Uczestnicy giełdy to osoby, dla których giełda jest miejscem pracy. Prawo do uczestnictwa w handlu giełdowym otrzymuje się na zasadzie dopuszczenia, które może nastąpić poprzez urzędowe wyznaczenie danej osoby do pełnienia określonej funkcji albo na podstawie postanowienia odpowiedniego organu giełdy, najczęściej jej zarządu.
Najważniejszą i zarazem najbardziej charakterystyczną grupą uczestników giełdy są pośrednicy, zwani maklerami giełdowymi. Zostają nimi kompetentni przedstawiciele podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie, które mają status członka giełdy. Maklerzy ci otrzymują od swojego pracodawcy upoważnienie do zawierania transakcji w jego imieniu. W przeważającej masie pracują oni na zlecenie i na rachunek klientów swojego pracodawcy, którymi są osoby fizyczne i prawne. W niewielkim tylko stopniu mogą przeprowadzać operacje na rachunek przedsiębiorstwa, które reprezentują. Stąd też ich główna funkcja sprowadza się do pośrednictwa w transakcjach kupna-sprzedaży papierów wartościowych.
Na giełdach światowych można wyodrębnić przynajmniej kilka grup maklerów giełdowych. Wśród nich najważniejszą grupę na niektórych giełdach stanowią tzw. maklerzy kursowi, a więc maklerzy wyznaczający kurs waloru, za który odpowiadają. (…) Wynika stąd, że makler kursowy podejmuje się jedynie pośrednictwa w transakcjach kupna-sprzedaży walorów, których ceny ustala, zlecanych przez inne podmioty, z którymi nie musi zawierać formalnych umów. Maklerzy kursowi wyznaczając ceny mają całkowitą wyłączność handlu giełdowego określonymi papierami wartościowymi co oznacza, że ustalone przez nich ceny są powszechnie obowiązujące i inni uczestnicy rynku giełdowego bezwzględnie muszą korzystać z ich pośrednictwa. Chodzi oczywiście o te walory, których cena powinna być ustalona oficjalnie na giełdzie, a więc mieć charakter urzędowy. Posiadanie wyłączności obrotu przez maklera kursowego umożliwia wyznaczenie takiej ceny.
Zadania maklera:
1) przyjmowanie i przekazywanie zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych (np. przekazywanie zleceń na giełdę), 2) wykonywanie zleceń na rachunek nabywcy, czyli poszukiwanie "drugiej strony" transakcji a także innych czynności prowadzących do faktycznego jej zawarcia, 3) nabywanie i zbywanie instrumentów finansowych na rachunek własny domu maklerskiego, jeżeli jest to związane z organizacją obrotu zorganizowanego (np. kupowanie i sprzedawanie akcji przez tzw. "animatorów w rynku" w celu podtrzymywania płynności obrotu), 4) oferowanie instrumentów finansowych, czyli m.in. pośredniczenia w sprzedaży przez spółkę akcji nowej emisji, albo akcji które są wprowadzane na giełdę, 5) prowadzenie rachunków papierów wartościowych oraz rachunków pieniężnych służących do ich obsługi, ewidencjonowania zmian na tych rachunkach, przechowywania instrumentów finansowych. 6)organizowanie alternatywnego systemu obrotu, czyli tworzenia tzw. "mini-giełd" na których transakcje są dokonywane bez pośrednictwa giełdy (dom maklerski sam znajduje "drugą stronę" dla transakcji, a nie przekazuje zlecenia "na parkiet").
Dodatkowo, od ubiegłego roku, maklerzy którzy zdali egzamin uzupełniający mogą doradzać w zakresie inwestycji w instrumenty finansowe - doradztwo inwestycyjne polega na wystawianiu odpłatnych rekomendacji (np. kupuj, sprzedaj, trzymaj) dotyczących papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu regulowanego (między innymi akcji notowanych na giełdzie).
Czym się różni makler od brokera?
Kompetencje: broker jedynie przyjmuje zlecenia kupna lub sprzedaży i przekazuje je na giełdę, nie ma prawnych możliwości realizowania tych zleceń; tym samym nie ma również możliwości zawierania transakcji na własny rachunek; co do wymogów formalnych broker do prowadzenia działalności brokerskiej nie potrzebuje zdawać specjalnego egzaminu i uzyskać licencję jak to jest w przypadku maklera.
Droga zlecenia składanego przez inwestora:
Tryb zawierania transakcji jest następujący: 1)klient składa zlecenie kupna lub sprzedaży pap. wart. w domu maklerskim, będącym członkiem giełdy, w którym posiada konto gotówkowe (w razie zlecenia zakupu) oraz konto depozytowe (w razie zlecenia sprzedaży) określonego rodzaju walorów; 2)określa górną cenę (limit ceny) a w zleceniu sprzedaży minimalną cenę po jakiej można zawrzeć transakcję lub wyraża zgodę na jej realizację według kursu jaki wystąpi w danej emisji (zlecenia po kursie dnia - PKD); 3)dom maklerski przejmuje do realizacji zlecenia kupna lub sprzedaży od klientów, następnie zatrzymuje je w swoich aktach i na ich podstawie sporządza własne zlecenia przekazywane na giełdę, zawierające m.in. rodzaj transakcji, rodzaj papieru wartościowego, limity cen lub klauzulę PKD.
