym zakresie pewna swoboda - wtedy trzeba określić sposób działania organów osoby prawnej w jej statucie (bądź umowie - akcie założycielskim). Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej - jest regułą, że osoba prawna musi zostać wpisana do właściwego rejestru (obecnie w Polsce najczęściej jest to Krajowy Rejestr Sądowy) prowadzonego przez właściwy organ (np. sąd rejestrowy).

    Fakt prawny - ogół okoliczności określonych przepisami prawa, które wywołują skutki prawne, czyli powodują powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego. O takich faktach mówi się, że są "doniosłe prawnie".

    O tym, co jest faktem prawny decyduje dany system prawny i obowiązująca koncepcja prawa. Dla dogmatyki prawa, działu prawoznawstwa zajmującego się systematyzacja i interpretacją prawa obowiązującego, o tym, co jest faktem prawnym decydują normy prawa pozytywnego.

    Pojęcie "faktu prawnego" wywodzi się od zdarzenia prawnego wysnutego przez pandektystów z analiz prawa rzymskiego i oznaczającego zarówno zdarzenia zależne, jak i niezależne od woli ludzkiej.[1]

    Podział faktów prawnych

    Fakty prawne dzieli się na:

    Zachowania prawne można również podzielić na czynności konwencjonalne oraz czyny.

    Fakty prawotwórcze - definicja i rodzaje

    Fakty prawotwórcze to działania prowadzące do powstania norm generalnych; sposoby tworzenia prawa.

    Rodzaje:

    12. Przedmiot i podmiot stosunku prawnego

    Stosunek prawny to pewien rodzaj stosunku społecznego (tetyczny), którego powstanie, ustanie i zmiana regulują przepisy obowiązującego prawa. Powstaje on pomiędzy przynajmniej dwoma podmiotami prawa.

    Przedmiot stosunku prawnego:

    Przedmiot stosunku prawnego jest tym wszystkim z powodu czego podmioty prawa wstępują w stosunki prawne i co stanowi obiekt ich wzajemnych uprawnień i obowiązków. Przedmiotem są zawsze zachowania ludzkie lub zachowania w związku z rzeczą czy na tle stosunku do rzeczy.

    Stosunek prawnych może dotyczyć:

    Podmiot stosunku prawnego:

    Podmiotami stosunku prawnego są podmioty między którymi stosunek prawny zachodzi. Mogą one być też określane jako strony stosunku prawnego.

    Podmiotem prawa jest ten kto jest uprawniony lub zobowiązany. Podmiotowość prawna jest cechą normatywną, ponieważ o tym, kto jest podmiotem prawa decyduje prawodawca.

    Wyodrębnia się dwie kategorie podmiotów prawa:

    1) Osoba fizyczna, którą jest każdy człowiek. W przypadku osób fizycznych podmiotowość prawna przysługuje od urodzenia aż do śmierci z pewnymi wyjątkami:

    -Wyjątki od urodzenia - domniemanie że dziecko urodzi się żywe (zdolność prawna nasciturusa - dziecka poczętego ale nienarodzonego)

    -Wyjątki od śmierci - uznanie osoby za zmarłą (normalnie - 10 lat, lawina - 6 mies, gdy człowiek skończył 70 lat - 5 lat, nie można uznać osoby za zmarłą o ile nie ma 23 lat)

    Podmioty prawa mogą także na mocy obowiązujących przepisów prawa posiadać zdolność do czynności prawnych, czyli zdolność do nabywania i zaciągania zobowiązań za pomocą własnych oświadczeń woli.

    Zakres zdolności do czynności prawnych zależy :

    - od wieku

    - wyroku sądu

    - płci

    Osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych : osoby pełnoletnie, o ile nie zostały ubezwłasnowolnione wyrokiem sądowym. Ponadto osoby małoletnie poprzez zawarcie małżeństwa

    Osoby pozbawione zdolności do czynności prawnych: osoby małoletnie (13 lat) bądź ubezwłasnowolnione całkowicie wyrokiem sądowym. Przyczyny dla których sąd może orzec ubezwłasnowolnienie : choroba psychiczna, narkomania, pijaństwo, niedorozwój umysłowy. Sąd dla osoby ubezwłasnowolnionej ustanawia opiekuna. Prawo chroni takie osoby przed wyzyskiem stosując sankcję nieważności czynności prawnej. Osoby te mogą - zawierać umowy w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego - w przypadku gdy nie zachodzi rażące pokrzywdzenie osoby małoletniej lub ubezwłasnowolnionej całkowicie sąd mógł orzec ubezwłasnowolnienie musi być majątek.

    Osoby posiadające ograniczoną zdolność do czynności prawnych: małoletni (13-18 lat), także osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Osoby te, zdolne w większości przypadków do oświadczania swej woli, mogą same dokonywać wielu czynności prawnych. Czynność taka wymaga dla swej ważności uprzedniej zgody lub późniejszego potwierdzenia przedstawiciela ustawowego (rodzic, opiekun). Osoby takie mogą - zawierać umowy w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, rozporządzać pieniędzmi, przedmiotami osobistego użytku.

    2) Osoba prawna to twór organizacyjny, który na podstawie przepisów prawa może posiadać uprawnienia lub obowiązki. Jego podstawą jest określona, pojmowana abstrakcyjnie grupa społeczna lub abstrakcyjnie rozumiane dobra.
    Przepisy prawa określają w jaki sposób osoba prawna nabywa zdolność prawną Ograniczenie może wynikać ze statutu osoby prawnej. Zdolność osób prawnych różni się zakresem od zakresu osób fizycznych. Zakres zadań osoby prawnej nie wykracza poza ramy zadań ustanowionych w ustawie, statucie.

    Pełną zdolność do czynności prawnych ma każda osoba prawna w ramach specjalnego statutu - może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania i rozporządzać swoimi prawami.

    Osoba prawna może składać oświadczenia woli jedynie za pomocą swoich organów statutowych (osób fizycznych prezentujących jej wolę).

    Osoby prawne dzielimy na 2 grupy:

    - korporacje - osoba prawna powstała w wyniku zorganizowania się pewnej liczby osób fizycznych zmierzających do osiągnięcia określonego celu (oparta na substracie osobowym) - stowarzyszenia, związki

    - fundacje - organizacja oparta na substracie majątkowym. Cel, rodzaj i sposób działalności określa założyciel w akcie fundacyjnym zatwierdzonym przez władze państwowe. Fundacje służą zaspokajaniu potrzeb destynariuszy (osób trzecich). Krąg osób korzystających z usług fundacji jest nieoznaczony.

    Sposoby tworzenia się osób prawnych:

    - tryb erekcyjny - zwany ustawowym, osoba pr powoływana jest do życia bezpośrednio przez państwo za pomocą odpowiedniego aktu prawnego

    - tryb koncesyjny - os prawne powstają z inicjatywy założycieli. Konieczny warunek - zezwolenie (koncesja) odpowiedniego organu państwa (stowarzyszenia)

    -tryb rejestracyjny - akt prawny generalnie określa warunki, jakie muszą być spełnione, aby powstała osoba prawna. Założyciele mają obowiązek powiadomienia właściwego organu o zamiarze powołania osoby prawnej.

    Likwidacja osoby prawnej następować może:

    - poprzez decyzję kompetentnych organów danej osoby prawnej o jej rozwiązaniu

    - poprzez ogłoszenie upadłości

    - wraz z upływem czasu, w przypadku osób powołanych na pewien czas

    - mocą zwierzchniego aktu kompetentnego organu państwa który nie zezwala na dalszą działalność danej osobie prawnej

    3.

