Rodzina
Rodzina stanowi podstawowe rodowisko wychowawcze, wywiera najwikszy wpyw na ksztatowanie si osobowoci dziecka. Dla dziecka rodzice stanowi najbardziej znaczce wzory do naladownictwa. To ona przekazuje dzieciom najistotniejsze wartoci, wskazuje drog, po której ma kroczy.
Rodzina stwarza dzieciom warunki do rozwoju i dziaania, uatwia im wejcie w szersze krgi ycia spoecznego, stanowi oparcie w chwilach trudnych i niebezpiecznych. Rodzice wyrabiaj w dziecku zasady moralne i umiejtno wspóycia z innymi ludmi. Od rodziców i ich postpowania zaley te, jak wiedz o otaczajcym wiecie zdobdzie i w jaki sposób przystosuje si do warunków codziennego ycia. rodowisko rodzinne pozostawia wic niezatarte pitno na charakterze i zachowaniu dziecka. Wszystkie ze i dobre wzory, wszystkie przyzwyczajenia, nakazy i zakazy wyniesione z domu rodzinnego i nabyte we wczesnym dziecistwie utrwalaj si na bardzo dugo, czsto nawet na cae ycie.
Prawidowe funkcjonowanie rodziny przejawia si przede wszystkim w naleytym sprawowaniu wadzy rodzicielskiej. Rodzice wywizujcy si ze swych obowizków wobec dziecka, zaspokajaj w peni jego potrzeby biologiczne i psychiczne, wywieraj pozytywny wpyw na jego rozwój.
W zdecydowanej czci rodzin sytuacja pod tym wzgldem jest prawidowa. Jednak cz rodziców nie potrafi, nie moe, a czasem nie chce wypenia naleycie zada zwizanych z wychowaniem potomstwa.
Zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny prowadz czsto do zaburze
w zachowaniu dziecka. Trudna sytuacja dziecka w rodzinie rzutuje
w znacznym stopniu na jego wyobraenia o rodzinie, na jego rozwój.
Naukowcy w oparciu o wasne badania naukowe staraj si ustali, jaka jest wspóczesna rodzina, jak przechodzi ewolucje i w jaki sposób spenia obecnie cice na niej zadania wychowawcze. Liczne publikacje na ten temat, s dowodem na to, jak wana spoecznie i interesujca badawczo jest problematyka rodziny oraz wyobraenia o przyszej rodzinie dziecka.
Przedstawione w niniejszej pracy badania s prób udzielenia odpowiedzi na pytanie: „Jakie s wyobraenia o yciu rodzinnym dziewczt przebywajcych w orodku wychowawczym?”
Praca skada si z trzech rozdziaów.
W pierwszym rozdziale przedstawiam ogóln charakterystyk rodziny, jej struktur, funkcje, przemiany zachodzce we wspóczesnej rodzinie, przejawy patologii, wpyw negatywnych postaw rodzicielskich na zaburzenia
w zachowaniu i osobowoci dziecka.
Rozdzia drugi ukazuje przedmiot i cel bada wasnych, metody, techniki, narzdzia badawcze oraz charakterystyk terenu bada i badanej populacji oraz organizacje i przebieg bada.
W rozdziale trzecim zawarto wyobraenia o przyszym yciu rodzinnym dziewczt z orodka wychowawczego w wietle przeprowadzonych bada.
Prac koczy podsumowanie wyników bada.
Mam nadziej, e moje badania przyczyni si do lepszego zrozumienia sytuacji rodzinnej badanej populacji oraz dlaczego maja takie, a nie inne wyobraenia o przyszej wasnej rodzinie.
I Rodzina w wietle literatury
1. Ogólna charakterystyka rodziny
Rodzina - to sowo noszce w sobie przeogromne znaczenie, bogate, gbokie wzniose a zarazem proste i rzeczywiste. Rodzina jest rodzin, albo jej nie ma. Atmosfera rodziny jest atmosfer zrozumienia, pogodnego odprenia, atmosfer jednoci, pewnoci i mioci wzajemnej, pokoju, która ogarnia cae istnienie jej czonków.
Okrelenie pojcia rodziny, jej struktura typy i funkcje
Rodzina w zalenoci od miejsca i czasu przybieraa i przybiera bardzo róne formy i dlatego istnieje wiele definicji j okrelajcych.
Od tysicleci rodzina bya przedmiotem refleksji filozofów, pisarzy. Ju
w staroytnoci Arystoteles sprecyzowa bardziej ogólny i usystematyzowany pogld na rodzin. Pogldy Arystotelesa mona dostrzec w socjologicznej koncepcji rodziny A.Comte'a, który uwaa rodzin za kategori zmienn, historyczn i podlegajc ewolucji w cigu dziejów.
Rodzina jest instytucja ogólnoludzk spotykana we wszystkich epokach
i kulturach. Do jej uniwersalnych, wszdzie spotykanych zada nale:
zaspokojenie popdu seksualnego,
zaspokojenie elementarnych materialnych potrzeb yciowych,
rodzenie i wychowanie dzieci.
Rodzina odzwierciedla zmiany zachodzce w caym spoeczestwie, dlatego staa si ona dla badaczy bardzo interesujcym podoem. Badanie rodziny stao si badaniem kultury danego narodu, stylu ycia poszczególnych klas i warstw spoecznych____z wizi spoecznej. Badacze zajmujcy si badaniem rodziny i problemami z ni zwizanymi uywaj wielu rónych okrele do nazwania rodziny.
Ze sporej iloci okrele i definicji rodziny wyoni mona rodzin jako grup spoeczn, instytucj, system spoeczno - wychowawczy. Opierajc si na rónorodnoci definicji dokonano analizy kolejnych koncepcji rodziny.
„Rodzina jest to maa, pierwotna, naturalna grupa spoeczna zoona
z osób, które czy zwizek maeski i rodzicielski. To ukad wizi wewntrz rodziny, opartej na szczególnie intymnych stosunkach na powizaniu emocjonalnym i na trwaoci”(S.Mika, W-wa 1981, s 335).
Instytucjonalne cechy przypisujemy rodzinie, gdy definiujemy j jako element skomplikowanego systemu wzajemnych powiza i uwarunkowa zachodzcych midzy rodzin jako mikrostruktur, a spoeczestwem jako makrostruktur (Kowalski S. W-wa 1980).
Znany socjolog F.Adamski zdefiniowa rodzin jako „grup spoeczn, która stanowi duchowe zjednoczenie szczupego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziw lub domnieman czno biologiczn, tradycj rodzinna
i spoeczn”(AdamskiF., W-wa 1982, s 21).
Natomiast J.Rembowski stwierdzi, e rodzina to: „fundamentalna komórka wytwarzania si spoecznego charakteru i spoecznych ideaów, instytucja rodzca dzieci, a w niej intymne bezporednie wzajemne stosunki uczuciowe”(Rembowski J. W-wa 1972).
Ujmujc za rodzin jako rodowisko socjalizacyjno-wychowawcze
w szerokim znaczeniu - to system jakichkolwiek bodców bd wpywów, natomiast w znaczeniu wskim - to system bodców zamierzonych, ukierunkowanych na osignicie okrelonych celów wychowawczych.
W raporcie o stanie owiaty z 1973 roku o rodzinie mówi si, e jest to pierwsza i istotna instytucja wychowania i ksztacenia. Te róne definicje rodziny podkrelaj jej znaczenie w indywidualnym yciu jednostki jak
i w yciu spoeczestwa.
Struktura rodziny
Rodzina wyrónia si swoja struktur. Struktura rodziny odzwierciedla ycie rodziny w jej rónorodnych postaciach. R.O.Blooda i D.M.Wolf”ea nastpujcymi sowami i ujmuj definicj struktury rodziny: „spoeczna struktura rodziny obejmuje pozycje, które jej czonkowie zajmuj nawzajem
w stosunku do siebie. Najbardziej istotnymi aspektami rodziny s zasada podziau wadzy przez jej czonków oraz podzia pracy. Wyznacza on wzór ról, w ramach których m podejmuje jedno zadanie, a ona inne, wzgldnie podejmuj okrelone zadania wspólnie” (Szczepaski J., W-wa 1970, s 300). Przytoczona definicja struktury rodziny wyrónia trzy aspekty:
psychologiczny (ukad wizi emocjonalnych)
spoeczny (ukad pozycji spoecznych)
kulturowy (wory regulujce ycie rodzinne, normy, wzory wewntrzrodzinnych ról spoecznych).
Socjolog Z.Tyszka opierajc swoje pogldy na powyszym uwaa, e struktur rodziny okrela:
liczba i jako czonków rodziny
ukad ich pozycji i ról spoecznych
sia wizi instytucjonalnych i psychicznych czcych poszczególnych czonków rodziny
podzia czynnoci oraz struktura wewntrznej rodzinnej wadzy
i autorytetów, a take wewntrzrodzinny rozkad mioci
i wzgldów (Tyszka Z., Bydgoszcz 1988, s 46).
Typologia rodzin
Socjologowie, demografowie, ekonomici opracowujc typologi rodzin opieraj si najczciej na kategoriach ekonomicznych, spoeczno-kulturalnych, a take na charakterze skupiska, w którym rodzina yje. Najbardziej popularna i najczciej uywana klasyfikacja grup rodzinnych wyrónia:
rodzin ma, wielk,
rodzin chopsk, robotnicz, inteligenck,
rodzin wiejsk i miejska
Rodzina skadajca si z ma, ony i dzieci tworzcych wspólne gospodarstwo domowe nazywamy rodzin ma tzw. Dwupokoleniow. Przypisuje si jej due znaczenie, uwaajc za wan form ycia rodzinnego (Tyszka Z., Bydgoszcz 1988). Rodzina maa moe by rodzin pen, gdy
w jej skad wchodz maonkowie i dzieci, niepen, gdy brak jednego
z wspómaonków lub nie ma dzieci (maestwo bezdzietne nazywa si rodzin niepen ma).
Innym typem rodziny jest rodzina wielka zwana wielopokoleniowa. Jest to rodzina utworzona przez co najmniej trzy generacje. W jej skad obok rodziców i dzieci wchodz dziadkowie oraz blisi lub dalsi krewni. Postaci klasyczn rodziny duej jest tradycyjna rodzina patriarchalna.
Biorc za podstaw kryteria ekonomiczno - spoeczno * kulturowe wyodrbniamy:
rodzin chopsk,
rodzin robotnicz,
rodzin inteligenck.
Poszczególne typy rodzin róni si midzy sob charakterem pracy zawodowej wykonywanej przez jej czonków, stosunkiem do narzdzi wytwórczych, stopniem wyksztacenia, trybem ycia, odmiennoci wzorów obyczajowych i kulturalnych (Gaz Z., Grzenek K., Winiewska I., Kraków 1996).
Wyej wymienione typy rodzin nie wyczerpuj wszystkich sposobów klasyfikacji, a przedstawiona typologia rodziny jest pochodn typologii klas
i warstw spoecznych mieszczcych si w ramach spoeczestwa globalnego.
Funkcje rodziny
Tworzenie si prawidowych wizi w rodzinie, zaspokajanie potrzeb poszczególnych jej czonków, jak równie okrelanie ich miejsca w rodzinie
i spoeczestwie jest moliwe, gdy prawidowo realizowane s funkcje
w rodzinie.
F.Adamski funkcje rodziny okrela jako „cele, do których zmierza ycie
i dziaalno rodzinna oraz zadania, jakie peni rodzina na rzecz swych czonków, zaspokajajc ich potrzeby” (Adamski F., W-wa 1982). Dokona on klasyfikacji funkcji rodziny wyróniajc w niej funkcje dotyczce rodziny jako instytucji spoecznej tzw. funkcje instytucjonalne, oraz funkcje osobowe tyczce si rodziny jako grupy spoecznej.
W pierwszej grupie znalazy si:
funkcja prokreacyjna lub biologiczna podtrzymujca cigo spoeczestwa,
funkcja ekonomiczna dostarczajca dóbr materialnych rodzinie,
funkcja opiekucza zabezpieczajca potrzeby rodziny,
funkcja stratyfikacyjna tzw. gwarantujca okrelony status czonkom rodziny.
W grupie drugiej miejsce swoje znalazy trzy rodzaje funkcji odnoszce si do rodziny jako grupy spoecznej. S nimi nastpujce funkcje:
maeska * która zaspokaja potrzeby ycia intymnego maonków,
rodzicielska * która zaspokaja potrzeby uczuciowe rodziców
i dzieci,
braterska * która zaspokaja potrzeby braci i sióstr.
S.Kowalski sprowadza funkcje rodziny do trzech podstawowych wymiarów:
prokreacyjnej,
wychowawczej,
gospodarczej
Pierwsza z nich suy zapewnieniu trwaoci biologicznej rodzinie
i spoeczestwu (zaspokojenie potrzeby seksualnej i prokreacyjnej). Funkcja wychowawcza ma na celu stworzenie prze rodzin optymalnych warunków do prawidowej socjalizacji (wychowania) dziecka. Trzecia z kolei - potrzeba gospodarcza suy zaspokajaniu potrzeb ekonomicznych rodziny oraz realizacji aspiracji yciowych poszczególnych czonków rodziny (Kowalski S., W-wa 1980).
M.Ziemska z kolei wyrónia pi nastpujcych funkcji rodziny:
funkcja prokreacyjna
funkcja produkcyjna
funkcja usugowo - opiekucza
funkcja socjalizujca
funkcja psychohigieniczna
O pierwszej wymienionej przez M.Ziemsk funkcji - prokreacyjnej bya ju wczeniej mowa. Podobnie jest z funkcj produkcyjna, która odpowiada funkcji gospodarczej z przedstawionego przez S.Kowalskiego podziau funkcji rodziny. Jeli za chodzi o funkcje usugowo opiekucz to obejmuje ona materialne i fizyczne dziaania, majce na celu pomoc czonkom rodziny, którzy s cakowicie lub czciowo pozbawieni rodków do ycia (dzieci, osoby chore lub starsze, które wymagaj staej opieki z powodu swego podeszego wieku). Natomiast w ramach funkcji socjalizacyjnej rodzina przekazuje podstawowe wzorce zachowa, zwyczajów, obyczajów obowizujcych w danym spoeczestwie. Funkcja ta wprowadza w wiat wartoci moralnych oraz wartoci kultury, kontrolujc przy tym zachowanie czonków rodziny.
Ostatnia z wymienionych funkcji przez M.Ziemsk tzw. funkcja psychohigieniczna we wspóczesnej rodzinie, wyranie zwiksza swoje znaczenie. Jest to funkcja, która daje rodzinie stabilizacj, bezpieczestwo, stwarza warunki do rozwoju osobowoci. Jest funkcja, która w znacznym stopniu przejawia si w dziaaniu innych ludzi. Dotyczy ona wizi emocjonalnych (Ziemska M., W-wa 1986).
Funkcje rodziny nale do kategorii historycznych, zmiennych w czasie,
w zwizku z tym ulegaj przemianom, pewne elementy zyskuj na znaczeniu inne zanikaj. Przemiany funkcji we wspóczesnej rodzinie dokonay si przede wszystkim w zakresie jakociowym.
1.2. Przemiany zachodzce we wspóczesnej rodzinie.
Rodzina - podstawowa komórka spoeczna podlega wspóczenie daleko idcym przeksztaceniom, komplikuj si jej funkcje i struktura wewntrzna. Dlatego zauwaalny jest wyranie wzrost zainteresowania problematyka rodziny. Staa si ona obiektem zainteresowania demografów, ekonomistów, socjologów, pedagogów, psychologów jak równie psychiatrów (Jarosz M., W-wa 1981). Wynika to przede wszystkim z przyczyn bezporednich, które zwizane s z przemianami jakie zachodz we wspóczesnej rodzinie. Przemiany spoeczno - ekonomiczne dokonujce si obecnie maj ogromny wpyw na daleko idce przeksztacenia jakim podlega rodzina.
Przede wszystkim zmieniy si jej podstawy ekonomiczno - spoeczne. Zmienia si jej struktura wewntrzna, przeksztacaj si funkcje, jak równie zmienia si tre ycia rodzinnego.
Zainteresowanie rodzin to nie tylko przyczyny bezporednie, ale równie przyczyny natury poredniej. Problemy wychowawcze, znerwicowanie, przestpczo nieletnich wie si z ty, e wspóczesna rodzina nie potrafi naleycie sprosta funkcji wychowawczej, opiekuczej czy te rekreacyjnej.
Coraz czciej zauwaa si, e w treci i strukturze ycia rodzinnego tkwi wiele przyczyn, które doprowadzaj do zaburze w rozwoju moralno - spoecznym dziecka i zachowania równowagi emocjonalnej. Wynika to
z twego, e nieprawidowo funkcjonujca rodzina przyczynia si do niedostosowania spoecznego modziey. Dlatego zagadnienia zwizane
z rodzina wspóczesn stay si problemem, nad którym zaczli szerzej pracowa pedagodzy i dziaacze spoeczni.
Jakie s wic kierunki przemian, które dostrzegamy obecnie we wspóczesnej rodzinie?
Rodzina yjce wspóczenie z reguy opiera si na równorzdnoci maonków. Rodziny wielopokoleniowe, które niegdy miay wielkie znaczenie odchodz w zapomnienie. Rodzina wspóczesna, to najczciej rodzina dwupokoleniowa, obejmujca swym zasigiem rodziców i modsze dzieci. Modzie powyej 20 - 25 roku ycia odchodzi z domów rodzinnych, jednak jest to zjawisko czstsze w miecie anieli na wsi.
Cech, która charakteryzuje wspóczesna rodzin jest zmiana pozycji kobiety. Coraz czciej dorównuj mczyznom wyksztaceniem. Pracuj zawodowo, staj si wspóywicielkami rodziny. Kobieta aktywna zawodowo powica si karierze, co doprowadza do ograniczenia liczby potomstwa.
Rodzina jak znamy dzisiaj, to zazwyczaj rodzice i dzieci (jedno lub dwoje). Liczba dzieci w rodzinie zmniejsza si, obecnie bowiem uwaa si, ze prokreacja nie jest gównym celem maestwa, jest nim natomiast wzajemne szczcie wspómaonków. Najczstszym motywem zawierania maestwa stao si obecnie uczuci, które jest wartoci nadrzdn.
Jednak rodzina wspóczesna nie jest tak trwaa i integralna jak dawniej rodzina typu patriarchalnego.
Rodzina wspóczesna traci w pewnym stopniu funkcje, które penia
w przeszoci m.in. funkcje polityczne, religijne.
Jeli chodzi o funkcj religijn rodziny, to w spoeczestwie preindustrialnym koció i pastwo byy cile ze sob powizane. W pewnym stopniu identyfikoway si ze sob, co doprowadzao do wymieszania wszystkich struktur spoecznych z instytucjami kocielnymi (Piwowarski W., 1976). Koció przenikn do struktur spoecznych - czyli w tym i do rodziny. Rodzina przekazywaa dzieciom wartoci, schematy kulturowe i symbole religijne, oraz uczya zachowa, które byy uznawane w danej grupie religijnej.
We wspóczesnym industrialnym spoeczestwie rodzina przeobraa si. Pd do kultury, wiedzy, techniki, wynalazki i potga ludzkiego umysu doprowadzaj do zaniku w ludzkiej wiadomoci potrzeby Boga jako Odkupiciela, co za tym idzie sabnie kontakt z kocioem. Funkcja religijna podlega cigym modyfikacjom (Komorowska J., W-wa 1975). Zauwaa si laicyzacj spoeczestwa i rodziny.
