PÓŁNOCNOAMERYKAŃSKIE

POROZUMIENIE

O

WOLNYM HANDLU

( NAFTA)

KAROLINA HORODYSKA

PAULINA KAPŁUN

ZOFIA KRZYŚKÓW

MONIKA KARASIŃSKA

Kierunek: politologia

Specjalność: integracja europejska

Rok: III

Grupa: II

GENEZA

Pierwsze kroki w kierunku integracji Ameryki Północnej poczynił już prezydent Reagan, na 10 lat przed podpisaniem porozumienia między Kanadą a Stanami Zjednoczonymi. Na konferencji w meksykańskim mieście Cancum przedstawił 3 zasady, którymi powinny kierować się Stany Zjednoczone aby pomóc krajom rozwijającym się w osiągnięciu stabilności gospodarczej:

- stymulowanie handlu światowego poprzez otwieranie rynków zewnętrznych oraz wewnętrznych

- stworzenie przyjaznego klimatu dla prywatnych inwestycji

- kreowanie warunków politycznych tak aby ułatwiały rozwiązywanie problemów gospodarczych

Jego następca, G. Bush wiedział, że integracja kontynentu amerykańskiego jest nieunikniona. W Europie tendencje integracyjne były coraz silniejsze, powstała EFTA i EWG, zapowiadano również utworzenie Jednolitego Rynku Europejskiego. W tej sytuacji prezydent USA obawiał się, że rynek europejski całkowicie zamknie się na wymianę gospodarczą z Ameryka.

Naturalnym partnerem dla Stanów Zjednoczonych była Kanada. Wzajemne obroty towarowe tych państw w 1987 roku wyniosły 135,5mld USD. Jednak mimo podobnych oczekiwań gospodarczych Kanadyjczycy obawiali się integracji ekonomicznej z USA. Przeciwnicy porozumienia twierdzili, że Kanada może stać się kolonią USA. Wzajemne rokowania trwały ponad rok. Porozumienie podpisano ostatecznie 2 stycznia 1988r., na jego mocy utworzono Amerykańsko-Kanadyjską Strefę Wolnego Handlu. Umowa wymagała jeszcze ratyfikacji przez parlamenty obu krajów, co okazało się dużym problemem, szczególnie dla strony kanadyjskiej. Premier tego kraju (Brian Mulroney) musiał rozwiązać parlament i zarządzić ponowne wybory, które były zarazem referendum w sprawie poparcia dla porozumienia ze Stanami Zjednoczonymi. Wyniki wyborów były pomyśle dla wspólnej inicjatywy i pozwoliły na to by 1 stycznia 1989 roku porozumienie o wolnym handlu weszło w życie.

Kolejnym ważnym dla USA partnerem gospodarczym na kontynencie był Meksyk. Zawarcie porozumienia między tymi państwami miałoby kilka istotnych korzyści:

- zniesienie ceł na granicy Meksyk USA przyniosło by duże zyski dla obu stron bez

negatywnego wpływu na gospodarki tych państw

- pomogłoby Meksykowi ugruntować reformy, które wprowadzano tam przez ostatnie kilka

lat

- Stany Zjednoczone pozyskałyby tanią siłę roboczą, a tym samym Meksyk zwiększyłby

wpływy do swojego budżetu

Negocjacje pomiędzy trzema państwami trwały od początku lat dziewięćdziesiątych. Przełom nastąpił 1 stycznia 1994r, kiedy to w wyniku trójstronnego porozumienia powołano do życia NAFTA, Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu pomiędzy Kanada USA i Meksykiem.

NAFTA jest nietypowym porozumieniem o wolnym handlu, gdyż podstawą takich porozumień jest zazwyczaj podobny poziom rozwoju gospodarczego w państwach, które nawiązują współpracę. Natomiast w tym przypadku tak nie było. Współpraca została nawiązana pomiędzy dwoma potęgami gospodarczymi i Meksykiem, który dopiero zaczął wdrażać mechanizmy rynkowe od dawna funkcjonujące u jego partnerów. Dla tego też zdania ekonomistów, co do przyszłości tej organizacji były mocno podzielone, z przewagą tych, które wróżyły NAFTA szybki koniec.