    System prawa

    1. Pojęcie i rodzaje systemów. Pojęcie systemów prawa.

    *Podział ze względu na genezę:

    -systemy naturalne - powstają bez ingerencji człowieka, np. system planetarny, żywy organizm;

    -systemy sztuczne - będące dziełem człowieka;

    *Podział ze względu na cechy elementów składających się na dany system:

    -system realny - złożony z realnie istniejących obiektów, np. las, samochód (różne części)

    -system pojęciowy (nominalny) - składających się z tworów kulturowych: wartości, norm, pojęć abstrakcyjnych;

    *podejście prawnonaturalne: prawo jako system naturalny i nominalny;

    *podejście pozytywistyczne: prawo jako system sztuczny i nominalny;

      2. Elementy systemu prawa i związki między nimi.

    *Elementami prawa pozytywnego są tylko normy prawne, związki łączące normy prawne jako elementy systemu prawa mogą mieć charakter związków:

    a) treściowych, polegających na:

    -istnieniu powiązań logicznych między normami - treść jednej normy pozostaje w logicznej zgodności z treścią innych norm co do zasady

    -istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu;

    -jednolitości pojęć języka prawnego - m.in. koniecznością nadawania terminom używanym w tekstach prawnych tych samych znaczeń;

    b) wynikających z hierarchii norm:

    -normy stanowione przez wyższy w hierarchii organ stanowiący mają wyższą moc obowiązywania;

    c) wynikające z relacji formalnych:

    -polegają na tym ,że tworzenie norm w procesie stanowienia prawa jest aktem, który będzie skuteczny tylko wtedy, gdy będzie on ustanowiony w ramach p.[prawnie określonych kompetencji i procedur;

    *do systemu prawa nalezą nie tylko normy wprowadzane wprost z przepisów, lecz również normy z nich wywiedzione w drodze wnioskowań prowadzonych zgodnie z regułami interferencyjnymi (regułami wyprowadzania norm z norm)

    *nie należą do niego normy usunięte z niego w wyniku zastosowania reguł kolizyjnych, derogacji norm bądź w wyniku prowadzenia innych zabiegów prowadzących do zakończenia ich obowiązania;

      3. Zasada sprzeczności norm i reguły kolizyjne.

    *Dobrze skonstruowany system powinien być zupełny, koherentny i niesprzeczny !!!

    *Rodzaje sprzeczności norm:

    a) Sprzeczności logiczne:

    -występują w wypadku gdy jedna norma dozwala coś a jednocześnie druga norma tej samą czynność zakazuje, pomimo występowania takich samych warunków;

    -występuje w wypadku gdy jedna norma N1 nakazuje coś, a druga N2 jednocześnie pozwala na takie samo zachowanie jakie nakazuje norma N1;

    -występuje w przypadku gdy w odpowiednich warunkach norma N1 zakazuje czynić to, co norma N2 w tych samych warunkach dozwala;

    b) Przeciwności logiczne:

    -występuje wtedy gdy dwie lub więcej norm nakazuje danemu adresatowi różnego rodzaju zachowania, które są niemożliwe do jednoczesnego zrealizowania;

     c) Niezgodności prakseologiczne:

    -występuje wtedy, gdy zachowanie się zgodnie z jedną normą unicestwia całkowicie lub częściowo skutek zachowania się zgodnie z drugą normą;

    *Reguły kolizyjne - reguły pozwalające na usuwanie sprzeczności norm w systemie prawa pozytywnego; wyróżniamy reguły kolizyjne:

    -porządku hierarchicznego: norma wyżej usytuowana w hierarchii norm uchyla normę niższego rzędu - „lex superior derogat legi inferior”

    -porządku czasowego: norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą (pod warunkiem, że norma późniejsza nie jest normą niższego rzędu) - „lex posterior derogat legi priori”;

    -porządku treściowego norma szczególna uchyla (wprowadza wyjątek) normę ogólną (pod warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu) - „lex specialis derogat legi generali”; późniejsze wprowadzenie normy ogólnej nie oznacza uchylenia normy szczegółowej;

    *Reguły kolizyjne znajdują zastosowanie gdy same akty normatywne nie zwierają przepisów derogacyjnych; !!!

      4. Zupełność systemu prawa. Luki w prawie i sposoby ich usuwania.

    *luka prawna -jest to jedynie taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, ze nie jest przez ustawodawcę zamierzony;

    *indyferencja prawna - występuje w przypadku gdy pewne kwestie, które podlegały dotychczas jurydyzacji już jej nie podlegają, oraz w przypadku gdy pewne kwestii nie były nigdy regulowane prawem, są to kwestie prawnie obojętne;

    *prawidłowa ocena co do rozróżnienia istnienia luki prawnej lud kwestii prawnie indyferentnej, opiera się na dwóch przesłankach:

    -znajomości prawa pozytywnego

    -znajomości preferencji aksjologicznych i zamierzonych celów ustawodawcy;

    *Luka prawna występuje gdy:

    -ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego wbrew wyraźnej zapowiedzi, np. Rada Ministrów nie wydała przepisów wykonawczych do ustawy, pomimo, że była do tego zobowiązana; - luka konstrukcyjna

    -pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nie można ustalić norm regulujących określona kwestię - utworzona została jakaś instytucja, a nie można określić jej kompetencji; - techniczna luka w prawie

    -luka aksjologiczna: jest to luka, w której twierdzimy, że ustawodawca musi jakiś stan rzeczy uregulować w ogóle lub w określony sposób, jeśli kierować się ma pewnymi założeniami aksjologicznymi; jednocześnie założenia owe osoba oceniająca stan prawny uznaje za oczywiste i dlatego sądzi, że albo są one:

    a)   w istocie aprobowane przez ustawodawcę - przypisywanie ich ustawodawcy, który z jakichś w różnym stopniu usprawiedliwionych przesłanek zaniedbał ich przestrzegania i dlatego stanowiąc normę do nich się nie odwołał - zatem musi obecnie naprawić swoją pomyłkę,

    b) lub aprobowane być powinny - ustawodawca ich nie przyjął, lecz żąda się od niego, by to uczynił korygując zarazem obowiązujące unormowanie prawne;

    -wielu teoretyków uznaje luki a. Za luki pozorne - za mające pozorny charakter, gdyż istniejąc jedynie w wyobraźni osób oceniających prawo, są ich postulatami co treści prawa;

    -wnioski „de la ferenda” - wnioski pod adresem przyszłego ustawodawcy;

     *Usuwanie luk w prawie poprzez analogie w prawie:

    -analogia ustawy - analogia legis - polega na zastosowaniu do stanu rzeczy nieuregulowanego (luka) regulacji dotyczącej stanu rzeczy podobnego do objętego luką;

    -analogia z prawa - analogia iuris - polega na sformułowaniu w procesie stanowienia prawa i na podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy oraz zasad prawa nowej normy, która regulowałaby stan rzeczy objęty luką; (większa możliwość popełnienia błędu);

    -zakładając że luki aksjologiczne są lukami pozornymi, a luki logiczne nie występują ze względu na korzystanie z reguł kolizyjnych, dochodzimy do wniosku, iż metoda analogii w prawie znajduje zastosowanie do usuwania luk konstrukcyjnych;