Niektóre z funkcji ulegaj przeksztaceniom, dotyczy to np.: funkcji gospodarczych. Czonkowie rodziny coraz wicej czasu spdzaj poza domem. Pd do pienidza, kariera zmusza ich do korzystania z zakadów zbiorowego ywienia. Dlatego te domowe zajcia gospodarcze a coraz rzadsze, jednym sowem ulegaj redukcji.
Funkcja wychowawczo - opiekucza rodziny zaliczona do podstawowych funkcji rodziny, równie we wspóczesnym przemysowym spoeczestwie podlega przeobraeniom i pewnym ograniczeniom. Cz dziaalnoci wychowawczej przechodzi na specjalistyczne instytucje, ze wzgldu na zmieniajce si treci wychowawcze oraz na ograniczenia czasowe wynikajce z pracy zawodowej rodziców.
Rodzina spenia podstawow rol w uspoecznianiu maego dziecka (do trzech lat), póniej jej rola opiekuczo - wychowawcza w znacznym stopniu maleje. Rozwój moralno - spoeczny dziecka staje si w pewnym stopniu uzaleniony od przedszkola, szkoy i innych instytucji wychowawczych. Na rozwój dziecka ma równie duy wpyw rodowisko rówienicze, w którym poddane jest wpywom niekontrolowanym.
Sowem rola opiekuczo - wychowawcza rodziny sprowadza si do ksztatowania osobowoci dziecka, urabiania jego charakteru. W tym zakresie adna instytucja nie potrafi zastpi rodziny. Od tego w jaki sposób rodzina wypeni to zadanie, zaley proces wdraania modziey w dorose bezkonfliktowe ycie w spoeczestwie.
Znacznym przeksztaceniem ulegaj równie funkcje psychologiczne rodziny, które cile wi si z zaspokojeniem potrzeb psychicznych zarówno dzieci jak i rodziców. Ukad stosunków jakie panuj w rodzinie moe
w rónym stopniu sprzyja zaspokajaniu potrzeb psychicznych. W rodzinie patriarchalnej istniao cise uzalenienie dzieci od rodziców, matki do ojca, dlatego potrzeby psychiczne czonków rodziny nie mogy by w prawidowy
i peny sposób zaspokojone. Natomiast rodzina wspóczesna, to rodzina,
w której wizi uczuciowe s coraz silniejsze i nabieraj charakteru wspópartnerstwa i tolerancji.
Demokracja, która wdara si w ycie spoeczestwa (z pozytywnym skutkiem), pojawia si równie w rodzinie i znalaza wyraz w przeksztacaniu autorytetu i zmianie relacji rodzice - dzieci. Obecnie autorytet rodzica nie wynika tylko z tzw. Wadzy rodzicielskiej, ale w coraz wikszym stopniu uzaleniony jest od osobowoci rodziców, wartoci moralno - spoecznych jakie reprezentuj swoja postaw, od stosunków midzy nimi oraz od ich dowiadczenia yciowego.
W rodzinie wspóczesnej zmienia si równie pozycja dziecka. Dziecko przestao by traktowane jako podpora materialna rodzica, jego zabezpieczenie na staro. Rodzina coraz bardziej interesuje si przyszoci dziecka, jego wyksztaceniem. Rodzice s coraz bardziej wiadomi tego, aby zapewni dziecku jak najlepszy start w dorose ycie, aby zapewni mu jak najwysz pozycje spoeczn. Dziecko w rodzinie przemian ma zarówno swoje obowizki jak i prawa, jest traktowane jako ywa mylca istota.
Wybitny socjolog R.McIwer (Zborowski Z., W-wa 1980) uwaa, e
w rodzinie wspóczesnej pozostay trzy funkcje zasadnicze, których nikt poza ni nie potrafi wypeni. S to: stae zaspokojenie potrzeb seksualnych, prokreacja i pielgnacja dzieci oraz zaspokojenie potrzeby ycia domowego. Funkcje te powizane ze sob w czasach wspóczesnych zostay jakociowo przeksztacone.
Naley zastanowi si nad tym, jakie przyczyny le u podnóa przeobrae i ewolucji wspóczesnej rodziny. Mona je uszeregowa w dwie kategorie: przyczyny ogólne - które s charakterystyczne dla rozwoju cywilizacji, które dziaaj nie tylko na nas ale i na caym wiecie, oraz przyczyny specyficzne, które s cile zwizane z przeobraeniami w naszych warunkach politycznych, gospodarczych i spoecznych (Zborowski Z., W-wa 1980).
Przyczyny ogólne:
Wzrastajce uprzemysowienie krajów wymaga coraz wikszej liczby rk do pracy. Wzrasta migracja. Napywa wicej ludnoci wiejskiej, która szuka pracy poza rolnictwem. Postpujca urbanizacja, napyw nowych pracowników do zakadów (pracy) przemysowych przyczynia si do rozbudowy orodków miejskich. Te czynniki maja znaczcy wpyw na ewolucj rodziny. Normy tradycyjne, które niegdy rzdziy yciem ulgaj przeksztaceniu, osabieniu i zanikowi.
Moliwo ksztacenia, praca zarobkowa, równouprawnienie kobiet
w znacznym stopniu zmienia pozycj w rodzinie. Praca zarobkowa, któr kobiety podejmuj uniezalenia je od mczyzn oraz doprowadza do zmian
w wewntrznej strukturze rodziny. Kobieta - matka staje si równorzdn partnerk dla mczyzny, który by kiedy jedynym ywicielem rodziny. Tradycyjne pogldy o uprzywilejowanej pozycji mczyzny - ojca stopniowo zanikaj. Ojcowie rodzin przejmuj wiele obowizków domowych, które wczeniej wykonyway wycznie kobiety. Przemiany, które zachodz na tym tle, prowadz do tworzenia si nowego typu rodziny - rodziny egalitarnej, której charakterystyczna cech s takie same prawa i obowizki maonków. Zmieni si punkt widzenia spoeczestwa na zawieranie maestw, na ich poycie i sposób wychowania dzieci.
W dobie przemian - przeobrae zmienia si równie wpyw kocioa na rodzin, który dawniej wpywa bezporednio na funkcjonowanie tej instytucji
i utrwala jej patriarchalny charakter (model).
Przyczyny specyficzne
Przez ostatnie dziesiciolecia spoeczestwo polskie byo spoeczestwem socjalistycznym. Stopniowo ze spoeczestwa rolniczo - drobnomieszczaskiego przeksztacio si w miejsko - przemysowe. Zanika warstwa ziemska, buruazyjna. Na pierwszy plan wysuna si klasa robotnicza. Procesy migracyjne, które dokonay si zmieniy struktur Polski, co miao znaczny wpyw na rodzin. Wiele rodzin chopskich przenioso si do miast zasilajc klas robotnicz i inteligenck. Gównym miernikiem wartoci czowieka nie by on sam, ale praca, któr wykonywa. By to okres pewnej stagnacji, który powizany by z ustrojem naszego kraju.
Przemiany, które nastpiy zmieniy oblicze Polski, jak równie polskiej rodziny. Pojawia si demokracja, której procesy przyczyniy si do zatarcia rónic spoecznych. Ujednoliciy si wzorce i ideay yciowe. W zwizku
z zaistniaymi przeobraeniami daje si zauway laicyzacj ycia rodzinnego, jakkolwiek w czci rodzin, zwaszcza w rodowisku wiejskim afirmowany jest wiatopogld religijny. Równoczenie dua ruchliwo przestrzenna przyczynia si do przenikania niektórych elementów i wzorców obyczajowoci rodziny miejskiej na wie i odwrotnie.
Rodzina wspóczesna - to rodzina oparta na maestwie partnerskim, to rodzina „nuklearna” jak nazywaj j wybitni socjologowie „oparta na wzorze struktury atomowej - maa, niezalena czsteczka skadajca si na jedn mas wspóczesnego zindustrializowanego i zurbanizowanego spoeczestwa” (Adamski F., W-wa 1982). Jest rodzin, która potrafi bardzo atwo i szybko dostosowa si do nowej rzeczywistoci. W istniejcych warunkach bez trudu gotowa jest do zmiany miejsca zamieszkania, czy statusu spoecznego.
Rodzina w dobie przemian, to rodzina otwarta na to, co przyniesie jej przyszo. Nowe wartoci i dobra, jakie przynosi rodzinie wiek XX indywidualizuj jej potrzeby i denia.
2. Patologia rodziny
2.1. Przejawy patologii w yciu wspóczesnej rodziny
Patologi w znaczeniu ogólnym W.Oko okreli jako „nauk
o przyczynach, mechanizmach i formach, objawach i strukturach chorób fizycznych i psychicznych. Swoist odmian patologii stanowi patologia spoeczna tj. nauka o przyczynach, objawach i zwalczaniu takich chorób jak przestpczo, pijastwo”(Oko W., W-wa 1981, s 221).
A.Podgórecki zdefiniowa patologi spoeczn jako „negatywn kategori zjawisk spoecznych” (Podgorecki A., W-wa 1969, s 9).
M.Jarosz do patologii spoecznej zalicza nastpujce postacie zachowa:
przestpczo, np. przestpstwa pospolite (kradziee, wamania, zabójstwa), przestpstwa gospodarcze i urzdnicze, przestpstwa nieletnich i modocianych;
zachowania patologiczne, dysfunkcjonalne wobec rodziny i innych instytucji spoecznych powodujcych ich dezorganizacje i konflikty spoeczne;
samoniszczenie - alkoholizm, narkomani, samobójstwa;
dewiacyjne zachowania seksualne;
inne rodzaje zachowa wystpujce na podou psychospoecznym, np. zaburzenia psychiczne i nerwicowe;
inne typy zachowa aspoecznych (np. amanie dyscypliny pracy) (Jarosz M., W-wa, 1979).
Patologia rodziny jest jedna z odmian patologii ycia spoecznego.
Rodzina prawidowa wg M.Jarosz powinna spenia podstawowe zadania spoeczne, a wic zaspokaja potrzeby jej czonków (bytowe, opiekucze, emocjonalne) oraz realizowa potrzeby ogólno - spoeczne (funkcja socjalizujca) (Jarosz M., W-wa, 1979). Jeeli rodzina nie spenia wyej wymienionych zada, autorka okrela j jako patologiczn.
W literaturze spotyka si zamienne stosowanie okrele zjawiska rodzina „patologiczna”, „dewiacyjna”, „zdezorganizowana”, „problemowa”. Rónie te ujmowane s przejawy patologii rodziny.
Z.Tyszka stwierdza, e o patologii rodziny mona mówi wówczas, gdy znajduje si ona „w stanie skrajnej dezorganizacji, rozkadu, czy zupenego nawet rozpadu”(Tyszka Z., W-wa 1979).
M.Izdebska uwaa, i „z dezorganizacj rodziny mamy do czynienia w tych wszystkich wypadkach, gdy wspóycie rodziców, ukad stosunków wewntrzrodzinnych, pojmowanie i wykonywanie obowizków rodzicielskich pozostaje w sprzecznoci z istot i celami zarówno maestwa, jak i rodziny”.
Zdaniem Z.Tyszki (Tyszka Z., W-wa 1979) dezorganizacja rodziny poprzedzona jest zazwyczaj okresem konfliktów o rónym podou: rónice kulturowe maonków, rozbienoci w poziomie wyksztacenia, rozbienoci postaw, celów i sposobów dziaania maonków. Autor wskazuje take na psychologiczne podoe wielu konfliktów maeskich: nerwowo, choroba psychiczna, alkoholizm, niezaradno w sprawach rodzinnych. Uwzgldnia take psychologiczne powody: niedobór seksualny, lub okresowa czy trwaa impotencja pciowa. Jeeli konflikty s dugotrwae i nierozadowane, mog prowadzi do dezorganizacji rodziny. Rozkad rodziny jest zazwyczaj etapem poprzedzajcym jej rozpad, chocia czsto rodziny zatrzymuj si w stanie rozkadu. Wówczas wi maeska ulega niemal cakowitemu rozlunieniu a czynnikiem czcym maonków pozostaj tylko dzieci i dorobek materialny.
Rozbicie rodziny, zdaniem Z.Tyszki (Tyszka Z., W-wa 1979) przybiera kilka form. S to separacja, rozwód, a take mier jednego ze wspómaonków, poniewa prowadzi do nienormalnej formy ycia spoecznego, a przede wszystkim rodzinnego.
W oparciu o socjologiczn literatur autor poda zasadnicze przyczyny dezorganizacji rodziny dokonujc ich gradacji:
ogólniejsze i porednie przyczyny patologicznych zjawisk ycia rodzinnego to: industrializacja i urbanizacja oraz wzrost ruchliwoci spoecznej;
bezporednie przyczyny to : podejmowanie przez kobiety pracy zarobkowej, zmniejszenie si liczby dzieci w rodzinie, rozwój spoecznoci miejskiej sprzyjajcej anonimowoci rodziny, rozwój usug zastpujcych rodzin w wiadczeniu na rzecz jednostki, liberalizacja postaw wobec rozwodu, zmniejszenie si znaczenia niektórych funkcji rodziny, zdrady maeskie, alkoholizm
i narkomania, rozczarowanie w maestwie (m.in. niezgodno charakterów, niespenione oczekiwania maonków), brak staych dochodów, choroba jednego z maonków (choroby psychosomatyczne, nerwice, psychozy i charakteropatie).
Zblione stanowiska, co do przejawów rozbicia rodziny oraz przyczyny tego zjawiska prezentuje M.Jarosz (Jarosz M.,W-wa 1979). Autorka natomiast za najbardziej dysfunkcjonalne uwaa te rodziny, w których wystpuj patologiczne postawy i zachowania rodziców, do których zalicza alkoholizm i przestpczo, które „stwarzaj z reguy sytuacj patologiczn i patogenn, podczas, gdy, rozbicie rodziny - jeeli wystpuje w izolacji do innych negatywnych czynników rodowiskowych - nie musi powodowa powaniejszych zakóce jej funkcjonowania” (Jarosz M.,W-wa 1979 s 95). Do przestpstw przeciwko rodzinie M.Jarosz zalicza midzy innymi uchylanie si od obowizków alimentacyjnych, zncanie si nad rodzina, rozpijanie maoletnich.
Problem patologii rodziny podja take J.Jundzi (Jundzi J., W-wa 1989). Za rodzin patologiczna autorka uwaa rodzin zdemoralizowan o niskim poziomie moralnym i kulturalnym. Do przejawów patologii zaliczya przede wszystkim:
alkoholizm, który pogarsza sytuacj materialn rodziny, powoduje awantury pijackie, bijatyki, maltretowanie czonków rodziny;
rozwizy tryb ycia matek, które porzucaj czsto swoje dzieci tu po urodzeniu, ale bywa i tak, e uprawiaj swój „proceder” w mieszkaniu, w którym znajduj si dzieci. Zdarzaj si przypadki wcigania córek do prostytucji, take demoralizowania ich przez ojców;
niski poziom moralny rodziców innych czonków rodziny, co przejawia si w uywaniu wulgarnego jzyka, tolerowaniu kradziey, posugiwaniu si oszustwem, nie przestrzeganiem norm moralnych;
przestpczo, gdy rodzice s wykolejeni, z marginesu spoecznego, wchodzcy w kolizje z prawem, czsto trafiajcy do wizienia;
uywanie przez rodziców narkotyków, co powoduje brak równowagi emocjonalnej w rodzinie, wystpuj zaburzenia w jej funkcjonowaniu w czasie godu narkotycznego;
choroba psychiczna ojca lub matki, chory nie potrafi nada wychowaniu dziecka waciwego kierunku, przeywanie urojenia utrudniajcego normalne, prawidowe funkcjonowanie;
upoledzenie umysowe jednego z rodziców czemu towarzyszy brak krytycyzmu, umiejtnoci rozumienia potrzeb dziecka, co uniemoliwia waciwe kierowanie jego postpowaniem.
Do lejszych odmian patologii rodziny J.Jundzi zalicza rodziny skócone, rozbite, zrekonstruowane, niepene, które okrela jako dysfunkcjonalne, cho rozwój dzieci z tych rodzin nie zawsze jest zagroony.
M.Ziemska z kolei uwaa, i „dysfunkcjonalno rodziny moe wynika z patologii w sensie spoecznym lub biologicznym obciajcym które z rodziców” (Ziemska M., W-wa 1975 s 148). Za przejaw patologii rodziny autorka uznaje kryminalizm, pasoytnictwo spoeczne, hazard, prostytucj, kazirodztwo, alkoholizm, narkomani, niedorozwój umysowy, chorob psychiczn, nieuleczaln lub obon chorob fizyczn, cikie kalectwo.
Pojcie rodzin problemowych zastosowaa E.Marynowicz-Hetka (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987). Autorka wyrónia rodziny z jednym problemem, np. alkoholowym oraz wielo0problemowe, które okrela jako „rodowiska dysfunkcjonalne, które wykazuj szczególny zbiór cech uwaanych za niepodane ze spoecznego punktu widzenia” (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987 s 54). W rodzinach wieloproblemowych wystpuj zaburzenia w funkcjonowaniu matki, ojca, brata lub siostry, w funkcjonowaniu maestwa oraz braki ekonomiczne. Rodziny te nie wypeniaj funkcji instrumentalnej (zaopatrzenie w ywno, ubranie, mieszkanie) i ekspresyjnej (zaspokojenie potrzeb emocjonalnych rodziny).
Najczciej wystpujce problemy w rodzinie stwarzajce szczególne zagroenie to: niewydolno materialna rodziny, stany chorobowe w rodzinie, nieprzystosowanie spoeczne przejawiajce si w braku dojrzaoci emocjonalnej rodziców jak te w alkoholizmie, przestpczoci, prostytucji.
M.Ziemska (Ziemska M., Pozna, 1983) wyodrbnia dwie kategorie rodzin problemowych w sensie spoecznym i sensie psychologicznym. Rodziny problemowe w sensie spoecznym to takie, w których sytuacje trudne obiektywne s odrzucane zarówno przez same rodziny, jak te stanowi sytuacj trudn dla spoeczestwa, np. rodziny o zaburzonej strukturze, z zaburzon integracj emocjonaln.
Rodziny problemowe w sensie psychologicznym, to takie rodziny, „które znalazy si w sytuacji problemowej, zdaj sobie z niej spraw i szukaj sposobu jej rozwizania” (Ziemska M., Pozna, 1983 s 34).
Jest to kategoria rodzin, które przeywaj problemy trudne obiektywnie
i staraj si z tymi problemami upora, np. matki z rodzin alkoholików staraj si przezwycia trudnoci zwizane z naogiem ma.
M.Jarosz (Jarosz M., W-wa 1979)pojcie rodziny wieloproblemowej zastpia pojciem rodziny o skumulowanych czynnikach patogennych. Rodziny te charakteryzuje wspówystpowanie takich podstawowych elementów, jak faktyczne rozbicie rodziny oraz patologiczne zachowania, co najmniej jednego z rodziców (alkoholizm, narkomania lub przestpczo). Czynnikiem towarzyszcym obu tym elementom jest zazwyczaj niedostatek.
Rodziny te charakteryzuje zbieno czynników statusu ekonomicznego, spoecznego i kulturowego. Niski status spoeczno - zawodowy rodziców wedug bada autorki szed w parze z niskim statusem ekonomicznym. Rodziny te nie s w stanie zapewni swym czonkom elementarnych potrzeb, tj. odpowiedniego poywienia i warunków mieszkaniowych, oraz wtórnych tj. potrzeb socjalnych, których niezaspokojenie powoduje szereg negatywnych konsekwencji spoecznych.
