3. Ewolucjonizm kulturowy.

(Główne założenia ewolucjonizmu kulturowego, (Lewis Morgan-Społeczeństwo pierwotne, Edward Taylor - cywilizacja pierwotna) Założenie jedności świata, prawidłowości, ewolucji pojętej jako postęp. Zastosowanie przez ewolucjonistów metody porównawczej w celu ekstrapolowania w przeszłość zjawisk teraźniejszych. Omówienie okresów ewolucji kulturowej: od dzikości poprzez barbarzyństwo do cywilizacji).

-----------------------Ewolucjonizm--------------------------

Ewolucjonizm był kierunkiem teoretycznym. Głównymi przedstawicielami byli E. Tylor, Lewis Henry Morgan, W. Schmit. Ewolucjonizm powstał pod koniec XIX w. A jego celem, było odkrycie praw, które rządzą ewolucją świata społeczno - kulturowego. Ewolucjoniści zakładali, że kultury rozwijały się od szczebli najniższych do najwyższych, a tempo zmian w różnych kulturach było różne.

Swoje teorie nie opierali na doświadczeniach, ale wiedzę czerpali z materiałów zgromadzonych wcześniej przez inne nauki.

Każda kultura, każda cywilizacja przechodzi przez identyczne stadia, formy, jedynie różniły się tempem rozwoju. Ewolucjonizm charakteryzuje się jednokierunkowością, stopniowalnością. Metoda którą posługiwali się ewolucjoniści to metoda porównawczo - kulturowa. Wykorzystywali materiały znane już wcześniej. Rekonstrukcja porównawcza.

człowiek wykazuje zawsze te same cechy psychiczne, niezależnie od rasy, epoki historycznej czy środowiska, a doświadczenie ludzkie postępuje tymi samymi drogami. (zasada o jedności rozumu ludzkiego - Adolfa Bastiana). Wszyscy jesteśmy tacy sami i mamy takie same możliwości rozwoju, ale na innym etapie historycznych. Kultury rozwijają się tak samo (kultury pierwotne - świadectwo rozwoju kultury europejskiej).

Ewolucjoniści zakładali, że wiedzy o ewolucji dostarcza nam współczesność.

Rozwój społeczeństwa jest konieczny, nieuchronny i nieodwracalny w swych skutkach;
istnieje pewien finalny ideał rozwojowy, ku któremu zmierza społeczeństwo i który w przyszłości zostanie osiągnięty; Każdy stan społeczeństwa wynika z jego poprzedniego stanu i jest etapem szerszego procesu zmian; Każdy następny stan społeczeństwa jest bardziej rozwinięty niż stan poprzedni; Przemiany ewolucyjne są przemianami jednoliniowymi, co oznacza, że biegną one wszędzie tym samym torem, przez te same etapy, spośród których żaden nie może zostać pominięty.

---------------Główne założenia ewolucjonizmu:-------------------

• Jedność świata przyrodniczego i ludzkiego (Prawidłowość) oraz jedność wiedzy o tym świecie. Rzeczywistość ludzka podlega tym samym prawom co świat przyrody (determinizm);

• Genetyzm -wyjaśnić zjawisko to dla ewolucjonistów określić jego genezę

antropologia ewolucji ma badać następstwa dokonanych zmian, analizować rzeczywistość, poszukiwać genezy zjawisk kulturowych

• Jednolitość natury ludzkiej -przyjmowano istnienie niezmiennych zasad funkcjonowania ludzkiego umysłu, to założenie pozwalało przyjmować, że w podobnych warunkach ludzkiego działania można oczekiwać podobnych sukcesów. Jeżeli umysł ludzki zawsze funkcjonuje w ten sam sposób, to zawsze i w każdej kulturze będą podobieństwa. Podstawowym mechanizmem rozwoju jest ludzka wynalazczość, która prowadzi do podobnych rezultatów

• Zmienność -jej obecność jest podstawowym faktem, zajmowano się kierunkiem i mechanizmem zmiany niż wykrywaniem jej początku.

1.