      5. Zróżnicowanie systemu prawa jako efekt procesu historycznego.

    *podział pierwotny - prawa rzymskiego: prawo publiczne i prywatne

    -ius civile - zastosowanie w stosunkach miedzy obywatelami Rzymu

    -ius gentium - zastosowanie w stosunkach z cudzoziemcami

    -ius - stosunki międzyludzkie

    -fas - prawo boskie

    *Współcześnie prawo publiczne reguluje stosunki między państwem a obywatelem oraz między organami państwa (czyli prawo konstytucyjne, administracyjne, karne i finansowe), prawo prywatne dla określenia stosunków między równouprawnionymi podmiotami, głównie z zakresu obrotu majątkowego, spraw rodzinnych, czyli prawo cywilne, handlowe, rodzinne;

    *w systemie marksistowskim podział na prawo publiczne i prywatne był odrzucony, ze względu na panujące przekonanie o tym, że jednostka nie może posiadać indywidualnych potrzeb;

      6. Kryteria podziału prawa na gałęzie.

    *Podstawami podziału prawa na gałęzie są:

    a)   charakter stosunków społecznych: wedle tego kryterium wyróżniamy grupę gałęzi prawa publicznego i grupę gałęzi prawa prywatnego; niektóre powstałe w XIX i XX wieku gałęzie prawa sytuują się na styku obu gałęzi praw i maja cechy ich obu;

    b) podmiot regulacji: tj. określenie tego, kogo prawo dotyczy;

    c)   zakres terytorialny regulacji: prawo o zasięgu ogólnopaństwowym, tworzone przez naczelne organy i prawo o zasięgu lokalnym, tworzone przez miejscowe organy administracji rządowej i organa samorządu terytorialnego;

    *kryterium podziału wedle metody regulacji na: prawnocywilną, prawnoadministracyjną i prawnokarną;

    *podział na prawo wewnętrzne i międzynarodowe, które wyróżnia się tym, że:

    -powstaje jako produkt stosunków między suwerennymi państwami i podmiotami obrotu międzynarodowego formie umów lub zwyczajów;

    -nie ma zwierzchności jednych podmiotów w stosunku do innych - zasadniczą formą regulacji są normy dyspozycyjne;

    -p. m. nie posługuje się sankcjami w znaczeniu prawa wewnętrznego, wynikają one z obustronnych umów;

    -p. m. skutkuje w stosunkach wewnętrznych państw, których prawo to uznaje;

    *Prawo wspólnotowe - tworzone w ramach organizacji, dotyczy z reguły stosunków gospodarczych, powstaje w wyniku działania instytucji i wiąże jego członków - np. Unia Europejska;

    *Prawo prywatne międzynarodowe - określa w jakich przypadkach i jakim zakresie można stosować prawo międzynarodowe w zakresie spraw prawa prywatnego;

    4.

    Tworzenie prawa

    1. Pojęcie źródeł prawa:

    *źródła prawa w znaczeniu formalnym:

    -na gruncie szczegółowych dyscyplin prawniczych są to akty normatywne, zwane też prawotwórczymi, które dają przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa;

    -poglądy i ogólna charakterystyka ustaw, rozporządzeń, zarządzeń i niekiedy orzeczeń sądowych zawarte w rozdziałach podręczników poświęconych gałęziom prawa;

    *źródła prawa w znaczeniu materialnym:

    -ogół okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym, społecznym i niekiedy religijnym charakterze, których oddziaływanie wpłynęło na treść i formę obowiązującego prawa;

    *źródła prawa w znaczeniu instytucjonalnym:

    odnoszone do instytucji, które prawo tworzą lub sankcjonują - organa władzy publicznej, których decyzja przesądziła o treści i obowiązywaniu prawa;

    *inne znaczenia:

    -fakty tworzące prawo będące dziełem różnych instytucji funkcjonujących w różnym trybie i podejmujących decyzje o różnym charakterze prawnym;

    -śt. Prawa w trybie procedur parlamentarnych;

    ~prawotwórcze opinie sądów;

    *źródła poznania prawa:

    są to dokumenty, publikacje, inskrypcje, niekiedy pomniki literatury pięknej, z których można czerpać wiadomości o prawie współcześnie lub niegdyś obowiązującym; np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski;

     2. Sposoby tworzenia prawa w ich historycznym rozwoju:

    *Przekształcenia zwyczajów (obyczajów) w prawo:

    -obyczaj - w miarę trwałe praktykowanie określonych wzorów zachowania się przez członków pewnej społeczności, rodzi się na ogół spontanicznie, bez udziału władzy państwowej;

    -prawo zwyczajowe - mamy z nim do czynienia, gdy w danej społeczności upowszechniło się przekonanie, iż dotychczasowe obyczaje są na tyle istotne, że powinny być sankcjonowane przez organy władzy publicznej;

    ~istnienie tego prawa jest charakterystyczne dla społeczeństwa stagnacyjnego, w którym proces zmian jest powolny;

    -longua consuetudo - przekonanie o długotrwałości zwyczaju

    -opinio necessitatis - przekonanie o konieczności posługiwania się zwyczajem w przyszłości;

     *Kształtowanie prawa na podstawie opinii uczonych jurystów:

    -znany już cywilizacji rzymskiej - nadanie mocy prawnej opiniom wybitnym prawników;

    -obecnie opinie uczonych mają tylko charakter symboliczny, aczkolwiek siłą swojego autorytetu mogą oddziaływać na prawodawcę (m.in. „lex Makarewicz” - Kodeks krany z 1932 roku, w którego kształtowaniu znaczącą rolę odegrał Makarewicz);

    -znaczenie pozostało również w sferze stosowania prawa w postaci wykładni prawa stosowanych przez wybitnych uczonych;

     *Precedensowe orzecznictwo sądów:

    -precedens - rozstrzygnięcie jakiejś sprawy służące za przykład lub uzasadnienie przy rozstrzyganiu lub załatwianiu spraw podobnych;

    -obecnie w państwach, które przyjęły zasadę związania sądu precedensem (stare decisis), odgrywa bardzo ważną rolę - jest źródłem prawa precedensowego (USA, Kanada, Wielka Brytania, Australia)

    -ratio decidendi - stworzona przez sędziego, w procesie rozstrzygania sprawy precedensowej, reguła decyzji;

    -obiter dicta - szczególne incydentalne cechy rozstrzyganego przypadku;

    -podstawa wyrokowania w sprawach podobnych do precedensowej jest ratio decidendi a nie obiter dicta !!!;

    -prawo precedensowe jest ważnym składnikiem prawa ogólnego, gdyż dostosowuje ono prawo obecnie obowiązujące do aktualnych potrzeb społecznych, jakie ujawniają się dopiero w toku załatwiania konkretnych spraw trafiających przed organa wymiaru sprawiedliwości;

    -w Polsce prawo precedensu nie obowiązuje;

    *Stanowienie prawa:

    -współcześnie prawo stanowione jest podstawowym typem prawa;

    -stanowienie prawa jest aktem celowym i świadomym, jest to sformalizowany, prospektywny (są zwrócone ku przyszłości) i konstytutywny (na mocy decyzji kompetentnego organu wprowadzane są systemu prawa lub usuwane zeń normy prawne) akt władzy publicznej;