Niedostatek oraz trudne warunki mieszkaniowe pogbiaj sytuacje patogenne w rodzinie: wzrost zachorowa, stany depresyjne i nerwicowe zarówno wród rodziców jak i wród dzieci. Trudnym warunkom bytowym tych rodzin towarzyszyy takie cechy ich czonków, jak niski poziom wyksztacenia i kultury rodziców, ich patologiczne zachowania wobec innych osób, zwaszcza wobec dzieci.
Splot sytuacyjny, polegajcy na wspówystpowaniu omawianych negatywnych cech statusu ekonomicznego, spoecznego i kulturalnego rodziny tworzy „szczególnie negatywny syndrom sytuacyjny, powodujcy niekorzystne spoecznie konsekwencje. W tym szczególnym syndromie sytuacyjnym rodzina staje si dysfunkcjonalna” (Jarosz M., W-wa 1979 s 112). Jej charakterystyka przystaje w peni do klasycznych definicji rodziny zdezorganizowanej, w której „czonkowie nie wykonuj swoich wzajemnych obowizków. W rodzinie zdezorganizowanej, w której gospodarstwo domowe ulega rozpadowi, postawy maonków staja si antagonistyczne, miejsce przyjani, mioci, pomocy, zajmuj uczucia niechci, nienawici, a miejsce dziaa pomocniczych i przyjaznych - dziaania wzajemnie sobie szkodzce (...). Rodzina zdezorganizowana przestaje spenia swoje zadania i funkcje w ramach szerszej zbiorowoci i w ramach spoeczestwa globalnego. Znikaj jej funkcje socjalizacyjne, a przede wszystkim wychowawcze. Dzieci z rodzin zdezorganizowanych atwo ulgaj wykolejeniu i wchodz na drog przestpcz” (Szczepaski J. W-wa 1972 s 334)
To wanie dezorganizacja jest podstawowa form patologii ycia rodzinnego, wyraajc si w rozkadzie lub cakowitym rozpadzie rodziny. Pociga ona za sob bardzo istotne, ujemne skutki spoeczne. Tam, gdzie pojawia si dezorganizacja, tam dochodzi do rozkadu stosunków i wizów midzy ludmi. Widoczny staje si rozpad wzorców osobowych. Plany yciowe odstawiane s na „boczny tor”' zmienia si tre wartoci moralnych, zanikaj dotychczasowe zainteresowania.
Dezorganizacj rodziny poprzedzaj zazwyczaj napicia i konflikty o rónym podou (rozbieno postaw, celów, sposobów dziaania w konkretnej sytuacji).
Dzieci z rodzin zdezorganizowanych o najniszym statusie materialnym, spoecznym i kulturowym, maj znacznie mniejsze szanse na osignicie
w przyszoci wyszej, podanej pozycji spoecznej od ich rówieników z rodzin pod tym wzgldem bardziej uprzywilejowanych. Jest to dla wikszoci dzieci ródem stanów frustracyjnych i rodzcych si na ich tle niepodanych patologicznych typów zachowa.
Do czsto wpyw rodziców na maoletnie dzieci jest tak negatywny, e uznaje si za konieczne wszczcie przed sdem postpowania o ograniczenie, zawieszenie lub pozbawienie rodzica (rodziców) wadzy rodzicielskiej (Strzembosz A., W-wa 1976).
Zjawisko to okrela si jako sieroctwo spoeczne. Z najbardziej wyrazist sytuacj sieroctwa spoecznego mamy do czynienia w przypadku dzieci umieszczonych w placówkach wychowawczo - opiekuczych, ze wzgldu na niewypenienie przez rodziców podstawowych obowizków rodzicielskich. Pobyt w rodzinie formalnej dziecka byby zagroeniem dla jego prawidowego funkcjonowania i rozwoju. Dzieje si tak wówczas, gdy rodzina nie jest w stanie zapewni dziecku opieki oraz minimum ekonomicznego przy patologicznych zachowaniach rodziców (alkoholizm, narkomania, prostytucja, przestpczo).
M.Jarosz (Jarosz M., W-wa 1981) za sieroty spoeczne uznaa dzieci umieszczone w placówkach opiekuczo - wychowawczych jak i te pozostajce w rodzinie, która nie spenia wobec nich podstawowych obowizków opiekuczych. Dzieci tego typu wywodz si najczciej z rodzin przejawiajcych wybitnie negatywne postawy rodzicielskie.
Procesy patologiczne rodziny s coraz bardziej zauwaalne i zataczaj coraz szersze krgi. Przyczynia si do tego w duym stopniu bezrobocie, zuboenie spoeczestwa. Wiele rodzin nie potrafi odnale si w obecnej rzeczywistoci. Pogarszajce si warunki materialno - bytowe, niewiedza, niezaradno doprowadzaj do tego, e rodziny z problemami patologicznymi raz w nie uwikane nie potrafi si z tej matni wyrwa. Tkwi w niej i coraz bardziej staczaj si na margines ycia spoecznego.
2.2 Dysfunkcjonalno rodziny a zaburzenia w zachowaniu, zachowania dewiacyjne dzieci i modziey
Zdajemy sobie doskonale spraw z faktu, jak wanym elementem procesu wychowania, socjalizacji oraz prawidowego rozwoju psychofizycznego w yciu czowieka jest rodzina - najmniejsza i podstawowa komórka spoeczna - integralna cz kadego spoeczestwa.
Rodzina to naturalne i najblisze rodowisko spoeczne dziecka, w nim nawizuje pierwsze kontakty z ludmi, poznaje i uczy si wzorców osobowych. Zaspokajajc podstawowe potrzeby biologiczne i psychiczne dziecka, rodzina dostarcza mu wielu pozytywnych jak równie negatywnych dowiadcze, stwarzajc w ten sposób warunki do prawidowego rozwoju psychofizycznego oraz waciwego ksztatowania osobowoci (Banach M., Majtek J., Kraków 1997).
Jednak pojawiajce si rónego rodzaju zaburzenia w zachowaniu
i funkcjonowaniu spoecznym i rodzinnym dzieci i modziey, wiadcz
o zakóceniach w realizacji przez rodzin jej podstawowych funkcji.
Prawidowe funkcjonowanie rodziny przejawia si nade wszystko
w naleytym sprawowaniu wadzy rodzicielskiej przez rodziców. Znaczna cz rodziców nie potrafi, nie moe bd tez nawet nie chce w sposób prawidowy, niezakócony wypenia swych obowizków wobec dzieci. W wyniku nieprawidowych postpujcych procesów takich zachowa, pojawia si w rodzinie dysfunkcjonalno.
Dysfunkcjonalno rodziny mona rozpatrywa w dwóch aspektach: rodzina - spoeczestwo, rodzina - czonkowie, wie si ona z niewypenieniem przez rodzin zada na rzecz spoeczestwa i na rzecz jej czonków. Przyczyn dysfunkcjonalnoci rodziny moe by patologia spoeczna lub biologiczna obciajca jej czonków, najczciej rodziców. Przejawy, które najczciej przyczyniaj si do dysfunkcji rodziny to:
przestpczo,
alkoholizm,
narkomania,
zachowania autodestrukcyjne,
dewiacyjne zachowania seksualne,
zaburzenia psychiczne.
Jednak czynnikami, które najbardziej dezorganizuj rodzin i przyczyniaj si do zaburze w zachowaniu dzieci to:
rozbicie rodziny,
alkoholizm,
zaburzone stosunki uczuciowe w rodzinie,
czyny przeciwko rodzinie (Banach M., Majtek J., Kraków 1997).
Jednym z przejawów dysfunkcjonalnoci rodziny, który ma wpyw na zaburzenia w zachowaniu si dzieci, ma rozbicie rodziny w sensie faktycznym nie za formalnym. Co prawda nie jest to zjawisko w peni patologiczne jednak A.Szymanowska (Szymanowska A., W-wa 1991) uwaa, e ma ono duy wpyw na prawidowy rozwój dziecka (kontakt z matk i ojcem) oraz ycie pozostaych czonków rodziny. Rozbicie rodziny jest jedn z zasadniczych przyczyn w zakóceniu socjalizacji dzieci. Dzieci te manifestuj postawy i czyny sprzeczne z przyjtymi normami spoeczno - obyczajowymi.
Zdaniem autorki chopcy wychowujcy si bez ojca pozbawieni s moliwoci identyfikowania si z rol msk, dziewczynki za nie potrafi wytworzy sobie prawidowej roli mczyzny - ojca. Dzieci te staj si bardziej lkliwe, gorzej si przystosowuj, maj trudnoci w nawizywaniu kontaktów, bardzo czsto s wrogo nastawione do rówieników.
Podobn sytuacje maja dzieci, które wychowywane s w rodzinach penych, ale przy zakóconych stosunkach uczuciowych midzy rodzicami. Maj obydwoje rodziców, jednak brak jest w takich rodzinach „psychicznej obecnoci ojca jako wychowawcy i czonka grupy rodzinnej”( Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987). Nie wcza si on zupenie w proces wychowania dzieci. Zjawisko to jest typowe dla rodzin dysfunkcjonalnych. Matka wówczas koncentruje swoje uczucia na dziecku, co moe prowadzi do nadopiekuczoci. Dziecko, doznajc tych uczu, których ma w nadmiarze chce si od nich uwolni. Przyjmuje postaw obronn, zaczyna si buntowa.
Innym przejawem dysfunkcjonalnoci rodziny jest alkoholizm. Autorzy zgodnie podkrelaj, e jest on najgorszym zagroeniem dla prawidowego rozwoju dziecka. Rodzice naduywajcy alkoholu nie sprawuj naleycie swych obowizków wychowawczych i opiekuczych. Dzieci pozbawione s wzorców osobowych, zanikaj najistotniejsze wartoci moralne.
Osobowo dziecka alkoholików okrelana bywa jako bierno - agresywna (Pospiszyl K., abczyska E., W-wa 1989). Maj one trudnoci w precyzowaniu wasnych de. Czsto towarzysz im sprzeczne uczucia - kochaj rodziców, ale jednoczenie si ich wstydz. Z jednej strony obciaj ich za zaistnia sytuacj win, z drugiej za ich broni. Ta niepewno w stosunku do najbliszych im osób ma ujemny wpyw na formowanie si osobowoci dziecka oraz proces identyfikacji. Naduywanie alkoholu przez które z rodziców wpywa take na obnienie poziomu materialnego rodziny i w ogóle poziomu kulturowego domu (Pospiszyl K., abczyska E., W-wa 1989).
Alkoholizm czsto wspówystpuje z innymi wykolejeniami spoecznymi, a zwaszcza z przestpczoci ojców skierowan przeciwko rodzinie - kradziee (Pospiszyl K., abczyska E., W-wa 1989). Modzie w takiej rodzinie znajduje negatywny wzór zachowania ojca, co nie suy wychowaniu prospoecznemu. Przebywanie i wychowanie dziecka w rodzinie dysfunkcjonalnej moe doprowadzi do „stpienia moralnego”, znacznie mniejszej wraliwoci na naduywanie alkoholu, a czasami wrcz aprobaty tego naogu. Dziecko nie znajduje pozytywnego wzoru zachowania u adnego z rodziców. Atmosfera rodzinna, w rodzinach problemowych pozbawiona jest elementów integrujcych, scalajcych t grup spoeczn. Prawidowy proces uspoeczniania zostaje zdeformowany i zakócony. Prowadzi to do zaniku autorytetów oraz wizi emocjonalnej midzy rodzicami i dziemi.
E.Marynowicz-Hetka (Marynowicz-Hetka E. W-wa 1987) okrelia stosunek rodziców do dziecka z rodzin dysfunkcjonalnych jako liberalizm wychowawczy. Rodzice nie potrafi opanowa sytuacji wychowawczej, nie kontroluj postpowania swoich dzieci, które duo czasu spdzaj poza domem bez kontroli i nadzoru rodziców, nie reaguj na ich póne powroty i nieodpowiednie towarzystwo. Autorka zwraca równie uwag na „nadmiernie dyrektywne dziaanie rodziców” (Marynowicz-Hetka E. W-wa 1987s 81). Postpowanie nakazowo - represyjne charakteryzuje zwaszcza ojca. Matka wówczas chroni dziecko przed ojcem, ukrywa jego trudnoci i niepowodzenia, jest niekonsekwentna.
Przedstawione powyej przejawy destrukcji rodziny maj wpyw na zaburzenia w zachowaniu dzieci i modziey, które w dostatecznej formie przeksztacaj si w wykolejenie spoeczne.
M.Jarosz zaburzenia w zachowaniu okrelia jako „odchylenie od normy
w zachowaniu si dziecka”(Jarosz M., W-wa, 1979). Jako norm autorka uznaa obowizujce w danym spoeczestwie zasady moralne, obyczajowe. Zaburzenia w zachowaniu s take czynnikami zachwiania si równowagi pomidzy rodowiskiem a otoczeniem.
Wedug H.Sulestrowskiej „zaburzenie zachowania” jest terminem okrelajcym „wszelkie rodzaje zachowa naruszajce porzdek spoeczny, niezalenie od tego, czy ju powoduj konflikt, czy nie” (Sulestrowska H., W-wa 1969).
Zaburzenia w zachowaniu przeksztacaj si w dewiacje, które A.Podgórecki „okreli jako takie, które naruszaj instytucjonalne wymogi
- tzn., wymogi uznawane za legalne w spoecznym systemie” (Podgórecki A., W-wa, 1969).
Skrajnym za przejawem zaburze jest wykolejenie spoeczne, które M.Jarosz zdefiniowaa jako „ksztatowanie si cech osobowoci, gdzie dominuje tworzenie si wzorców zachowania antagonistyczno - destrukcyjnego” (Jarosz M., W-wa, 1979). Zjawisko to m e by spowodowane zarówno czynnikami ze sfery biologicznej jak i sfery spoecznej zwizanej ze rodowiskiem. rodowisko rodzinne, które nie zaspokaja potrzeb dzieci - wywouje frustracje, co z kolei staje si ródem agresji, uniemoliwia przyjcie spoecznych norm i wartoci.
Badania wielu autorów wykazuj, i u dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych czciej wystpuj róne formy zaburze w zachowaniu.
Na zaburzenia w zachowaniu wpywa nieprawidowa, zdezorganizowana atmosfera w domu rodzinnym, niewaciwy styl wychowania, brak opieki
i nadzoru ze strony rodziców, którzy nie interesuj si dzieckiem i nie powicaj mu czasu, którego ono potrzebuje.
E.Marynowicz-Hetka wyodrbnia trzy fazy zaburze w zachowaniu: wstpn, zaawansowan, patologiczn (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987).
Do fazy wstpnej zaliczya trudnoci wychowawcze w przedszkolu oraz opónienie dojrzaoci szkolnej. Objawem zaburze pierwszego rodzaju jest nieposuszestwo, krnbrno, agresja lub te nadmierne wyciszenie i izolacja od grupy przedszkolnej, apatia.
Opónienie dojrzaoci szkolnej z kolei przejawia si zdaniem autorki (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987) zaburzonymi reakcjami emocjonalnymi, postaw lkow, brakiem zainteresowania szko. Jest to skutkiem braku podniet dla rozwoju intelektualnego i spoecznego ze strony patologicznego rodowiska rodzinnego.
Do zaawansowanej fazy zaburze w zachowaniu E.Marynowicz-Hetka zaliczya trudnoci wychowawcze w szkole oraz trudnoci w nauce szkolnej. Objawy trudnoci wychowawczych to: lekcewacy stosunek do szkoy, nauki, rodziny, kamstwa i wagary, spoywanie alkoholu, narkotyzowanie si jak równie kradziee dokonywane na terenie szkoy. Trudnoci w nauce przejawiaj si za drugorocznoci, a czasami nawet wieloletnim opónieniem. Konflikty z nauczycielami, nieumiejtno wspóycia w zbiorowoci szkolnej, brak wizi z kolegami, a przy tym brak bezpieczestwa w domu rodzinnym prowadzi do wyobcowania dziecka ze rodowiska rówieników i lku przed szko. Chcc unikn konfliktów zaczyna ono wagarowa.
Patologiczn faz zaburze w zachowaniu charakteryzuje stopie demoralizacji. Autorka (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987) wymienia tu ucieczki z domu rodzinnego, przestpczo nieletnich, picie alkoholu, oraz próby samobójcze. Ucieczki z domu rodzinnego wi si z sytuacj braku bezpieczestwa dziecka w rodzinie spowodowan czstymi awanturami, jawnymi, jak równie ukrytymi konfliktami midzy rodzicami. Dziecko czuje si le w tym rodowisku. Negatywny, wrogi stosunek rodziców do dziecka powoduje zaniki wizi emocjonalnej. Dziecko szuka oparcia poza domem. Pozbawione opieki, autorytetów, zainteresowania swoj osob, szukaj nowego rodowiska, w którym mogyby y i zwróci na siebie uwag. Staj si bardziej podatne na wpywy z zewntrz - grup rówieników czsto zdemoralizowanych, pozbawionych zasad moralnych, co prowadzi do pogbienia si procesu wykolejenia.
Trafnie zauway A.Urban, e „zjawisko ucieczek jest symptomem nie tylko niekorzystnego kierunku ewolucji wspóczesnej rodziny, ale równie kryzysu szkoy i braku reformowania tradycyjnych instytucji profilaktyczno - resocjalizacyjnych (Urban B., W-wa 1989 s 19).
cznie z ucieczk z domu rodzinnego wystpuje przestpczo nieletnich. To destrukcyjne zachowanie zdaniem E.Marynowicz-Hetki (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987) jest wywoane kryminogennym oddziaywaniem wielu rodzin, zwaszcza alkoholików. Rodzice nieletnich przestpców stosuj kary nieadekwatne do przewinie, nie s autorytetami dla swoich dzieci, nie dbaj o ich zdrowie i wychowanie. Ojcowie nieletnich przestpców bardzo czsto nie zajmuj si ich wychowaniem. Jeeli ju przypominaj sobie o obowizkach rodzicielskich, robi to najczciej pod wpywem alkoholu, ich postpowanie charakteryzuje niekonsekwentny liberalizm, wynikajcy z bezsilnoci i bezradnoci. W wielu przypadkach rezygnuj z dalszego oddziaywania. Równie matka nie jest autorytetem, mimo i wi emocjonalna dziecka jest z ni silniejsza.
Picie alkoholu jest zjawiskiem, które czsto mona zaobserwowa wród modziey zdeprawowanej. Negatywny wzór zachowania ojca, trudne warunki mieszkaniowe, niski poziom wyksztacenia rodziców, niski poziom kultury spdzania czasu wolnego, brak wizi midzy rodzicami i dziemi, zaburzenia struktury rodzinnej to gówne wedug E.Martynowicz-Hetki (Marynowicz-Hetka E., W-wa 1987) picia alkoholu przez modocianych.
Równie M.Jarosz (Jarosz M., W-wa, 1979) zgadza si z wyej wymieniona autork, co do przyczyn zaburze w zachowaniu dzieci i modziey. Na podstawie bada wasnych stwierdzia, i poszczególne objawy dewiacji wystpuj z reguy cznie. Do samodzielnych autorka zaliczya drugoroczno i ucieczki z domu. Na nie nawarstwiay si wtórne przejawy nieprzystosowania i wykolejenia spoecznego: zachowania autodestrukcyjne (alkoholizm, narkomania, samobójstwa) i przestpcze. Wtórne przejawy wykolejenia spoecznego nie wystpoway odrbnie. Tak wic picie alkoholu towarzyszyo uywanie rodków odurzajcych oraz próby samobójcze, bd te przestpczo.