• Globalny charakter zmiany -zmiana jednego z elementów kultury powoduje zmiany w jej innych elementach.

własności zmiany:

-endogenna - jest wywoływana przez czynniki wewnętrzne (np. ludzka wynalazczość),

-powszechna - zmiana w jednej dziedzinie pociąga za sobą zmiany w innych dziedzinach,

-tożsama z postępem - ma charakter jednokierunkowy oraz progresywny (od form niższych do złożonych, od nieuporządkowanych do uporządkowanych), postęp stanowi podstawowy miernik czasu (starsze jest to co prostsze i niższe),

-ciągła - wszystkie elementy łagodnie przechodzą przez kolejne stadia, ale zmiana jest nieustająca, pomiędzy każdym ze stadiów istnieje nieskończenie wiele momentów pośrednich,

-gradualna - tempo zmian jest zróżnicowane w różnych społeczeństwach, wszędzie proces zmian przebiega jednakowo, ale nierównomiernie, dzięki czemu powstają przeżytki kulturowe - niefunkcjonalne elementy starszej kultury, które przetrwały w młodszej warstwie kulturowej i umożliwiają rekonstrukcję minionych etapów rozwoju;

• Zmiana jako postęp -zmiana zawsze była ukierunkowana, tożsama z postępem, wszystko inne traktowane jako odstępstwo od reguły.

• Nierównomierność postępu -różne sektory kultury nie rozwijają się równomiernie, oraz różne społeczeństwa rozwijają się w różnym tempie w odmiennych fazach rozwoju

• Ciągłość i stopniowość postępu -ewolucja nie zna skoków, wszystkie elementy przechodzą łagodnie w swoje kolejne stadia i pomiędzy każdym z nich istnieje wiele stanów pośrednich.

• Immanentność zmiany -dwojaki wewnętrzny i zewnętrzny charakter czynników zmiany (Spencer). Zasada te pełniła jedynie rolę dyrektywy metodologicznej nie zaś twierdzenia teoretycznego.

• Zastosowanie metody porównawczej w celu ekstrapolowania w przeszłość zjawisk teraźniejszych -istota tej metody jest przekonanie, ze analiza zjawisk współczesnych może być źródłem informacji o zjawiskach dawnych.

polega na zestawieniu maksymalnej liczby przykładów z różnych kultur świata po to, aby odtworzyć drogę już przebytą przez kulturę w procesie jej rozwoju, opiera się na badaniach społeczeństw pierwotnych.

• ahistoryzm - istotne są nie konkretne zdarzenia historyczne, ale historia abstrakcyjna, nie to co się faktycznie zdarzyło, ale to co zdarzyłoby się, gdyby proces przebiegał w sposób niezakłócony.

-------Lewis Morgan, Społeczeństwo pierwotne-------

amerykański antropolog kultury, twórca badań zatytułowanych Społeczeństwo pierwotne. Schemat rozwoju rodziny, zajmował się studiami nad historią i kulturą plemion Indian Ameryki Północnej - Irokezów. Według niego rozwój odbywa się na drodze doświadczenia. Dzięki stopniowemu gromadzeniu spostrzeżeń o świecie, wynalazkom czy odkryciom naukowym, ludzkość zaspokaja swoje potrzeby.

badał plemię irokezów, „systemy powinowactwa i pokrewieństwa w rodzinie ludzkiej”. Przeprowadził badania ankietowe „Społeczeństwo pierwotne. Schemat rozwoju rodziny”. Rozwój wg Morgana odbywa się drogą powolnego gromadzenia doświadczeń. Dokonuje się dzięki odkryciom i wynalazkom, zapewniających zaspokojenie ludzkich potrzeb.

2.

Jako jedyny ze znaczących postaci antropologii ewolucjonistycznej prowadził badania terenowe i miał kontakt ze społecznościami pierwotnymi (plemię Irokezów). I schemat rozwoju Morgana: Teoria rozwoju społecznego - podzielił rozwój ludzkości na trzy okresy, które nazwał okresami etnicznymi, podstawą podziału uczynił różne sposoby zdobywania pożywienia:

• -dzikość - społeczeństwa zbieracko myśliwskie, aż do pojawienia się rolnictwa:

• niższy stan dzikości - od powstania człowieka na ziemi, rybołówstwo, umiejętność posługiwania się ogniem, początki mowy artykułowanej,

• średni stan dzikości - rozprzestrzenianie się ludności na większe obszary, podział pracy wg płci, zalążki form organizacji społecznej,

• wyższy stan dzikości - wynalezienie łuku i strzał oraz gospodarstwa

• -barbarzyństwo - społeczeństwo agrarne oparte na osiadłym trybie życia, organizacji rodowej i matriarchacie:

• niższy stan barbarzyństwa - wykorzystanie cegły i kamienia do budowy domów, oswojenie zwierząt na półkuli wschodniej i uprawa kukurydzy na półkuli zachodniej,

• średni stan barbarzyństwa - pojawienie się tkactwa, elementów religii, dominowanie rolnictwa i hodowli, domostwa z kamienia i suszonej cegły, umiejętności wytopu rudy żelaza,

• wyższy stan barbarzyństwa - wynalezienie obróbki żelaza, liczne wynalazki, rozwój zbiorowości terytorialnej, powstawanie świątyń i miast, małżeństwa monogamiczne, własność prywatna;

• -cywilizacja - rozpoczyna się wprowadzeniem alfabetu i pisma, pojawia się państwo z po-działem na klasy:

• cywilizacja starożytna - Starożytna Grecja i Rzym,

• cywilizacja nowożytna - USA do końca XIX wieku.

