Gatunki dziennikarskie
Gatunki dziennikarskie:
1. GD to zindywidualizowane podstawowe struktury
2. pełniące im tylko właściwe zadanie w procesach komunikowania masowego
3. struktury te składają się z elementów tworzywa, formy, treści…
4. Występują w sposób powtarzalny w publikacjach prasowych, radiowych i telewizyjnych, a także w przekazach internetowych
- niektórzy twierdza, że GD to systemy kodów polegające na tym, że autor wypowiedzi koduje ją by była odczytywana według. jego intencji
- GD to forma umowy dwustronnej, której złamanie może zakłócić proces porozumienia się. Autor umawia się z odbiorcą, że to co będzie treścią wypowiedzi jest prawdziwe i ten, który odbiera przekaz, wie, że jest to prawdziwe.
Gatunki dziennikarskie ze względu na tworzywo:
- gatunki językowe (teksty drukowane, wygłaszane, połączone z dźwiękiem)
- g. językowe obrazowe (teksty drukowane z ilustracjami np.: teksty, zdjęcia filmowe, przekaz wizyjny (prasa, TV, radio)
- g. obrazowe ( rysunki, wykresy, zdjęcia, filmy bez tekstu, przekazy typu „non comments”, prasa, TV, Internet.
Na GD składa się:
Forma - jest kluczowym elementem przy klasyfikowaniu GD.
Na formę składa się:
- styl językowy (możliwość odróżnienia wiadomości od tekstu felietonowego czy eseju)
- kompozycja i układ (wiadomość powinna mieć właściwą kompozycję np. lid. 1, 2, 3, rozwinięcie, pytanie w wywiadzie , nie elitarny układ eseju. Pytania muszą mieć jakąś kompozycję, cechą eseju jest, że kompozycji nie ma.
- Ukształtowanie graficzne (nagłówki wytłuszczone kursywą, inter line)
- Sposób ujęcia tematu ( konkretnie i rzeczowo w artykule publicystycznym ,żartobliwie i dygresyjnie w felietonie).
- Rola i udział podmiotu autorskiego (podmiot nie obecny w wiadomości, dwa podmioty w wywiadzie, narrator w gawędzie).
GD a inne formy wypowiedzi:
- g. literackie (poemat, powieść, nowela) często dochodzi do mieszania
- gatunki z zakresu nauk (artykuł naukowy, rozprawa naukowa, wykład)
- g. sztuk pięknych (formy muzyczne, malarskie, rzeźbiarskie)
- g. filmowe (western, kryminał, komedia)
- g. z zakresu sztuki estradowej (piosenka, kabaret, cyrk)
- g. z zakresu reklamy (neony, opakowania, spoty)
Czym różnią się gatunki dziennikarskie od gatunków literackich:
- teksty dziennikarskie odnoszą się do rzeczywistości sprowadzalnej, literatura to raczej świat fikcji.
- GD mają ścisły związek z mediami
- g. literackie występujące w mediach, nie pełnią funkcji powiadamiania i nie kształtują opinii publicznej.
Dobór i zakres stosowania GD wynika z:
- sytuacji w jakiej realizuje się komunikat
- adresata ( nie możemy stosować form wyrafinowanych jeśli kierujemy przekaz do zwykłego odbiorcy np.: FAKT
- funkcji i celu publikacji (jeśli chcemy poruszyć środowisko opiniotwórcze to będziemy używali form publicystycznych , reportażu opiniowego, artykułu dyskusyjnego, budowanego na ostrej tezie co ma na celu wywołanie publicznej dyskusji, jeśli chcemy kogoś ośmieszyć- felieton.
Synkretyczność gatunkowa:
Rzadko można spotkać czysty gatunek, jest on zawsze skażony synkretycznością. Tzw. „czyste”, klasyczne gatunki pojawiają się obecnie niezbyt często. Rozwój technologiczny mediów, szybkości i zasięg przekazu doprowadził do mieszania się cech i konwencji gatunkowych. Proces ten objął nie tylko gatunki stricte dziennikarskie, ale doprowadził do mieszania się cech wypowiedzi dziennikarskiej.
Co należy zrobić by właściwie nazwać i sklasyfikować gatunek:
Dominata gatunkowa, czyli zespół cech, które dominują lub przeważają w wypowiedzi, niekiedy trzeba zrobić to dwukrotnie czyli najpierw stwierdzić czy jest to gatunek dziennikarski a po odpowiedzi twierdzącej według tej samej metody dominaty zaliczyć go do odpowiedniej grupy (w pierwszej kolejności).
-------------------------------
Gatunki dziennikarskie GENEZA i EWOLUCJA:
GD pojawiają się wtedy, kiedy pojawiają się formy przekazu.
GD mają początek, kiedy ludzie zaczęli się komunikować ( słowo, obraz, obraz i tekst)
Czasy Rzymskie:
- ACTA POPULI ROMANI pierwszy publiczny, periodyczny środek przekazu (tabliczki ustawione z informacjami np.: wyniki igrzysk, zawodów, życia)
- piśmiennictwo epistolarne (początki publicystyki)
- początki retoryki -MARCUS FABIUS QUINTYLIANS autor formuły 5 pytań: KTO?, CO?, GDZIE?, KIEDY?, JAK? Żeby kogoś dobrze poinformować trzeba odpowiedzieć na te 5 pytań. Potem doszło pytanie: z jakim skutkiem?
Epizod Chiński:
VII w. kaligrafowane na papierze ryżowym zbiory przekazów rozporządzeń rozpowszechniane za czasów dynastii TANG. VII-IXw (TANG)
Europa między średniowieczem a odrodzeniem:
- początki informacji prasowej
- zbiory doniesień dla dworów, firm handlowych i banków
- pierwsze AVISSO i ZEITUNG
- druki ulotne operujące zrazu wiadomością, później relacją oraz ilustracją (XVw.)
- ESSAIS Michaela Montaigna wydane w 1580r to pierwszy gatunek literacki, który znalazł poczesne miejsce w publicystyce.
Periodyczna prasa informacyjna XVIII i jej cechy:
- wiadomości, wzmianki, relacje zamieszczono w sposób przypadkowy, wg. kolejności spływu (czasami numer otwierała nie istotna informacja)
- układ prasy statyczny, książkowy, jedno lub dwułamowy.