K.Pospiszyl, E.abczyska (Pospiszyl K., abczyska E., W-wa 1989) zaburzenia w zachowaniu dzieci i modziey podzielili na wczesne objawy wykolejenia oraz zachowania przestpcze.
Do wczesnych objawów wykolejenia autorzy zaliczyli:
niepowodzenia szkolne,
ucieczki z domu,
picie alkoholu.
Za najbardziej niebezpieczny symptom zaburze autorzy uznali alkohol. Picie alkoholu przez modzie, a obecnie ju nawet dzieci, jest zjawiskiem bardzo niebezpiecznym, moe by symptomem procesu demoralizacji. Skutki picia alkoholu w tych grupach spoeczestwa znajduj odzwierciedlenie zarówno w wymiarze indywidualnym jak i spoecznym (Pospiszyl K., abczyska E., W-wa 1989). Dla modego rozwijajcego si organizmu, czste spoywanie alkoholu pustoszy cay organizm, jest wrcz zabójcze, gdy w krótkim czasie powoduje uszkodzenia organiczne, zaburzenia psychiczne itp. Naduywanie alkoholu wytrca nieletniego z normalnego trybu ycia wprowadza w wiat zdemoralizowany, czsto przestpczy.
Zdaniem wyej wymienionych autorów zachowania przestpcze nieletnich s „swoistym uwieczeniem trwajcego duszy czas wykolejenia” (Pospiszyl K., abczyska E., W-wa 1989 s 53). W strukturze przestpczoci nieletnich przewaaj przestpstwa o charakterze kryminalnym, gównie zwizane z zaborem mienia prywatnego lub spoecznego. W dalszej kolejnoci znajduj si przestpstwa o charakterze gospodarczym, poary, podpalenia, przestpstwa drogowe. Mona obecnie zauway tendencje wzrostowe w grupie przestpstw agresywnych przy uyciu przemocy (gwaty, rozboje, zabójstwa).
ycie dziecka w rodzinie zdeprawowanej narusza jego równowag psychiczn. Skutkami wychowania dziecka w rodzinie dysfunkcjonalnej s zaburzenia zachowania wyraajce si poprzez: niepowodzenia szkolne, ucieczki z domu, agresywno, kradziee, niemoralne prowadzenie si, bunt przeciw autorytetom, rozboje.
Rodziny problemowe oddziaywuj na dziecko destrukcyjnie, nie wypeniaj w sposób prawidowy funkcji opiekuczej i socjalizacyjnej, a wrcz staj si czynnikiem prowadzcym do antyspoecznych zachowa dzieci i modziey.
3. Postawy rodzicielskie.
3.1. Postawy rodzicielskie i ich typologia
Postawy rodziców wobec dziecka w ogromnym stopniu decyduj o stylu wychowania, o doborze, a take skutecznoci rodków wychowawczych. Z.Zborowski ujmuje to nastpujco „o efektach wychowania dziecka w rodzinie nie decyduj specjalne metody wychowawcze lecz charakter i formy stosunków rodziców z dziemi” (Ziemska M., W-wa. 1986 s 176).
Postaw rodzicielsk mona okreli jako wystpujc u rodziców tendencj do odczuwania dziecka; mylenia o nim i zachowania si w pewien okrelony sposób wobec niego.
Kada postawa zawiera trzy skadniki:
skadnik mylowy,
skadnik uczuciowy,
element dziaania.
Cech najbardziej charakterystyczn dla kadej postawy adunek uczuciowy, dlatego wikszo badaczy postaw przyjmuje czynnik emocjonalny lub jego odpowiednik o charakterze oceny, do rozpoznania i ewentualnego pomiaru postaw (Ziemska M., W-wa. 1986 s 168).
Postawa rodzicielska jest „nabyt struktur poznawczo - uczuciowo - wolicjonaln, ukierunkowujc zachowania si rodziców wobec dziecka (Ziemska M., W-wa. 1986).
W literaturze przedmiotu, odnonie wyodrbniania gównych typów postaw rodzicielskich mona spotka szereg typologii. Pierwsza typologia postaw rodzicielskich ogoszona zostaa w 1926 roku przez M.Kenworth (Ziemska M., W-wa. 1986).
Autorka ta wyodrbnia w postawach rodzicielskich dwie przeciwstawne tendencje;
odrzucenie,
nadmierna opiek.
Powysze typy postaw szeroko opisaa, wyjaniajc równoczenie ich wpyw na zachowanie si dziecka.
Jednak jedn z pierwszych typologii postaw rodzicielskich, która stanowia pierwowzór dla wielu innych i zawaya na póniejszych badaniach, jest próba podziau dokonana przez amerykaskiego psychiatr L.Kramera (Ziemska M., W-wa. 1986).
Wyodrbni on cztery typy postaw rodzicielskich:
postawa akceptowania dziecka i obdarzania go mioci,
postawa jawnego odrzucania dziecka,
postawa perfekcjonalizmu (wysokie wymagania wobec dziecka),
postawa nadmiernie opiekucza i ochraniajca.
Kramerowska typologia postaw rodzicielskich ma charakter teoretyczny, powstaa pod wpywem psychoanalitycznych studiów nad stosunkami rodzicielskimi wobec dzieci. Przedstawione przez niego typy postaw nie wyczerpuj jednak caego bogactwa sposobów traktowania dzieci przez rodziców.
Model typologii A.Roe (Ziemska M., W-wa. 1986) opublikowany w 1957 roku opiera si na danych uzyskanych z analiz klinicznych, pochodzcych z obserwacji zachowania si matek i ojców wobec maych dzieci. Wyodrbniajc sze gównych typów zachowa rodziców, bdcych ich stosunku emocjonalnego do dziecka, autorka posuya si graficznym modelem w postaci koa (Ryc. 1.). Jest on jednak nieco odwrócony w stosunku do wersji pierwotnej - propozycja E.Schaefera. A.Roe wyodrbnia nastpujce postawy rodzicielskie:
akceptacji przypadkowej (o charakterze dorywczym),
akceptacji kochajcej,
koncentracji nadmiernie opiekuczej,
koncentracji nadmiernie wymagajcej,
unikania odtrcajcego,
unikania zaniedbujcego.
Ryc. 1. Schemat postaw rodzicielskich wg A.Roe (1957)
Nadmiernie Nadmiernie
wymagajca opiekucza
koncentracja uczuciowa
O na dziecku K
D U A O
T N K C
R I C H
K Chód Ciepo E A
C A P J
E N T
N I A C
I E C A
E J
A
Zaniedbujce Przypadkowe
Typologia I.Makarovia (Przetacznikowa M., Wodarski Z., W-wa 1986) stanowi prób uporzdkowania odmian zachowa macierzyskich. Wskazuje ona na cztery typy stosunku zachowa matki do dziecka (Ryc. 2.).
Ryc. 2. Graficzny obraz typologii I.Makarovia (1977)
przewaga wadzy matki
Typ tyraniczny |
Typ monarchiczny |
Typ anarchiczny |
Typ demokratyczny |
przewaga wadzy dziecka
Typ monarchiczny - wadza skupiona w rkach matki, ale jest to wadza yczliwa i uznawana przez dziecko.
Typ demokratyczny - matka zezwala na du niezaleno dziecka, pozostawia mu inicjatyw dziaania. Gdy dziecko potrzebuje jej pomocy, zawsze gotowa jest do dziaania.
Typ tyraniczny - dua wadza matki, zmusza dziecko do postpowania zgodnego z jej despotyczn wol i yczeniem.
Typ anarchiczny - matka zezwala na swobod dziecka, ale nie z mioci do niego. Nie przejmuje si jego sytuacj, lub nawet nie chce z nim adnego kontaktu.
Typologia wedug I.Makarovia jest zbyt uproszczona i wskazuje bardziej na sposób zachowania si matki, ni na jej stosunek uczuciowy do dziecka, który tak wyranie wystpuje w typologii A.Roe.
Polski projekt typologii opracowaa M.Ziemska (Ziemska M., W-wa. 1986 s 182) na podstawie bada dotyczcych ukadów stosunków midzy rodzicami a dziemi. Dzieli ona postawy rodzicielskie na waciwe i niewaciwe tworzc model o charakterze wartociujcym, zoonym z szeregu postaw przeciwstawnych, dodatnich i ujemnych. W grupie postaw waciwych wyrónia:
postaw akceptacji,
wspódziaania,
rozumnej swobody,
uznania praw dziecka.
Wród postaw niewaciwych wyrónia:
postaw odtrcajc,
unikajc,
nadmiernie wymagajc,
nadmiernie chronic.
Wzajemne powizanie postaw rodzicielskich waciwych z niewaciwymi przedstawia rycina 3.
Ryc. 3. Model typologii postaw rodzicielskich waciwych i niewaciwych wg M.Ziemskiej.
unikajca |
nadmiernie chronica |
Wspódziaanie Rozumna
swoboda
Akceptacja Uznanie
praw
odtrcajca |
nadmiernie wymagajca |
Na obwodzie koa oznaczono gówne typy waciwych postaw rodzicielskich prawidowych, czsto ze sob wystpujce, na wierzchokach kwadratu umieszczono postawy negatywne, nieprawidowe, majce szkodliwe konsekwencje dla ksztatowania si osobowoci dziecka. Autorka zwraca uwag na to, e poszczególne rodzaje postaw mog wystpi w rónym nasileniu u rónych osób, np. kto bardziej wspódziaa z dzieckiem, inny daje mu wiksz swobod, jeszcze inny kadzie nacisk na demokratyczne wspóycie w rodzinie.
J.Rembowski (Rembowski J. W-wa1986 s 230) w swych badaniach nad postawami rodziców wobec dzieci zaakcentowa nastpujce momenty:
stosunki midzy rodzicami i dziemi maj charakter dynamiczny, czyli zmieniaj si i przeksztacaj,
obok indywidualnych postaw rodziców wobec dzieci, istniej pewne postawy o charakterze ogólnym, wynikajce z naszej kultury,
postawy dzieci wobec rodziców s odbiciem postaw rodziców wobec nich.
Wynika to ze wspólnego uczestnictwa rodziców i dzieci w yciu rodzinnym, a wic faktu, e w rodzinie s najbardziej znaczcymi osobami
z otoczenia dziecka przez dugie lata jego ycia, a rodzina - pierwsz grup spoeczn, w której dokonuje si proces stabilizacji i ksztatowania postaw wobec siebie i otoczenia.
Rodzina zatem poprzez wzajemne oddziaywania - opiekuczo wychowawcze, a take przez zmienione wpywy, wynikajce ze wzajemnych stosunków uczuciowych i zespou interakcji midzy czonkami, oraz poprzez wzory osobowe rodziców przyczynia si do fizycznego, psychicznego
i spoecznego rozwoju dziecka.
3.2. Wpyw negatywnych postaw rodzicielskich na ksztatowanie si osobowoci dziecka.
Postawy rodzicielskie maja znaczcy wpyw na atmosfer w rodzinie oraz od nich zale warunki ksztatowania si osobowoci dziecka (Ratajczak J. 1981)
Psychologiczn definicj postawy poda T.Mdrzycki „postaw mona okreli jako wzgldnie sta i zgodn organizacje poznawcz, uczuciowo
- motywacyjn i behawioralna przedmiotu, zwizan z okrelonym przedmiotem czy klas przedmiotów”(Madrzycki T., W-wa 1977 s 18)
W potrójnym aspekcie zdefiniowa postaw równie J.Rembowski:
„w zalenoci od psychologicznej treci postaw mona rozumie jako stan gotowoci oraz organizacje wzgldnie trwaego systemu pozytywnych (negatywnych) ocen, emocjonalnych odczu i tendencji do dziaania” (Rembowski J. W-wa 1978).
Postawy maja struktur zoon, zawieraj one trzy skadniki: poznawczy (np. wiadomoci, opinie), emocjonalny (negatywne lub pozytywne przeycia zwizane z jak sytuacja) oraz czynnociowy (nastawienie na dziaanie) (Strelan J., Jurkiewicz A., Putkiewicz Z., W-wa 1981)
Na podstawie ogólnych definicji rónych autorów J.Rembowski okreli „postaw rodzicielsk (ojcowsk, macierzysk) jako caociow form ustosunkowania si rodziców (osobno ojca, osobno matki) do dziecka, do zagadnie wychowawczych itp., uksztatowan podczas penienia funkcji rodzicielskich (Rembowski J. W-wa 1978).
Natomiast M.Ziemska zdefiniowaa postaw rodzicielska jako „wystpujc u rodziców tendencj do odczuwania dziecka, mylenia o nim i zachowania si - werbalnego lub niewerbalnego - w pewien okrelony sposób wobec niego” (Ziemska M. W-wa. 1986).
W innej definicji autorka okrelia postaw jako „charakter emocjonalnego stosunku rodziców do dziecka”(Ziemska M., W-wa 1975).
Autorzy zgodnie stwierdzaj, e postawa rodzicielska zawierz trzy komponenty: mylowy, uczuciowo - motywacyjny i dziaanie. Pierwszy ujawnia si w formie pogldu na dziecko, oceny jego zachowania si (np. taki sympatyczny, a taki niegrzeczny), drugi odzwierciedla si w wypowiedzi, jej tonie i sposobie ekspresji oraz w zachowaniu niewerbalnym. Komponent dziaania wyraa si w zachowaniu wobec przedmiotu postawy. Jeli zatem matka ma pozytywna postaw wobec swojego dziecka, to stale o nim myli, wypowiada pogldy, e jest takie lub inne, np. grzeczne, mile czy te utalentowane.
Postawy zdaniem J.Rembowskiego (Rembowski J. W-wa 1978) maj charakterystyczne cechy, które róni je od innych waciwoci osobowoci. Mog by bardziej trwae, lepiej zorganizowane lub na odwrót, mniej trwae, i sabiej zorganizowane. Mona je zmienia i przeksztaca, co jest zalene od rónorodnych dziaa. S to dziaania werbalne (dyskusja, rozmowa, przekonywanie) oraz niewerbalne (zmiana postpowania, wczenie w dziaania).
Jeeli wszystkie elementy postawy s dobrze rozwinite, mona mówi o postawie penej (dobrze zorganizowanej). Gdy który z nich jest (albo dwa s) sabo rozwinite, postawa jest niepena, sabo zorganizowana, czstkowa.
M.Ziemska (Ziemska M., W-wa 1975) za najbardziej charakterystyczny i znaczcy skadnik postawy rodzicielskiej uwaa komponent uczuciowy, jako wyznaczajcy kierunek i charakter mylenia i dziaania rodziców.
W miar wzrastania zainteresowa wpywem postaw rodziców na ksztatowanie si osobowoci dziecka powstay róne typologie postaw rodzicielskich, o których mowa bya w poprzednim podrozdziale. Obecnie posuymy si typologi M.Ziemskiej, (Ziemska M.. W-wa. 1986) która wyrónia postawy waciwe, takie jak: akceptacja, wspódziaanie, rozumna swoboda, zrównanie w prawach z dzieckiem oraz postawy niewaciwe, jak: nadmierne ochranianie, nadmierne wymaganie, odrzucenie, unikanie kontaktu z dzieckiem.
Wanie te nieprawidowe postawy powoduj zaburzenia w zachowaniu dzieci oraz rysy w ksztatowaniu si ich osobowoci.
Postaw unikajc cechuje ubóstwo uczu lub wrcz obojtno uczuciowa rodziców. Przebywanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemnoci, czasem bywa odczuwane jako trudne. Gdy rodzice unikaj kontaktu z dzieckiem, moe by ono niezdolne do nawizywania trwaych wizi uczuciowych, nastawione antagonistycznie take do spoeczestwa i jego instytucji, zmienne w swych planach, niezdolne do obiektywnych ocen, skonne do przechwaek. Moe te czu si przeladowane i rozala si nad sob. Bywa te niezdolne do wytrwaoci i koncentracji w nauce, nieufne, bojaliwe lub wchodzce w konflikt z rodzicami, ze szko. Mog te wystpi u niego lejsze objawy wykolejenia.
Przy postawie odtrcajcej dziecko bywa odczuwane jako ciar i nierzadko rodzice poszukuj zakadu, któryby przej ich obowizki. Postawa odtrcajca sprzyja ksztatowaniu si u dziecka takich cech jak: agresywno, nieposuszestwo, kótliwo, kamliwo oraz popenianie kradziey, zahamowanie uczu wyszych, zachowania aspoeczne, antyspoeczne. Moe wystpi take u dziecka zastraszenie, bezradno, trudnoci w przystosowaniu si do nowych warunków , pozory niedorozwoju, otyo a nawet reakcje nerwicowe, choroba sieroca.
Jeeli za chodzi o postaw nadmiernie wymagajc, to rodzice z góry zakadaj dostosowanie si dziecka do stawianych mu wymaga i wysokich osigni, a dziecko poddane jest presji, znajduje si w sytuacji stresowej, gdy musi dorówna idealnemu wzorcowi. U dziecka wystpuje brak wiary we wasne siy, niepewno, lkliwo, obsesje, przewraliwienie i ulego, brak zdolnoci i koncentracji. Mog te wystpi trudnoci szkolne, czy tez trudnoci w przystosowaniu spoecznym.
Przy postawie nadmiernie chronicej rodzice bezkrytycznie oceniaj swoje dziecko, które uwaane jest za wzór doskonaoci. Rodzice s nadmiernie pobaliwi, przesadnie opiekuczy, nie doceniaj moliwoci dziecka, rozwizuj za nie trudnoci. U dziecka moe wystpi opónienie dojrzaoci szkolnej, bierno, brak inicjatywy, ustpliwo bd zachowanie typu - rozpieszczone dziecko - a wic nadmierna pewno, awanturowanie si tyranizowanie matki, nastawienie egoistyczne i wygórowane wymagania wzgldem rodziców, ale z drugiej strony, gdy dziecko znajduje si samo - niepewno, niepokój i ze samopoczucie psychiczne.
M.obocki (obocki M., W-wa 1989) zwraca uwag na szkodliwo niezdecydowanej postawy rodziców charakteryzujcej si brakiem konsekwencji w postpowaniu z dzieckiem. O sposobie oddziaywa wychowawczych decyduje przypadek, a zwaszcza zmienno humoru rodziców, przeywane aktualnie zdenerwowanie, rozdranienie, zmczenie. Dziecko czuje si wówczas zagroone i niepewne, a czasem zaczyna lekceway rodziców i okazywa pogard dla wszelkich autorytetów, w tym równie szkoy.
Negatywny wpyw postaw rodzicielskich na ksztatowanie si osobowoci dziecka przedstawia równie J.Jundzi (Jundzi J., W-wa 1989) brak akceptacji ze strony rodziców powoduje, zdaniem autorki, e dziecko czuje si nieszczliwe, nie znajduje oparcia w osobach najbliszych, moe szuka zrozumienia i znale je wród osób równie skrzywdzonych, yjcych jednak na marginesie spoecznym. Moe zamkn si w sobie, z trudem nawizywa kontakty z innymi, odpowiada buntem, ucieczki z domu, wreszcie trafi do zakadu wychowawczego. Stosunek nadmiernie chronicy moe prowadzi do niesamodzielnoci dziecka, niezaradnoci, nie potrafi ono samodzielnie pokonywa nawet drobnych przeszkód.
Podsumowujc wpywy negatywnych postaw rodzicielskich na ksztatowanie si osobowoci dziecka, naley zauway, e stanowi one jeden z czynników traumatyzujcej dzieci atmosfery wychowawczej rodziny. J.Jundzi (Jundzi J., W-wa 1989) uznaa nieprawidowe postawy rodzicielskie jako ródo trudnoci wychowawczych w rodzinie, natomiast M.obocki - trudnoci wychowawczych w szkole (obocki M., W-wa 1989).
