HISTORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH 1815-1945
CZĘŚĆ I - URSZULA PIETRASZKO (str. 17-81)
I.Geneza, funkcjonowanie i upadek systemu wiedeńskiego.
1.Charakterystyczne wydarzenia przełomu między starym i nowym ładem
1.1. Dwie rewolucje: amerykańska i francuska
Deklaracja niepodległości z 4 lipca 1776 r. i konstytucja z 1787 r. projektują nowe państwo i społeczeństwo, wprowadzają hasła sprawiedliwości między narodami, zasadę suwerenności narodów, wartości: demokracja, prawo do buntu przeciwko złemu rządowi, czy prawo do „ubiegania się o szczęście”.
W rezultacie powstaje nowe państwo - Stany Zjednoczone Ameryki (13 stanów, terytorium od Atlantyku do Missisipi, i od Karaibów do Rzeki św. Wawrzyńca).
Rewolucja francuska 1789-1794 obalenie monarchii absolutnej i ustroju feudalnego, toruje drogę ku nowemu ustrojowi - kapitalizmowi.
1.2. Zniknięcie Polski z mapy Europy
„Przejaw kryzysu starego ładu, ładu, epoki, w której przestawano oglądać się na motywacje historyczno-prawne, a jeszcze nie proklamowano praw ludów i narodów.”
System napoleoński
Okres napoleoński (1799-1815), cel: ustanowienie politycznej i cywilizacyjnej hegemonii Francji w Europie.
Na początku 1812 r. do Francji należą: Belgia, Holandia (wcielona w lipcu 1810r.), północne wybrzeże Niemiec aż do Hamburga, duża część Szwajcarii, północno-zachodnie Włochy (Piemont, Ligurgia, Toskania, Państwo Kościelne).
17 lipca 1806 r. utworzenie Związku Reńskiego z Napoleonem jako oficjalnym „protektorem”.
Klęska Austrii w wojnie w 1809 r. i pokój Schőnbrunn 14 października 1809 r. stawiają ją w pozycji niemal wasala Francji.
Sojusz w Tylży w 1807 r. z Rosją R. przystępuje do niekorzystnej dla siebie blokady kontynentalnej.
Jedną z zasad systemu napoleońskiego jest osadzanie na tronie członków rodziny casarza lub wiernych sojuszników. Król. Włoskie - Napoleon, Król. Neapolu - Józef Bonaparte (brat), potem Joachim Murat (szwagier), Król. Westfalii - Hieronim (brat), Król. Holenderskie - Ludwik (brat), Ks. Lukki i Piombino we Włoszech - Eliza (siostra), Ks. Warszawskie - Fryderyk August Wettin (wierny władca Saksonii).
Elementy łączące napoleońską Europę: kultura i język francuski, powiązania dynastyczne i tworzenie nowej arystokracji, kodeks cywilny (Kodeks Napoleona).
Głównym wrogiem Anglia, która stanowi filar wszystkich koalicji antynapoleońskich.
Ameryka, Afryka i Azja na przełomie wieków
Ameryka:
Traktat paryski w 1763 r. Francja wyrugowana z Quebecu, całe terytorium Kanady kolonią brytyjską.
Traktat wersalski z 3 września 1783 r., na mocy którego Anglia uznaje niepodległość Stanów Zjednoczonych, a Francja otrzymuje karaibskie wyspy Tobago i Santa Lucia.
Hiszpańska Luizjana przechodzi najpierw do Francji, potem do Stanów Zjednoczonych, zaś Florydę Hiszpania traci na rzecz USA.
Afryka:
Kolonie Portugalii: Mozambik, Angola, Gwinea Portugalska, Wyspa św. Tomasza.
Kolonie Francji: część Senegalu.
Kolonie Holandii: Kraj Przylądkowy (odebrany przez Anglików).
Kolonie Anglii: ww., Gambia, Sierra Leone.
Azja:
Kolonie Portugalii: Goa, Makao, Malakka, część wyspy Timor.
Kolonie Francji: enklawy Mahe i Karikat, Pondocherry i Jancon, wyspy Seszele i Ile de France (Mauritius).
Kolonie Holandii: wyspa Cejlon (utrata na rzecz Anglii), Sumatra, Jawa, Celebes i część Borneo.
Kolonie Anglii: ww., przewaga w Indiach, część Australii (Nowa Południowa Walia).
