Tryplem - trzy sąsiadujące ze sobą zasady z których składa się kodon, Kodon - 3 zasad za pomocą których mRNA przenosi informację o kolejności aminokwasów w tworzącym się białku. K. daje sygnał zakończenia odczytu informacji, istnieją 64 kombinacje, koduje 61 a 3 trójki nie kodują samego aminokwasu są to kodony pomocnicze K. synonihiczne - tzn. posz- czególne aminokwasy mogą być kodonami przez kilka tripletów. Antykodon - trójka zasad która jest znakiem rozpoznawczym dla tRNA z jednej strony dla wiązanego aminokwasu a z drugiej dla miejsca związania z mRNA na rybosomie. K. terminujący - „kod startowy” zawiera go w pobliżu swojego końca cząsteczka mRNA, przyłącza się on do podjednoski 30s rybosomu w początkowym stadium syntezy białka. Inozyna - nukleozyd zasad purynowych. cząsteczka zasady połączona jest cząsteczką cukru wiązaniem C-N. Chlorofil -zielony bar. rośl. w choroplastach uczestniczy w procesie absorpcji energii świetlnej i jej zmiany na energię chemiczną, która wykorzystywana jest w procesie syntezy Hemoglobina - połączenie białka globiny z hemem stanowiącym część prostetyczną. występuje w erytocytach zwierz. i uczestniczy w transporcie tlenu. Methemoglobina - ukł. hemowy Hb zawiera jon Fe3+ (zwany heminą) wystepuje w enzymach: peroksydazy roślinne i katalazy oraz w cytochromach, nie ma zdol. do przenoszenia O. Oksyhemoglobina - HBO2 połączenie hemu z O między atomem Fe; cząsteczka Hb powstaje w wyniku utlenowienia bez zmiany wartości Fe; wiąże tlen w płucach. Karboksyhemoglobina - połączenie tlenku węgla z Hb, jest to związek trujący dla organ.powinowactwo Hb do Co jest 300-krotnie większe niż w O; Mioglobina - zależy od chromoprotein (rupa białek których składnikiem niebiałkowym jest subst. brwna) białko znajdujące się w mięśniach o funkcji zbliżonej do Hb, odpowiada w przybliżeniu jednej z jej jednostek, zdol. wiązania tlenu. Cytochromy - pierścienie pirolowe powiązane jonami Fe3+ przenosi elektrony, masa cz. 12tys jest to hemoproteid z 1 grupą hemową. Replikacja - zach. w jądrze; rozplecenie podwójnego heliksa na 2 nici i dobudowanie do każdeej z nich nowej w rezultacie powstają dwa odcinki dwuniciowej cząsteczki DNA o sekwencji nukleotydów identycznej z sekwencją macierzystą; replikacja semikonserwatywna, gdyż cząsteczki potomne są tylko w połowie nowe a w połowie z nici macierzystej. Antocjany są to związki flawonoidowe, biosynteza ich jest związana z przemianami aminokw. aromatycznych, antocjanidyna maa w pozycji 3,5,7 - trzy grupy Ohz których pierwsza jest zdolna do utworzenia wiązania glikozydowego, są połączone z glukoza do której czasem przył. pentoza; nazwy od kwiatów od których zostały wyizolowane, różnią się ilością i miejscem grup OH; połączenia glikonów z cukrami Włąsciwości: wzrost gr. hydroksylowych w pierścieniu fenylowym (wzrasta b. niebies.); wzr. iloś. gr metoksylowych w pierś. fenyl. (wzra. b. czerwona); Wpływ pH: śr. kwaśne b. czerw-pomar (pelargonidyna) fiolet-czerw (delfinidyna); śr. zasadowe- tworza formy bezwodnikowe o zabarwieniu niebieskim; wpływ jonów metali na barwę; mają zaaastosowanie w ogrodnictwie kształtują barwę kwiatów korzeni, bulw, owoców barwnych liści. Karotenowce -są bezpośąrednimi prekursorami wit. A -nie występuje w roślinach, zwierzęta roślinożerne tworzą ją z formy prekursorowej; funkcja zmiany en. świetlnej na chemiczną; karoteny poch. węglowodorów (B karoten- pomar. b. marchwi, likopen- czerw. b. pomidora) ksantofile -poch. utleniania karotenów (Luteina- b. liści; Krocetyna- zółty b. szafranu; Reaksantyna- wyst. u kukurydzy). Hem- zawiera jon Fe2+, w podstawnikach w pozycji 4grupa winylowa CH=Ch2 Chlorofil -magnezoporfiryna, cechą charakt. -2atomy wodoru w pierścień cyklopentanowy utworzony między pozycją 6 i gr metylową; uwodorowanie pierścienia pirolowego D. Mutacje -określone zmiany w strukturze DNA; powst. pod wpływem różnych czynników mutagennych (chem) oraz różnych typów promieniowania jonizującego lub ultrafioletowego. Powodują one zmiany w budowie białka które tworzy się pod kontrolą zmutowanego genu, wyróżniamy 