Przypisy do rozdziau pierwszego
Przypisy do rozdziau pierwszego
Mika S., Psychologia spoeczna W-wa 1981, s 335.
Kowalski S., Socjologia wychowania w zarysie. W-wa 1980.
Adamski F., Socjologia maestwa i rodziny. W-wa 1982, s 21.
Rembowski J., Wizi uczuciowe w rodzinie. W-wa 1972.
Szczepaski J., Elementarne pojcie socjologii. W-wa 1970, s 300.
Tyszka Z., Metodologia bada nad rodzin. Bydgoszcz 1988, s 46.
Tame.
Tame.
Gaz Z., Grzenek K., Winiewska I., Rodzina. Biologiczne i psychiczne podstawy jej funkcjonowania. Kraków 1996.
Adamski F., Socjologia maestwa i rodziny. W-wa 1982.
Kowalski S., Socjologia wychowania w zarysie. W-wa 1980.
Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa 1986.
Jarosz M., Rodzina polska lat siedemdziesitych. W-wa 1981.
Piwowarski W., Procesy sekularyzacji rodziny jako instytucji spoeczno - religijnej. W Rocznik nauk spoecznych t IV. 1976.
Komorowska J., Przemiany rodziny polskiej. W-wa 1975.
Zborowski z., Rodzina jako grupa spoeczno - wychowawcza. W-wa 1980
Tame.
Adamski F., Socjologia maestwa i rodziny. W-wa 1982.
Oko W., Sownik pedagogiczny. W-wa 1981, s 221
Podgórecki A., Patologia ycia spoecznego. W-wa, 1969, s 9.
Jarosz M., Dezorganizacja w rodzinie i spoeczestwie. W-wa, 1979.
Tame.
Tyszka Z., Socjologia rodziny. W-wa 1979
Tame.
Tyszka Z., Socjologia rodziny. W-wa 1979.
Tame.
Jarosz M., Dezorganizacja w rodzinie i spoeczestwie. W-wa, 1979.
Tame s 95.
Jundzi J., Trudnoci wychowawcze w rodzinie. W-wa 1989.
Ziemska M., Rodzina a osobowo. W-wa 1975 s 148.
Marynowicz-Hetka E., Dziecko w rodzinie problemowej. W-wa 1987.
Tame s 54.
Ziemska M., Psychospoeczne aspekty patologii rodziny. W: Zjawiska patologii ycia rodzinnego w Wielkopolsce oraz ich spoeczno - prawne konsekwencje pod red. Ratajczak A. Pozna 1983
Tame s 34.
Jarosz M., Problemy dezorganizacji rodziny. W-wa 1979
Tame s 112
Szczepaski J. Elementarne pojcia socjologii. W-wa1972 s 334.
Strzembosz A., Rozmiary sieroctwa spoecznego w wietle orzecznictwa sdów opiekuczych w Wybrane zagadnienia patologii rodziny red. Jarosz M. W-wa 1976.
Jarosz M., Rodziny dysfunkcjonalne w Rodzina polska lat siedemdziesitych. W-wa 1981.
Banach M., Majtek J., trudnoci wychowawcze i edukacyjne dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych w Wybrane problemy opieki i wychowania. Red. Braki Z. Kraków 1997.
Tame.
Szymanowska A., Rozwody. w Patologia spoeczna. red. Szymanowski T., W-wa 1991.
Marynowicz-Hetka E., Dziecko w rodzinie problemowej. W-wa 1987.
Pospiszyl K., abczyska E., Psychologia dziecka niedostosowanego spoecznie. W-wa 1989.
Tame.
Tame.
Marynowicz-Hetka E., Dziecko w rodzinie problemowej. W-wa 1987.
Tame s 81.
Jarosz M., Dezorganizacja w rodzinie i spoeczestwie. W-wa, 1979.
Sulestrowska H., zaburzenia zachowa i nieprawidowy rozwój osobowoci u dzieci i modziey w Psychologia wieku rozwojowego. Red. Popielarska A. W-wa 1969.
Podgórecki A., Patologia ycia spoecznego. W-wa, 1969.
Jarosz M., Dezorganizacja w rodzinie i spoeczestwie. W-wa, 1979.
Marynowicz-Hetka E., Dziecko w rodzinie problemowej. W-wa 1987.
Tame.
Tame.
Urban B., Przestpczo modziey polskiej u schyku XX wieku. W Problemy wspóczesnej patologii spoecznej. Red. Urban B., W-wa 1989.
Tame s 19.
Marynowicz-Hetka E., Dziecko w rodzinie problemowej. W-wa 1987.
Tame
Jarosz M., Dezorganizacja w rodzinie i spoeczestwie. W-wa, 1979.
Pospiszyl K., abczyska E., Psychologia dziecka niedostosowanego spoecznie. W-wa 1989.
Tame.
Tame s 53.
Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa. 1986 s 176.
Tame s 168.
Tame.
Tame.
Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa. 1986 s 53.
Ziemska M., Postawy rodzicielskie i ich wpyw na osobowo dziecka. W Rodzina i dziecko. W-wa. 1986 s 170 i nast
Tame s 174.
Przetacznikowa M., Wodarski Z., Psychologia wychowania. W-wa 1986 s 452 i nast.
Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa. 1986 s 182.
Rembowski J. Wizi uczuciowe w rodzinie. W-wa1986 s 230 i nast.
Ratajczak J., Postawy rodzicielskie. w Problemy rodziny. 1981 nr 1.
Madrzycki T., Psychologiczne prawidowoci ksztatowania si postaw. W-wa 1977 s 18.
Rembowski J., Rodzina w wietle psychologii. W-wa 1978.
Strelan J., Jurkiewicz A., Putkiewicz Z., Podstawy psychologii dla nauczycieli. W-wa 1981.
Rembowski J. Wizi uczuciowe w rodzinie. W-wa1972.
Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa. 1986.
Ziemska M., Rodzina a osobowo. W-wa 1975.
Rembowski J. Wizi uczuciowe w rodzinie. W-wa1972.
Ziemska M., Rodzina a osobowo. W-wa 1975
Ziemska M., Rodzina i dziecko. W-wa. 1986.
obocki M., Trudnoci wychowawcze w szkole. W-wa 1989.
Jundzi J., Trudnoci wychowawcze w rodzinie. W-wa 1989.
Tame.
obocki M., Trudnoci wychowawcze w szkole. W-wa 1989.
II Metodologia bada wasnych
Problem i pytania badawcze
Istnieje wiele okrele „problemu badawczego”, T.Plich uwaa, e „problem badawczy w stosunku do sformuowanego wczeniej przedmiotu bada stanowi radykalne ucilenie i ukierunkowanie naszych bada” (Plich T. W-wa 1998 s 25).
M.obocki sdzi natomiast, e „ problemy badawcze s to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze bada naukowych”.
Badanie naukowe ma zawsze doprowadzi do rozwizania obranego problemu. T.Plich uwaa, i „proces sformuowania problemów badawczych, to prosty zabieg werbalny, polegajcy na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania - problemy” (Plich T., W-wa 1995 s 24). Autor równie zwraca uwag na to, e aby prawidowo sformuowa problemy, trzeba aby speniay one kilka warunków:
musz wyczerpa zakres naszej wiedzy zawartej w temacie badawczym (...),
wystpuje konieczno zawarcia w nich generalnych zbienoci midzy zmiennymi (...),
musi zachodzi rozstrzygalno empiryczna oraz warto praktyczna (...)”(Plich T., W-wa 1995).
Podjty przeze mnie problem badawczy wypywa gównie z moich zainteresowa badanym rodowiskiem, a wybór zosta dokonany dobrowolnie. Istnieje te bez wtpienia spoeczna potrzeba zgbienia wiedzy o wyobraeniach o rodzinie modziey niedostosowanej spoecznie, gdy rodowisko, w jakim si wychowuj ma ogromny wpyw na ksztatowanie si ich osobowoci oraz na przysz, ich wasn rodzin i wychowywane w niej potomstwo.
Przy formuowaniu problemów badawczych istotna jest równie znajomo aspektów naukowo - metodologicznych. M.obocki stwierdza, e „trudniej byoby zdecydowa si na jaki problem badawczy nie znajc dotychczasowego dorobku z zakresu interesujcych nas faktów i zjawisk” (obocki M., W-wa 1984 s 56).
Formuowanie problemów stanowi wic ogromnie wany etap w koncepcyjnej fazie bada.
Problemem badawczym niniejszej pracy uczyniono, zatem pytanie:
Jak wyobraaj sobie ycie rodzinne dziewczta przebywajce w zakadzie wychowawczym?
W celu sprecyzowania problemu gównego wysunito nastpujce problemy szczegóowe:
Jak przedstawia si struktura badanych rodzin respondentek?
Jak wyglda sytuacja rodzinna respondentek oraz jaka atmosfera panuje w ich domach rodzinnych?
Jakie s przejawy patologii w rodzinie badanych respondentek?
Jakie preferuj wartoci yciowe i rodzinne?
Jak wygldaj postawy rodziców w percepcji ich dzieci?
Powysze problemy badawcze uatwiy zrealizowanie celu pracy, którym byo udzielenie odpowiedzi na pytanie: jakie s wyobraenia o przyszym yciu rodzinnym dziewczt przebywajcych w zakadzie wychowawczym?
Zmienne i ich wskaniki
W badaniach zwizanych z etapami wysuwanych problemów i hipotez badawczych, bardzo wanym zabiegiem metodologicznym jest okrelenie zmiennych i ich wskaników, które s podstaw nie tylko zorganizowanych bada pedagogicznych, ale stanowi integralna cze wszelkich dokonywanych przez nas ocen. Aby stwierdzi, czy badane fakty lub zjawiska wystpuj w interesujcym nas przypadku, koniecznoci staje si ustalenie wskaników, czyli pewnych zmiennych, wskazujcych na obecno tych faktów lub zjawisk (obocki M. W-wa 1982).
J.Brzeziski uwaa, e „jeeli o danej wasnoci moemy powiedzie, e przyjmuje ona róne wartoci, to jest zmienna” (Brzeziski J., 1984 s. 22). Natomiast zdaniem Z.Skornego „zmienna to pewna kategoria zjawisk, których wielko, intensywno, czsto wystpowania moe ulega zmianom zalenie od rónych okolicznoci” (Skorny Z., W-wa1984, s.84).
Wród zmiennych wyróniamy: zmienne zalene i zmienne niezalene.
Przez zmienne zalene W.Oko rozumie zmienna, „której zmiany s skutkiem oddziaywania jednej lub wicej jakich zmiennych (niezalenych)” W.Oko 1992, s. 224)., natomiast zmienna niezalena to taka, „której zmiany nie zale od zespou innych zmiennych wystpujcych w badanym zbiorze” (W.Oko 1992, s. 244).
W niniejszej pracy zmienn niezalen s:
struktura rodziny,
warunki materialne,
atmosfera wychowawcza,
pe,
wiek.
Zmienn zalen s:
uzdolnienia,
wiedza,
wyobraenia o rodzinie
Natomiast wskaniki to „pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajcia, którego wnioskujemy z pewnoci, bd z okrelonym prawdopodobiestwem, bd z prawdopodobiestwem wyszym od przecitnego i zachodzi zjawisko, które nas interesuje (Nowak S., W-wa s 42).
Wskanikami w powyszej pracy bd:
odpowiedzi uzyskane z przeprowadzonej ankiety,
percepcja postaw rodzicielskich.
Metody i techniki badawcze
Charakterystycznym zjawiskiem w literaturze metodologicznej jest brak zgodnoci w definiowaniu i rónicowaniu poj takich jak metoda i technika badawcza.
T.Plich metod bada okrela „...jako zespó teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujcych najogólniej cao postpowania badacza zmierzajcego do rozwizania okrelonego problemu naukowego”( Plich T., W-wa 1995 s 42)
W.Zaczyski z kolei twierdzi, e „metody naukowego badania, to okrelone sposoby poznania wybranego wycinka rzeczywistoci przyrodniczej, spoecznej lub kulturowej, które cechuj si tym, e s: celowe, planowe, obiektywne, dokadne i wyczerpujce (Zaczyski W., W-wa 1995 s 19).
Midzy metodologami wystpuj równie sprzeczne pogldy odnonie technik badawczych. T.Plich stwierdza, e cecha pozwalajc odróni techniki od metod jest to, e „technika badawcza ogranicza si do czynnoci pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych” (Plich T., Wrocaw 1973 s 79). W.Zaczyski przyjmuje natomiast, e technika badawcza jest nazw waciw na oznaczenie poszczególnych odmian okrelonych metod” (Zaczyski W., W-wa 1995 s 15.) A.Kamiski susznie okrela je jako „sposoby zbierania materiau opartego na starannie opracowanych dyrektywach zweryfikowanych w badaniach rónych nauk spoecznych i dziki temu posiadaj walor uytecznoci midzydyscyplinarnej. Maj charakter instytucji - tym uyteczniejszej, im wczeniej stosowanej” (Kamiski A., 1970 t XIX s 27).
Teoretycy metodologii bada naukowych wyraaj si zgodnie, co do znaczenia pojcia narzdzi badawczych, twierdzc, e s to wszystkie materiay i rodki badawcze np.: kwestionariusz wywiadu, kwestionariusz ankiety, test socjometryczny itp. W celu zebrania materiau empirycznego do niniejszej pracy dokonano wyboru takich metod i technik badawczych, aby byy adekwatne do sformuowanych problemów. Gówna metoda, jak posuono si w tej pracy jest metoda sondau diagnostycznego. Technik, jak wykorzystano jest ankieta i Kwestionariusz Stosunków midzy Rodzicami i Dziemi (PCR).
Mimo krytycznego spojrzenia niektórych naukowców na wartoci metodologiczne ankietowania posiada ona „zasadnicze znaczenie dla rozwoju wiedzy teoretycznej i diagnostyczno-opisowej w naukach spoecznych”.
Przez ankiet bdziemy rozumie technik badawcz, za pomoc, której zdobywamy informacje o rzeczywistoci spoecznej. Skonstruowana jest w postaci zweryfikowanego zestawu pyta problemowych i skategoryzowanych oraz metryczki bada dotyczcej danych osobowych rodowiska badanego. Metoda ta skierowana do dziewczt umoliwia dotarcie do osobistych spraw, a przy tym uzyskanie niezbdnych informacji i faktów do sformuowania wniosków.
Badania ankietowe stosuje si najczciej wród licznej zbiorowoci w celu szybkiego ich przebadania i polegaj one na przeprowadzeniu swoistego typu wywiadu gównie pisemnego i standaryzowanego. Zapewni ona w ankiecie anonimowo wypowiedzi sprzyja o wiele bardziej szczerym wynurzeniom badanych ni wywiad.
W celu przeprowadzenia bada technika ankiety przygotowano kwestionariusz ankiety, skadajcy si z dwóch czci, w których pytania byy zaopatrzone w zestaw wszelkich moliwych odpowiedzi. Kwestionariusze ankiety przygotowano dla dziewczt z zakadu wychowawczego w wieku od 15 do 19 lat.
Pierwsza cz ankiety dotyczya danych osobowych: pochodzenia, sytuacji rodzinnej i bytowej, wyksztacenia typu wychowania. Cz druga odnosia si do problemu badawczego i obejmowaa szeroki wachlarz zagadnie.
Drug technik badawcz zastosowan w tej pracy by PCR - czyli Kwestionariusz Stosunków midzy Rodzicami i Dziemi opracowany przez A.Roe i M.Siegielmana. Przeznaczony on jest do pomiaru charakterystycznego zachowania si rodziców w stosunku do dzieci. Dua liczba twierdze PCR znajdujca si w kwestionariuszu wybrana zostaa z literatury przedmiotu, a pozostae pozycje skonstruowano specjalnie z myl o tym narzdziu badawczym.
Kwestionariusz PCR znany jest w trzech formach. Wszystkie formy oparte s na tej samej typologii postaw rodzicielskich i skonstruowane wedug identycznych zasad. Rónice midzy poszczególnymi formami dotycz jedynie liczby skal oraz liczby pozycji zawartych w skalach.
Forma I kwestionariusza zawiera 130 twierdze w wersji „Moja matka” i takiej samej liczby pozycji w wersji „Mój ojciec”.
Forma II kwestionariusza zawiera natomiast 62 twierdzenia opisujce 10 typów zachowa rodzicielskich.
W niniejszej pracy wykorzystano form III zawierajc 50 twierdze w wersji „Moja matka”” oraz takiej samej liczby pozycji w wersji „Mój ojciec”. Narzdzie to przeznaczone jest do pomiaru postaw rodziców w percepcji ich dzieci.
Kwestionariusz opisuje pi postaw rodzicielskich:
postawa kochajca,
postawa odrzucajca,
postawa wymagajca,
postawa liberalna,
postawa ochraniajca.
Dla osób badanych przewidziano cztery rodzaje odpowiedzi: „tak”, „raczej tak”, „raczej nie”, „nie”, za które otrzymuje si odpowiedni punktacj. Kwestionariusz moe by stosowany w badaniach indywidualnych i zbiorowych.
Dziki tej technice mogam przedstawi jak wyglda percepcja postaw rodzicielskich u badanych dziewczt i jaki wpyw bdzie ona miaa na przysze ycie rodzinne respondentek.
Charakterystyka terenu bada i badanej populacji.
Badania niezbdne do prezentowanej pracy przeprowadzone zostay
w Pastwowym Modzieowym Orodku Wychowawczym dla Dziewczt
w Radzionkowie.
Radzionków jest nieduym miastem pooonym na obrzeu ogromnej aglomeracji katowickiej. Ssiaduje ono bezporednio z: Piekarami lskimi
i Tarnowskimi Górami. Okolice Radzionkowa to jedna z niewielu enklaw autentycznego folkloru lskiego. Dotyczy to nie tylko ciekawej mowy lskiej, któr, na co dzie uywaj wszystkie pokolenia, ale take przetrwania obyczajów, i tradycji lskich.
Obecnie w Radzionkowie mieszka 18 100 mieszkaców. W gminie znajduje si:
5 szkó podstawowych,
4 przedszkola,
3 szkoy ponadpodstawowe.
Na terenie miasta funkcjonuje równie Modzieowy Orodek Wychowawczy dla Dziewczt.
Orodek ten powsta w 1976 roku, jego siedziba mieci si przy ul. Sikorskiego. Obecnie przebywaj w nim92 wychowanki. Na terenie Orodka znajduj si:
internat,
ósma klasa podstawówki,
gimnazjum,
roczna szkoa przysposobienia zawodowego,
Zasadnicza Szkoa Zawodowa o kierunkach:
kucharz,
krawiec,
fryzjer,
ogrodnik.
Internat orodka mieci si w trzech budynkach. Pokoje zajmowane przez dziewczta s: dwu, trzy i cztero - osobowe. Opiek wychowawcza nad dziewcztami sprawuje troje wychowawców: dwie kobiety i jeden mczyzna.
Dziewczta podzielone s na 9 grup, które licz od 7 do 10 wychowanek. Kada dziewczyna, która zostaje skierowana do orodka wychowawczego przez 4 do 8 tygodni przebywa w grupie adaptacyjnej. Gdy jej aklimatyzacja dobiega koca, przeniesiona zostaje do grupy programowej, któr sama wybiera.
W orodku dziaaj trzy grupy wychowawcze o programach:
grupa z programem „Ksiniczka”, gdzie nowa dziewczyna traktowana jest
z szacunkiem, koleanki utwierdzaj ja w przekonaniu, e jest najlepsza, e moe osign wszystko, czego bdzie pragna,
grupa teatralna,
grupa religijna.