Monika Karasińska

CELE I ZASADY FUNKCJONOWANIA NAFTA

Podpisane 31 grudnia 1992 przez prezydentów USA, Kanady oraz Meksyku porozumienie określa reguły funkcjonowania oraz cele NAFTA. Zgodnie z Rozdziałem I, art. 102 sygnatariusze porozumienia za główne cele i zasady swojej współpracy uznali:

- „eliminację barier handlowych i ułatwienia w handlu towarów i usług pomiędzy sygnatariuszami układu,

- wspieranie warunków uczciwej konkurencji w strefie wolnego handlu,

- zwiększenie możliwości inwestowania na swoim terytorium,

- zapewnienie odpowiedniej i efektywnej protekcji oraz wzmocnienie praw własności intelektualnej na terytorium sygnatariuszy układu,

- stworzenie efektywnych procedur umożliwiających wprowadzenie i stosowanie układu, a także wspólne administrowanie i rozwiązywanie sporów,

- stworzenie ram dla dalszej trójstronnej, regionalnej i multilateralnej współpracy umożliwiającej osiągnięcie i wzmocnienie korzyści wynikających z tego układu”.

Ponadto państwa należące do NAFTA przyjęły następujące zobowiązania w zakresie wzajemnej współpracy:

- przyczynianie się do liberalizacji handlu i współpracy międzynarodowej oraz rozszerzenie swych praw i zobowiązań wobec GATT (ang. General Agreement on Tariffs and Trade- Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu),

- tworzenie rynku zapewniającego bezpieczny przepływ towarów i usług,

- redukcja istniejących deformacji w handlu,

- zapewnianie odpowiednich warunków do planowania przedsięwzięć produkcyjnych inwestycyjnych,

- wzmacnianie konkurencyjności swoich towarów na międzynarodowym rynku,

- tworzenie nowych miejsc pracy, poprawa jej dotychczasowych warunków oraz poziomu pracy w krajach tego układu,

- wspieranie stałego wzrostu gospodarczego w krajach członkowskich,

- ochrona podstawowych praw pracowników Istotne jest, iż współpraca w ramach NAFTA ma odbywać się zgodnie z zasadą trójstronnej przyjaźni, a przy realizacji celów gospodarczych uwzględniana ma być kwestia ochrony środowiska.

INSTYTUCJE NAFTA

- Komisja Wolnego Handlu

Komisja Wolnego Handlu jest główną instytucją NAFTA, w której skład wchodzą reprezentanci państw- sygnatariuszy porozumienia na szczeblu rządowym lub ich zastępcy.

Zadaniami tej obradującej przynajmniej raz w roku instytucji są m. in. nadzór nad realizacją postanowień umowy oraz nad instytucjami pomocniczymi, jak również pośredniczenie w rozwiązywaniu sporów.

- 25 komitetów i grup roboczych

Są to organy pomocnicze, składające się ze specjalistów z każdego kraju. Prowadzone w nich prace odnoszą się do szczegółowych aspektów funkcjonowania NAFTA, obejmujących takie sfery, jak: handel towarowy, bariery techniczne, zamówienia rządowe, inwestycje i usługi, sprawy administracyjno- instytucjonalne. Ich działanie ma szczególne znaczenie w rozwiązywaniu konfliktów i problemów państw Układu.

- Sekretariaty

Sekretariaty są specyficznymi organami administrującymi rozwiązywanie sporów między stronami Zostały utworzone odrębnie dla każdego z państw na podstawie Art. 2002 NAFTA przez Komisję Wolnego Handlu, a swoje siedziby mają w stolicach USA, Kanady i Meksyku. W ich strukturze naczelne miejsce zajmuje sekretarz, którego wybiera państwo danej sekcji. Podlegający mu personel stanowią również wybrani urzędnicy państwa sekcji.

- Komisja ds. kooperacji w zakresie pracy

Jest to organ zajmujący się warunkami pracy w krajach członkowskich, ochroną pracowników i ich praw.

- Komisja ds. współpracy w zakresie ochrony środowiska

Zadaniem Komisji jest prawna ochrona środowiska.