    -Sformalizowanie prawa polega na:

    oddaniu go w ręce kompetentnych organów władzy publicznej

    podporządkowaniu prawotwórczego działania tych organów ustalonym procedurą decyzyjnym;

    nadaniu ustanowionym aktom normatywnym określonej prawnie formy;

    podaniu aktów normatywnych do wiadomości publicznej w określony prawem sposób, z czym z regóły związane jest wejście ich w życie i uzyskaniem mocy wiążącej;

    *Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym:

    -ten rodzaj tworzenia prawa jest rozpowszechniony w stosunkach międzynarodowych i polega na zawarciu na drodze porozumienia dwu lub wielostronnej umowy, która wprowadza odpowiednie rozwiązania prawne do systemu prawa;

    -w Polsce z tego rodzaju sposobem tworzenia prawa spotykamy się poczęści w prawie pracy oraz unormowaniach dotyczących stosunków między państwem a innymi niż rzymskokatolickie Kościołami i związkami wyznaniowymi;

    -rega omes - umowy tworzące prawo powszechnie obowiązujące;

    -recepcja prawa obcego - przejęcie obcego prawa i wprowadzenie go do własnego systemu prawnego (m.in. Kodeks Napoleona

     3. Pojęcie ustawodawcy. Ustawodawca racjonalny:

    *Ustawodawca: postać w pewnym sensie konwencjonalna, której na mocy obowiązującego prawa można przypisać autorstwo norm prawnych;
    -realność ustawodawcy przyjęcie zasady, że ustawodawca jest tworem działającym racjonalnie; racjonalność jego działań polega na:
    a). Wyznaczaniu celów możliwych do osiągnięcia w świetle wiedzy o rzeczywistości dostępnej działającemu;
    b). Wyznaczaniu adekwatnych środków prowadzących do osiągnięcia wyznaczonych celów;
    c). Kierowaniu się spójnym systemem wartości;

    *Założenia racjonalnego prawotwórstwa:
    a). Cele regulacji prawnych powinny być możliwe do osiągnięcia, a koszt osiągnięcia tych celów nie powinien przekraczać ich wartości (w sensie ekonomicznym, społecznym, moralnym i politycznym);
    b). Należy ustalić adekwatne środki prowadzące do osiągnięcia tych celów; należy: ustalić czy do osiągnięcia tych celów właściwe są środki prawne;

    4. Stanowienie prawa w państwach współczesnych - zasady ogólne. Akty normatywne:

    *Powszechne i fundamentalne zasady stanowienia prawa, do których można zaliczyć:

    -określenie w konstytucji, jakie fakty związane z funkcjonowaniem organów władzy publicznej mają charakter prawotwórczy - katalog i hierarchia źródeł prawa;

    -przyznanie kompetencji do stanowienia prawa o najwyższym usytuowaniu w hierarchii i największej mocy prawnej organom parlamentarnym;

    -uznanie, że skuteczne jest tylko takie stanowienie prawa przez te organy, które pozostaje w zgodzie z pewnymi, z góry ustalonymi procedurami - tryb prawotwórczy, ustawodawczy;

    -organy władzy wykonawczej mogą stanowić prawo za zgodą parlamentu, na podstawie uchwalonych przez niego aktów normatywnych, w ramach swojego upoważnienia oraz w celu ich wykonania;

    -jeśli konstytucja to dopuszcza, to parlament może przekazać swe uprawnienia prawotwórcze w ręce organów wykonawczych;

    -wszelkie akty stanowienia prawa są podawane do wiadomości publicznej;

    -istnieje system kontroli konstytucyjności które normatywnych niższych niż konstytucja, dokonują tego sądy lub trybunały konstytucyjne;

    *inicjatywa ustawodawcza: uprawnienie do wniesienia projektu ustawy pod obrady parlamentu, uprawnieniu towarzyszy obowiązek rozpatrzenia wniosku przez parlament;

    -przysługują: członkom parlamentu (15 lub komisji rządowej), rządowi, Senatowi, głowie państwa, grupie obywateli (100 tys.)

    *Procedura legislacyjna:

    1.    czytanie projekty - debata nad jego treścią; w RP odbywa się w Komisjach , chyba że dotyczy ustaw o najważniejszym znaczeniu;

    2.    prace nad projektem - w ramach stałych lub specjalnych komisji parlamentarnych; propozycje poprawek, sugerowanie odrzucenia lub przyjęcia; każde kolejne czytanie jest poprzedzone pracami komisji;

    3.    2 czytanie +komisja

    4.    3 czytanie

    5.    Głosowanie na posiedzeniu plenarnym (normalna: więcej za niż przeciw przy quorum, lub kwalifikowana)

    6.    decyzja Senatu: zaaprobowanie ustawy, odrzucenie (powrót do Sejmu) lub wprowadzenie poprawek (powrót do Sejmu, głosowanie normalne);

    7.    decyzja prezydenta: podpis, weto (odrzucone 3/5 głosów Sejmu), przekazanie do zbadania zgodności ustawy z konstytucja:

    8.    ogłoszenie w urzędowym organie promulgacyjnym;

    *Akt normatywny - dokument władzy publicznej zawierający normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych

    *Tekst autentyczny ustawy - należycie ogłoszony w odpowiednim organie promulgacyjnym tekst aktu normatywnego;

     -Tekst jednolity ustawy - tekst ustawy wraz ze wszystkimi naniesionymi nań nowelizacjami; tekst ten opublikowany jest w Dzienniku Ustaw lub Monitorze Polskim lecz może być ogłoszony dopiero wówczas, gdy akt normatywny zawierający zmiany wcześniejszych przepisów będzie zawierał wyraźny przepis kompetencyjny dla ministra lub premiera; w razie wątpliwości obowiązuje tekst autentyczny: pierwotny i wszystkie nowelizacje;

     5. Budowa aktu normatywnego:

    -elementy aktu normatywnego:

    nazwa rodzajowa aktu normatywnego;

    data uchwalenia;

    tytuł określający jago zakres przedmiotowy

    preambuła, w której ustawodawca przedstawia motywy wydania aktu, zamierzone cele podstawowe wartości;

    część ogólna - obejmuje przepisy, które zawierają elementy dla norm zawartych w treści przepisów szczegółowych, zwykle elementy hipotez, a także normy sankcjonujace;

    część szczególna - zawiera zasadniczą materię aktu normatywnego, odnosi się zwłaszcza do dyspozycji i niekiedy sankcji norm prawnych, przy czym przepisy te mogą służyć konstruowaniu norm typu leges specialis i generalis;

    przepisy końcowe - przejściowe, derogacyjne, określają termin wejscia ustawy w życie;

    podpis

    -materia zawarta w akcie jest usystematyzowana i podzielona wedle swej istoty na pewne odcinki i pododcinki;

    6. Charakterystyka aktów normatywnych na przykładzie Polski:

    *prawo obowiązujące w RP: pierwsza grupa: akty normatywne będące źródłami prawa powszechnie obowiązującego; druga grupa: a.n. będące źródłami prawa wewnętrznego;

    *prawo powszechnie obowiązujące: normy nakładające na podmioty prawa ciężary i obowiązki; formalnymi źródłami są: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia i na poszczególnych terenach prawo miejscowe ustanowione przez urzędy lokalne;

    *prawo wewnętrzne: normy obowiązujące tylko wewnątrz organów władzy publicznej; można nimi nakładać obowiązki i ustanawiać uprawnienia w stosunku do jednostek organizacyjnych podległych organowi wydającemu akty normatywne tego prawa; źródłami są uchwały i zarządzenia takich organów jak ministrowie i Prezydent RP;