Wychowanki kierowane do orodka pochodz najczciej z rodzin patologicznych lub rozbitych. Trafiaj do orodka z duymi brakami programowymi. Luki, jakie maja w wiadomociach s uzupeniane bd te eliminowane (jeli jest to moliwe) na zajciach wyrównawczych, zarówno w szkole jak i w internacie. Dziewczta mog liczy na pomoc fachowa i zrozumienie pedagogów.
Problemy, z jakimi dziewczta przybywaj do orodka bardzo czsto je przerastaj, dlatego te psycholog stara si im pomóc prowadzc z nimi zajcia terapeutyczne grupowe bd indywidualne.
Wychowanki przebywaj w orodku do 18 roku ycia, jeli jednak która z nich nie ukoczya do tego czasu szkoy, lub nie ma si gdzie podzia, moe jeszcze pozosta w zakadzie.
W badaniach przeprowadzonych do niniejszej pracy losowo wybrano 41 dziewczt w wieku od 15 do 19n lat, pochodzcych z rónych rodowisk wychowawczych.
Jak wynika z bada 7 dziewczt jest w wieku lat 15, 13 - to 16-o latki, równie w wieku 17 lat jest 13 dziewczt, 18 rok ycia ukoczyo 6 wychowanek, a 2 s
w wieku 19 lat.
Z 41 respondentek:
4 mieszkaj na wsi,
28 mieszka w miasteczkach,
9 w miecie wojewódzkim.
W wyniku przeprowadzonych bada okazao si, e:
17 dziewczt wychowywao si w rodzinie penej,
11 wychowywanych byo tylko przez matk,
6 wychowywanych byo przez ojca,
3 wychowywanych byo przez krewnych,
natomiast 4 w placówkach opiekuczo wychowawczych.
Jak ujawniy badania dziewczta wychowyway si w bardzo zrónicowanych rodowiskach wychowawczych, co moe mie wielki wpyw na ich przysze ycie rodzinne oraz na spojrzenie na rodzin jako „instytucj spoeczn”.
5. Organizacja i przebieg bada
Organizowanie procesu badawczego uzalenione jest od wielu czynników, przede wszystkim od celu i charakteru pacy, terenu i zakresu przeprowadzonych bada oraz metod i technik stosowanych w badaniach.
Wszystkie badania naukowe, zarówno specjalistyczne jak i proste próby nale do sfery zoonych czynnoci czowieka. Badanie naukowe jest wieloetapowe i wymaga odpowiedniego przygotowania na kadym etapie badawczego dziaania. „Na ogó wszystkie badania naukowe obejmuj nastpujce etapy:
sytuacj problemow;
formuowanie problemów;
wybór terenu i osób badanych;
przygotowanie procedury bada;
przeprowadzenie bada (obocki M. W-wa 1984 s 81).
Prezentowane badania zostay przeprowadzone w marcu 1999 roku. Objto nimi 41 dziewczt przebywajcych w orodku wychowawczym w Radzionkowie. S to dziewczta w wieku 15 do 19 lat. Badania zostay przeprowadzone przy pomocy kwestionariusza PCR.
Z uwagi na cele poznawcze i charakter czynnoci w postpowaniu badawczym wystpiy trzy podstawowe etapy:
Etap przygotowawczy - wstpny,
Etap bada sondaowych,
Etap bada zasadniczych.
Etap przygotowawczy - wstpny
Realizujc ten etap zapoznano si z literatur fachow i dokonano analizy pod ktem badanej problematyki, co pozwolio na poznanie zagadnienia od strony teoretycznej. Podejmujc prób zbadania jak wygldaj wyobraenia dziewczt
o przyszym, wasnym yciu rodzinnym przystpiono do etapu drugiego.
Etap bada sondaowych
W etapie tym przeprowadzono badania na grupie dziewczt z zakadu wychowawczego, które pozwoliy zapozna si z ich wyobraeniami o przyszej, przez nie zaoonej rodzinie.
W badaniach wykorzystano nastpujce techniki badawcze:
ankiet,
kwestionariusz PCR.
Wyniki uzyskane w pierwszym i drugim etapie umoliwiy przejcie do trzeciego etapu, czyli bada zasadniczych.
Punktem wyjcia do trzeciego etapu postpowania byo opracowani problemu i pyta badawczych. Nastpnie materia zosta poselekcjonowany i opracowany.
Przypisy do rozdziau drugiego
Plich T., Zasady bada pedagogicznych W-wa 1998 s 25.
obocki M., Metody bada pedagogicznych. W-wa 1984.
Plich T., Zasady bada pedagogicznych W-wa 1995 s 24.
Tame s 24-25
obocki M., Metody bada pedagogicznych. W-wa 1984 s 56
obocki M., Metody bada pedagogicznych. W-wa 1982.
Brzeziski J., Elementy metodologii bada pedagogicznych. W-wa 1984 s. 22
Skorny Z., Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. W-wa 1984, s 48
Oko W., Sownik pedagogiczny. W-wa 1975, s 224
Tame s 244.
Nowak S., Studia z metodologii nauk spoecznych. W-wa 1965 s 68.
Plich T., Zasady bada pedagogicznych W-wa 1995 s 42.
Zaczyski W., Praca badawcza nauczyciela W-wa !995 s 19.
Plich T., Metodologia pedagogiczna bada rodowiskowych. Wrocaw 1973 s 79.
Zaczyski W., Praca badawcza nauczyciela W-wa !995 s 15.
Kamiski A., Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej. w Studia Pedagogiczne 1970 t XIX s 27.
obocki M., Metody bada pedagogicznych. W-wa 1984 s 81.
III Wyobraenia o rodzinie w wietle przeprowadzonych bada
1. Struktura i warunki ycia badanych dziewczt
Badania przeprowadzono na 41 osobowej, losowo wybranej grupie dziewczt w Modzieowym Orodku Wychowawczym w Radzionkowie.
Przedmiotem podjtych bada byy wyobraenia o yciu rodzinnym dziewczt przebywajcych w orodku wychowawczym. Badania obejmoway struktur rodziny jak i jej wychowawcze funkcje.
Na struktur rodziny i jej warunki ycia skada si wiele czynników, lecz nie sposób przeledzi i opisa wszystkich z nich. Dlatego w podjtych badaniach zajto si tylko kilkoma, które w znaczcy sposób pozwalaj ukaza ich wpyw na wyobraenia o yciu rodzinnym.
Struktur rodziny sporód wybranych czynników okrelaj: pochodzenie rodowiskowe, wyksztacenie respondentek oraz ich rodziców, liczebno rodzin, warunki materialno - bytowe.
Pochodzenie terytorialne ma istotny wpyw na charakter zoonej rodziny. Rodziny, w których rodzice pochodz z rónych regionów Polski znacznie róni si od midzy sob wzorcami obyczajowo - kulturowymi, poziomem i stylem ycia wyniesionym z rónych rodowisk regionalnych.
Dziewczta skierowane do orodka pochodz z rónych regionów Polski, dlatego te róne wartoci i tradycje wyniosy z domów rodzinnych. Wyniki bada odnonie wyej wymienionej kwestii z przeprowadzonej ankiety zamieszczono w tabeli nr. 1.
Tabela 1. Pochodzenie regionalne rodziców.
Miejsce pochodzenia |
Liczba |
|
||
rodziców |
Ojcowie |
Matki |
Razem |
% |
Okolice Radzionkowa |
2 |
3 |
5 |
6,1 |
Miejscowoci Górnego lska |
27 |
17 |
44 |
53,6 |
Z pozostaej czci kraju |
12 |
21 |
33 |
40,3 |
Razem |
41 |
41 |
82 |
100 |
Z danych przedstawionych w powyszej tabeli wynika, e sporód badanych 41 rodzin wychowanek orodka wikszo rodziców pochodzi ze lska (59,7 %). Ma to konsekwencje spoeczne jak i wychowawcze. Rzutuje bowiem na postawy rodziców, na styl wychowania w rodzinie, wpywa na wzajemne stosunki rodzice - dzieci oraz ma wpyw na tradycyjne wychowanie.
Jak wynika z pozostaych danych (40,3 %) to rodzice pochodzcy z pozostaej czci Polski. W tych rodzinach i wychowanie i stosunek rodziców dzieci jest nieco inny ni w tradycyjnych rodzinach lskich. Jak atwo zauway równie i wyobraenia o rodzinie tych dziewczt bd si róniy w znacznym stopniu.
Struktura badanych rodzin zwizana jest równie z wyksztaceniem rodziców i charakterem wykonywanej przez nich pracy. Poziom wyksztacenia ojca i maki w badanych rodzinach przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Wyksztacenie rodziców w badanej populacji.
Poziom |
Podstawowe |
Zawodowe |
rednie |
Wysze |
||||
wyksztacenia |
1 |
% |
1 |
% |
1 |
% |
1 |
% |
Ojciec |
11 |
13,4 |
26 |
31,7 |
3 |
3,6 |
1 |
1,2 |
Matka |
7 |
8,6 |
24 |
29,8 |
8 |
9,7 |
2 |
2,4 |
Razem |
18 |
22,0 |
50 |
61,0 |
11 |
13,3 |
3 |
3,6 |
Jak wynika z danych podanych w tabeli, najwicej rodziców posiada wyksztacenia zawodowe, co stanowi 61% badanych, rednie wyksztacenie posiada 13,3% rodziców ankietowanych. Stosunkowo du grup stanowi rodzice (22%), którzy posiadaj wyksztacenie podstawowe. Rodzice z wyksztaceniem wyszym to znikomy procent (3,6%) badanej populacji. Taki stan rzeczy odnonie wyksztacenia odpowiada charakterowi pracy wykonywanej przez ankietowanych. Zdecydowana wikszo rodziców pracuje w przemyle cikim, gównie w górnictwie i hutnictwie. Zawodami najczciej wykonywanymi s: górnik, hutnik, sprzedawczyni, fryzjerka, ekonomistka.
Natomiast wyksztacenie badanych dziewczt przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Wyksztacenie wychowanek orodka
Szkoa, w której ucz si obecnie |
Liczba respondentek |
% |
Szkoa podstawowa |
17 |
41,5 |
Szkoa zawodowa |
20 |
48,8 |
Szkoa rednia |
4 |
9,7 |
Razem |
41 |
100 |
Na podstawie danych zebranych w tabeli 3 wynika, e najwicej (48,8%) dziewczt koczy szko zawodow. W szkole podstawowej uczy si równie duo, bo a 41,5% ankietowanych. Natomiast niewielka cz stanowi dziewczta (9,7%), które kontynuuj nauk w szkole redniej (technika i licea zawodowe).
Realizacja podstawowych funkcji rodziny w duym stopniu uzaleniona jest od wewntrznej jej struktury, od skadu osobowego, iloci czonków oraz ich wzajemnych powiza. Dane odnonie skadu osobowego rodzin badanych respondentek uzyskane w wyniku przeprowadzonej ankiety ujto w tabeli 4.
Tabela 4. Struktura wewntrzna rodziny
Typ rodziny |
Liczba rodzin |
% w stosunku do ogóu badanych rodzin respondentek |
Rodzina pena |
17 |
41,5 |
Samotny ojciec |
6 |
14,6 |
Samotna matka |
11 |
26,8 |
Razem |
34 |
82,9 |
Opierajc si na powyszych wynikach mona stwierdzi, e w badanej populacji dominuje rodzina pena, jest to bowiem - 41,5% ankietowanych. Ko9rzystne rodowisko wychowawcze stanowi rodziny pene, dziki temu badane mog wyobrazi sobie, jak powinna by ich przysza rodzina, jakie powinny by kontynuowane w niej tradycje i przekazywane wartoci. Jednak do duy odsetek stanowi samotne matki (26,8%). S to kobiety po rozwodzie, w konkubinacie, a 2 z nich to wdowy. Z kolei 14,6% stanowi samotni ojcowie. W tabeli nie zostay ujte 3 wychowanki (7,3%) bowiem wychowywane byy one przez krewnych, oraz 4 z respondentek (9,7%) wychowyway si w placówkach opiekuczo - wychowawczych. Jak mona zauway, rodowisko rodzinne badanych dziewczt jest rone, inne te na pewno bd one miay wyobraenia o przyszej rodzinie.
Warunki ycia badanych respondentek w ich rodzinach mog mie wielki wpyw ma wyobraenia o tym, jak powinna wyglda prawdziwa, szczliwa rodzina. Bowiem jest rzecz niezwykle istotna status materialno - bytowy rodziny, w której one yj i wychowuj si. Rodzina musi posiada podstawowe zasoby materialne, niezbdne do zaspokojenia potrzeb biologicznych, rozwojowych i wychowawczych dziecka. Brak rodków materialnych moe doprowadzi do zachowa niezgodnych z ogólnie przyjtymi normami. Sytuacja materialna rodziny zaley przede wszystkim od wysokoci dochodu miesicznego jaki przypada na jednego czonka rodziny. Duy wpyw na poziom ycia materialnego rodziny ma take umiejtno i celowo wykorzystania bdcych do dyspozycji rodziny rodków materialnych, czyli gospodarno i oszczdno rodziców. Cechy te s szczególnie cenione u kobiet, a w procesie wychowywania przekazywane s modemu pokoleniu.
Struktur materialna badanych rodzin respondentek oparto na danych, które otrzymano w wyniku przeprowadzonej ankiety. Rezultat bada przedstawia tabela 5.
Tabela 5. Warunki materialno - bytowe.
Sytuacja materialna |
Liczba rodzin |
% |
Rodzina bardzo dobrze sytuowana |
2 |
4,9 |
Dochody wystarczaj na zaspokojenie podstawowych potrzeb |
14 |
34,2 |
Dochody wystarczajce na niezbdne biece wydatki |
10 |
24,4 |
Dochody stae, ale nie wystarczajce |
4 |
9,8 |
Brak staych dochodów, niezaspokojone podstawowe potrzeby (pogranicze ubóstwa) |
11 |
26,8 |
Razem |
41 |
100 |
Przytoczone dane informuj nas, e 34,25 rodzin badanych yje na dobrym poziomie materialnym, 10 rodzin, w których wychowaj si ankietowane, czyli 24,45% maja dochody, które wystarczaj na biece wydatki. Jak wynika 9,8% stanowi rodziny ze zbyt maymi dochodami, które w sposób znaczny wpywaj na ycie rodzinne. Jednak najbardziej przeraajce jest to, e a 26,8% ankietowanych stwierdzio, e ich rodziny yj na granicy ubóstwa. Spowodowane jest to zarówno bezrobociem, jak i bezradnoci tych ludzi. Jedynie 2 rodziny (4,9%) respondentek s bardzo dobrze sytuowane. Ich sytuacja materialno - bytowa nie jest niczym zagroona.
2. Style wychowania i atmosfera panujaca w rodzinach badanych dziewczt
Rodzina w odrónieniu od innych instytucji wychowawczych, grup rówieniczych stanowi dla dziecka nie tylko pierwsze, ale i trwae rodowisko spoeczne, którego nie zmienia ono do okresu dorosoci i usamodzielnienia si. Rodzina stanowi najistotniejszy czynnik rozwoju i ksztatowania si osobowoci czowieka, a jej funkcje spoeczne i wychowawcze uwaa si za elementarne. Dlatego tak wane jest, aby dziecko wychowywao si w odpowiedniej atmosferze, i aby styl wychowania mia jak najlepszy wpyw na dobro dziecka, na jego prawidowy rozwój psychiczny i moralny. Wyniki bada odnonie tego zagadnienia prezentuje tabela 6.
Tabela 6. Styl wychowania w rodzinach respondentek
Styl wychowania |
Liczba respondentek |
% |
Autokratyczny |
20 |
48,8 |
Demokratyczny |
8 |
19,5 |
Liberalny |
16 |
31,7% |
Razem |
41 |
100 |
Opierajc si na powyszych danych mona stwierdzi, e 48,8% ankietowanych dziewczt stwierdzio, e preferowanym stylem wychowania w rodzinie jest styl autokratyczny. To styl oparty na autorytecie jednego lub obojga rodziców. Od dzieci wymaga si karnoci, posuszestwa, podporzdkowania si wszelkim poleceniom, nakazom rodziców, a zwaszcza ojca. Nagroda i kara s tu rodkami wychowawczymi, które stosuje si konsekwentnie. Autokratyczny styl wychowania, zwaszcza w jego skrajnej postaci nie sprzyja na ogó osigniciu pozytywnych efektów w dziedzinie ksztatowania si osobowoci dziecka.
Liberalny styl wychowania zaobserwowano u 31,7% respondentek, jest to styl przypominajcy wychowanie niekonsekwentne. Rodzice ingeruj w sprawy dziecka od przypadku do przypadku, co prawda stwarzane s dziecku dobre warunki do zabawy, nauki, zaspokajane s jego potrzeby, jednak opóniony jest proces socjalizacji dziecka.
Z badanych respondentek jedynie 19,5% orzeko, e w ich rodzinach jest demokratyczny styl wychowania. Jest to styl korzystny dla rozwoju dziecka. Istotna jego cech jest wspóudzia dziecka w yciu rodziny. Dziecko ma swoje obowizki, jak równie prawa. Mona stwierdzi, i u respondentek wychowywanych stylem demokratycznym wyobraenia o rodzinie s wyraniej uksztatowane i jasne.
Tem dla wszystkich stylów wychowawczych rodziny jest atmosfera, któr okrelaj panujce stosunki emocjonalne midzy czonkami rodziny i dominujcy nastrój uczuciowy. Stosunki emocjonalne wystpujce midzy poszczególnymi czonkami rodziny wywieraj ogromny wpyw na rozwój osobowoci dziecka, jego postawy wobec rónych przyswajalnych norm ycia spoecznego oraz maj bardzo duy wpyw na wyobraenia o rodzinie, w której panuje ad, porzdek, która jest pena ciepa i mioci.
Najwaniejsz rol w ukadzie stosunków rodzinnych odgrywaj rodzice. Dobre poycie obojga rodziców stanowi podstawowy warunek dobrej atmosfery rodzinnej. Rozkad poycia maeskiego, rozbicie rodziny, zatruwaj t atmosfer. Stosunek rodziców do siebie ilustruje tabela 7, natomiast cechy atmosfery w domu rodzinnym respondentek tabela 8.
Tabela 7. Stosunek rodziców do siebie
Stosunek rodziców do siebie |
Liczba respondentek |
% |
Uczuciowy |
10 |
24,4 |
Serdeczny i przyjazny |
10 |
24,4 |
Obojtny |
14 |
34,1 |
Wrogi |
7 |
17,1 |
Razem |
41 |
100 |
Jak wynika z powyszych danych w 10 rodzinach 24,4% badanych respondentek rodzice odnosz si do siebie z uczuciem, podobnie przedstawia si sytuacja jeeli chodzi o przyja midzy rodzicami. Natomiast znaczny odsetek, bo 34,1% stanowi wypowiedzi wychowanek, z których wynika, e stosunek rodziców do siebie jest obojtny. W przypadku wrogoci wystpuje ona w 7 rodzinach (17,1%), co ma niekorzystny wpyw na ycie i dobro czonków rodziny, oraz moe burzy prawidowe wyobraenia o yciu rodzinnym dziewczt.