II schemat rozwoju Morgana: Schemat rozwoju organizacji politycznej oparty na rozróżnieniu form własności:

• -societas - własność wspólna, komunizm pierwotny, równość, braterstwo, struktura rodowa jako podstawowa jednostka organizacji życia społecznego;

• -civitas - własność prywatna, podziały klasowe, uwarstwienie społeczeństwa, współzawodnictwo, struktura państwowa jako podstawowa jednostka organizacji życia społecznego.

III schemat rozwoju Morgana: Schemat rozwoju cywilizacji w obrębie rodziny1:

• promiskuizm - chaos seksualny, brak norm regulujących seksualność, wszelkie zachowania są praktykowane i dozwolone;

-rodzina kazirodcza - małżeństwo między braćmi i siostrami lub kuzynostwem różnych stopni;

• -rodzina swoista, punalna - małżeństwo grupowe braci ze wspólnymi żonami lub sióstr ze wspólnymi mężami;

• -rodzina parzysta - małżeństwo trwałe jednego mężczyzny i jednej kobiety, ale bez wyłączności zamieszkania;

• -rodzina patriarchalna - małżeństwo trwałe jednego mężczyzny z wieloma kobietami;

• -rodzina monogamiczna - małżeństwo jednej pary mającej wspólne gospodarstwo domowe, powstała wraz z rozwojem indywidualnej własności.

Morgan zwrócił uwagę na systemy pokrewieństwa:

-system klasyfikacyjny, malajski - krewnych grupuje się w klasy, terminem ojca określa się kuzynów, braci ojca, siostry matki są też matkami;

-system opisowy, aryjski - odnosi się do współczesnych społeczeństw.

3.

--------Edward Taylor, cywilizacja pierwotna --------

pierwszy przedstawiciel antropologii jako nauki. Nie był typowym ewolucjonistą. Rozwinął studia szczegółowe z obszaru kultury - zrezygnował z traktowania kultury jako zintegrowanej całości, rozłożył ją na części, z których niektóre tylko poddał analizie. Jest twórcą tzw. wyliczającej definicji kultury - kultura czyli cywilizacja jest złożoną całością, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, obyczaje oraz wszelkie inne zdolności i nawyki zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa. Metoda porównawcza służy do poznania elementów kultury, porównaniu powinna podlegać ewolucja stanu wiedzy, charakteru religii, obyczajów, czy praw. Kultura jest nabywana, wyuczona, a nie dziedziczona. Stanowi atrybut gatunku ludzkiego i powstaje w wyniku ludzkiej twórczości. Badając stan kultury, badamy prawa ludzkiego myślenia i działania racjonalnego opartego na dobrze uzasadnionej wiedzy. Wzrost znaczenia zachowań racjonalnych w stosunku do praktyk irracjonalnych świadczy o postępie kultury. Tylor wprowadził do antropologii kategorię przeżytków kulturowych - czynności, zwyczaje, pojęcia, które siłą przyzwyczajenia funkcjonują w obrębie nowego stanu społeczeństwa. Przeżytki umożliwiają rekonstrukcję przeszłości kultury, pomagają przewidywać przyszłość i dostarczają wskazówek, jak zmieniać świat na lepszy. Schemat rozwoju ludzkości wg Tylora:

• dzikość - od początku istnienia człowieka do rolnictwa,

• barbarzyństwo - od rolnictwa osiadłego do rozwoju zbiorowości terytorialnych,

• cywilizacja - od momentu pojawienia się pisma.

Schemat rozwoju religii wg Tylora:

• animizm - najpierwotniejsza forma wyobrażeń religijnych, wiara w dusze, duchy i inne byty nadprzyrodzone. Pojawia się w związku z próbami wyjaśnienia snów, wizji i odmiennych stanów świadomości. Wraz z rozwojem kultury animizm przekształca się w wiarę w zwierzęta czy rośliny (totemizm), ewoluuje w fetyszyzm (obiekty nieożywione) i w końcu manizm (zmarli przodkowie);

• politeizm - zakłada, że dusze stają się bóstwami;

• monoteizm - zakłada, że stopniowa hierarchizacja bóstw prowadzi do idei Boga Najwyższego.

4.

---