4 typy: THANZYCJA - polega na zmianie w podwójnym łańc. DNA jednej pary zasad na inną (puryny na inną purynę) TRANSWERSJA- zmiana w podwójnej nici pary pirymidyna-puryna na parę puryna-pirymidyna. ADDYCJA - polega na wprowadzeniu do podwójnego łańcucha DNA dodatkowej pary zasad; DELECJA- wypadnięcia z łancucha DNA jednej pary zasad; INSERCJA - wstawienie obcego fragmentu DNA w dane miejsce, głębokie zmiany w białku prowadzące do utraty jego właśc. biolog.; następuje przesunięcie odczytu całego zapisu dla kolejnych trójek nukleotydów. Kod genetyczny - jest uniwersalny, oznacza to że bez względu na rodzaj oran. jego konstrukcja i działanie jest jednakowe (synteza białka we wszystkich organ. biegnie tymi samymi drogami) zamrożony tzn. przestał ulegać zmianom, jest trójkowy ATP - bud. i funk. przeniesienie reszty fosforowej H2PO4 z wydzieleniem ATP; przeniesienie reszty difosforowej H3P2O7 z wydziel. ATP; przen. AMP z wydziel. H3P2O7; przen. adenozylowej z wydziel. reszty ortofosforanowej i difosforanowej; ATP to prekursor zw. chem. synteza DNA i RNA; pośredniczy w działaniu wielu hormonów; bierze udział w procesach regulacji; należy do związków makreoergicznych; wystepuje w wielu koenzymach. tRNA -występuje w cytoplazmie; jego zadaniem jest przenoszenie zaktywowanych aminokwasow do miejsc syntezy białka cytosomów, 15% ogólnego RNA; mRNA - informacyjny, najmniejsza ilość w ogólnym RNA 1-5% najmniej trwały kwas RNA, wystepuje w jądrze kom. i cytoplazmie; przenosi informacje zawarte w DNA dotyczące kolejności aminokwasów. rRNA - stanowi 80% RNA występuje w rybosomach jego synteza odbywa się w jąderku, części biorą udział w syntezie rybosomów, nawiększa masa cząstecz. funkcja strukturalna - w połączeniu z określonymi białkami i mRNA stanowi matrycę, na której wytwarzają się łańcuchy polipeptydowe. DNA -bud. przestrzenna cz. Dna zbudowana z 2 łańcuchów wijących się linią śrubową i splecionych wzajemnie. Kaążdy z tych łańcuchów zbudowany jest z fosforanowych reszt powiązanych estrowymi wiązaniami z cząsteczkamia z dezoksyryboz po przez atom 3 węgla jednego nukleotydu i atom piątego węgla następnego. Zewnętrzną część cząsteczki splecionej z dwóch łańcuchów stanowią fosforany powiązane z cukrami, zaś zasady znajdują się wewnątrz łańcucha; zasada jednego łań. powiązana jest wiązaniami wodorowymi z zasadą drugiego łańcucha; zasady łączą się w swoisty sposób: adenina- tymina, cytozyna- guamina. Funkcje: infor. genetyczne, zawiera cukier 2-dedisyrybozę jego charakt. zasadą jest tymina jest materiałem dziedzicznym. Barwniki u człowieka: hemoglobina, osyhemoglobina, karbaminiam. Nukleozydy: adenozyna(adenina), guanozyna(guanina), inozyna(hipoksantyna), cytydyna(cytozyna), urydyna(uracyl), tymidyna(tymina) -monofosforan
Łańcuch peptydowy będący podstawą budowy białka może być przedstawiony w postaci kolejno po sobie nastep. grup: aminowej, karboksylowej i węgla 2 z wystającymi na zewm. wiązaniami peptydowymi i stanowią strukturę pierwotną białka
Str drugorzędowa -sposób i stopień zwinięcia łańcucha polipeptydowego w formie śruby prawej czyli α- heliksu (struk. pasmowej) typowym przykładem jest cząsteczka α- kkeratyny ustabilizowana max. liczba wiązań wodorowych które tworzą się w wyniku powinowactwa wodoru do elektroujemnych atomów azotu lub tlenu. Str β- keratyny - w pełni rozwinięta, ma możność tworzenia wiązań w pełni wodorowych wewnątrz łańcucha między odpowiednimi grupami sąsiednich łańcuchów co powoduje wytworzenie struktury dywanowej Str β- heliksu będąca tworem o dowolnej symetrii, jest związana z lewokierunkowym zwinięciem łańcucha peptydowego i jest charakterystyczna dla białek o włąściwościach elastycznych jak np. jedna z frakcji gliadyny pszenicy Str IIIrzędowa - dotyczy białek globularnych, jest to ściśle określony przez strukturę pierwszorzę. sposób pofałdowania i zwinięcia heliksu białkowego w przestrzeni w zwarty twór. Utrwalanie za pomocą wiązań wodorowych, wiązań jonowych między grupami kwasowymi i zasad w. estrowe i tioestrowe między grupą karboksylową i hydroksylową.