- brak światła (były akapity)
- pagina ciągła (kolejna strona)
- brak wyodrębnionych nagłówków
- wygórowana cena
Pierwszy dziennik 1702 - THE DAILY COURANT
Wiek XVIII to prasa społeczno kulturalna:
- krystalizują się takie odmiany jak: artykuł publicystyczny i esej.
- 1665r. W Jurnal des Sorantes zamieszczono recenzję 1 ksiązki
- 3 lata później w londyńskim Mercurius Politycus - 1 reklama
- Tomy prasy otwierają się na formy liter.-nauk.
Oświecenie (czas przełomu) :
- rozwój czytelnictwa
- prasa różnicuje się tematycznie i formalnie (opisy krajów egzotycznych, odkrycia naukowe, rozwój rolnictwa)
- pojawiają się pierwsze magazyny (reprodukcje rysunków i rycin)
- Krystalizują się wszystkie klasyczne formy wypowiedzi prasowej.
MONITOR -pierwsze polskie czasopismo moralizatorskie
(Franciszek Bohomolec- uważany za „ojca felietonistów”)
Wielka Rewolucja francuska i jej prasa:
- prasa jako instrument polityki (skuteczność)
- nakłady niektórych dzienników przekroczyły100 tys. Egzemplarzy
- po raz pierwszy tak wielką rolę w kształtowaniu nastrojów mas odegrała prasowa karykatura i rysunek satyryczny.
- w publicystyce królował komentarz mistrzów gatunku J. Reul Morat'a czy Kamila Desmoulins'a
80% francuzów była niepiśmienna, dlatego używano rysunków satyrycznych i karykatur (okazało się że można wpłynąć na nastroje społeczne karykaturą).
1794 Telegraf optyczny -ksiądz Cloud Chopp na 200 kilometrowej trasie, między Paryżem a Lille ustawia 20 stacji. Wiadomość biegnie 2 min. Atakowany przez wrogów, posądzony o plagiat, popełnia samobójstwo.
Rok 1800 -rok FELIETONU
- do Journal des Debates dołączono luźną kartkę zadrukowaną tekstami błahymi i żartobliwymi, którą nazwano FEUILLE
- z czasem kartka przekształciła się w stałą rubrykę felietonową
- jeszcze przez wiele lat publikowano tam teksty o innej niż felietonowa, stylistyce.
Przed rokiem 1800 pisano felietony, ale nie były one tak nazwane.
Daniel Defoe - jako pierwszy wprowadził na początku XVIIIw. - stylistykę.
Epoka napoleońska:
- stworzył klimat i potrzebę świadomego kształtowania poglądów i postaw społecznych, poprzez manipulację informacją i jednostronną publicystykę.
- doceniał rolę prasy w kształtowaniu pozytywnego wizerunku swojej osoby i państwa
- przypisuje się mu pierwszeństwo w posługiwaniu się terminem „ opinia publiczna”
Reformy Emila De GIRARDIN:
1831 prasa nowoczesna.
- prasa miała stać się tworem i podlegać grze rynkowej
- powinna pozyskiwać jak największą grupę prenumeratorów
- powinna być tania i atrakcyjna dla przeciętnego człowieka
- powinna stronić od polityki
Francja jest kolebką prasy nowoczesnej.
Egirazolin zaproponował układ cztero kolumnowy, duża winieta tytułowa, numer rozpoczynał
artykuł wstępny: strona 1 miała być stroną handlową. Druga kolumna informacyjna - giełdowa, ceny towarów. Kolumna 3 publicystyczna 0 1/3 kolumny;
pod pał (tzw. podgląd) oddzielający tekst od np.; rubryki felietonu kolumna 4 była poświęcona wyłącznie ogłoszeniom i reklamom.
Rok 1836 początek (rewolucji) rywalizacji o czytelnika:
- do walki stają dwa paryskie dzienniki
- pierwszy to LA PRESSE Emila de Girardin
- druga to Le Siecle Armanda Dutacga
Wydawcy zaczęli prześcigać się w dostarczaniu materiałów lepszych, poczytnych, pozyskiwanie gwiazd (literaci) noweli i powieści. Pisarz wykreowany przez prasę Aleksander Dumas (zatrudniał pisarzy którzy wypełniali jego pomysły, dlatego bo prasa najwięcej od niego wymagała).
Wyniki rywalizacji:
- nowy dynamiczny układ dziennika
- rozbudowane i krzykliwe nagłówki
- różnorodne elementy graficzne
- dominacja form informacyjnych
- powieść odcinkowa
- niska cena
- kolportaż bezpośredni
„prasa bulwarowa” wywodzi się z okresu kiedy młodzi chłopcy sprzedawali ją na paryskich bulwarach.
„LE PETIT JOURNAL” pierwsze masowe pismo informacyjne o nakładzie 300 tyś. egzemplarzy (Moise Miliard) kosztował 1 SU (najmniejsza moneta we Francji)
Agencje prasowe:
- Charles Houas i jego biuro handlu informacją (pierwsza europejska AP)
- berlińscy plenipotenci
- Bernard Wolf (BPA) obecnie
- ISRAEL BEER VEL JULIUSZ REUTER (AP REUTERA) OBECNIE
Rozwój dziennikarstwa agencyjnego:
DEPESZE
- Samuel Morse jego telegraf i alfabet zaprezentowany w 1840r.
- pierwsze depesze 1844 w „ Boltimowe Patriot”
- brytyjski „Times” (w tym roku) publikuje depesze o narodzinach syna królowej Wiktorii.
POCZATKI FOTOGRAFII PRASOWEJ:
- Zois Daoguerre 1839
- 1842 „ Illustrated London News” pierwsze zdjęcia
- fotoreportaże - z wojny krymskiej Roberta Fentona 1855 I wojny secesyjnej Matthew Brady (1861-1865)
- pierwsza fotografia autentyczna fotografia prasowa 1888r. (portret)
Schyłek XIXw :
- kończy się w prasie europejskiej proces formowania się wszystkich klasycznych gatunków informacyjnych i publicystycznych oraz ich odmian
- chronologicznie ostatnim był reportaż społeczny.
