Anna Kozłowska-Kwaczyńska
Studia niestacjonarne, IIo, rok I
Technologia Żywności i Żywienie Człowieka
Grupa 1a
Dieta w kamicy żółciowej
Kamica żółciowa stanowi poważny problem zdrowotny i społeczny, w Polsce występuje u około 12% populacji.
Do powstania kamicy żółciowej prowadzi zastój żółci z powodu jej nieprawidłowego składu. Żółć wytwarzana jest w wątrobie i w warunkach fizjologicznych magazynowana w pęcherzyku żółciowym (napełnia się on żółcią między posiłkami, a w czasie posiłku wydala żółć do dwunastnicy).
Żółć służy do eliminowania wielu substancji z krwi (m.in. bilirubiny, która w wątrobie wiązana jest z kwasem glukuronowym, nadaje żółci zabarwienie), a także odgrywa podstawową rolę w procesie trawienia
i wchłaniania tłuszczów i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Żółć jest roztworem micelarnym, składającym się z wody ( w około 97% w żółci wątrobowej i 89% w żółci pęcherzykowej ) oraz składników stałych: cholesterolu, kwasów żółciowych i fosfolipidów, zwłaszcza lecytyny.
Proces syntezy kwasów żółciowych regulowany w zależności od ilości tych kwasów wchłanianych do krążenia wrotnego z jelit, im więcej dopływa żyłą wrotną kwasów żółciowych do wątroby, tym bardziej zahamowana jest ich synteza w hepatocytach i odwrotnie - zwiększona zostaje synteza kwasów żółciowych w wątrobie przy mniejszym ich dopływie z jelit.
Stosunek cholesterolu do kwasów żółciowych waha się od 1:20 do 1:30, wówczas cholesterol jest rozpuszczony w mieszanych micelach utworzonych przez kwasy żółciowe i fosfolipidy, a spadek poniżej 1:13 usposabia do wytrącania cholesterolu w postaci mikrokryształków i powstawania złogów
( kamieni ) cholesterolowych. W żółci mogą tworzyć się również kamienie wapniowo-bilirubinowe złożone z soli wapnia, bilirubiny, białka, złuszczonego nabłonka. Skłonność do wytwarzania mikrokryształów cholesterolowych wynikać może ze zmniejszenia puli kwasów żółciowych lub zwiększenia stężenia zawartości cholesterolu w żółci (przesycenie cholesterolem).
Czynniki wpływające na tworzenie się kamieni żółciowych :
- wiek ( wzrasta wydzielanie cholesterolu do żółci i zmniejsza się wytwarzanie kwasów żółciowych
otyłość,
zaburzenia w obkurczaniu się pęcherzyka żółciowego, zaleganie w nim żółci w neuropatii cukrzycowej,
szybka utrata masy ciała,
doustne środki antykoncepcyjne,
leczenie estrogenami,
marskość wątroby,
czynniki genetyczne,
nadmierna ilość cukru, słodyczy i miodu w diecie oraz zbyt mała ilość nienasyconych kwasów tłuszczowych co prowadzi do zmniejszenia ilości lecytyny w żółci i gorszego rozpuszczania cholesterolu w żółci,
hiperlipidemie - zaburzają skład żółci,
długotrwałe błędy żywieniowe: nieregularne spożywanie posiłków, jedzenie w pośpiechu, niedobór błonnika w diecie, nadmiar tłuszczów zwierzęcych; posiłki są bodźcem wpływającym na obkurczanie pęcherzyka żółciowego,
spożywanie pokarmów nieświeżych, wielokrotnie mrożonych i zamrażanych oraz wielokrotnie odgrzewanych.
Proces powstawania kamicy żółciowej jest długotrwały i w większości przebiega bez żadnych dolegliwości (ok. 80%). Niejednokrotnie stwierdza się kamicę zupełnie przypadkowo.
Kamicy żółciowe towarzyszą charakterystyczne dolegliwości pod postacią kolki żółciowej, tj. silnych bólów w okolicy prawego podżebrza. Ból spowodowany jest wzrostem ciśnienia w drogach żółciowych i pęcherzyku na skutek zaklinowania się kamieni, skurczu zwieracza Oddiego lub przesuwania się kamienia przez drogi żółciowe. Ból promieniuje do prawej łopatki oraz do prawego barku, jest gwałtowny i rozpierający. Towarzyszą mu często wzdęcia i zaparcia stolca, zatrzymanie gazów, czasem nudności i gorzkie wymioty, często żółciowe. Napady kolki wywołane są błędami dietetycznymi, stresem, wysiłkiem fizycznym, wstrząsami, kaszlem. W czasie napadu kolki stwierdza się wzdęty brzuch, przy kolce nie powikłanej stanem zapalnym nie towarzyszy gorączka i objawy otrzewnowe ze zwiększoną ilością leukocytów we krwi. Po napadzie może pojawić się przejściowo ciemniejsze zabarwienie moczu wywołane zaburzeniem odpływu żółci do dwunastnicy.