- North American Development Bank oraz Border Environment Cooperation Commission

Działania tych instytucji skupiają się na problematyce strefy przygranicznej Meksyku i USA.

NADB jako instytucja finansowana i zarządzana wspólnie przez USA i Meksyk ma za zadanie finansowanie projektów dotyczących środowiska opiniowanych przez Border Environment Cooperation Commission (w szczególności dla rozwijania infrastruktury pomagającej w tworzeniu czystego i zdrowego środowiska dla mieszkańców terenów przygranicznych).

Paulina Kapłun

WPŁYW NAFTA NA GOSPODARKĘ I POLITYKĘ

PAŃSTW CZŁONKOWSKICH

1. Wpływ na wzrost gospodarczy

Głównym wskaźnikiem rozwoju gospodarczego jest wielkość i tempo wzrostu produktu krajowego brutto na 1 mieszkańca. Gospodarki wszystkich trzech państw członkowskich Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu rozwijały się relatywnie szybko i stabilnie.

Główną siłą napędową wzrostu gospodarczego Stanów Zjednoczonych był:

* szybszy wzrost wydajności pracy

* realny wzrost inwestycji w przemyśle

* wysokie tempo wzrostu zatrudnienia

W Kanadzie siłą napędową rozwoju kraju był:

* wysoki popyt wewnętrzny

* wzrost liczby zatrudnionych

* przeprowadzone reformy

* otwarcie gospodarki w ramach NAFTA

Meksykańska gospodarka nabiera rozpędu i kryzys gospodarczy końca 1994 roku, zwłaszcza w sferach produkcji, wymiany handlowej z zagranicą, poziomu konsumpcji i inwestycji, zarówno wewnętrznych a także zagranicznych, został całkowicie przełamany. Inwestorzy, dzięki powiązaniu gospodarki z partnerami z Północy, uważają Meksyk za sferę niskiego ryzyka.

Korzystny wpływ zarówno na rozwój gospodarki kanadyjskiej, jak również meksykańskiej wywierał utrzymujący się wzrost gospodarczy w Stanach Zjednoczonych, dzięki któremu eksport z Kanady i Meksyku znacznie się powiększył.

2. Wpływ na zagraniczne inwestycje bezpośrednie

Jedną z podstawowych przyczyn znacznego napływu inwestycji bezpośrednich do krajów członkowskich NAFTA, a w szczególności do Meksyku, są jej reguły pochodzenia, które mają w pewnym sensie efekt protekcjonistyczny i tym samym decydujący o lokowaniu inwestycji bezpośrednich. Przykładem mogą być reguły pochodzenia, stosowane w przypadku tekstyliów i odzieży. Zgodnie z przepisami porozumienia tylko towary wyprodukowane, praktycznie w całości, na terenie Ameryki Północnej mają możliwość bezcłowego wejścia na olbrzymi rynek amerykański.

Kanadyjczycy zainwestowali w Meksyku w 2004 roku ponad trzykrotnie więcej, niż w roku 1994 oraz 15-krotnie więcej w porównaniu do roku 1989, natomiast Meksykanie ponad 40 razy mniej, niż Kanadyjczycy, w ich ojczyźnie. Udział Meksyku w kanadyjskich inwestycjach zagranicznych prawie potroił się z 0.3% w 1989 do 0.8% w 2004 roku. 36% tych inwestycji lokowano w sektorach finansowo- ubezpieczeniowych, telekomunikacyjnych i energetycznych.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie z Kanady do Stanów Zjednoczonych rosły znacząco w latach 1989-2004. Średnioroczny wzrost tych inwestycji wynosił w tym okresie 13.4%. Kanadyjskie inwestycje zagraniczne do USA wzrosły blisko czterokrotnie z 56.6 mld USD w 1989 do 201.8 mld w 2004 roku. Natomiast inwestycje w odwrotnym kierunku rosły nieco wolniej z 80.43 mld USD do 224.3 mld w tym samym okresie. Prawie 2/3 ze wszystkich inwestycji zagranicznych ulokowanych w Kanadzie to inwestycje amerykańskie. Natomiast udział kanadyjskich inwestycji w Stanach Zjednoczonych wynosi tylko około 47%. 57% z nich koncentruje się wokół sektora finansowo- ubezpieczeniowego oraz komputerowo- telekomunikacyjnego.