Nowe medium - film Bracia Lumiere 1885r.
Początki radia:
- 1914 pierwsza publiczna audycja (Belgia)
- chronologicznie ostatni był reportaż społeczny
- ramówka radiowa zawiera klasyczne gatunki prasowe (wiadomość, depesze, felieton, Gawęda, komentarz; formy zmodyfikowane- transmisja; muzyka, literatura, rozrywka, reklama)
Telewizja:
- prace badawcze lata XX
- w 1929r. pierwsza stacja nadawcza w USA
- w 1935r. pierwsza elektroniczna stacja nadawcza w USA
Rewolucja internetowa:
- charakter globalny
- dodatkowy kanał dla mediów
- internetowe wersje gazet, chat, programy radiowe i telewizyjne
- portale pełniące funkcje czasopism i gazet
Gatunki informacyjne: „ Dziennikarze są historykami chwili” Albert Camus
INFORMACJA:
- o informacji mówi się jako o drugim obok publicystyki podstawowym rodzaju wypowiedzi dziennikarskiej, które są zbiorem publikacji o właściwym ich celach stylu kompozycji, źródła i miejsca publikacji.
- informacją potocznie nazywamy różne jej odmiany: wiadomość, notatkę, wzmiankę
Informacja może istnieć bez publicystyki zaś publicystyka nie może istnieć bez informacji.
Publicystyka to zwykle łączenie informacji wiązania przyczyn ze skutkami, analizowanie ciągów zdarzeniowych i refleksja intelektualna.
Informacja powiadamia o faktach, publicystyka o sądach.
Informacja poszerza zakres uczestnictwa w dziejących się wydarzeniach, pub. pogłębia przeżywanie tych zjawisk.
Informacja to przekazywanie odbiorcy za pośrednictwem mediów aktualnych treści poznawczych.
Publicystyka natomiast to aktualne tendencje (subiektywne) interpretowanie wszelkich zagadnień społecznych.
Cechy informacji:
- aktualność -actus czyń, działanie, jak najszybszy przekaz po fakcie
- wierność - odzwierciedlenie opisywanej lub pokazywanej rzeczywistości
- zrozumiałość -wiele przekazów o charakterze informacyjnym odbiorcy rozumieją. W miarę możliwości należy unikać wyrazów obcojęzycznych i nazw fachowych.
- zwięzłość -to w pewnym uproszczeniu dobranie takich środków językowych, by za pomocą niezbyt wielu słów precyzyjnie opisać istotę wydarzenia.
- ścisłość i jednoznaczność -komunikat powinien dotyczyć faktów przedstawionych w sposób konkretny. Należy unikać ujęć dygresyjnych i wątków pobocznych.
- obrazowość - należy używać wyrazów i sformułowań dających odbiorcy możliwość wyobrażenia sobie opisywanej sytuacji. Informacja nie powinna zawierać więc eufemizmów i peryfraz.
3 zasady konstrukcji informacji:
- danie odpowiedzi na pytania: KTO, CO, GDZIE, KIEDY, JAK, DLACZEGO, Z JAKIM SKUTKIEM?
- odwrócona piramida to co jest kluczowe i kolejne informacje i uzupełnianie inf.
- separowanie faktów od komentarza.
Podstawowa forma to:
- wiadomość- wypowiedź publikowana na stronach informacyjnych.
- Wzmianka -jest rodzajem wiadomości z własnym nagłówkiem, ale to forma drobna występująca gdzieś w końcu kolumny informacyjnej bez zdjęcia.
- Notka lub notatka -jej cechą jest to że lokuje się w kolumnie. Notatki to często zestawienie depesz agencyjnych.
- zajawka - kiedyś były to krótkie zdania np.: tytuły tekstów z podaniem stron, obecnie jest tendencja do rozbudowania zajawek. Ale ich wyróżnieniem jest podanie numeru strony.
- komunikat - tym różni się od innych form informacyjnych, że operuje się językiem statycznym, urzędowym, oficjalnym; jest nadawca komunik.
- biogram - zwykle daje się gdy osoba zainteresowana przedstawia czego dokonała i zawiera główne informacje o takiej osobie + zdjęcie portretowe.
- sprostowanie -jest on oparty na przepisach prawa prasowego.
- Wyjaśnianie to forma półsprostowania.
Wywiad terminologia i geneza:
wywiad to:
- nazwa gatunku multimedialnego o charakterze informacyjnym lub publicystycznym,
- metoda zbierania informacji
Pierwszy wywiad przeprowadzony był przez Jamesa Gordona Benetta w 1835r. na łamach New York Herald, jego rozmówcą był poczmistrz Bufallo.
Na przełomie XIX i XXw. Wywiad stał się rodzajem gry salonowej za sprawą Marcela Prousta, nie miał większego znaczenia w prasie politycznej.
Wywiad - rozmowa przeprowadzona przez dziennikarza lub dziennikarzy z osobą która się czymś wyróżnia, jest autorytetem w jakiejś dziedzinie.
Wywiadem nie jest sonda uliczna ani dyskusja (odniesienie do jednego wyrażenia zarysowanego problemu). Treścią wywiadu z jedną osobą jest wiele tematów.
Dyskusja cechuje się jednym wiodącym tematem.
Wywiad -cechy gatunkowe:
- musi być przeprowadzony z osobą czymś się wyróżniającą , będącą autorytetem w jakiejś dziedzinie
- treścią wywiadu powinny być rzeczy ciekawe, nowe i aktualne
- omawiane problemy są sprawdzalne, a tym samym właściwe
- odpowiedzi powinny mieć piętno.