Str IVrzędowa - określa stopień asocjacji i polimeryzacji poszczególnych cząstek białkowych lub łańcuchów polipeptydowychw większe aparaty zazwyczaj w oligomery, utrwalane przez wiązanie disulfidowe i kleszczowe, jonów metali i sił Van der Waalsa
Dwucukry mające właś. redukujące posiadają wiązanie glikozydowe (typ 1-4) Wiązanie to tworzy się między dwiema grupami -OH z których co najmniej jedna jest dołączona do glikozydowego atomu węgla, drugą grupę -OH może stanowić również grupa przyłączona do glikozydowego atomu węgla lub grupa alkoholowa. Przykłady dwucukrów red. maltoza, laktoza, celobioza. Anometria- jeżeli przy nowo utworzonym węglu asymetrycznym gr. -OH znajduje się po tej samej stonie co przy węglu określającym konfigurację DL to mamy anomer α. Jeżeli posiada inną konfigurację -anomer β np.α-D-glukofuranoza i β-D-glukofuranoza. Inwersja- zmiana skręcalności r-ru wodnego disacharydu. Sacharoza łatwiej niż inne ulega hydrolizie zarówno pod wpływem kwasów jaki enzymu sacharozy zw. intertazą, roztwór sacharozy wykazuje początkowo prawosktęcalność staje się lewoskrętny, otrzymany produkt który jest mieszaniną glukozy i fruktozy zw. inwertem (cukrem inwertowanym). Zmiana skręcalności jest związana z tym, że w równocząsteczkowej mieszaninie D-glukoza ma skręcalność dodatnią mniejszą od ujemnej skręcalności D-ruktozy. Cukier inwertowany różni się właściwościami od sacharozy(jest od niej słabszy)Wykorzystuje się w przem. cukierniczym. Cukry kwaśne- są to złozone związki zawierające kwasy uranowe, czyli produkty utleniania sacharydów przy ostatniej grupie alk. należą do nich pochodne glukozy i galaktozy, a więc związki których skład. są kw. glukaronowy i galakturonowy. Kwasy te są skład. hemiceluloz, gum i śluzów roślinnych oraz pektyn, składniki te tworzą duże kompleksy które obok kw. uronowych zawierają także związane pentozy i heksozy np.:glukoza, ksyloza, araleinoza. Amylaza- łańcuchy nierozgalęzione utworzone z dł. jednosatek struktural. typu maltozy. Amylopektyna- polisacharyd rozgałęziony zbud. z łańcuchów któtkich, proste łańcuchy złozone 18 z ok. 30 reszt glukozy i rozgałęzienia co 24-30 reszt glukozy. Rola monosachary -cukry proste - pochodzenia przeważnie roślinnego - tworzą główną część pożywienia wielu zwierząt, człowieka.Stała zawart. glukozy we krwi ma duże biol. znaczenie- spalanie glukozy jest gł. dostawcą ener. dla wielu tk. i narządów. Kw. uronowe- są skład. takich związków jak: hemicelulozy, gumy, śluzy roślinne, pektyny, są produktami utleniania cukrów przy ostatniej gr. alk. Hemoglikany- występuje w nich jako składnik tylko jeden rodzaj monosacharydu np. celuloza zbudowana jest tylko zgukozy. Heteroglikany- zawierają kilka skład. podstawowych, przeważnie dwa lub trzy rodzaje np. heparyna.