Tabela 8. Cechy atmosfery w yciu rodzinnym
Cecha |
Liczba respondentek |
Wskanik w % |
Pogodna |
10 |
24,4 |
Koleeska |
5 |
12,2 |
Wyrozumiaa |
5 |
12,2 |
Zgodna |
2 |
4,9 |
Surowa |
7 |
17,1 |
Konfliktowa |
8 |
19,5 |
Wroga |
4 |
9,7 |
Razem |
41 |
100 |
Opierajc si na powyszych danych mona stwierdzi, e nieznaczna wikszo ankietowanych (57,3%) pozytywnie ocenia sytuacj emocjonaln, jaka panuje w ich rodzinach. Atmosfera rodzinna jest postrzegana przez badane jako: „pogodna, koleeska, wyrozumiaa, zgodna”. Jednak naley zauway, e 19,5% respondentek stwierdzio, i atmosfera w ich domach jest konfliktowa, a 17,1% zgodnie odpowiedziao, e przepeniona jest wrogoci.
Analiza danych wykazaa równie e w kilku rodzinach (9,7% badanej grupy) stosunki w rodzinie ukaday si na poziomie obojtnoci, niechci, a nawet wrogoci. Takie stosunki wykazuj rodziny patologiczne.
Bardzo wane jest, aby dziecko w rodzinie czuo si dobrze, by atmosfera w jakiej si wychowuje bya przepeniona mioci i zrozumieniem. Dlatego te zapytano badan grup potrzeb przebywania z rodzicami, czy jest to dla nich rzecz istotn, czy te nie. Wyniki przeprowadzonych bada zostay zawarte w tabeli 9.
Tabela 9. Potrzeba przebywania z rodzicami.
Potrzeba przebywania z rodzicami |
Liczba respondentek |
Wskanik w % |
Zdecydowanie TAK |
20 |
48,8 |
Raczej TAK |
4 |
9,7 |
Raczej NIE |
12 |
29,3 |
Trudno powiedzie |
5 |
12,2 |
Razem |
41 |
100 |
Z danych liczbowych przedstawionych w tabeli 9 wynika, e 58,5% badanych dziewczt czuje ogromn potrzeb przebywania z rodzicami, odczuwania ich bliskoci i ciepa rodzicielskiego. Jednak do duy odsetek, bo 29,3% ankietowanych uwaa, e nie potrzebuje przebywa w bliskim kontakcie z rodzicami, e nie odczuwaj takiej potrzeby. Jak mona zauway w przypadku 12,2 % grupy badanych, jest ona zdezorientowana i nie jest pewna, czy odczuwa potrzeb bliskoci rodziców, czy te nie. Odczucia takie mog wynika z nieprawidowego kontaktu rodzice - dzieci.
Styl wychowania oraz atmosfera jaka panuje w domu rodzinnym ma wielki wpyw na to jak bd ksztatoway si wyobraenia o przyszej rodzinie badanych dziewczt. Jeli respondentki wychowyway si w domu penym mioci, ciepa rodzinnego, gdzie rodzice byli dla siebie partnerami, odnosili si do siebie z szacunkiem, wówczas ich wyobraenia o przyszej rodzinie bd jasne i klarowne. Prawdopodobnie bd wzoroway si na rodzinie, w której si wychowyway i wszystkie wartoci przenios na ono rodziny, któr w przyszoci zao.
Natomiast, gdy wychowyway si w atmosferze obojtnoci, surowoci, wrogoci wówczas ich wyobraenia o rodzinie bd mgliste, bowiem nie miay dobrych wzorców osobowych oraz brakuje wartoci spoecznych i moralnych , które mogyby wykorzysta w swej przyszej rodzinie.
3. Przejawy patologii w rodzinie
Patologia rodziny staje si coraz czstszym zjawiskiem spoecznym. Alkoholizm, przestpstwa, rozbicie rodziny maj ogromny wpyw na ksztatowanie wyobrae o rodzinie.
Dzieci wychowywane w rodzinach zdezorganizowanych maja problemy w nauce, wchodz w konflikt z prawem. Brak autorytetu, zainteresowania ze strony rodziców, konflikty wpywaj na dzieci destruktywnie. Aby wyobraenia o rodzinie byy jasne dziecko musi wychowywa si w atmosferze zrozumienia i ciepa rodzinnego. Jednak w przypadku badanych dziewczt sytuacja ta przedstawia si inaczej. Wychowuj si w rónych rodzinach, w czci z nich atmosfera jest serdeczna, jednak wiele z nich wychowuje si w rodzinach patologicznych. Rodzice spoywaj alkohol, wchodz w konflikt z prawem, a wobec dzieci stosuj kary cielesne, do czsto bardzo brutalne. Wyniki bada odnonie powyszych zagadnie prezentuj tabele 10, 11 i 12.
Tabela 10. Spoywanie alkoholu w rodzinach badanej populacji
Spoywanie alkoholu |
Liczba respondentek |
% |
Nie widziaam |
5 |
12,4 |
Rzadko |
10 |
24,4 |
Do czsto |
12 |
29,3 |
W nadmiernych ilociach |
14 |
34,1 |
Razem |
41 |
100 |
Dane zawarte w tabeli 10 nie s korzystne dla badanych respondentek. W 26 rodzinach (63,4%) wychowanek orodka alkohol spoywany jest bardzo czsto, bd te w nadmiernych ilociach. Sytuacja taka nie jest korzystna dla prawidowego rozwoju dziecka. Moe by ona przyczyn niedostosowania spoecznego badanej populacji. Jak wynika z pozostaych danych 24,4% to rodziny respondentek, w których alkohol spoywany jest rzadko, a tylko 12,2% ankietowanych stwierdzio, e nie widziao rodziców pijcych alkohol, bd te pijanych. Wpyw na taki stan rzeczy mog mie przemiany zachodzce w naszym spoeczestwie, bezrobocie oraz niezaradno i zagubienie rodziców, którzy nie potrafi si znale w dzisiejszej rzeczywistoci.
Tabela 11. Konflikt z prawem rodziców ankietowanych.
Konflikt |
Nie byo |
Rzadko |
Do czsty |
|||
z prawem |
1 |
% |
1 |
% |
1 |
% |
Ojciec |
27 |
32,9 |
10 |
12,2 |
4 |
4,9 |
Matka |
39 |
47,6 |
2 |
2,4 |
- |
0 |
Razem |
66 |
80,5 |
12 |
14,6 |
4 |
4,9 |
Na podstawie danych zebranych w powyszej tabeli wynika, e wikszo rodziców - 27 ojców(32,9%) oraz39 (47,6%) matek nie miao nigdy do konfliktu z prawem. Jednak 14,6% rodziców badanych respondentek weszo w konflikt z prawem co najmniej jeden raz. W przypadku 4 ojców (4,9%) ich konflikt z prawem jest do czsty. S to najczciej kradziee dokonane pod wpywem alkoholu. Jak wynika z powyszych bada wikszo rodziców yje zgodnie z przyjtymi normami. Jednak 19,5% stanowi rodzice, którzy w ten, czy inny sposób zetknli si z wymiarem sprawiedliwoci.
Dziewczta pochodzce z takich rodowisk wychowawczych mog przenie nieprawidowe zachowania do swojej przyszej rodziny.
Tabela 12. Stosowanie kar cielesnych przez rodziców
Kary |
Nigdy ich nie byo |
Sporadycznie |
Wspómiernie do winy |
Czste i brutalne |
||||
cielesne |
1 |
% |
1 |
% |
1 |
% |
1 |
% |
Ojciec |
17 |
20,7 |
6 |
7,3 |
8 |
9,8 |
10 |
12,2 |
Matka |
15 |
18,3 |
10 |
12,2 |
11 |
13,4 |
5 |
6,1 |
Razem |
32 |
39 |
16 |
19,5 |
19 |
23,2 |
15 |
18,3 |
Z analizy danych przedstawionych w tabeli 12 wynika, e w 39% rodzin ankietowanych nie stosowano kar cielesnych. Kary sporadycznie zdarzaj si w 19,5% rodzin badanych respondentek. Wspómiernie do winy karze swoje dzieci 23,3% rodziców. Najbardziej przeraajce jest jednak to, e w przypadku10 ojców (12,2%) oraz 5 matek (6,1%) kary cielesne s czste i brutalne. Jest to pewien sygna, który mówi nam, e co dzieje si nieprawidowo w tych rodzinach, e jest im potrzebna pomoc specjalistyczna.
Analizujc powysze dane przedstawione w tym rozdziale mona stwierdzi, e zauwaalne s przejawy patologii w rodzinach respondentek.
Zachowanie rodziców, ich agresja w stosunku do dzieci moe odbija si w póniejszym yciu rodzinnym dziewczt. Wiele osób przejmuje zachowania rodziców i przenosi je póniej w dorosym yciu do wasnej rodziny, co z kolei pociga za sob wiele zagroe.
4. Preferowane wartoci yciowe i rodzinne badanych dziewczt
Rodzina - to podstawowa komórka spoeczna, jej rola jako rodowiska wychowawczego nie ogranicza si jedynie do wczesnych lat ycia dziecka, lecz trwa do momentu osignicia przez nie samodzielnoci.
Osobowo rodziców, wartoci i postawy przez nich reprezentowane maj ogromny wpyw na ksztatowanie si dowiadczenia yciowego dziecka. Urodzenie si dziecka w okrelonej rodzinie wyznacza poniekd punkt startu do dalszej drogi yciowej.
Wielka rol w ksztatowaniu si aspiracji yciowych i rodzinnych modziey odgrywa rodowisko rodzinne. Naley zauway, e proces ksztatowania si wartoci yciowych i rodzinnych zaley od wielu czynników, ale najistotniejszymi z nich s pochodzenie rodowiskowe rodziców, ich wyksztacenie, pozycja spoeczna.
Podjto w tej pracy prób okrelenia równie zakresu oddziaywa rodziny na ksztatowanie si wizji przyszej rodziny wychowanek. Istotnym zagadnieniem przy tym jest, czy dziewczta mog w przyszoci liczy na pomoc swojej rodziny w realizacji swoich planów zwizanych z przysz rodzin.
Preferowane wartoci yciowe ilustruje tabela 13.
Tabela 13. Wartoci yciowe preferowane przez wychowanki
Wartoci preferowane |
Liczba wychowanek |
% |
Zdobycie wyksztacenia, ciekawej pracy |
11 |
26,8 |
Zdobycie szacunku innych ludzi |
4 |
9,7 |
Niezalenoci finansowej |
5 |
12,2 |
Udane ycie prywatne i szczcie rodzinne |
21 |
51,3 |
Razem |
41 |
100 |
W wietle zebranych materiaów mona stwierdzi, e a dla 51,3% wychowanek orodka najwaniejsze jest udane ycie rodzinne, które jest wartoci nadrzdn. Respondentki uwaaj równie (26,8%), e bardzo wane jest zdobycie w yciu wyksztacenia i dobrej pracy. Cztery z wychowanek (9,7%) uwaaj, e bardzo wany jest w yciu szacunek innych ludzi. Niezaleno finansowa jest bardzo istotna dla 5 wychowanek, co stanowi 12,2% badanej populacji.
W niniejszej pracy zwrócono równie uwag na czynniki, które uniemoliwiaj osignicie szczcia rodzinnego. Badane dziewczta pochodz w czci z zaniedbanych rodowisk z przejawami patologii spoecznej, dlatego bardzo róne byy wypowiedzi dziewczt odnonie czynników wpywajcych negatywnie na szczcie rodzinne. Wyniki bada ilustruje tabela 14.
Tabela 14. Czynniki uniemoliwiajce osignicie szczcia rodzinnego
Typ czynnika |
Liczba respondentek |
% |
Brak porozumienia w rodzinie |
9 |
21,9 |
Alkoholizm |
12 |
29,4 |
Ze warunki materialne |
8 |
19,5 |
Brak wasnego mieszkania |
6 |
14,6 |
„zy” charakter którego z maonków |
6 |
14,6 |
Razem |
41 |
100 |
Przytoczone dane informuj nas, e czynnikiem najbardziej negatywnym , który uniemoliwia osignicie szczcia rodzinnego jest w opinii ankietowanych (29,4%) alkoholizm jednego lub obojga rodziców. Dezorganizujco na rodzin i jej spokój oddziauje równie, jak wypowiadaj si 9 (21,9%) wychowanek orodka brak porozumienia midzy rodzicami. Równie ma na to wpyw w opinii 19,5% badanych dziewczt nieodpowiednia sytuacja materialna rodziny. Pozostae 12 dziewczt orzeko, e w ich rozumieniu to „zy” charakter którego z maonków bd te brak wasnego mieszkania s czynnikami uniemoliwiajcymi osignicie szczcia rodzinnego.
Bardzo istotn rzecz, która ma wpyw na przysze ycie rodzinne dziewczt i wyobraenie o nim jest wybór odpowiedniego partnera. Wyniki przeprowadzonych w tej kwestii bada przedstawia tabela 15.
Tabela 15. Cechy przyszego partnera yciowego w opinii wychowanek orodka
Cechy partnera |
Liczba respondentek |
% |
Zaradny i sprytny yciowo |
10 |
24,4 |
Przyjacielski i partnerski |
18 |
43,9 |
Uczciwy i wraliwy |
13 |
31,7 |
Despotyczny |
- |
- |
Razem |
41 |
100 |
Opierajc si na powyszych danych stwierdzono, e a 43,9% ankietowanych uwaa, e aby ich ycie byo szczliwe i pene ciepa ich zwizek z partnerem powinien opiera si na partnerstwie i przyjani (cechy charakterystyczne dla przyszego partnera). Z pozostaej grupy badanych wychowanek 13 (31,7%) uwaa, e ycie rodzinne bdzie ukadao si wówczas, gdy ich partner bdzie uczciwy i wraliwy. Dziki takim cechom jak: zaradno i spryt yciowy 24,4% respondentek twierdzi, e z takim partnerem, wanie o takich cechach mog utworzy kochajc si rodzin.
Wychowanki orodka, dziki pomocy wychowawców , terapeutów i zastosowaniu rónych metod resocjalizacyjnych s coraz bardziej pewne, e w ich przyszo bdzie lepsza, e ich przysze rodziny bd przepenione ciepem i mioci.
Zapytane o to na czyja pomoc mog liczy w realizacji swoich planów zwizanych z rodzin odpowiedziay nastpujco: co jest przedstawione w tabeli 16.
Tabela 16. Pomoc w realizacji planów zwizanych z rodzin
Pomoc |
Liczba wychowanek |
% |
rodziców |
10 |
24,4 |
matki lub ojca |
8 |
19,5 |
babci |
3 |
7,3 |
krewnych |
2 |
4,9 |
nikogo |
13 |
31,7 |
sama sobie |
5 |
12,2 |
Razem |
41 |
100 |
Jak wynika z danych zawartych w tabeli znaczna wikszo wychowanek (31,&) nie ma na kogo liczy, uwaaj, e musza radzi sobie w yciu same. Z badanych dziewczt 24,4% uwaa, e w realizacji planów zwizanych z rodzin mog liczy na obydwoje rodziców, 2 z wychowanek uwaaj, e pomog im ojciec lub matka. Stanowczo odpowiedziay 3 respondentki (7,3%), e w realizacji planów zwizanych z zaoeniem rodziny mog liczy tylko i wycznie na babci, natomiast 4,9% pomoc znajd u krewnych. Jeli chodzi o pozostae (12,2%) to bd liczyy tylko na siebie.
Wyobrae o rodzinie jest bardzo duo i s róne. Zaley to przede wszystkim od tego, w jakich rodzinach wychowyway si wychowanki orodka, jakie wartoci zostay im przekazane. Cho stwierdziy zgodnie, e jest im bardzo trudno wyobrazi sobie ich przysz rodzin i jej charakter, jednak zapytane o to odpowiaday chtnie. Z caej przebadanej grupy 85,4% ankietowanych uwaa, e w ich przyszych rodzinach bdzie panowaa harmonia, wzajemne zrozumienie i partnerstwo. Ich rodziny oparte bd na mioci i zaufaniu. Wikszo z badanych wychowanek pragnie, by nie byo w nich przemocy, kamstwa, obudy. Pragn dzieli si ze swym partnerem wszystkimi troskami i kopotami, pomaga swoim dzieciom. Uwaaj, e bardzo istotn rzecz jest, aby wspómaonkowie darzyli si szacunkiem, mieli równe prawa i obowizki. Chc, aby w ich rodzinach wszyscy darzyli si szacunkiem, by dzieci traktowane byy, jak ywa istota, a nie jak przedmiot. Wyobraaj sobie swoje rodziny jak „mae raje na ziemi”, w których nie ma trosk, gdzie wszyscy czonkowie s radoni, pogodni, przepenieni mioci. Tak wyobraa sobie rodzin wikszo badanych. Jednak s i takie dziewczta 9,7% (4), wród badanej populacji, które nie potrafi sobie wyobrazi swojego ycia rodzinnego. Wynika to moe z ich modego wieku, bd ze rodowiska, w jakim si wychowyway. Stwierdziy jedynie, e bdzie to kiedy rodzina oparta na zrozumieniu i mioci.
Wród caej grupy badanych s te 2 wychowanki (4,9%), które uwaaj, e nie zao nigdy rodziny, bowiem kojarzy im si ona ze smutkiem, paczem, przemoc. Nie chc przeywa na nowo tego wszystkiego co wydarzyo si w ich rodzinach. Stwierdziy, e rodziny, w których si wychowyway byy piekem na ziemi. Trudno jest si odnie do ich wypowiedzi, bowiem nie znana jest nam dokadnie ich sytuacja rodzinna. Moe to wynika z ich rozgoryczenia, braku zrozumienia bd te chci bycia samymi.
Wychowanki zapytane o to jeszcze, czym jest dla nich szczcie rodzinne odpowiedziay, e szczcie rodzinne polega na tym, by mie obydwoje rodziców (9,7%). Ta wypowied zostaa uzyskana od dziewczt wychowujcych si w placówkach opiekuczo - wychowawczych. Stwierdziy te, e ich ycie byoby inne, gdyby miay prawdziw rodzin. Inne z wychowanek (85,4%) uwaaj, e szczcie rodzinne polega na zrozumieniu, zaufaniu, by rodzice dali odczu dziecku, e jest potrzebne, kochane, a przede wszystkim chciane. Tylko 2 z wychowanek uwaaj, e co takiego jak szczcie rodzinne nie istnieje. Dla nich jest to pojcie abstrakcyjne i nieznane.
Podsumowujc, mona stwierdzi, e pomimo tego, i dziewczta znajduj si w orodku wychowawczym, nie trac wiary we wasne siy i moliwoci. Mona zaobserwowa, e maj plany na przyszo, na lepsze ycie, w którym nie bdzie miejsca na czyny niezgodne z ogólnie przyjtymi normami spoecznymi.
4. Percepcja postaw rodzicielskich
Postawy rodzicielskie wobec dziecka w ogromnym stopniu decyduj o stylu wychowania, o doborze, jak równie skutecznoci rodków wychowawczych.
Postaw rodzicielsk mona okreli jako wystpujc u rodziców tendencj do odczuwania dziecka: mylenia o nim i zachowania si w pewien okrelony sposób wobec niego, to nic innego jak emocjonalny stosunek rodziców do dziecka. W powyszym rozdziale pracy badawczej przedstawiony zostanie odbiór postaw rodzicielskich przez wychowanki orodka. Wyniki bada empirycznych przeprowadzonych przy pomocy kwestionariusza PCR (Kwestionariusz Stosunków Midzy Rodzicami i Dziemi), odnoszcej si do poszczególnych postaw w wersji „mój ojciec”, „moja matka” ilustruj tabele od 17 do 21.
Tabela 17. Percepcja postawy kochajcej.