Francja mocarstwem kontynentalnym, Anglia status jedynego mocarstwa globalnego.
Pierwsze próby tworzenia nowego ładu europejskiego
2.1 Rozpad imperium napoleońskiego
Nieudana wyprawa na Rosję rozpoczyna rozkład imperium napoleońskiego.
27 lutego 1813 r. prusko-rosyjski układ sojuszniczy (Król pruski oficjalnie zrywa z Napoleonem, 16 marca, wzywając do „wojny o niepodległość”).
Początkowe sukcesy Francji (21 V - bitwa pod Budziszynem), lecz błąd: zgoda na zawieszenie broni 4 VI 1813 r.
Podpisanie w Reichbachu (Dzierżoniów) tajnego układu między Rosją, Prusami i Austrią (Anglia obiecuje 2 mln funtów na wzmocnienie armii Rosji i Prus). 11 sierpnia Austria wypowiada wojnę Francji.
9 września 1813 r. traktat w Cieplicach umocnienie sojuszu z Rreichbachu.
27 sierpnia Napoleon pokonuje pod Dreznem austriacką armię księcia Karola Filipa Schwarzenberga.
„bitwa narodów” 16-19 października 1813 r. klęska cesarza Francuzów.
2.2. Traktat pokojowy
Mocarstwa koalicji mają swoje partykularne cele i interesy, więc: trudności w ustaleniu warunków przyszłego pokoju.
Austria: boi się, że Rosja może się stać nowym hegemonem europejskim, a z Prusami rywalizuje o wpływy w Niemczech.
Rosja: nie może pozwolić, by Austria zrealizowała wszystkie swoje ambicje terytorialne, a W. Brytania dominowała w świecie pozaeuropejskim (Azja).
Konferencje w Langres (29 stycznia 1814 r.) i Troyes (11-19 lutego 1814 r.) ofensywa przeciw Napoleonowi ma być kontynuowana bez zawieszenia broni.
Zwycięstwa Napoleona w kampanii lutowej zmuszają koalicjantów do porzucenia sporów i zacieśnienia sojuszu strategiczny traktat w Chaumont na Marną 9 marca1814 r. (traktat nosi wsteczną datę 1 marca). Anglia - Robert Steward Castlereagh, Austria - Klemens Lothar Metternich, Rosja - Karol Nesselrode, Prusy - Karl August von Hardenberg.
6 kwietnia 1814 r. - abdykacja Napoleona, 3 maja - Ludwik XVIII z dynastii Burbonów zasiada na tronie.
30 maja 1814 r. - pierwszy pokój paryski (przedstawiciel nowego rządu, ks. Charles Maurice de Talleyrand-Pĕrigord):
Francja otrzymuje granice ze stycznia 1792 r., z pewnymi dodatkami na lewym brzegu Renu,
Nie nałożono żadnych odszkodowań wojennych.
Zachowuje też swoje kolonie.
Rozstrzygnięcia terytorialne przed kongresem wiedeńskim
Anglia otrzymuje: Helgoland na M. Północnym (kosztem Danii), Cejlon i Kraj Przylądkowy (kosztem Holandii), Tobago i Santa Lucia, Seszele i Mauritius (kosztem Francji) oraz napoleońska Malta i W-py Jońskie.
Rosja: Finlandia, Besarabia i okupacja Ks. Warszawskiego i Saksonii.
Kongres wiedeński i jego postanowienia
3.1. Ogólna charakterystyka
Kongres wiedeński poprzedza spotkanie w Londynie w czerwcu 1814 r. (Jerzy IV, car Aleksander I, Fryderyk Wilhelm III, Metternich), 20 czerwca przyjmują dokument tzw. 8 artykułów, które przesądzają o utworzenia państwa holendersko-belgijskiego.
Kongres „tańczy, ale posuwa się do przodu.”
W sumie w Wiedniu gromadzi się 150 monarchów i książąt panujących oraz ok. 500 dyplomatów i 100 tys. gości.
Nie ma inauguracji kongresu i oficjalnego posiedzenia końcowego! (znany dzień podpisania Aktu końcowego kongresu, co następuje 9 czerwca 1815 r.).
Na początku spotykają się tylko min. spraw zagranicznych 4 głównych mocarstw: Rosji, Anglii, Austrii i Prus. Następnie poszerzone o: Francję, Hiszpanię, Portugalię i Szwecję. (tzw. Komitet Ośmiu)
Nadal jednak najistotniejsze decyzje podejmowane przez Komitet Czterech (potem dołącza Francja Komitet Pięciu).