Skobia- zbud. jest z 2 łańcuchów strukturalnych- amylozy i amylopektyny; amyloza- stanowi proste dł. łańcuchy, reszty glukozydowe są połączone wyłącznie wiązaniami 1-4-α-gukozydowymi, amylopektyna- zbud. z krótkich prostych łańcuchów złożonych z ok. 30 jednostek glukozy, połączonymi wiązaniami 1-4-α glukozydowymi, zaś między sobą połączonych wiązaniem `1-6 α-gukozydowymi- stanowi więc twór rozgałęziony. Skrobia typowy zapasowy wielocukier rośl. występuje w ziemniak. ziarnie zbóż i nasionach. Właś. optyczne sachary-dów- czynność optyczna związana jest z obecnością asymetrycznego atomu C. substancje których wzory różnią się jak przedmiot i jego lustrzane odbicie mają różną skręcalność optyczną, wyróżniamy formy D i L, przy sacharydach np. glukozie gr. OH przy 2 węglu leży po prawej (forma D) lub po lewej (forma L) stronie węgla. D i L α i β- c. wykazują czynność opt. wynikającą z obec. w ich cząst. co najmniej asymetrycznego. Konfiguracja przedstawienia przy ostatnim atom. węgla asymetrycznego jest podst. do podziału na L i D- wywodzą się od konfiguracji w aldehydzie glicerynowym. W pierścieniach c. α oznacza formę w ktorej gr. OH przy nowo powstałym i ostatnim atomie C asymetrycznego znajduje się we wzorze rzutowym po tej samej stronie; a przy β tę formę w której gr. OH przy tych samych atomach węgla znajduje się po przeciwnych stonach. Oznaczanie D i L cukru- związek- aldechyd glicerynowy, sacharydy które w wyniku degradacji tworzą aldehyd D-glicerynowy zaliczamy do szeregu konfiguracyjnego D a te które aldehyd L-glicerynowy zaliczamy do L. Dwuc. nie redukujące: sacharoza, trehaloza, izomaltoza nie ma ponieważ powiązane są w wiązanie glikozydowe obu swych gr. OH powstałych z aldehydowych lub ketonowych Chityna- szeroko rozpowszechniony hemoglikan zbudowany z reszt N-acetylo-2-amino-D-glukopiranozy, polisacharyd szkieletowy, występuje m. in. u grzybów, przy ogrzewaniu z kw. mineralnymi ulega hydrolizie na glukozaminę. Glikogen- zbud. podobnie do amylopektyny, ma cząsteczkę bardziej rozgałęzioną, łańcuchy boczne są krótsze (10-20 reszt glukozy), mniejsze frakcje są rozpuszczalne a H2O, jest to zapasowy wielocukier występujący w drożdżach i tk. zwierzęcych(wątroba mięśnie). Glikozydy α β- są to produkty przyłączania alk. do asymetrycznego atomu C monosach. (żadziej do złożonych), glikozydy nie wykazują zdolności do mutarotacji, α i β nie znajdują się ze sobą w równowadze bo jej ustalenie w glikozydzie jest niemożliwe.
Izomaltoza- wchodzi w skład skrobi, dzieki obecności wiązań 1-4 i 1-6 jednym z produktów hydrolizy amylopektyny jest izomaltoza. Epineny- c. różniące się konfiguracją podstawników przy węglu sąsiadującym z gr. karboksylową np. glukoza. Półacetale- wiązania pomiędzy gr. aldechydową lub ketonową a hydroksylową. Podobieństwa i różnice w bud.: Maltoza- 2cząst. α-D-glukozy; Laktoza-α-glukoza i β-galaktoza; Celuloza 2 cząst. β-glukozy. Podział Sacharydy: 1monosacharydy: a)Pentozy: D-ksyloza, D-ryboza, L-arabinoza, b)Heksozy: D-galaktoza, D-fruktoza, D-mannoza, D-glukoza 2Złożone: a)oligosacharydy: sacharoza, maltoza, laktoza, celobiza, rafinoza. b)Polisacharydy: -Pentozy: arabany, ksylany, -Heksozany: skrobia, glikogen, celuloza, inulina, -Kwaśne: hemicelulozy, pektyny, gumy, śluzy. Właściwości monosach.: fizyczne: bezbarwne bezwonne, słodki smak- znaczniejsza ilość gr. hydroksylowych, zdarzają się subst. pozbawione smaku,gorzkie czynność optyczna, chemiczne: z łaźni wodnej z kwasem solnym ulegaja dehydratacji i przekształcają się w pentozy w forfulor względnie w kw. lewulinowy CH3-CO-CH2-CH2-COOH i kw. mruwkowy HCOOH. redukujące- anomeryczny atom węgla stosunkowo łatwo ulega w ustroju oksydacji lub grdukcji. Aldozy utleniając się tracą dwa atomy H czy C-1 i tworzą tzw. kw. aldonowe. np. glukoza- utl.kw. glukonowy- -H2Oo- -glikolakton, aldoza- utl.kw. uronowy-utl. kw. cukrowy.