Odmiany (ze względu na sposób przekazu):
- bezpośredni przed audytorium
- prasowy
- radiowy i telewizyjny (improwizowane, spontaniczne, robione na żywo, nagrywane i poddawane obróbce)
- wywiad wmontowany w inną wypowiedź dziennikarską (artykuł, esej) ze względu na konstrukcję i osobę respondenta
- wywiad montaż (sklejanie części wywiadu)
- wywiad z samym sobą (publicystyczny)
- wywiad bez wyodrębnionych pytań
- wywiad rzeka (publicystyczny, np.; J. Rolicki „Przerwana Dekada”)
Stylistyka i treść pytań:
Wszystkie te elementy zależą w pierwszej kolejności od adresata. Autor wywiadu musi brać pod uwagę takie elementy jak np.: płeć ( inna stylistyka jest w pismach kobiecych);
Wiek, wykształcenie (wywiady w prasie opinii bardziej wszechstronne); zawód ,wyznanie, (prasa i programy religijne publikują wywiady które zawsze w jakimś stopniu nawiązują do sfery sacrum; zainteresowanie- media które zajmują się programami hobby, internetowe strony tematyczne kierują swój przekaz do konkretnych grup; narodowość lub przynależność etniczna, orientacja seksualna.
Pytania w wywiadzie poza sytuacjami spontanicznymi, kiedy nie da się przewidzieć pytań, cel wywiadu i jego układ powinny być przedmiotem wcześniejszych przemyśleń. Można wybrać wariant chronologiczny jeśli chce przedstawić sylwetkę swego rozmówcy albo problemowy jeśli zależy mu na poznaniu poglądów respondenta.
Możliwy jest układ mieszany chronologiczno-problemowy.
Pytania w wywiadzie:
- ważna jest dbałość o spójność pytań, unikanie dygresji, powtarzania się
- w dłuższych formach wielowątkowych dla całości wypowiedzi istotne są tzw. pytania zwrotne które pozwalają na podsumowanie rozpatrywanej kwestii i płynne przejście do kolejnego pytania.
Przeciwieństwem pytań zwrotnych są pytania zaskakujące oderwane od toku dyskusji, oczywiście jeśli nie będzie się ich stosować w nadmiarze, wszystko zależy od respondenta
od jego temperamentu , refleksu .Zbędne są pytania na które odpowiedz wydaję się oczywista co zdarza się w krótkich wywiadach sportowych.
Zdarza się że powtarzanie pytań jest formą wymuszenia na respondencie wypowiedzi.
Interakcje w wywiadzie:
- dziennikarz -pośrednik występuje między respondentem a odbiorcą, zadaje pytanie rejestruje odpowiedz (krótkie wywiady o charakterze informacyjnym)
- Pośrednik -pomocnik, dziennikarz nie tylko pośredniczy, ale stara się żeby respondent wypadł lepiej niż mógłby wypaść, występuje najczęściej kiedy dziennikarz lubi człowieka i chce by tak się stało. Czasem respondent sobie nie radzi dlatego trzeba mu trochę pomóc.
Inicjatywę trzyma dziennikarz, on jest panem sytuacji.
- autorytet- uczeń, dziennikarz przyjmuje postawę nie znającego tematu, jest w defensywie, stwarza wrażenie zafascynowanego osobowością respondenta i jego pytaniami, może to być sytuacja kiedy dziennikarz jest niedoświadczony, może być tak że dziennikarz specjalnie się tak zachowuje, nazywa się to „wywiadem na kolanach” (Piłsudski)
Pytania są krótkie i rzadkie, dominują długie wypowiedzi.
- partner -ekspert dziennikarz staje się równorzędnym partnerem, a nawet stroną dominującą, może to wynikać z zawodowej perfekcji, jest przygotowany znakomicie, może to być wykazanie przy tym niewiedzy i braku kompetencji odpowiadającego. Dochodzi do naruszenia równowagi w dyskusji na korzyść dziennikarza.
- partner reprezentant opinii publicznej, dziennikarz wzmacnia swoją pozycję występując jako reprezentant opinii publicznej. Respondenta stawia pod ścianą. Wtrąca zwroty „Opinia publiczna jest zaniepokojona” lub „Nasz społeczność chciałaby wiedzieć”.
Patologia w wywiadzie:
- ustawienie rozmówcy pod z góry zamierzoną tezę. Respondent przedstawiony jako osoba o negatywnych cechach charakteru.
- ton mentorski -syndrom misyjności mediów, pouczenie respondenta, traktowanie go z góry
- klimat przesłuchania prokuratorskiego -natrętnie powtarzanie pytań „łapanie za słówka”
Funkcja nagłówków:
- nagłówki były elementami dzielącymi materiał, elementy dynamiki
- zaczęły dookreślać tekst, zawartość treściowa tekstu
- nagłówek zaczął spełniać funkcję typową dla wiadomości, stawał się formą informacyjną
Obecnie nagłówki porządkują materiał ale przede wszystkim dynamizują materiał, są elementem przyciągającym.
Każdy nagłówek składa się z nadtytułu, tytułu głównego i tytułu.
- nadtytuł -wprowadzenie do tytułu gł. w ogólną część tekstu, uzupełnia metaforyczność.
- tytuł gł. -występuje zawsze, powinien być atrakcyjny, magnetyczny, dobry tytuł gwarantuje uwagę.
- podtytuł -występuje sporadycznie, może mieć charakter lidu.
Nagłówki dzielimy na:
- nagłówki jednoczłonowe - tytuł gł.
- nagłówki wieloczłonowe - przynajmniej jeden element poza tytułem głównym
Ze względu na kształt grafiki :
- jednołamowe
- wielołamowe
Nagłówek grzbietowy występuje dość rzadko:
ff
sd
Nagłówek afiszowy -włomywany w tekst
Zwarty rozbity (rozbita struktura)
Nagłówek rozcięty:
przechodzi przez 2 kolumny
Typy układów:
- statyczny
- dynamiczny
Na układ składa się wszystko : nagłówek, lid.
Obecnie są gazety dynamiczne jeszcze100 lat temu były statyczne. Układ w gazecie to
to samo co np.: ramówka telewizyjna, układ strony internetowej.
Z gazet codziennych najbliżej układu statycznego jest :Nasz Dziennik”
Techniki manipulacji w mediach:
Manipulacja -to zespół technik pozwalający na kształtowanie poglądów i postaw ułatwiających nadawcom - manipulowanie, osiągnięcie celów ukrytych przed odbiorcami.
Co sprzyja skutecznej manipulacji:
- manipulator wykorzystuje emocje odbiorcy
- często manipulatorzy bazują na wzbudzaniu w przekazach poczucia lęku.