10% amerykańskich inwestycji zagranicznych lokowanych jest w Kanadzie oraz około 3% w Meksyku. Kanadyjczycy należą do największych inwestorów w Stanach Zjednoczonych, ponad 8% wszystkich zagranicznych inwestycji bezpośrednich w USA pochodzi z Kanady.

3. Wpływ na politykę pracy

Utworzenie strefy wolnego handlu wpływa nie tylko na wzrost obrotów handlowych pomiędzy partnerami porozumienia, lecz również przyczynia się do zmian w strukturze zatrudnienia, płac oraz stopy bezrobocia. Jak pokazuje tabela, rozwój gospodarczy Stanów Zjednoczonych oraz Kanady ilustruje tendencję dominacji w strukturze zatrudnienia III sektora- usług. W Meksyku natomiast obserwujemy znaczne zmniejszenie odsetka w I sektorze, co jest spowodowane po części zmniejszeniem liczby gospodarstw oraz migracjami rolników do Stanów Zjednoczonych.

Po pięciu latach istnienia układu nastąpił znaczny wzrost zatrudnienia w krajach członkowskich. Ocenia się, że znaczna część nowych i lepszych stanowisk pracy została stworzona przez rozwój i wzrost eksportu pomiędzy tymi krajami. Siłą napędową tego eksportu, i w konsekwencji wzrostu zatrudnienia, są małe i średnie przedsiębiorstwa, których wielkość sprzyja operatywności i dynamizmowi oraz przynosi im sukcesy. Ostatnie badania wykazują, że stanowią one 79% wszystkich eksporterów w Kanadzie, 96% w USA i 95% w Meksyku, a ich rozwój i sukcesy wiążą się z warunkami i nowymi sposobnościami ekspansji zewnętrznej, stworzonymi w NAFTA.

Ponadto, równocześnie z NAFTA wprowadzono w życie Północno- Amerykańskie Porozumienie o Współpracy w zakresie Pracy (NAALC). Przewiduje ono promocję współpracy w zakresie pracy i zatrudnienia oraz efektywne wdrażanie prawa pracy przez poszczególnych partnerów. Uważa się, ze istnienie NAALC wraz z układem NAFTA spowodowały znaczny wzrost zatrudnienia w krajach członkowskich.

4. Wpływ na ochronę środowiska

Obszarem, w którym można dostrzec efekty NAFTA jest także ochrona środowiska. Mechanizm NAFTA, bowiem stwarza sprzyjające okoliczności dla wymiany starych, zanieczyszczonych fabryk, na nowe, stosowanie bezpiecznych technologii, aż wreszcie wymusza przestrzeganie przepisów w zakresie ochrony środowiska.

Za nowatorskie rozwiązanie NAFTA uznaje się podpisanie dodatkowego porozumienia regulującego kwestie ochrony środowiska - Północnoamerykańskie Porozumienie o współpracy w zakresie ochrony środowiska (NAAEC). Celem porozumienia NAAEC jest ochrona i poprawa środowiska naturalnego, a także wspieranie celów z dziedziny ochrony środowiska przewidzianych w NAFTA. Do ogólnych obowiązków należy ocena wpływu działań wynikających z postanowień NAFTA na ochronę środowiska, zobowiązanie państw do promowania edukacji ekologicznej, zrównoważonego rozwoju, a także zapewnienia zgodności wszelkich ich działań z prawem ochrony środowiska. Zgodnie z nim państwa zobowiązują się do promowania stosowania instrumentów ekonomicznych dla bardziej efektywnego osiągania celów ekologicznych, a także rozważenia zakazu eksportu pestycydów lub substancji toksycznych do pozostałych dwóch państw w sytuacji, gdy użycie takich substancji jest zakazane na ich terytorium.