Ocena |
Ojciec |
Matka |
||
postawy |
Liczba respondentek |
% |
Liczba respondentek |
% |
Bardzo wysoka |
6 |
14,6 |
8 |
19,5 |
Wysoka |
7 |
17,1 |
10 |
24,4 |
Przecitna |
10 |
24,4 |
10 |
24,4 |
Niska |
8 |
19,5 |
5 |
12,2 |
Bardzo niska |
10 |
24,4 |
8 |
19,5 |
Razem |
41 |
100 |
41 |
100 |
Postawa kochajca, to postawa, dziki której rodzice stwarzaj dziecku ciepy klimat mioci i powicaj mu wiele uwagi. Staraj si pomóc dziecku w wanych dla niego sprawach, ale nie przejawiaj przy tym postawy wiadczcej o nadmiernej ingerencji. Matki i ojcowie staraj si przekona dziecko, stosuj metod perswazji i unikaj kar, co nie oznacza, e ich w ogóle nie uywaj. Rodzice udzielaj dziecku pochwa, ale go nie wyróniaj sporód rodzestwa. Dziecko darzy rodziców zaufaniem i czsto prosi o ich pomoc.
Jak wynika z analizy danych tylko w przypadku 13 respondentek (31,7%) w stosunku do ojca i 18 (43,9%) dziewczt w stosunku do matki odbiera bardzo wysoko i wysoko postaw kochajc. Oznacza to, e rodzice daj im odczu, e s kochane i potrzebne. Stwarzaj im warunki do prawidowego rozwoju. Z pozostaych danych wynika, e postaw kochajc odbieraj przecitnie: w stosunku do ojca 10 wychowanek (24,4%), jak równie w stosunku do matki 10 respondentek. Jeeli za chodzi o ocen niska i bardzo nisk tej postawy, odczucia takie w stosunku do ojców maj 43,9% badanych, jeli za chodzi o matki 31,7%. Mona wnioskowa z tego, e dziewczta te odczuwaj brak akceptacji uczuciowej i „gód” mioci.
Tabela 18. Percepcja postawy wymagajcej.
Ocena |
Ojciec |
Matka |
||
postawy |
Liczba respondentek |
% |
Liczba respondentek |
% |
Bardzo wysoka |
5 |
12,2 |
4 |
9,7 |
Wysoka |
4 |
9,7 |
8 |
19,5 |
Przecitna |
15 |
36,6 |
17 |
41,6 |
Niska |
10 |
24,4 |
9 |
21,9 |
Bardzo niska |
7 |
17,1 |
3 |
7,3 |
Razem |
41 |
100 |
41 |
100 |
Postawa wymagajca, jest postaw, w której rodzice ustalaj dziecku wysokie wymagania w rónych dziedzinach np. w zakresie obyczajów, czy nauki w szkole. Wprowadzaj te cise zarzdzenia i daj bezwzgldnego ich przestrzegania, nie robic przy tym wyjtków.
Rodzice tacy chc, aby dziecko byo stale zajte uytecznymi czynnociami, stosuj wiele kar. Nie staraj si zrozumie odczu dziecka. Matki i ojców cechuje dominacja, despotyzm, nie liczenie si z dziemi.
Opierajc si na powyszych danych stwierdzono,, e w przypadku 9 dziewczt (21,9%) nasilenie postawy wymagajcej (ojcowie) jest bardzo wysokie, oznacza to, e dziewczta musz sprosta wymaganiom ojca, cho do czsto s one dla nich za wysokie, co prowadzi moe do znerwicowania i niewiary we wasne siy. Podobnie wyglda percepcja tej postawy w stosunku do matek (29,2%). Przecitne nasilenie odczuwa w odbiorze ze strony ojców 36,6% badanych, a w przypadku matek 41,6%. Jeeli za chodzi o ocen nisk i bardzo nisk postawy wymagajcej odbiera ja stale w stosunku do ojców 17 wychowanek, a do matek 29,2% badanych dziewczt. Jak wynika z powyszych bada niskie nasilenie postawy wymagajcej sprzyja rozwojowi dziecka. Wymagania dostosowane s do indywidualnych wymaga dziecka.
Tabela 19. Percepcja postawy ochraniajcej.
Ocena |
Ojciec |
Matka |
||
postawy |
Liczba respondentek |
% |
Liczba respondentek |
% |
Bardzo wysoka |
5 |
12,2 |
10 |
24,4 |
Wysoka |
10 |
24,4 |
7 |
17,1 |
Przecitna |
12 |
29,3 |
10 |
24,4 |
Niska |
4 |
9,7 |
4 |
9,7 |
Bardzo niska |
10 |
24,4 |
11 |
26,8 |
Razem |
41 |
100 |
41 |
100 |
Demonstrujc tak postaw rodzice stawiaj na pierwszym miejscu zainteresowanie dzieckiem. S bardzo pobaliwi daj dziecku specjalne przywileje, a czasem w bardzo wylewny sposób okazuj swoje zaangaowanie uczuciowe. Rodzice chroni dziecko przed dowiadczeniami, które mog przynie mu rozczarowanie, niepokój lub krzywd.
Analizujc wyniki bada mona stwierdzi, e bardzo wysok i wysoka ocen postawy ochraniajcej odbiera 15 badanych dziewczt, jeli chodzi o ojca i 17 jeli chodzi o matk. Przecitnie odbierana jest przez 12 (29,3%) respondentek (ojcowie) i 24,4% badanych (matki). Niskie i bardzo niskie nasilenie postawy rodzicielskiej ochraniajcej odczuwa 14 wychowanek, jeli chodzi o ojców i 15 w stosunku do matek, co stanowi 36,5% badanej populacji.
Tabela 20. Percepcja postawy odrzucajcej.
Ocena |
Ojciec |
Matka |
||
postawy |
Liczba badanych |
% |
Liczba badanych |
% |
Bardzo wysoka |
5 |
12,2 |
6 |
14,6 |
Wysoka |
8 |
19,5 |
4 |
9,7 |
Przecitna |
10 |
24,4 |
11 |
26,8 |
Niska |
8 |
19,5 |
3 |
7,3 |
Bardzo niska |
10 |
24,4 |
17 |
41,5 |
Razem |
41 |
100 |
41 |
100 |
Rodzice reprezentujcy ten rodzaj postawy nie akceptuj „dziecicoci” dziecka, tan. Faktu, e ich syn, czy córka zachowuj si i myl jak dziecko, czasami mog oni odrzuca dziecko jako osob. Rodzice tacy s chodni wobec swych dzieci, wrogo ustosunkowani, co przejawia si tym, e wymiewaj si z niedomogów i trudnoci dziecka, z którymi si ono spotyka. Ponadto rodzice nie licz si z punktem widzenia dziecka i jego wasnym zdaniem, ustalaj pewne zarzdzenia nie na rzecz wychowania dziecka, lecz by chroni si przed jego narzekaniem i w ten sposób ograniczy kontakt z dzieckiem.
Jak wynika z danych zawartych w tabeli 20, 13 dziewczt (31,7%) uwaa, e postawa odrzucajca ich ojców jest bardzo wysoka bd te wysoka, jeli chodzi o matki postaw te odczuwa tak 10 dziewczt (24,4%). Tak odbierana postawa ma niekorzystny wpyw na rozwój osobowoci badanych. Moe to doprowadzi do zamknicia si w sobie, bd te do buntu. Wynik przecitny percepcji postawy odrzucajcej odczuwano w przypadku 10 respondentek (24,4%) w stosunku do ojców oraz 11 (26,8%) jeli chodzi o matki. Niskie odrzucenie zaobserwowano u 18 wychowanek (43,9%) - ojcowie, oraz 20 - matki, co stanowi 48,8% badanej grupy. Niski poziom odrzucenia i taki jego odbiór wiadczy o tym, e rodzice akceptuja swoje dzieci.
Tabela 21. Percepcja postawy liberalnej.
Ocena |
Ojciec |
Matka |
||
postawy |
Liczba badanych |
% |
Liczba badanych |
% |
Bardzo wysoka |
11 |
26,8 |
10 |
24,4 |
Wysoka |
10 |
24,4 |
11 |
26,8 |
Przecitna |
5 |
12,2 |
7 |
17,1 |
Niska |
11 |
26,8 |
8 |
19,5 |
Bardzo niska |
4 |
9,7 |
6 |
14,6 |
Razem |
41 |
100 |
41 |
100 |
Postawa liberalna uwidacznia si tedy, gdy rodzice nie interesuj si dzieckiem, nie snuj w zwizku z nim planów. Rodzice tacy zajmuj si dzieckiem tylko wtedy, kiedy nie s zajci czym innym. Poza tym matki (ojcowie) czyni mao okrelonych wysików, aby wychowa dziecko. Daleko posunity liberalizm przejawia si tym, e rodzice nie stawiaj dziecku wielu wymaga, posiadaj mao zasad zwizanych z wychowaniem i nie podejmuj wysików, aby przestrzega tych, które posiadaj.
Z powyszych danych mona wywnioskowa, e daleko posunity liberalizm przejawia si w przypadku 21 ojców badanych dziewczt oraz tej samej liczby badanych matek. Jest to postawa, która nie suy rozwojowi dziecka, Analizujc dane 5 wychowanek (12,2%)odbiera przecitnie postaw liberaln ojców, a 7 (17,1%) swych matek. Niskie nasilenie tej postawy wystpuje u 15 dziewczt (36,5%) - jeli chodzi o ojców oraz u 14 (34,1%) - matki. Jak wynika z danych przewaa ocena bardzo wysoka i wysoka postawy liberalnej. Nie jest ona korzystna dla rozwoju dziecka, co prawda dziecko ma wiele swobody, ale jego uspoecznianie nie przebiega w sposób prawidowy. Rodzice wychowuj swoje dziecko od przypadku do przypadku, nie maj ustalonych zasad wychowawczych.
Jak wynika z przeprowadzonych bada odbiór postaw rodzicielskich jest bardzo zrónicowany. Jednak mona stwierdzi, e w wikszoci przypadków, wychowanki orodka uwaaj, e rodzice nie odnosz si do nich tak, jak one by pragny. Taka percepcja postaw ojców i matek w stosunku do swych dzieci moe mie bardzo niekorzystny wpyw na ich rozwój oraz na przysze ycie jak i wyobraenia o rodzinie. Brak mioci i poczucia bezpieczestwa ma wpyw na ksztatowanie si osobowoci dziewczt. Zbyt wysokie wymagania mog doprowadzi do zaburze neurologicznych, agresji, niewiary we wasne siy i moliwoci. Postawa odrzucenia prowadzi do oziboci uczuciowej, a odczucia takie narastajce od wczesnego dziecistwa, wychowanki mog przenie w przyszoci do swych wasnych rodzin. Zbyt liberalna postawa ze strony rodziców prowadzi do zaburze w socjalizacji dziecka, co prawda ma ono wiele swobody i warunki do rozwoju, jednak proces wychowania nie ma okrelonych zasad, a jeli ju s to nie przestrzegaj ich rodzice.
Podsumowanie
Rodzina, mimo e „budowana” indywidualnie przez kadego czowieka, jest jednak czci skadow spoeczestwa, które jest zainteresowane tym, aby rodzina aktywnie uczestniczya w procesie przygotowania dzieci do penienia w przyszoci rónych ról wynikajcych z organizacji ycia spoecznego. Przyszo nastpnych pokole zaley od kondycji rodziny oraz od prawidowo wypenionych funkcji rodzicielskich.
Rodzina stanowi najistotniejsze rodowisko spoeczne, gdy zabezpiecza cigo gatunku, zaspokaja podstawowe potrzeby emocjonalne i materialne. Ju Platon uzna rodzin za podstawowa komórk spoeczn, a August Comte widzia w niej pomost czcy jednostk ze spoeczestwem. Rodzina odgrywa w stosunku do dziecka role niwelatora wstrzsów, filtru i pomostu. Istotnymi determinantami wychowania w rodzinie s: struktura rodziny, kultura rodziców oraz warunki materialne. To wszystko wpywa na wyobraenia dziecka o tym jak powinna wyglda rodzina.
Zamierzeniem moich bada byo uzyskanie odpowiedzi na pytanie: Jak wyobraaj sobie rodzin dziewczta przebywajce w orodku wychowawczym? Dla tak okrelonego problemu badawczego sformuowano kilka problemów szczegóowych, które pomogy w przygotowaniu a nastpnie analizie bada.
Badania naukowe wymagaj oprócz sprecyzowania problemu badawczego zastosowania odpowiedniej metody bada. Sporód wielu metod pedagogicznych wybraam sonda diagnostyczny. Metoda ta pomoga mi w dogbnej analizie wyników bada zwizanych z wyobraeniami o rodzinie. W obrbie tej metody zastosowaam ankiet oraz kwestionariusz PCR oraz obserwacj.
Uzyskane wyniki bada oraz ich analiza potwierdziy moje spostrzeenia odnonie wyobrae o rodzinie wychowanek orodka w Radzionkowie.
Dziewczta te pochodz w wikszoci z rodzin patologicznych. Ich sytuacja rodzinna jest bardzo skomplikowana. Brak prawidowej opieki rodzicielskiej, niezaspokojone potrzeby, odrzucenie i zbyt wygórowane wymagania doprowadziy do problemów, które uwidoczniy si w niedostosowaniu badanej populacji.
Respondentki pochodz z rónych regionów Polski. Kada z nich wychowywaa si w innym rodowisku spoecznym, inny by styl wychowania i metody wychowawcze w ich rodzinach. Jednak wikszo z nich pochodzi z okolic lska (59,7%). W tym regionie mona rzec wychowanie ma specyficzny charakter. Kultywowane s tradycje i wartoci przekazywane z pokolenia na pokolenie. Tradycyjne wartoci, takie jak: szacunek, zrozumienie maj bardzo due znaczenie i ogromny wpyw na wyobraenia o rodzinie, jaka by powinna, czym powinna si charakteryzowa. Rzutuje to równie na postawy rodziców, na styl wychowania.
Istotny wpyw na wyobraenia o rodzinie ma to, w jakiej rodzinie wychowyway si respondentki.
Najkorzystniejszym rodowiskiem wychowawczym dla dziecka jest rodzina pena. Z analizy bada wynika, e w takiej rodzinie wychowywao si 41% badanych. Jeeli s to rodziny oparte na mioci i zrozumieniu, szacunku, wówczas atwiej jest wychowankom wyobrazi sobie jak powinna wyglda rodzina.
Z poród badanej populacji 4 z dziewczt wychowyway si w placówkach opiekuczo - wychowawczych. Osobom tym jest bardzo trudno wyobrazi sobie, jak ma wyglda rodzina. Brak poczucia bezpieczestwa, prawdziwego ciepa rodzinnego zaburzay ich wyobraenia. Co prawda miay one opiek wychowawcz, ale brak prawdziwej bezinteresownej mioci i akceptacji bd miay wpyw na ich przysze ycie rodzinne.
Analizujc na podstawie bada sytuacj materialn rodzin badanych respondentek, zauway mona, e w prawie poowie badanych rodzin sytuacja materialna jest bardzo cika. Dochody s tak niskie, e rodziny te yj na granicy ubóstwa. Jedynie w kilku przypadkach ma zapewniony byt.
Bardzo wan rzecz jest wychowanie. Aby byo ono prawidowe, musza by stworzone ku temu odpowiednie warunki. Naley wychowywa tak dzieci, aby stworzy im optymalne warunki do prawidowego rozwoju. Wikszo badanych respondentek bya trzymana „silna rk”. Wychowanie w ich rodzinach byo oparte na bezwzgldnym posuszestwie, a nagroda i kara byy rodkami wychowawczymi, stosowanymi konsekwentnie. Rodzice byli przewiadczeni prawie dominacji nad dzieckiem. Skrajny autokratyzm wpywa niekorzystnie na ksztatowanie si osobowoci dziecka. Liberalny styl wychowania by preferowany przez 13 respondentek, co prawda miay one du swobod, ale ich wychowanie byo niekonsekwentne, od przypadku do przypadku.
Relacje midzy rodzicami skadajce si na atmosfer rodzinna w badanej grupie s bardzo zrónicowane. Cz rodziców badanych respondentek odnosi si do siebie z szacunkiem i przyjani, inne odbieraj stosunek rodziców do siebie, jako obojtny. W przypadku 7 dziewczt stwierdzone zostao, e rodzice s do siebie wrogo nastawieni. Jednak dziewczta czuj bardzo mocn potrzeb przebywania z rodzicami, odczuwania ich bliskoci i ciepa.
Na podstawie przeprowadzonych bada mona stwierdzi, e zaobserwowane postawy rodziców do siebie mog mie niekorzystny wpyw na rozwój osobowoci respondentek.
Wyniki przeprowadzonych bada skaniaj do stwierdzenia, e w wikszoci rodzin badanych dziewczt widoczne s przejawy patologii. Alkohol jest czstym „gociem” w rodzinach dziewczt. Spoywany jest w nadmiernych ilociach zarówno przez ojców jak równie i kilka matek. Picie alkoholu, potrzeba kontroli doprowadza do stosowania kar cielesnych, które s czsto bardzo brutalne. Zdemoralizowanie i dezorganizacja rodziny przejawia si amaniem prawa. Rodzice (nie wszyscy) ami ogólne przyjete normy spoeczne, wkraczaj na drog przestpcz. Takie wzorce osobowe nie su wyobraeniom o rodzinie. Brak autorytetów i prawidowych rodków wychowawczych doprowadzaj do tego, e dzieci id w lady rodziców, a wiadczy o tym przebywanie w orodku wychowawczym.
Pomimo tego, e dziewczta w wikszoci wychowuj si w rodzinach zdezorganizowanych maj swoje wartoci i cele, do których d. Uwaaj bowiem, e bardzo istotn rzecz jest zdobycie wyksztacenia. Zaley im na szacunku innych ludzi oraz na szczliwym i udanym yciu rodzinnym. Pragn ciepa, mioci i zrozumienia. Chc swe ycie dzieli z wraliwym, dobrym partnerem, który bdzie darzy je szacunkiem. Z bada wynika, e czynnikami, które uniemoliwiaj osignicie szczcia rodzinnego w opinii badanych jest: brak porozumienia w rodzinie, alkoholizm oraz „zy” charakter którego z maonków.
Badania w ramach tego opracowania wykazay, e w realizacje swoich planów zwizanych z rodzina wychowanki mog liczy na rodziców, jednak jak wynika z analizy bada 18 dziewczt moe liczy tylko na siebie, nie otrzymaj pomocy od nikogo.
Wyniki bada skaniaj do stwierdzenia, e postawy rodzicielskie wpywaj w znacznym stopniu na ksztatowanie si wyobrae o rodzinie. Postawy prawidowe, przepenione mioci, zrozumieniem i ciepem sprzyjaj wyobraeniom o rodzinie, o tym, jaka ona ma by. W przypadku badanej grupy odbiór postaw jest zrónicowany. Najbardziej jasna dla respondentek bya percepcja postawy kochajcej i odrzucajcej. Te dwie postawy wpywaj najistotniej na ycie i rozwój badanych. „Gód” uczuciowy, brak poczucia bezpieczestwa, odrzucenie prowadz do frustracji, zachowa buntowniczych, które przyczyniaj si do deformacji wyobrae o przyszej rodzinie.
Zaprezentowane w tym rozdziale badania miay na celu odpowiedzie na wczeniej postawiony problem gówny przytoczonych bada wynika, e dziewczta chciayby y w rodzinach przepenionych mioci, w rodzinach opartych na partnerstwie, przyjani i szacunku, w rodzinie, w której nie ma przemocy, a dzieci traktowane s jak ywe, mylce i czujce istoty, które maja swoje prawa i obowizki.