- niektóre komunikaty wywołują poczucie winy ze względu na przyjęte przez odbiorców postawy lub zachowania.
Manipulację ułatwiają: stereotypy, uwarunkowania kulturowe, wzory zachowań, dziedzictwo historyczne, symbolika narodowa i religijna, bierność odbiorcy przy znacznej aktywności narodowej.
Manipulacją nie jest:
- to co powstaje w wyniku nie świadomych, niezamierzonych błędów warsztatowych, czy czynników obiektywnych np.; natury technicznej
- kreowanie fikcji, całkowite zmyślenie
Techniki manipulacji :
1. Selekcja faktów czyli fragmentacja:
wybieranie faktów odpowiadających nadawcy (włącznie)w związku z założoną tezą zgodną z naszymi intencjami, nasza własna wizja naszego wydarzenia , faktu czy zespołu faktów. Odmianą tej techniki jest pomijanie tekstu lub jego dorabianie. Technika dość prymitywna.
2. Pozorny obiektywizm:
Zakłada, że czytelnik nie jest dociekliwy, raczej przegląda nagłówki, pierwsze rozwinięcia, tekst jest pozornie właściwy. Autor z góry zakłada i liczy na to, że tylko część dotrze do odbiorcy. Odmianą jest celowy dobór miejsca i sposobu reprezentacji materiału na kolumnach i serwisach.
3. Kreacja faktu -fakt medialny:
Autor na podstawie subiektywnego i wybiórczego zestawienia informacji i okoliczności tworzy nowy fakt lub ich sekwencje.
4. Zabiegi o charakterze leksykalnym:
Autorzy którzy chcą wpłynąć na odpowiedni odbiór tekstu dobierają wyrazy lub zwroty o silnej konotacji pozytywnej lub negatywnej. Najczęściej wykorzystuje się przymiotniki i demokratyczny, suwerenny, postępowy solidarnościowy, liberalny, albo postkomunistyczny, reakcyjny, zaściankowy, fundamentalistyczny.
5. Naddatek informacyjny:
Jest wtrąceniem nie mającym bezpośredniego związku z opisywaną sytuacją, ale na tyle silnie nacechowanym, że może poprzez wywołanie skojarzenia odpowiednio „nastawić” odbiorcę. Jeżeli pisze o kimś kto awansował to wtrąca się np.: „były wieloletni funkcjonariusz PZPR” lub „ internowany w czasie stanu wojennego”
6. Wywoływanie szumu informacyjnego:
Działa na emocje. „Robić komuś wodę z mózgu”. W jednym tekście celowo chaotycznie zderzamy fakty o różnym charakterze, hierarchii ważności, przeważnie wybierasz te, których oczekuje. Nie rozumiejąc znaczenia komunikatu odbiorca może go źle zinterpretować, może mieć to wpływ na właściwe rozszyfrowanie kolejnych przekazów.
7. GATE-KEEPING czyli sposób i miejsce prezentacji materiału:
Tekst w gazecie, wiadomość w serwisie, może znaleźć się na czołówce albo wewnątrz numeru na 5 lub 6 kolumnie w formie wzmianki.
Decyzja prowadzącego wydanie g-k może mieć motywy: społeczno, ideowo- polityczne, komercyjne lub techniczno warsztatowe i zwykle nie ma nic wspólnego z zasadą wartości informacji (news value)
8. Blokowanie lub neutralizowanie:
Negatywne lub pozytywne emocje można wzmocnić zestawiając obok siebie na kolumnie (lub kolejno w serwisie)kilku doniesień dotyczących tego samego tematu. Obecność obok lub kolejno w serwisie) biegunowo różnych w ocenie materiałów może sprzyjać ich neutralizacji.
9. Manipulowanie sondażami:
Najczęściej polega na przygotowaniu takich pytań (często przez redakcję) na które odpowiedzi udowadniają złożoną przez nadawcę tezę. Wieloznaczność pytań wprowadza odbiorcę w błąd i pozwala na dowolną interpretacje odpowiedzi.
10. Manipulowanie kadrem i ujęciem:
Odpowiednio dobrane i z kodowane zdjęcie może wywołać skrajną niechęć lub fascynację wobec osób fotografowanych. Ujęcie kadrowe robione „żabim okiem” lub z góry mogą fałszować rzeczywistość podobnie jak tendencyjne dobrane plany wskazujące
np.: niedoskonałości postawy i urody.
Rola elementów graficznych w prasie:
- elementy graficzne to : mapy, wykresy, tabele, zestawienia
- mogą stanowić informację samą w sobie
- dopełniać informacją tekstową lub filmową
- w publicystyce wzmacniają funkcję perswazyjną i sprzyjają lepszej percepcji
- dynamizują układ gazety
Funkcje fotografii prasowej:
- spełnia rolę informacyjną
- wzbogaca i dynamizuje układ
- wpływa na walory estetyczne gazety
- funkcja handlowa
- zwiększa perswazyjność publicystyki
Typologia wg. źródła:
- fotografia własna
- fotografia agencyjna
- materiał wiązany :tekst i fotografia stanowiąca integralną całość, będącą autorstwa tej samej osoby.
- fotografia prywatna -świadka zdarzenia
Typologia wg. tematyki lub okoliczności w jakiej zdjęcie zostało zrobione:
- fotografia o aktualności jednorazowej.
Fotografie które następnego dnia są nieaktualne, portrety reporterskie, zdjęcia o treści dramatycznej, aktualności polityczne.
- Zdjęcia rodzajowe -kryterium tematyki, krajobraz, moda, scenka rodzajowa.
- zdjęcia o charakterze reportażowym- są przekazem z całości.
- zdjęcia sportowe -osobna kategoria
Typologia wg. miejsca i sposobu publikacji:
- fotografia samotna -to jest taka która nie koresponduje, nie jest związana z materiałem obok, żyje samotnie, ma bardzo często rozbudowany podpis, który czasem jest czymś w rodzaju wiadomości, rozbudowany nawet do kilkunastu linijek
- fotografia z tekstem
- Fotoreportaż
- Fotomontaż - złożony z fragmentów 1,2,3 zdjęć
- montaż fotograficzny albo faktomontaż- zestawienie zdjęć nie powiązanych więzią tematyczną ale ilustrującą wydarzenia w jakimś czasie.