Kamica żółciowa przewodowa
Kamica żółciowa przewodowa występuje gdy złogi tworzą się w przewodach żółciowych. Najczęściej przebiega bezobjawowo, może też objawiać się bólem kolkowym. Kamica przewodowa sprzyja rozwojowi zapalenia dróg żółciowych, ostrego zapalenia trzustki.
Kamica pęcherzyka żółciowego
Najwięcej kryształków tworzy się w pęcherzyku żółciowym, który magazynuje żółć produkowaną przez wątrobę mamy wtedy do czynienia z kamicą pęcherzyka żółciowego. Kamienie mogą również tworzyć się w drogach żółciowych lub przedostawać się do nich z pęcherzyka żółciowego i wtedy mówimy o kamicy pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych.
Choroba przebiega ostro lub przewlekle.
Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego rozpoczyna się kolką żółciową w prawym podżebrzu. Bólom towarzyszą nudności, wymioty, temperatura do 40oC, podwyższony OB, leukocytoza. Choremu podaje się antybiotyki, środki przeciwbólowe i rozkurczowe, oraz stosuje się dietę.
Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego z kamicą objawia się tępymi bólami w prawym podżebrzu i współistniejącymi napadami kolki. Bólom towarzyszy niesmak w ustach, mdłości, odbijania, wzdęcia, zaparcia stolca, podwyższony OB., leukocytoza.
Powikłania:
perforacja pęcherzyka z żółciowym zapalenie otrzewnej,
ropień, wodniak pęcherzyka żółciowego,
krwawienia,
żółtaczka mechaniczna (w przypadku gdy przesuwający z pęcherzyka żółciowego się kamień utkwi w przewodzie żółciowym wspólnym i spowoduje zamknięcie drogi odpływu żółci prowadzi do wystąpienia żółtaczki mechanicznej (pozawątrobowej), która powinna być leczona chirurgicznie),
ostre zapalenie trzustki,
zwiększone ryzyko rozwoju raka pęcherzyka żółciowego.
Leczenie kamicy żółciowej:
zalecenia dietetyczne,
leczenie farmakologiczne - leki przeciwbólowe, rozkurczowe, antybiotyki, podawanie preparatów zawierających kwasy żółciowe,
leczenie operacyjne - laparoskopia, laparotomia.
Zalecenia dietetyczne dostosowane są do przebiegu choroby i zależą od dolegliwości lub ich braku.
Dieta w kamica żółciowej bezobjawowej.
Z kamicą żółciową bezobjawową mamy do czynienia kiedy nie występują żadne dolegliwości lub inne współistniejące schorzenia przewodu pokarmowego. Kamica zostaje wykryta przy okazji innych badań. Sposób odżywiania w takim przypadku powinien przebiegać zgodnie z zachowaniem podstawowych zasad prawidłowego żywienia.
Posiłki powinny być spożywane regularnie, 5-6 razy dziennie, bez pośpiechu.
Dieta powinna być raczej lekko strawna, potrawy gotowane w wodzie lub na parze, duszone bez tłuszczu, pieczone w folii lub na pergaminie.
Z diety wyłączamy tłuszcze zwierzęce ( smalec, słonina, boczek), śmietanę, tłuste wędliny, podroby, wieprzowinę, żółtka jaj, z tłuszczów zwierzęcych dozwolone jest masło, które można również dodawać na surowo do gotowych potraw.
Dieta powinna zawierać produkty bogate w błonnik: surowe warzywa i owoce, otręby, grube kasze, pieczywo razowe ( błonnik rozpuszczalny ma właściwości zmniejszające stężenie cholesterolu w surowicy krwi ),
Wykluczyć należy warzywa i owoce wzdymające ( suche nasiona roślin strączkowych, kapustę, kalafior, por, czosnek, gruszki, czereśnie ) oraz produkty zawierające kwas szczawiowy ( szczaw, rabarbar, szpinak, kakao).
Dieta w zaostrzeniu kamicy żółciowej i przewlekłym zapaleniu pęcherzyka żółciowego.