    *zamknięty katalog źródeł prawa - dotyczy prawa powszechnie obowiązującego - jest to lista źródeł prawa powszechnego (aktowi który zawiera źródła spoza katalogu odmawia się statusu prawa);

    Akty prawa powszechnie obowiązującego:

    *Konstytucja (Ustawa zasadnicza):

    -jest to jedyny tej rangi i o tej nazwie, akt normatywny, chyba że mamy do czynienia z państwem federacyjnym, w którym obowiązują konstytucje stanowe (USA) lub republikańskie (Federacja Rosyjska);

    -jest aktem o najwyższej mocy obowiązywania, fundamentem systemu prawnego;

    -uchwalanie, zmiana lub uchylanie obecnej konstytucje wiąże się z reguły ze specjalnym, innym niż w przypadku zwykłych ustaw, trybem; (w zależności od sposobu sformalizowania zmiany konstytucji wyróżniamy konstytucje sztywne i giętkie - zmiana jej na stępuje podobnie jak uchwalanie ustaw);

    -zawiera podstawowe unormowania dotyczące spraw ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa, organizacji, zada i kompetencji oraz wzajemnych relacji między organami państwa oraz podstawowe przepisy dotyczące samorządu terytorialnego oraz katalog praw i obowiązków obywatela;

    *Ustawa:

    -akt parlamentu, którym może być regulowana każda kwestia nie będąca przedmiotem regulacji konstytucyjnej;

    -z ustawą muszą być zgodne wszystkie niższe niż ustawa akty normatywne;

    -muszą być zgodne z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;

    *Akty normatywne o randze ustawy:

    -po raz pierwszy wprowadzono te akt do Konstytucji II RP z 1926 roku; akty te były wydawane w czasie gdy Sejm i Senat nie funkcjonowały - lecz po ich powrocie rozporządzenia te musiały uzyskać akceptację;

    -od 1947 roku taką kompetencję uzyskała, w przerwach pomiędzy obradami Parlamenty, Rada Państwa;

    -od 1992 roku mała konstytucja wprowadziła instytucję rozporządzeń z mocą ustawy Rady Ministrów i mogły być wydawane na mocy specjalnego upoważnienia ustawowego (żadne rozporządzenia nie zostało wydane);

    -obecnie kompetencja ta przysługuje Prezydentowi, lecz w okresie nadzwyczajnych okoliczności, gdy Sejm nie może się zebrać, i na wniosek Rady Ministrów w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5 Konstytucji; mogą one dotyczyć zasad działania organów władzy publicznej w czasie stanu wojennego i ograniczenia praw obywateli (wymaga zatwierdzenia przez Sejm na pierwszym posiedzeniu);

    *Umowy międzynarodowe i prawo europejskie:

    *konstytucje państw demokratycznych uznają umowy międzynarodowe jako część krajowego porządku prawnego i za podlegające stosowaniu bezpośredniemu (chyba że stosowanie to jest uzależnione od wydania ustawy;

    *ratyfikacja - dokonywana jest uprawniony konstytucyjne organ (w RP Prezydent) i na jej mocy umowa międzynarodowa staje się wiążąca dla danego państwa;

    -w wypadku niektórych najważniejszych umów zgoda na ratyfikację wymaga oddzielnej ustawy;

    -w wypadku przekazywania części kompetencji jakiejś organizacji wymagana jest zgoda 2/3 Sejmu i Senatu (możliwe jest też referendum);

    *ratyfikowana ustawa międzynarodowa w przypadku kolizji z ustawami i kiedy nie można pogodzić obu aktów to pierwszeństwo przysługuje umowie międzynarodowej; podobnie jest w przypadku gdy RP przystępuje do jakiejś organizacji i zachodzi kolizja jej aktów z ustawami RP;

    *Konstytucja RP (art. 9) gwarantuje przestrzeganie wiążących umów międzynarodowych;

    *Oporządzenia wykonawcze:

    -wydawane przez Radę Ministrów, Premiera, ministrów, Prezydenta, KRRiTV;

    -jest to akt normatywny wykonawczy, wydawany na podstawie specjalnego upoważnienia przez uprawniony konstytucyjnie organ państwowy;

    -ustawa może zobowiązać lub upoważnić odpowiedni organ do wydania rozporządzenia;

    -r. muszą być zgodne z konstytucją, ustawami, umowami międzynarodowymi i ograniczać się do sfery nakazu lub upoważnienia;

    *Inne akty normatywne nie będące aktami prawa powszechnie obowiązującego:

    -regulaminy Sejmu i Senatu;

    -zarządzenia - akty wykonawcze do ustaw uznane za akty wewnętrznego kierowania pracą osób i instytucji podlegających bezpośrednio ministrom;

    -uchwały deklaratywne Sejmu i Senatu;

    Przestrzeganie i stosowanie prawa

    1. Pojecie przestrzegania i stosowania prawa:

    A). Przestrzeganie prawa:

    -jest to zachowanie adresatów norm zgodnie z treścią dyspozycji tych norm w warunkach określonych w ich hipotezach;

    -dotyczą tylko zachowań zewnętrznych !!!!

    -jest obowiązkiem wszystkich adresatów norm, zarówno pierwotnych, jak i wtórnych, osób fizycznych, prawnych i organów państwa;

    -wedle koncepcji prawnonaturalnych przestrzeganie prawa pozytywnego jest obowiązkiem o tyle tylko, o ile prawo to jest zgodne z normami prawa natury;

    B). Nieprzestrzeganie prawa:

    *może ono polegać na:

    -zachowaniach contra legem - niezgodnych z treścią dyspozycji norm w warunkach określonych w hipotezie;

    -zachowaniach praeter legem - pozornie zgodnych z prawem, ale mających na celu unikniecie zakazów, nakazów lub wyjście poza granice dozwolę stanowionych przez normy;

    *Omijanie prawa:

    -polega na osiągnięciu celów zabronionych przez przepisy w taki sposób, ze adresat normy podejmuje zachowanie, które pozornie stanowi przypadek zastosowania innej normy, a nie normy obchodzonej;

    -z moralnego punktu widzenia obchodzenie prawa jest naganne, jednak nie jest działaniem formalnie sprzecznym z literą prawa - osoby obchodzące prawo korzystają z luzu decyzyjnego,kompetentnych organów władzy publicznej polegające na podejmowaniu i realizacji decyzji władczych indywidualnych i konkretnych;

    -decyzje stosowania prawa dotyczą zidentyfikowanych co do tożsamości osób - fizycznych, prawnych, również organów państwa i zawierają wskazanie określonego, jednostkowego zachowania;

    -może polegać na:

            stosowaniu dyspozycji normy prawnej w przypadku normy sankcjonowanej;

            stosowaniu sankcji w przypadku normy sankcjonującej;

    -stosowanie prawa łączące się z jego nieprzestrzeganiem (dotyczy to organów władzy publicznej)jest podstawą do uchylenia decyzji w drodze postępowania kontrolnego;

    -ideologie decyzji stosowane przez organy władzy publicznej:

    związanej: decyzje zapadające w procesie stosowania prawa powinny być całkowicie zdeterminowane treścią norm prawnych; normy te nie podlegają ocenie (nie może ona wpływać na treść decyzji pomimo uznania że jest ona zła); podstawowymi wyznacznikami postępowania w tym ujęciu jest pewność prawa i legalizm poczynań władczych;

    swobodnej: wyraża się w przekonaniu, że wartościami naczelnymi w procesie stanowienia prawa, powinny być: celowość, sprawiedliwość i skuteczność - muszą one być podstawą oceny obowiązującego prawa (jeżeli prawo okaże się z nimi niezgodne to powinno być korygowane przez ustawodawcę lub odpowiednią wykładnię);