- fotografia okładkowa
Fotografia a podpis (czy zdjęcie prasowe potrzebuje podpisu?): każde
- podpis powinien tworzyć ze zdjęciem pewną całość
- podpis nie powinien powtarzać tego co widać
- identyfikacja postaci, przedmiotu oraz czas i miejsce czyli kto, co, gdzie, kedy?
Gatunki publicystyczne (publicystyka jej istota i geneza):
- publicystyka wykorzystuje naturalne skłonności ludzi do formułowania sądów i potrzebę konfrontowania sądów i potrzebę konfrontowania ich z innymi opiniamii
- źródła w literaturze, w komedii
Publicystyka to: aktualne, publiczne, tendencyjne interpretowanie wszelkich zagadnień społecznych.
Cechy publicystyki:
- przystępność (odbiór tekstu)
- aktualność (szybkie reagowanie)
- systematyka wewnętrzna
- różnorodność stylistyczna
- tendencyjność ( nie ma dobrej publ. bez wyraźnej tendencji)
- obrazowość
- impresyjność
- dociekliwość (czyli maksymalne pogłębienie tematu)
- ścisłość - fakty będące przedmiotem publicystycznego wywodu muszą być przedstawione dokładnie i rzeczowo.
Kryteria klasyfikacyjne gatunków publicystycznych:
- forma - zasady kompozycji, forma, miejsce publikacji, nagłówek, śródtytuły
Np.: odmiany art. Publicystycznego, felieton, esej, Gawenda
- sposób ujęcia tematu - czyli co autor miał na myśli, artykuł polemiczny, komentarz, felieton.
- temat
Odmiany artykułu publicystycznego:
Najstarszą odmianą publicystyczną był artykuł wstępny, publikacja otwierająca nr w dzienniku lub czasopiśmie, drukowana w lewym górnym rogu. Od strony formy czy sposobu ujęcia tematu artykułu wstępnego jest jakimś stanowiskiem zajmowanym przez publicystę gazety czy redaktora naczelnego problem przedstawiany jest jako ogólny, może być podpisany nazwiskiem publicysty bądź pseudonimem, może być również nie podpisany, albo sygnowany skrótem PAP. Artykuł wstępny można pomylić z komentarzem. Komentarz charakteryzuje się pojęciem analitycznym. Może być tak że w miejsce artykułu wstępnego może być komentarz. Przed ostateczną decyzją rozstrzygnięcie czy to komentarz czy art.. wstępny.
Komentarz - Wypowiedź publicystyczna o najwyższym stopniu aktualności i silnym stanowisku autora. Gatunek w którym dominuje funkcja perswazyjna, autor przekazuje odbiorcom pewną interpretację faktów, próbuje ich ukierunkować. Odbiorca musi wiedzieć, czyje stanowisko jest w nim reprezentowane i jakie ono jest. Ważną rolę w prasie odgrywa komentarz redakcyjny (editorial), publikowany w ważnym miejscu pisma. Redakcja określa w nim własną linię polityczną lub wyraża stanowisko w jakiejś kwestii.
Art. redakcyjny - forma incydentalna zazwyczaj wypowiedz zespołu w jakieś ważnej kwestii. Nie można wziąć za art. Redakcyjny informacji o podniesieniu ceny, życzenia też nie należy traktować jako publ.
Art. dyskusyjny - cechą jest to, że zaczyna od szokującej, bulwersującej tezy. To jest pierwsza część potem idzie oryginalna i kontrowersyjna warstwa argumentacji. Powinien kończyć się szokującą płętą niekiedy zachętą do zabierania głosu w tej sprawie.
W PRL art. dyskusyjny był zalążkiem do rozpoczęcia dyskusji.
Art. polemiczny - ma swoją oryginalną strukturę. Powinien mieć wyodrębnione części.
W 1 przywołuje się główne tezy zawarte w tekście do którego się odnosimy, potem faza destrukcji, w której staramy się udowodnić że art. jest błędny, zła interpretacja faktów, oparty na nie właściwych źródłach. Kiedy zniszczymy konstrukcje tekstu przeciwnika (ośmieszając) na zgliszczach budujemy własną wersję.
FELIETON- to krótki utwór napisany w sposób żartobliwy, utrzymany w osobistym tonie. Napisany w sposób lekki i efektowny. Tekst felietonowy nie może być poważny musi być pisany z dystansem, ma on być wyczuwalny.
Cechy felietonu:
- nie istnieje bez przyczyny, jest zawsze repliką nigdy głosem pierwszym
- nieograniczona swoboda w doborze tematu i elementów formy
- wielowątkowość, dygresyjność
- synkretyczność -felieton dzięki swobodzie formalnej bardzo często wykorzystuje cechy innych gatunków np.; recenzji np.; felieton, Gawenda, esej itp.
- skrajny subiektywizm
- skłonność do parodii - parodiowanie czyjś zachowań, wypowiedzi, publikacji.
- programowa nieoficjalność
- perswazyjność, sugestia, demagogia.
- zażyłość z odbiorcą- właśnie te bezpośrednie zwroty do czytelnika.
Felietonistykę inteligencką wprowadził A. Słomiński
ESEJ - geneza
esej się bierze ze szkoły sceptyków, my powinniśmy pamiętać że twórcą był Michael Montaigne. Wydał w 1580r Essais czyli Próby. (komentarze pamiętnika myśli)
(Pisał glosy -komentarze na marginesie czytanych lektur)
Esej- nieduży utwór pisany prozą, zazwyczaj na tematy ogólne, charakteryzujący się swobodą ujęcia i dążenia do osiągnięcia wartości literackich. Autor przekazuje w dowolnym celu i za pomocą wybranych środków stylistycznych i kompozycyjnych swoje osobiste doświadczenia, wiedze, refleksje, wrażenia, lub ujęcia związane z tematem. Przyjęta konwencja wymaga od czytelnika, aby traktował esej jako akty życiowe autora, a nie jako fikcję. Objętość eseju nie przekracza zazwyczaj kilku stron, ale istnieją tego typu formy o objętości książki.