Doradca inwestycyjny - uprawnienia:
1)Zarządzanie cudzym portfelem instrumentów finansowych: Klient będący osobą fizyczną, lub prawną przekazuje pieniądze i/lub posiadane papiery wartościowe (aktywa) do podmiotu zarządzającego portfelem (czyli w polskich warunkach biura lub domu maklerskiego), ale pozostaje cały czas ich właścicielem. Klient określa, najczęściej z pomocą doradcy inwestycyjnego rodzaj portfela, jaki będzie dla niego najbardziej odpowiedni. Najczęściej wybór dotyczy akceptowanego przez daną osobę poziomu ryzyka (a co za tym idzie możliwą do osiągnięcia stopę zwrotu), ustalane jest więc czy portfel będzie miał charakter bezpieczny (aktywa inwestowane w obligacje i bony skarbowe), podwyższonego ryzyka (aktywa inwestowane częściowo w papiery skarbowe, a częściowo w akcje), wysokiego ryzyka (akcje). Doradca inwestycyjny podejmuje decyzje odnośnie inwestowania przekazanych przez klienta aktywów w różne papiery wartościowe (akcje, obligacje).
2)Doradzanie w zakresie inwestycji w instrumenty finansowe: doradztwo inwestycyjne polega na wystawianiu odpłatnych rekomendacji (np. kupuj, sprzedaj, trzymaj) dotyczących papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu regulowanego (między innymi akcji notowanych na giełdzie).
3) Zarządzanie funduszami inwestycyjnymi (musi zatrudniać min. dwóch), OFE (1) lub ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (1).
Aby dom maklerski mógł oferować usługę zarządzania portfelem musi zatrudniać co najmniej dwóch licencjonowanych doradców inwestycyjnych. Domy maklerskie oferujące usługę zarządzania portfelem określa się też często angielską nazwą "asset management". Aby dom maklerski mógł oferować usługę doradztwa inwestycyjnego musi zatrudniać co najmniej jednego licencjonowanego doradcy inwestycyjnego.
Istotne wydają się rozwiązania dotyczące kontroli działalności maklerów giełdowych, którzy mogliby uczestniczyć w świadomy bądź nieświadomy sposób w manipulowaniu obrotem giełdowym. Makler giełdowy zobligowany jest do przekazywania na giełdę zleceń maklerskich weryfikowanych i autoryzowanych zgodnie z wewnętrznymi regulacjami członka giełdy. Prawidłowość przekazywania zleceń poddawana jest kontroli ze strony maklera nadzorującego. Jednocześnie na członka giełdy nałożono obowiązek prowadzenia i przekazania na pisemne żądanie giełdy ewidencji zleceń maklerskich łącznie z informacją o maklerze giełdowym, który przekazał to zlecenie.
Na giełdzie może równie wystąpić grupa samodzielnych uczestników reprezentujących banki. Pełnią oni rolę tzw. komisantów, gdy przeprowadzają transakcje na rachunek swoich zleceniodawców. Mogą oni również zawierać transakcje własne, czyli we własnym imieniu i na własny rachunek. (Obecnie 28 podmiotów krajowych i 19 zagranicznych).
Nadmieńmy jeszcze, iż osoby prywatne oraz inne podmioty zainteresowane przeprowadzaniem transakcji giełdowych mogą ich dokonać za pośrednictwem banków lub firm maklerskich. Warunkiem ich wykonania jest posiadanie specjalnego rachunku a w przypadku kupna - zdeponowanie określonej kwoty pieniędzy.
Do bezpośrednich uczestników obrotu giełdowego zaliczani są także animatorzy rynku i emitenta. Podmioty te są członkami giełdy i najczęściej przedstawicielami firm inwestycyjnych. Animator rynku może dokonać modyfikacji złożonych przez siebie zleceń w celu zwiększenia płynności danego instrumentu finansowego i zmniejszenia istniejącej nierównowagi. Modyfikacja zleceń polega na: 1)zwiększaniu wolumenu zleceń, 2)podwyższaniu limitu ceny w zleceniach kupna, 3)obniżaniu limitu ceny w zleceniach sprzedaży.
Animator rynku (en.market maker) - firma maklerska zajmująca się podtrzymaniem płynności akcji danej spółki, wynajęta do tego przez giełdę bądź przez tę spółkę. Jej działanie polega na umieszczaniu na rynku jednocześnie zleceń kupna i sprzedaży, pod warunkami określonymi przez giełdę, co do minimalnej i maksymalnej liczby akcji oraz odchyleń cenowych.
Krótkofalowo obecność animatorów na rynku jest korzystna dla inwestorów, bowiem pozwala im kupić i sprzedać akcje nawet bardzo mało popularnych spółek, natomiast w dłuższej perspektywie można uznać ją za szkodliwą, gdyż fałszuje obraz rynku. Firmy te są jednak potrzebne giełdzie, aby podtrzymać zainteresowanie akcjami poprzez stwarzanie wrażenia ciągłego ruchu, a więc też pojawiających się okazji związanych ze zmianami kursów.
Warto wspomnieć również o animatorach rynku czyli domach maklerskich, działających na podstawie umowy z emitentem (spółką). Ich zadaniem jest zapewnienie płynności i możliwości zawierania transakcji na mało płynnych papierach. Animator powinien zawsze przekazać na rynek zlecenia kupna i sprzedaży danego waloru, tak aby w każdej chwili była możliwość zawarcia transakcji.