    *różnice ius / lex:

    -ius - to tyle co prawo sprawiedliwe, słuszne, utożsamiane z prawem natury;

    -lex - ustawa, akt prawotwórczy, prawo pozytywne;

    -zwolennicy ideologii decyzji swobodnej uznają wyższość ius nad lex w przypadku niezgodności lex z ius,

      2. Proces stosowania prawa i jego etapy:

    *Wstępne ustalanie prawdopodobieństwa pojawienia się faktu:

    -rozpoczyna proces stosowania prawa w wypadku stwierdzenia czynu o możliwych skutkach prawnych;

    *Udowodnienie zaistnienia faktu:

    -polega na udowodnieniu zaistnienia faktu, z którym obowiązujące normy prawne rodzą skutki prawne;

    -współczesne ustawodawstwo przyjmuje, iż w większości postępowań przed organami władzy publicznej należy ustalić prawdę materialną - obraz faktów zgodny z ich rzeczywistym przebiegiem;

    -prawda formalna - obraz faktów przedstawiony sądowi, na który godzą się obie strony postępowania lub wynika on z domniemań prawnych;

    -udowodnienie zaistnienia faktu - ciężar dowodu - należy do tego, kto uważa , że z faktu wynikają określone skutki prawne;

    -Teorie dowodowe:

    -Swobodna ocena dowodów: zgodnie z nią uznanie przedstawionych dowodów za wiarygodne i pozwalające ustalić przebieg faktu należy do organu stosującego prawo; organ ten kieruje się swą wiedzą o rzeczywistości i doświadczeniem życiowym; sprzyja prawdzie materialne j/ Polska;

    -Związana ocena dowodów: przyjmuje, że z mocy samego prawa istnieją dowody mniej lub bardziej wiarygodne, a nawet takie, których w ogóle się nie uwzględnia; ustalenie faktu musi opierać się na „dobrych” dowodach, „gorsze” muszą ustąpić; teoria rozpowszechniona w średniowieczu; we współczesnym prawodawstwie pozostały ślady w postaci przyjęcia za pewnik faktów udowodnionych w procesie karnym, w procesie cywilnym;

    -Domniemania prawne:

    -jest wnioskowaniem wykorzystującym schemat: jeżeli zjawiska należące do typu A i należące do typu B łączy wysoki stopień współwystępowania, to pojawienie się konkretnego i udowodnionego zjawiska a łączy się najprawdopodobniej z pojawieniem się nieudowodnionego zdarzenia b;

    a). faktyczne: praesumptio facti - organ stosujący prawo może, ale nie musi wyciągnąć wnioski co do zaistnienia nieznanego faktu na podstawie znanych faktów (np. sędzia domniemywa o poczytalności świadka);

    b). Domniemane: praesumptio iuris - w tym przypadku odwołujemy się wprost do norm prawnych; polega ono na tym, że prawo nakazuje uznać za znany, mimo że nie został udowodniony, fakt A, jeżeli został udowodniony fakt B, który z nim współwystępuje; jest ono prawnie wiążące, pomimo że nie daje pewności;

    -d. Prawne wzruszalne - praesumptio iuris tantum - można obalić domniemanie za pomocą przecowdowodu;

    -d. Prawne niewzruszalne - praesumptio iuris ac de iure - nie można obalić domniemania za pomocą przeciwdowodu; występuje np. przy domniemaniu ojcostwa, gdy mężczyzna. Który jest domniemanym ojcem nie wystąpił przed upływem określonego terminu do sądu z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa;

    *Ustalenie norm obowiązujących:

    -ustalenie czy wchodzące w rachubę przepisy obowiązują w danym miejscu i czasie;

    -wyprowadzenie normy z przepisów (wykładnia prawa);

    *Subsumpcja i podjęcie decyzji:

    -konfrontacja udowodnionego faktu z treścią obowiązującej normy - subsumpcja - polega na stwierdzeniu, że ustalony jednostkowy fakt należy do ogólnej kategorii faktów, do której odnosi się dana norma generalna i abstrakcyjna;

    -ustalenie skutków prawnych danego faktu w świetle danej normy - podjęcie stosownej decyzji władczej;

    *Wykonanie decyzji:

    -może być przekazana przez organ decydujący innym organom publicznym;

    -w sprawach cywilnych ta część uzależniona jest od woli strony wygranej w procesie;  

    3. Stanowienia a stosowanie prawa:

    *stanowienie prawa jest pewnym szczególnym przypadkiem stosowania prawa - norm kompetencyjnych i procedury prawodawczej;

    -różnica: w wyniku stanowienia powstają normy generalne i abstrakcyjne, w wyniku stosowania decyzje władcze o charakterze indywidualnym i konkretnym;

    . Więzi pomiędzy normami prawnymi w systemie prawa

    Między elementami systemu prawa zachodzą różnorakie powiązania i wzajemne oddziaływania. Wyróżnia się w systemie prawa stanowionego następujące więzi:

    Aspekty więzi kompetencyjnej:

    Na podstawie związków między normami wyodrębnia się dwa modele konstrukcji systemów prawa:

    1. Statyczny (materialny) opiera się na istnieniu wyłącznie treściowych (materialnych) powiązań między normami należącymi do tego systemu. Norma niższego stopnia musi zawsze logicznie wynikać z normy wyższego stopnia.

    2. Dynamiczny (formalny) opiera się na istnieniu wyłącznie więzi dynamicznych (formalnych) pomiędzy normami należącymi do takiego systemu. Normy prawne wyższego rzędu stanowią tylko formalne upoważnienie do wydawania norm prawnych niższego rzędu. Treść normy prawnej może być zatem kształtowana dowolnie i wynika z autonomii normodawcy niższego stopnia.

    Każdy realnie istniejący system prawa to system dynamiczno-statyczny. Między normami dochodzi w praktyce do powiązań formalnych i treściowych

    Kryteria hierarchiczności systemu prawa

    Kryteria hierarchiczności systemu prawa to kryteria, na podstawie których można uzasadnić hierarchiczność aktów prawnych.

    Kryteria te dzielą się na:

    Niesprzeczność systemu prawa

    Niesprzeczność systemu prawa zakłada, iż system prawa powinien być wewnętrznie koherentny. Jest to jednak założenie jedynie idealizacyjne, którego celem jest zapobieganie takim sytuacjom, w których w stosunku do tej samej kwestii obowiązuje kilka sprzecznych ze sobą norm prawnych. Niesprzeczność systemu prawa ma więc zapobiegać występowania:

    - sprzeczności logicznych jedna norma nakazuje adresatowi w danej sytuacji czynić to czego zakazuje druga.

    - przeciwieństw logicznych - kilka norm nakazuje zachowania niemożliwie do jednoczesnej realizacji

    - sprzeczności prakseologicznej - zachowanie zgodne z postanowieniami jednej normy unicestwia skutek zachowania zgodnego z drugą normą

    Niesprzeczność systemu prawa należy rozpatrywać w dwóch sferach:

    Reguły kolizyjne i ich rola procesie stosowania prawa

    Reguły kolizyjne są dyrektywami mającymi na celu usunięcie norm sprzecznych treściowo przez organ stosujący prawo. Reguły kolizyjne nie są więc normami prawnymi.