GAWĘDA:
Utwór epicki, prozatorski lub wierszowany” będący opowiadaniem świadka lub uczestnika wydarzeń. (przeszła z literatury do prasy)
Po raz pierwszy została wykorzystana „gawęda” w prasie przez H. Rzewuskiego zainspirowanego „Panem Tadeuszem” w latach 1839-1841 na łamach „Tygodnika Petersburskiego”
Cechy gawędy:
- obecność narratora - może być to sam autor, lub wymyślona przez niego postać.
- Narrator musi być sympatyczny, rubaszny, gadatliwy, poczciwy, rezolutny, człowiek któremu możemy zaufać „swój chłop”
- Jest to osoba znająca z autopsji lub z bezpośredniego przekazu opowiadane przez siebie wydarzenie.
Struktura gawędy - daleko idąca swoboda, narracja prowadzona jest z osobistego punktu widzenia, w narracji brak chronologii, są dygresje, anegdoty, wiersze, sentencje, dowcipy, piosenki. Ideałem jest stworzenie wrażenia spontaniczności.
Funkcje -została wykorzystana jako instrument dydaktyki, miała uczyć właściwych wzorców zachowań.Zaczęła się pojawiać w prasie czytelników niewykształconych (mieszkańcy wsi, dzieci, pracownicy) W prasie dla wsi był wykreowany poczciwy sołtys itp.
Publicystyka wizualna to przekaz będący indywidualną próbą dotarcia z propozycją takiej a nie innej syntetycznej interpretacji problemu czy zjawisk.
PW ze względu na ekspresję, humor a niekiedy pewną przewrotność poprzez sfere emocjonalną wpływa na postawy i zachowania.
- Chronologicznie pierwszą formą publicystyki wizualną była karykatura polityczna pojawiająca się w prasie oświeceniowej. Drugim elementem jest fotomontaż, bardzo oddziaływujący na emocje, ale nie posługuje się jak karykatura.
- Przekaz typu „non coment” to krótka wypowiedź złożona z ujęć kamerowych wizualny, komentarz do wydarzenia. Dramaturgię buduje nie tylko przekaz ale również dźwięk. Fotoreportaż bez tekstu.
REPORTAŻ - geneza
Genezę reportażu barwnie przedstawił M. Wańkowicz w „karafce la fonteine'a” pisząc „reportaż jest tak stary jak mowa ludzka”. Miał częściowo rację. Pierwszy reportaż to wojenny i podróżniczy nie koniecznie u Homera ale np.: w piśmiennictwie rzymskim, relacjach osobistych podróżników, w „opisaniu świata” Marco Polo czy relacjach i opisach (drukowanych) publikowanych w pismach ulotnych XVIII wiecznych francuskich Voyages.
Reportaż społeczny o bardziej publicystycznym zacięciu, chociaż genezy należy doszukiwać się w literaturze realistycznej, naturalistycznej (Prus, Sienkiewicz, Orzeszkowa, Hugo , Balzak)
Reportaż według::
- Krzysztofa Kąkolewskiego -to opowiadanie o prawdziwych faktach
- J. Moziorskiego -to sprawozdanie za pośrednictwem obserwatora o prawdziwych wydarzeniach ,sytuacjach i ludziach
- Z Mitzar - forma ta służy do opisywania zdarzeń i faktów (bezpośrednia obserwacja)
- J. Krzyżanowskiego -reportaż powiadamia o zjawiskach realnych, które mogłyby bezpośrednio poznane i udokumentowane.
Reportaż :
którego podstawową funkcją jest sprawozdanie z rzeczywistych wydarzeń za pośrednictwem obserwatora, którym jest zazwyczaj reportażysta. Ważną cechą reportażu jest autentyzm i osobisty stosunek autora do bohatera. Gatunek ten zawiera dokładny opis środowiska i charakterystykę postaci. Autor wprowadza wiele zabiegów, takich jak: wypowiedzi świadków, dane liczbowe, dokumentacja, które mają utwierdzić odbiorcę w przekonaniu o autentyczności opisywanego zdarzenia.
Podział ( reportażu) w obrębie tego gatunku obejmuje:
- relacje - struktura jest ściśle określona przez wydarzenia
- szkice reportażowe - posiadają luźną kompozycję, a element akcji jest słabo zaznaczony
- reportaż fabularny - utwory odznaczające się zhierarchizowanym ciągiem wydarzeń
- formy pośrednie - reportaż, który łączy w sobie różne gatunki dziennikarskie i literackie.
Cechy reportażu wg. Mariana Brandysa:
- musi mówić o konkretnym wydarzeniu
- powinno być zbadane bezpośrednio w terenie
- odkrywczy
- itp.
Klasyk reportaż EGON ERWIN KISCH -tematem są prawdziwe wydarzenia, jeśli opis jest zmyślony to nie jest to relacja „ …reporter, który kłamie jest skończony…” Dochodził do prawdy ryzykując życiem i reputacją. Uważał również, że prawdziwy reportażysta nie ma żadnej tendencji. Powinien być bezstronnym świadkiem. Ma być okiem, uchem, mózgiem; dzięki talentowi mógł przekazać odbiorcy to co widział. Prawda jest najszlachetniejszym surowcem sztuki, precyzja najlepszym ujęciem.
Kanon prawdy i reportera, który pokazuje rzeczywistość zakwestionował Wańkowicz.
Wańkowicz mówił, że autor musi być zaangażowany w to co widzi i opisuje, że powinien uchwycić zapach, melodie tego co opisuje. Emocje prowadzące do subiektywizmu.
Wańkowicz tłumaczył teorię względami warsztatowymi (można stosować zabiegi przedstawienia rzeczywistości w sposób syntetyczny) np.: tworzywo
Wańkowicz rozróżniał dwie prawdy:
- dokumentalna
- esencjonalna
Widział dwa typy reportażu te dokumentalne i reportaże freski zawierające pewną esencję.
W swoich tekstach robił tak zwane sklejki, kondensował fakty. Te teksty są nie prawdą dokumentalną ale esencjonalną. Tworzywo to esencja dziejów losów, jest to coś jak szkic społeczny. Twierdził że nie jest istotne to jak ktoś się nazywa czy jak wygląda. Chodzi o to żeby ogólny obraz był możliwie jak naj prawdziwiej „zarysowany”.