Zofia Krzyśków

PRZYSZŁOŚĆ NAFTA

(Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu)

Światowa Organizacja Handlu zwróciła uwagę na to, że coraz większą rolę w gospodarce światowej zaczynają odgrywać strefy wolnego handlu. Popularność regionalnych porozumień bierze się przede wszystkim stąd, że kraje zbliżone geograficznie czerpią dużo większe korzyści gospodarcze z wymiany bezcłowej niż z handlu obwarowanego barierami. Najlepszym przykładem na rosnące zainteresowanie tą formą integracji jest to, że w 2000 roku ponad 40% wartości importu krajów należących do strefy wolnego handlu podlegało preferencyjnemu traktowaniu. Obecnie najbardziej zainteresowane rozwojem tych stref i umów o preferencyjnym handlu są Stany Zjednoczone - które planują rozszerzenie Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu. Kanada opowiada się także za jej rozszerzeniem, natomiast Meksyk jest temu przeciwny, gdyż obawia się, że może to wpłynąć na zmniejszenie atrakcyjności rynku meksykańskiego dla napływu inwestycji i kapitału od partnerów z północy. O rozszerzeniu NAFTA dyskutuje się (przede wszystkim w Ameryce Łacińskiej) już od 1990 roku, kiedy to George Bush ogłosił Entreprise for the Americas Initiative. Inicjatywa Busha przewidywała utworzenie strefy wolnego handlu od Alaski po Ziemię Ognistą. Wiele krajów latynoamerykańskich natychmiast zgłosiło zainteresowanie układem o wolnym handlu ze Stanami Zjednoczonymi.

Opracowano cztery scenariusze rozszerzenia NAFTA:

• pełna akcesja kolejnych krajów na podstawie artykułu 2204 Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu („ każdy kraj lub grupa krajów może przystąpić do porozumienia po ustaleniu warunków między tym krajem lub grupą krajów z Komisją NAFTA i po ratyfikacji zgodnie z obowiązującą w każdym kraju procedurą”), który nie stawia żadnych ograniczeń geograficznych dla jej rozszerzenia;

• poprzez strukturę ośrodków centralnych i dodanych do niego partnerów handlowych, poprzez zawieranie indywidualnych porozumień o wolnym handlu, oddzielnie ze Stanami Zjednoczonymi, Kanadą oraz Meksykiem;

• przez wcielenie mniejszych regionalnych ugrupowań handlowych do układu NAFTA;

• przez stopniowe rozszerzenie przywilejów handlowych Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu na inne mniejsze kraje, np. Karaiby, bez formalnego ich włączenia, do czasu, aż będą do tego przygotowane pod względem ekonomicznym i politycznym.

Najkorzystniejszym z tych projektów jest rozszerzenie NAFTA o nowych członków. Częściowo realizację tych nadziei był szczyt z udziałem 34 przywódców państw obu Ameryk w dniach 9-11 grudnia 1994 roku w Miami. Głównym tematem dyskusji był rozwój więzi gospodarczych i handlowych w regionie. Najważniejszym dokumentem szczytu była ogłoszona deklaracja przewidująca uzgodnienie do końca 2005 roku traktatu o wolnym handlu FTAA, który miałby objąć podobnymi regułami co NAFTA, wszystkie kraje Ameryki Północnej i Południowej z wyjątkiem Kuby - dokładnie 34 kraje, min. Argentyna, Brazylia, Kanada, Dominikana, Gujana, Meksyk, USA, Wenezuela. Ugrupowanie FTAA uważane jest za próbę panamerykańskiej współpracy, uwzględniającej interesy wszystkich państw.