    Reguły kolizyjne mają bardzo istotną rolę w procesie stosowania prawa ze względu na to, iż realizują założenie niesprzeczności systemu prawa. Organ stosujący prawo po stwierdzeniu kolizji korzysta do jej usunięcia z odmowy zastosowania jednej z dwóch norm prawnych sprzecznych treściowo tylko w konkretnej sytuacji.

    Reguły kolizyjne I stopnia:

    Reguły kolizyjne II stopnia, mające na celu usuwanie sprzeczności między regułami kolizyjnymi I stopnia :

    Zupełność systemu prawa - rodzaje zupełności

    Zupełność systemu prawa jest cechą charakterystyczną systemu prawa, ale jest założeniem o charakterze idealizacyjnym. W praktyce zupełność systemu prawa wyrażą się obowiązkiem traktowania systemu prawa jako zupełny przez organy stosujące prawo i nakazem wypełniania ewentualnych luk za pomocą wnioskowań prawniczych oraz dyrektywą dla organów stanowiących prawo nakazującą stanowienie prawa wolnego od luk.

    Rodzaje zupełności:

    - skutki pozytywne - wywoływane przez normę prawną bezpośrednią

    - skutki negatywne - brak skutków pozytywnych; organ stosujący prawo musi wówczas za pomocą argumentacji prawniczej wydedukować normę pośrednią zawierającą skutki pozytywne

    Luka w prawie, rodzaje luk w prawie

    Luka w prawie jest sytuacją gdy nie obowiązuje norma prawna bezpośrednia określająca pozytywne skutki prawne danego stanu faktycznego, a w ocenie organu stosującego prawo norma taka powinna obowiązywać. Organ stosujący musi w takiej sytuacji uzupełnić lukę. Wszystkie luki mają charakter pozorny.

    Reguły wnioskowań prawniczych

    1. Wnioskowania oparte na związkach przyczynowych między normami:

    2. Wnioskowania oparte na wspólnej podstawie aksjologicznej:

    czynić więcej.

    Formalna koncepcja obowiązywania prawa

    Formalna (tetyczna) koncepcja obowiązywania prawa polega na uznawaniu za obowiązujące tylko takich norm, które ustanowione zostały w należytym trybie przez kompetentne organy, zostały właściwie ogłoszone i nie zostały uchylone przez przepisy wydane później ani przez organ do tego upoważniony. Normy te nie mogą być też w odniesieniu do danej sytuacji sprzeczne z innymi normami. Obowiązujące są zatem tylko te normy, które nie zostały uchylone w wyniku zastosowania reguł kolizyjnych.

    Temporalny zakres obowiązywania prawa

    Obowiązywanie norm prawnych obejmuje okres, w którym adresaci powinni postępować zgodnie z ich przepisami, dlatego bardzo ważne jest ustalenie sposobów nabycia i utraty mocy obowiązującej norm prawnych.

    Każdy akt prawny mocą własnych postanowień określa początkowy moment swego obowiązywania. W przypadku szczególnie ważnych aktów prawnych jak kodeksy wydawane są jednocześnie przepisy wprowadzające, które regulują kwestie wejścia w życie.

    Nabycie mocy obowiązujące aktu prawnego może nastąpić z chwilą publikacji albo akt ten może podawać późniejszą datę, z którą nabywa moc obowiązującą. Okres między ogłoszeniem aktu prawnego, a nabyciem mocy obowiązującej określany jest jako vacatio legis.

    Najwcześniejszym momentem nabycia mocy obwiązującej przez akt prawny jest moment jego ogłoszenia ze względu na zasadę „lex retoro non agit”. Zasada ta oznacza, iż prawo ma charakter prospektywny i nie może działać wstecz. Choć zasada nieretorakcji ma walor ustawowy jak np. w KC lub KK to jej naruszenie oznaczałoby naruszenie wolności obywatelskich zawartych w konstytucji.

    Większość aktów prawnych obowiązuje dopóty, dopóki nie zostaną uchylone mocą aktów wydanych później i zawierających klauzule derogacyjne. Akty prawne mogą zawierać przepisy mówiące wprost przez jaki okres czasu obowiązują, a więc tracą swą moc z upływem oznaczonych przepisach terminów.

    Sposoby derogacji mocy obowiązującej normy prawnej

    5.

    Akt prawny - rezultat tworzenia prawa przez właściwy organ państwowy lub organ do tego upoważniony. Akt prawny rozumiany jest też jako działanie organu państwa lub podmiotu prawnego, zgodne z obowiązującymi przepisami w celu wywołania skutków prawnych w konkretnym stosunku prawnym (orzeczenie lub inna czynność prawna). Akt prawny w tym rozumieniu może być jednostronny albo dwustronny czy też konstytutywny lub deklaratoryjny.

    Akty prawne

    Podział aktów prawnych ze względu na zakres obowiązywania:

    Hierarchia aktów prawnych wg. Konstytucji RP:

    Budowa aktu prawnego

    1. Określenie rodzaju aktu prawnego

    2. Data uchwalenia

    3. Nazwa i tytuł aktu

    4. Preambuła (w przypadku ustawy zasadniczej)

    1. Przepisy ogólne - zakres stosunków społecznych normowanych przez akt

    2. Przepisy szczegółowe - konkretne normy regulujące stosunki społeczne

    3. Przepisy przejściowe i dostosowujące - regulacja wpływu nowego prawa na obowiązujące już normy

    4. Przepisy końcowe - przepisy dotyczące terminu wejścia aktu w życie (vacatio legis)i wygaśnięcia mocy prawnej

    Publikacja aktów prawnych

    Warunkiem wejścia aktu w życie jest jego publikacja. Akty ogłaszane są w dziennikach urzędowych:

    1. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej

    2. Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski"

    3. Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski B"

    4. Dzienniki resortowe (urzędowe ministrów)

    5. Dzienniki urzędowe urzędów centralnych

    6. Wojewódzkie dzienniki urzędowe

    6.

    Stosowanie prawa

    Stosowanie prawa - określenie przez upoważniony organ państwowy konsekwencji prawnych pewnego stanu faktycznego. Wynikiem stosowania prawa jest sformułowanie konkretnych i indywidualnych norm , opartych na generalnych i abstrakcyjnych normach systemu prawnego.

    Zarówno sama czynność stosowania prawa, jak i sformułowany w jej wyniku dokument nazywane bywają aktem stosowania prawa.

    Od stosowania prawa odróżnia się tworzenie prawa (formułowanie generalnych i abstrakcyjnych norm prawnych przez organy państwowe), przestrzeganie prawa (świadome zachowanie dowolnego podmiotu zgodnego z obowiązującymi normami prawnymi), oraz realizowania prawa (nieświadome zachowanie zgodne z obowiązującymi normami).

    W zależności od rodzaju podmiotu stosującego prawo, wyróżnia się sądowe i administracyjne stosowanie prawa. Administracyjne stosowanie prawa to wydawanie decyzji w oparciu o akty prawne. Sądowe stosowanie prawa to wydawanie orzeczeń sądowych.

    Etapy stosowania prawa

    Ustalenie stanu faktycznego, czyli zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają być wiązane skutki prawne;

    Odpowiedź na pytanie, czy i jakie przepisy i ewentualnie zawarte w nich normy odnoszą się do ustalonego stanu faktycznego;

    Interpretacja obowiązujących przepisów prawnych w celu ustalenia znaczenia normy prawnej;

    Subsumpcja, czyli podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku wykładni normę prawną.