Reportaż może zawierać fikcje jeśli nie prowadzi do sfałszowania ogólnego obrazu, przedstawiany problem będzie prawdziwy.
Temat reportażu - ujęcie wstępne
- reportażysta nie ma żadnych ograniczeń (poza moralnymi i obyczajowymi).
Najlepiej sprzedają się reportaże Georga foxa Motta.
Ujęcia wstępne w reportażu:
- pełnią tę samą funkcję co ekspozycja, lid w artykule publicystycznym (anegdota, zaskakujące stwierdzenia, wstęp pytanie, wstęp cytat, podsumowanie, wstęp opisowy zwracający się do odbiorcy, posługujący się analogią, wstęp wiadomość, wstęp edukacyjny, wstęp konkretny i kombinowany.
Typologia wg: akcji, rodzaju i stopnia, rozwinięcia i roli reportera
- relacje i szkice
1. relacje
- proste -formy z pogranicza informacyjnego, sprawozdania z udziałem podmiotu autorskiego i reportażu. Cechą tych wypowiedzi jest zwięzłość, obecność jednego ciągu zdarzeniowego, brak związków typu dyskusyjnego.
- rozbudowane -nie ma wątpliwości jaki charakter mają teksty, narracja jest bardzie bogata, ujęcia przedstawiające, komentujące, akcja na jednym planie z udziałem autora np.: patrol policyjny z udziałem dziennikarza.
- reportaż podróżniczy i wojenny- obszerny ma charakter relacyjny, narracja jednopłaszczyznowa, elementy akcji, udział autora podkreślany i widoczny, ujęcia informacyjne, komentujące, dygresyjne.
2. Szkice - są formami dużymi, gdzie nie ma metody narracji jednopłaszczyznowej.
- szkice środowiskowe - podejmowanie się charakterystyki danego, jakiegoś środowiska, nie występuje zwarty ciąg zdarzeniowy, ale dominuje opis i charakterystyka. Element akcji np.: dialogi, są z reguły słabo zaznaczone i rozproszone po całym tekście.
- szkice problemowe -wszystko podporządkowane jest zarysowaniu problemu (wyjaśnieniu)
Elementy opisu i charakterystyki nie są najważniejsze, często to rodzaj pretekstu czy punktu wyjścia. Szkic może mieć elementy typowe dla szkicu środowiskowego. Odmianą tego szkicu bywa reportaż interwencyjny. Konkretna drastyczna sytuacja stanowi pretekst do postawienia problemu szerzej.
- szkic portretowy - wydaje się bardziej zwarty ,bowiem autor konstruuje go wokół jednej lub kilku osób. Jest to forma bardziej dynamiczna. Cała konstrukcja podporządkowana jest tej osobie. Narracja może mieć charakter chronologiczny, może być dwuplanowa, może być jednopłaszczyznowa (jeden dzień z życia). Autor może być aktywny, bądź w cieniu.
- szkic fabularny -ciąg zdarzeniowy układa się w fabułę. Ten typ narracji jest bliski anglosaskiej story, przy czym w tej ostatniej autor jest nieobecny. Reporter może być jednym z uczestników. Ten typ nie zawiera żadnych prób analizy komentarza, jeżyk zbliżony do literackiego - często w tym przypadku mówi się o reportaż literackim.
Czy jest sens wprowadzać termin reportaż literacki:
Zdania są podzielone. Przeciwnicy podkreślają, że tym samym dzieli się na gorszy ten gazetowy i lepszy -aspirujący do miana literatury.
Reportaż wcieleniowy a reportaż uczestniczący:
R. wcieleniowy jest zawsze r. uczestniczącym, ale nie każdy uczestniczący jest wcieleniowym.
- reportaż wcieleniowy - autor wchodzi w jakieś środowisko, nie przyznając się, że jest dziennikarzem, jest to najlepszy sposób zbliżenia się do prawdy są to teksty mistrzowskie.
- reportaż uczestniczący - wtedy kiedy autor jest świadkiem, uczestnikiem i nie ukrywa swojej roli.
Jest reportaż dokumentalny i historyczny:
Pisany w oparciu o dokumenty archiwalne, relacje (nie jest ani uczestniczącym ani wcieleniowym).
Okres PRL był najlepszym dla polskiego reportażu.
RECENZJA :
Jest to gatunek będący sprawozdawczym omawianiem, krytyczną analizą lub oceną książek, spektakli, wystaw, koncertów i innych aktualnych, zjawisk artystycznych.
Odmianą recenzji jest przegląd czyli wypowiedź analizująca i oceniająca zespół dzieł artystycznych o podobnych cechach treściowych lub formalnych.
Dominanta gatunkowa: obecność słów i zwrotów i elementów oceniających wartościujących i ekspresyjnych
Synkretyczność recenzji:
Znajdujemy w niej elementy stylizacji felietonowej, reportażowej, eseistycznej. Możemy mieć problem z trafną klasyfikacją tekstu a nawet znalezieniem dominanty. Często wszechstronna i pogłębiana recenzja, przyjmuje kształt szkicu krytycznego lub staje się rozprawą naukową.
Geneza:
Pierwsze wypowiedzi XVIw. Cała recenzja XVI i XVIIw. brała się z potrzeby promowania książek i przedstawień teatralnych.
Przełom - pierwszym recenzentem z prawdziwego zdarzenia był Maurycy Machnicki. Patrzył na dzieło jako na całość.
Metafora CHarlesa Saint-Beura „krytyk to człowiek, którego zegarek idzie pięć minut szybciej od innych”
RADIO:
Specyfika gatunkowa.
Radio pod względem gatunkowym jest lub może być odpowiednikiem dziennika, tygodnika.
Brak elementów wizualnych. Radia łączy g. dziennik., informacyjne i publicystyczne formami z zakresu muzyki, rozrywki, literatury, nauki dydaktyki oraz reklamy.
Specyfika warsztatowa:
- twórca musi zdawać sobie sprawę że przekaz ma charakter ulotny
- tekst pisany może być konsumowany wielokrotnie, przekaz radiowy musi być odebrany od razu.
17