Główne zasady kongresu wiedeńskiego:
Kompensata terytorialna dla zwycięzców.
Legitymizm - główny rzecznik Talleyrand, wskazuje, iż władza monarchów nie tylko dlatego jest nienaruszalna, że pochodzi z woli bożej, ale dlatego, że stanowi jedyny, naturalny i stały punkt odniesienia, organizujący porządek wewnętrzny i międzynarodowy (myśli o Francji, podaje przykład tronu saskiego).
Równowaga europejska (równowaga sił) - główny rzecznik Castlereagh, dostrzega, że zrealizowanie wszystkich planów Aleksandra I oznaczałoby dominację Rosji w Europie. Głosi, że dla równowagi europejskiej konieczne jest umożliwienie odrodzenia się imperialnych ambicji Francji (przykład Niemiec).
3.2. Problem Saksonii i Polski
Prusy sojusznikiem Rosji, więc car proponuje Fryderykowi Wilhelmowi III Saksonię, jako rekompensatę za straty w Polsce. [wiąże to oba państwa i przeciwstawia je Austrii i W. Brytanii]
Zarysowuje się więc powstanie 2 bloków: Rosji i Prus - oraz Austrii i Anglii.
Te ostatnie koncentrują się na uniemożliwieniu przejęcia całej Saksonii przez Prusy. W skutek propozycji Castlereagha dochodzi do tajnego porozumienia przeciw Prusom i Rosji w Wiedniu 3 stycznia 1815 r. (dopuszczony też Talleyrand Wielka Piątka od tego momentu), zobowiązującego do udzielenia sobie nawzajem pomocy.
Sojusz jest jednak konstrukcją sztuczną, cel: przełamanie impasu w rozmowach.
W nocy z 19 stycznia 1815 r. car popiera sugestie brytyjskie i zapowiada nadanie Królestwu Polskiemu konstytucji (enigmatyczne sformułowanie projektu!).
Akt końcowy kongresu
Księstwo Warszawskie połączone zostaje z Cesarstwem Rosyjskim (Królestwo Polskie), Aleksander I przybierając tytuł Króla Polski, miał „nadać temu krajowi, korzystającemu z administracji oddzielnej, rozciągłość wewnętrzną, jaką uzna za stosowną”.
Zachodnia część Księstwa Warszawskiego - z Poznaniem i Toruniem - pod nazwą Wielkiego Księstwa Poznańskiego, przechodzi pod panowanie króla Prus.
Kraków wraz z przylegającymi ziemiami ogłoszony zostaje wolnym miastem pod opieką Rosji, Austrii i Prus. [„czwarty rozbiór Polski”]
Saksonia:
Utrzymano istnienie i niezależność Saksonii, chociaż podzielono ją na dwie części - Prusy otrzymują ok. połowę terytorium Saksonii.
Decyzje kongresowe w sprawie Polski i Saksonii największe korzyści terytorialne przynoszą Rosji i Prusom, a wszystkim mocarstwom - uratowanie ich sojuszu.
Problem Niemiec
Dwa główne aspekty: terytorialny (granice Niemiec, granice państw niemieckich, posiadłości innych państw w Niemczech) i strukturalny (konstytucja i ustrój Niemiec).
Plan Prus i Austrii utworzenia Konfederacji Niemieckiej: kierowanej przez radę złożoną z 5 członków - Austrii i Prus (po 2 głosy) oraz Bawarii, Saksonii i Wirtembergii (po jednym głosie). Nie uzyskała uznania państw niemieckich, bo: poważne ograniczenie ich suwerenności.
Baron von Stein, w imieniu 29 małych i średnich państw niemieckich, składa w komisji petycję domagającą się równych praw dla wszystkich i nadania lub przywrócenia konstytucji dla każdego z państw niemieckich. (sprzeciw powoduje zawieszenie prac komisji).
Sto dni i drugi pokój paryski
7 marca 1815 r. nadchodzi wiadomość o ucieczce Napoleona z wyspy Elby i pochodzie na Paryż.
13 marca przywódcy mocarstw ogłaszają w Wiedniu deklarację o wyjęciu Napoleona spod prawa, a 25 marca formalnie odnawiają sojusz z Chaumont.