Kiedy występują dolegliwości bólowe należy stosować dietę łatwo strawną, niskotłuszczową, z ograniczeniem produktów bogatych w błonnik. Białko podaje się w normie fizjologicznej tj. około 1g/kg nmc., tłuszcz ogranicza się do 40-50 g/dobę, węglowodany uzupełniają wartość energetyczną diety.
Wyłączamy z diety produkty nasilające dolegliwości:
Produkty tłuszczowe: smalec, słonina, boczek, majonez, śmietana żółtka jaj (cholesterol), jak również produkty z dużą ilością tłuszczu i cukru np. ciasta.
Produkty zawierające znaczne ilości błonnika: pieczywo razowe, grube kasze, otręby, surowe warzywa i owoce ze skórką i pestkami.
Warzywa i owoce wzdymające: suche nasiona roślin strączkowych, kapustę, kalafior, brokuły, zielony groszek, fasolka szparagowa, por, cebula, czosnek, gruszki, czereśnie, śliwki.
Produkty zawierające kwas szczawiowy: szczaw, rabarbar, szpinak, kakao.
Potrawy tłuste, ostre i pikantne, marynaty i konserwy.
Potrawy sporządzamy metodą gotowania na parze lub w wodzie, duszenia bez dodatku tłuszczu.
Sosy i zupy można podprawiać zawiesiną mąki i wody lub mąki i mleka.
Do potraw zawierających jajka dodaje się same żółtka.
Pieczywo należy spożywać pszenne, jasne najlepiej czerstwe.
Mięsa stosujemy chude: chudy drób, chudą cielęcinę, chude ryby, chude wędliny ( szynka, polędwica, wędliny drobiowe ).
Zrezygnować należy z serów żółtych, topionych i dojrzewających.
Warzywa podaje się gotowane i rozdrobnione, owoce w postaci soków i przecierów.
Owoce wskazane: jabłka gotowane, pieczone lub drobno starte, morele, brzoskwinie i owoce jagodowe bez skórki i pestek - w postaci przecierów i soków, owoce cytrusowe, banany.
Warzywa wskazane: marchew, pietruszka, seler, cukinia, pomidory bez skórki, zielona sałata, ziemniaki, buraki w ograniczonej ilości.
Dieta w ostrym zapaleniu pęcherzyka żółciowego.
W ostrym zapaleniu pęcherzyka żółciowego przez dobę obowiązuje głodówka.
W tym czasie podaje się ogrzane płyny, słodzoną herbatę z cytryną, słodkie soki owocowe.
W drugiej dobie wprowadza się dietę kleikowo-owocową, którą stopniowo rozszerza się o przetarte słodkie kompoty, przetarte kasze z dodatkiem niewielkiej ilości masła, chudy twarożek, chude mleko. W większych ilościach podaje się napoje. Zmodyfikowaną dietę kleikową stosuje się 1-3 dni, a następnie wprowadza się dietę łatwo strawną z ograniczeniem tłuszczu.
W ostrych stanach zapalnych, przy towarzyszących wymiotach, wskazane jest żywienie pozajelitowe.
Dieta po resekcji pęcherzyka żółciowego.
W przeddzień zabiegu pacjent otrzymuje śniadanie, na obiad zupę i płyny do godziny 22oo.
Po zabiegu bardzo ważne jest właściwe postępowanie dietetyczne w okresie adaptacji przewodu pokarmowego do faktu nie posiadania pęcherzyka żółciowego.
Postępowanie dietetyczne zależy od metody usunięcia pęcherzyka żółciowego.
Po resekcji metodą tradycyjną:
Doba operacyjna: wlew kroplowy oraz zwilżanie ust,
I doba pooperacyjna: wlew kroplowy, gorzka herbata po 15 ml na raz - 500 ml/dobę,
II doba pooperacyjna: wlew kroplowy, słodka herbata po 30 ml - 500-1000 ml/dobę,
III doba pooperacyjna: klasyczna dieta kleikowa ( kleik, herbata, suchary rozmoczone ),
IV doba pooperacyjna: herbata, kawa zbożowa z mlekiem, bułka z masłem, zupa mleczna, twarożek, zupa z diety łatwo strawnej, ziemniaki puree, warzywa gotowane, rozdrobnione, łatwo strawne, kompot przetarty ( dieta bez mięsa ),
V doba pooperacyjna: dieta łatwo strawna, niskotłuszczowa.
W ciągu około dwóch miesięcy po zabiegu należy wykluczyć z diety pokarmy ciężko strawne, wzdymające i długo zalegające w żołądku.
Po resekcji metodą laparoskopową
Przeciwwskazania do laparoskopii:
kamica przewodowa,
ciążą powyżej trzeciego miesiąca,
wysokie ciśnienie tętnicze,
wady serca,
ropne zmiany w skórze brzucha,
przebyte operacje w jamie brzucha grożące obecnością zrostów.