Utworzenie Strefy Wolnego Handlu Ameryk - największego, wolnego od barier handlowych rynku świata, obejmującego przeszło 800 mln konsumentów i sumarycznym PKB wynoszącym 14 trylionów dolarów, jest jednym z priorytetów administracji prezydenta Busha. Jeżeli NAFTA nie otworzy się na nowych członków, albo jeśli USA nie stanęłyby na czele formowania strefy wolnego handlu obu Ameryk, mogłyby zostać pozbawione wpływu na przemiany dokonujące się w Ameryce Łacińskiej. Aktywna rola kierownicza w kształtowaniu przyszłego układu FTAA na pewno zapewniłaby USA lepszą pozycję niż mają główni jej rywale -UE i Japonia. W ciągu najbliższych 10 lat trzeba będzie na kontynencie latynoamerykańskim zainwestować setki mld USD w rozbudowę infrastruktury i oczyszczenie środowiska. Są to kwoty wiele większe niż te, które wydano na dostosowanie rynku meksykańskiego do NAFTA. Doświadczenia z Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu mają przekonać kraje, takie jak Brazylia i Argentyna, którzy niechętnie widzą się w strefie, do stworzenia gospodarczego superbloku. Powstanie wspólnego rynku krajów FTAA ma przyśpieszyć liberalizację handlu między jego państwami członkowskimi, szybciej, niż wynika to zx umów zawartych w ramach i na forum WTO i niż zakładają to inne subregionalne handlowe umowy preferencyjne, takie jak np. NAFTA, MERCOSUR czy CARICOM (Wspólny Rynek Karaibski obejmujący 14 krajów. Porozumienie to będzie budowane na podstawie istniejących już układów regionalnych i ma uwzględniać zobowiązania wynikające z przynależności do Światowej Organizacji Handlu. FTAA zmieni nie tylko oblicze gospodarcze obu Ameryk, ale całego świata

Karolina Horodyska

BIBLIOGRAFIA

1. P. Czubik, B. Kuźniar, Organizacje międzynarodowe, Warszawa 2004

2. E. Latoszek, W. Proczek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie,

Warszawa 2006

3. T. Łoś-Nowak (red), Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota- mechanizmy

działania- zasięg, Wrocław 2004

4. E. Oziewicz (red), Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce, Warszawa 2001

5. K. Żołądkiewicz, Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu- NAFTA, w: Procesy

integracyjne we współczesnej gospodarce, E. Oziewicz(red), Warszawa 2001

6. http://www.nadbank.org

Pod red. E. Oziewicz, „Procesy Integracyjne we współczesnej gospodarce”, Warszawa 2001, s. 465

Tamże s. 451

Tamże s. 452

Tamże, s. 453

P. Czubik, B. Kuźniak, Organizacje międzynarodowe, Warszawa 2004, s. 126

E. Oziewicz(red), op. cit. , s. 458

T. Łoś-Nowak(red), Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota-mechanizmy działania- zasięg,

Wrocław 2004, s. 351

Tamże, s. 352

T. Łoś- Nowak(red), Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota-mechanizmy działania-zasięg, Wrocław 2004, s. 351.

K. Żołądkiewicz, Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu-NAFTA, (w:) Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce, pod red. E. Oziewicz, Warszawa 2001, s.125.

E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Warszawa 2006, s. 469.

P. Czubik, B. Kuźniak, Organizacje międzynarodowe, Warszawa 2004, s. 127

E. Latoszek, M. Proczek…, op. cit, s. 486

P. Czubik, B. Kuźniak, op. cit., s. 127.

Tamże, s. 128.

E. Latoszek, M. Proczek, op. cit., s. 486

http://www.nadbank.org/

E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Warszawa 2006,

s. 477- 478

K. Żołądkiewicz, Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu- NAFTA, w: Procesy integracyjne

we współczesnej gospodarce, pod red. E. Oziewicz, Warszawa 2001, s. 155

E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, s. 481-482

E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, s.483-484

K. Żołądkiewicz, Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu- NAFTA, w: Procesy integracyjne

we współczesnej gospodarce, pod red. E. Oziewicz, Warszawa 2001, s.145

P. Czubik, B. Kuźniak, Organizacje międzynarodowe, Warszawa 2004, s.128-129

E. Latoszek, M. Proczek, „Organizacje Międzynarodowe we współczesnym świecie”, Warszawa 2006, s. 488-489.

E. Oziewicz (red), „Procesy Integracyjne we współczesnej gospodarce”, Warszawa 2001, s. 166-167.

E. Latoszek , M. Proczek, „Organizacje Międzynarodowe we współczesnym świecie”, Warszawa 2006, s. 489-490.

E. Latoszek, M. Proczek, „Organizacje Międzynarodowe we współczesnym świecie”, Warszawa 2006, s. 490-491.

9

---