    Podjęcie decyzji lub wydanie orzeczenia sądowego.

    Przestrzeganie prawa - polega na zgodnym z prawem postępowaniu obywateli oraz innych jednostek organizacyjnych . Potrzeba przestrzegania prawa istnieje zawsze a urzędy są do tego zobowiązane .

    7.

    Wykładnia prawa: definicja i rodzaje wykładni

    Wykładnia prawa to interpretacja tekstów prawnych mająca na celu ustalenie rzeczywistego znaczenia przepisów i sformułowanie na ich podstawie normy postępowania.

    W rozumieniu wykładni prawa jako procesu interpretacji prawa wyróżnia się jej następujące rodzaje:

    Występują da rodzaje wykładni funkcjonalnej:

    Podział wykładni ze względu na podmiot jej dokonujący

    - wykładnię wiążącą w danej sprawie - stosują ją organy stosujące w I instancji na użytek wydawanego rozstrzygnięcia, organ odwoławczy w sposób wiążący dla I instancji, której sprawa jest zwrócona do ponownego rozpatrzenia i Sąd Najwyższy z mocą wiążącą dla wszystkich sądów rozstrzygających w danej sprawie.

    zasady prawa - moc zasad prawnych uzyskują uchwały pełnego składu SN, składu połączonych izb i składu całej Izby z chwilą ich podjęcia. Uchwały te są podejmowane na wniosek I Prezesa SN, Ministra Sprawiedliwości lub w sprawach społecznych na wniosek Ministra Pracy, ws. administracyjnych na wniosek Prezesa NSA, ws. prawa wynalazczego na wniosek Prezesa Urzędu Patentowego.

    Wyróżnia się wykładnię legalną delegowaną jeżeli organ ma kompetencje do interpretowania danego aktu prawnego oraz wykładnię legalną ogólną jeżeli organ ma kompetencje do interpretowania wszelkich ustaw.

    Moc wiążąca wykładni prawa

    8.

    Odpowiedzialność prawna

    1. Pojęcie i ogólne zasady odpowiedzialności karnej:

    *odpowiedzialność prawna polega na obowiązku ponoszenia przewidzianych przez normę sankcji;

    *odpowiedzialność za czyny własne i cudze (z tytuły uprawnień i obowiązków w stosunku do innych podmiotów, np. rodzice - dzieci);

    *Rodzaje odpowiedzialności:

    -odpowiedzialność prawna: dotyczy ona jedynie ludzi, którzy odpowiadają za własne czyny;

    -odpowiedzialność cywilna: dotyczy osób fizycznych i prawnych, odpowiadać można za czyny własne, zachowania cudze (np. zwierząt) oraz na zasadzie ryzyka, z jakim wiąże się prowadzenie określonej działalności (przy założeniu, że jest to ryzyko wyższe niż w innych dziedzinach);

    a)   z tytułu deliktu, czynu niedozwolonego - naruszenia zakazu lub nakazu - „ex delicto”; delikt prawa cywilnego polega na zawinionym wyrządzeniu szkody innej osobie;

    b) z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku powstałego na podstawie czynności prawnej - „ex contractu”; odpowiedzialność znająca sankcję nieważności czynności prawnej i sankcję egzekucyjną;

    *Inne rodzaje odpowiedzialności:

    -służbowa: ponoszona przez pracowników wobec pracodawców z powodu naruszenia obowiązków związanych z wykonywanymi czynnościami;

    -parlamentarna (polityczna): ponoszona solidarnie przez rząd lub indywidualnie przez jego członków wobec Sejmu z powodu niezgodności działania władzy wykonawczej z wolą parlamentu; sankcją jest dymisja na drodze wotum nieufności;

    -konstytucyjna: dotyczy najwyższych funkcjonariuszy państwowych za czyny niezgodne z konstytucją lub ustawami (delikty konstytucyjne); odp. O quasi-karnym charakterze;

    2. Przesłanki odpowiedzialności prawnej na przykładzie odpowiedzialności karnej:

    *Przesłanki odpowiedzialności karnej:

    a)   popełnienie czynu zabronionego przez ustawę karną obowiązującą w miejscu i czasie jego dokonania, społeczna szkodliwość czynu nie może być znikoma;

    b) dokonując czynu konieczne jest posiadanie swobody wyboru zachowania;

    c)   osiągnięcie przez dokonującego czyn określonego, minimalnego wieku - w RP 17 lat (15?);

    d) odpowiedni stan zdrowia psychicznego i rozwoju psychicznego w momencie popełnienia czynu;

    e)   działanie nie zostało podjęte w obronie koniecznej, w stanie wyższej konieczności, oraz w stanie błędu co do okoliczności faktycznych czynu;

    f)    jeżeli odpowiedzialność dotyczy czynu przynoszącego skutek przestępczy, między działaniem a skutkiem musi istnieć związek przyczynowy (adekwatny);

    g)   czy dokonany został w stanie winy (nie ma przestępstwa bez winy - „nemo crimen sine culpa”); przez winę rozumie się stan psychiczny towarzyszący przestępcy dokonującemu czynu, wyróżniamy winy:

    -umyślną: gdy sprawca działa z premedytacją - chce popełnić delikt albo przewiduje tą możliwość godząc się na to (zamiar pośredni);

    -nieumyślna: gdy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu niedozwolonego popełnia go na skutek nie zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że mógł je przewidzieć;

    3. Fikcja powszechnej znajomości prawa:

    *ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi

    *ignorantia iuris non exculapat - nieznajomość prawa nie usprawiedliwia


    Wyszukiwarka

    Podobne podstrony:
    Prawo finansowe M. Karlikowska ćwiczenia 3, Prawo finansowe(11)
    Prawo finansowe M. Karlikowska ćwiczenia 2, Prawo finansowe(11)
    Podstawy Prawa Karnego Ćwiczenia, Prawo karne(4)
    1 Wniosek do operatu wodnoprawnego WODA I SCIEKI 2004, Ochrona Środowiska, semestr VI, Prawodawstwo
    php - ćwiczenia, Prawo UWM
    Podstawy prawa cywilnego z umowami w administracji - cwiczenia 1, Prawo cywilne z umowami w administ
    Prawo karne - test I- zaliczenie z cwiczen, Prawo karne
    Prawo finansowe M. Karlikowska ćwiczenia 9, Prawo finansowe(11)
    Prawo finansowe M. Karlikowska ćwiczenia 8, Prawo finansowe(11)
    ochrona srodowiska, 04.12.04r. ćwiczenia, Prawo ochrony środowiska
    CWICZENIA Prawo upadłościowe
    CWICZENIA Prawo upadłościowe
    Postępowanie karne - ćwiczenia, Prawo UKSW, KPK
    Prawo finansowe M. Karlikowska ćwiczenia 5, Prawo finansowe(11)
    Prawo administracyjne - K. Wlaźlak ćwiczenia 3, Prawo administracyjne(30)
    Prawo karne - Wiciński ćwiczenia 3, Prawo karne(8)
    Prawo karne - test III - zaliczenie cwiczen, Prawo karne
    cwiczenia prawo administracyjne 27.04.2012, administracja 2 rok, administracyjne
    Postępowanie admnistrayjne - ćwiczenia, prawo, postępowanie administracyjne
    Ochrona praw człowieka-cwiczenia, Prawo UKSW, Ochrona praw człowieka

    więcej podobnych podstron