Po resekcji metodą laparoskopową perystaltyka jelit wraca po 6-8 godzinach po zabiegu chirurgicznym, a pacjent może wrócić do domu w drugiej, najpóźniej w trzeciej dobie po zabiegu.
Doba operacyjna: wlew kroplowy oraz zwilżanie ust 6-8 godzin po zabiegu,
I doba pooperacyjna: klasyczna dieta kleikowa ( kleik, herbata, suchary rozmoczone ),
II doba pooperacyjna: herbata, kawa zbożowa z mlekiem, bułka z masłem, zupa mleczna, twarożek, zupa z diety łatwo strawnej, ziemniaki puree, warzywa gotowane, rozdrobnione, łatwo strawne, kompot przetarty ( dieta bez mięsa ),
III doba pooperacyjna: dieta łatwo strawna, niskotłuszczowa.
W miarę upływu czasu dietę należy rozszerzać. Trzeba jednak mieć na uwadze, że usunięcie pęcherzyka żółciowego wraz ze złogami usuwa jedynie przyczynę dolegliwości, nie usuwa przyczyny powstawania kamieni żółciowych. Mogą one w dalszym ciągu tworzyć się w przewodach żółciowych.
Dieta po resekcji pęcherzyka żółciowego powinna likwidować przyczynę powstawania zaburzeń w składzie żółci. Czynnikami wpływającymi na te zaburzenia są:
nadmierne spożywanie tłuszczów zwierzęcych,
nadmierne spożywanie cukrów prostych,
mała ilość warzyw i owoców w diecie,
zbyt obfite, nieregularne posiłki.
Ponadto osoby otyłe powinny dążyć do zredukowania tkanki tłuszczowej, ponieważ otyłość jest jedną z przyczyn powstawania kamicy żółciowej. U osób otyłych częściej występują zaburzenia w gospodarce węglowodanowej (cukrzyca), oraz tłuszczowej.
Tłuszcze należy wprowadzać do diety ostrożnie, a w razie wystąpienia nietolerancji (biegunki tłuszczowe ) trzeba je w dalszym ciągu ograniczać. Żółć jest wytwarzana przez wątrobę w sposób ciągły i małe ilości stale dostają się do dwunastnicy. Posiłki bogatotłuszczowe nie są jednak trawione , dlatego należy pamiętać o jedzeniu 5-6 razy dziennie niewielkich posiłków zawierających małe ilości tłuszczu.
Powoli wprowadzamy błonnik w postaci drobno startych surówek, pieczywa pszenno-razowego,
Wszelkie potrawy wprowadzamy powoli i ostrożnie obserwując reakcję organizmu. Przy jakichkolwiek dolegliwościach eliminujemy takie produkty bądź potrawy.
Należy unikać potraw wzdymających ( suche nasiona roślin strączkowych, kapustne).
Przyprawy stosować raczej łagodne.
Przykładowa dieta:
I śniadanie: jajecznica z białek jajek, bułka grahamka, szynka z piersi kurczaka, sałatka z pomidora sałaty zielonej i ogórka, oliwa z oliwek, herbata
II śniadanie: chleb razowy, kurczak w galarecie, surówka z selera z rodzynkami i dodatkiem otrąb owsianych, herbata
Obiad: krupnik, papryka faszerowana warzywami i ryżem z dodatkiem oliwy z oliwek, dorsz pieczony w folii, kompot z truskawek
Podwieczorek: budyń mleczny (z chudego mleka), jabłko, morele, woda mineralna, niegazowana
Kolacja: zapiekanka: mięso mielone z piersi indyka ziemniaki, brokuły, oliwa z oliwek, herbata ziołowa
Literatura:
Zofia Wieczorek-Chełmińska „Żywienie w chorobach wątroby, dróg żółciowych i trzustki” PZWL, wyd. II
Helena Ciborowska, Anna Rudnicka „Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka” PZWL wyd.III uzupełnone
Jan Hasik, Jan Gawęcki „Żywienie człowieka zdrowego i chorego” PWN 2008 r.
Wojciech Pędich „Choroby wewnętrzne” PZWL 1989 r.
Jan Gawęcki, Lech Hryniewski „Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu” PWN 2008 r.
Mirosław Jarosz, Jan Dzieniszewski „Kamica żółciowa” PZWL wyd. I
7. Władysław Traczyk, Andrzej Trzebski „Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej” PZWL wyd. III zmienione i uzupełnione
8