W wyniku ostatecznej klęski Napoleona alianci przedstawiają Francji nowy tekst traktatu pokojowego (bardziej surowy).
20 listopada 1815 r. podpisany zostaje drugi pokój paryski:
Straty terytorialne: kilka silnych twierdz na wschodzie przechodzi do Holandii (Marienbourg, Bouillon), Prusy przejmują Saarę, a Sardynia odbiera Sabaudię.
Kontrybucja - nałożona na Francję w wys. 700 mln franków oraz obowiązek utrzymywania pruskiej armii okupacyjnej (ok. 150 tys. ludzi).
Skarby kultury - zagrabione przez Napoleona w Europie mają zostać zwrócone.
Tego samego dnia podpisanie traktatu w Paryżu między dworami:
Austrii - Metternich i Johann Philip Wessenberg,
Anglii - Castleragh i Wellington,
Rosji - Razumowski I Kapodistrias,
Prus - Karl Wilhelm Humboldt.
Intencją jest „zapewnienie pokoju w Europie i niedopuszczenie do kolejnej wojny”. Potwierdzono więc „w imię Trójcy Świętej” założenia traktatu z Chaumont oraz postanowienia wiedeński. Traktat zobowiązuje sygnatariuszy do wystawienia 60-tysięcznych korpusów okupacyjnych.
Rozstrzygnięcia w sprawie Niemiec
8 czerwca 1815 r. - podpisanie w Wiedniu Aktu Zasadniczego Związku Niemieckiego
Całość decyzji zawiera Akt końcowy kongresu:
Prusy otrzymują zdecydowaną przewagę w północnych Niemczech.
Hanower przekształcony zostaje w królestwo podporządkowane W. Brytanii.
Lauenburg i Holsztyn stają się posiadłościami króla Danii.
Wielkie Księstwo Luksemburga oddane królowi Niderlandów.
Związek Niemiecki: cel „utrzymanie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego Niemiec, niepodległości i nietykalności państw skonfederowanych”
W 1815 r. do Związku wchodzą 34 państwa i 4 wolne miasta. Znajdują się w nim: jedno cesarstwo Austria, pięć królestw - Prusy, Bawaria, Hanower, Saksonia i Wirtembergia, wielkie księstwa i księstwa, 1 hrabstwo i 4 wolne miasta - Frankfurt, Hamburg, Brema i Lubeka.
O najważniejszych sprawach rozstrzyga sejm związkowy (Bundestag) z siedzibą we Frankfurcie nad Menem.
„Przewodnictwo w Zgromadzeniu Związku należy się Austrii”.
Problemy Włoch, Holandii i Szwajcarii
Włochy
Nasilenie ruchu zmierzającego do zjednoczenia kraju (tajne organizacje karbonariuszy).
Joachim Murat sprzyja narodowym dążeniom poddanych i popiera tendencje zjednoczeniowe.
14 stycznia 1814 r. - porzuca Napoleona, przechodzi na stronę Austrii i zawiera tego dnia sojusz wojskowo-polityczny (bo: utrzymanie korony).
15 marca 1815 r. - opowiada się za zmierzającym do Paryża Napoleonem, wypowiada wojnę Austrii i ogłasza manifest wzywający do zjednoczenia Włoch.
Decyzje kongresu wiedeńskiego:
Przyznanie Austrii Lombardii z Mediolanem oraz Wenecji z jej posiadłościami (Dalmacja i Istria).
Przywrócenie Państwa Kościelnego na czele z papieżem Piusem VII.
Przywrócenie na tron Ferdynanda IV Burbona, który otrzymuje połączone teraz Król. Sycylii i Król. Neapolu (Królestwo Obojga Sycylii, Ferdynand I - nowy tytuł).
Holandia
Utworzenie Królestwa Niderlandów pod berłem Wilhelma I z dynastii orańskiej. Przywrócenie kolonii Indii Wschodnich z wyspą Jawa oraz podporządkowanie Wielkiego Księstwa Luksemburga.
Szwajcaria
20 marca 1815 r. - 8 państw - sygnatariusze pierwszego pokoju paryskiego - ogłaszają deklarację o uznaniu szwajcarskiej neutralności.
Szwajcaria przystępuje do niej uchwałą parlamentu z 27 maja.
W akcie końcowym ustalone jest, iż Szwajcaria jest niepodległym państwem, złożonym z 19 dawnych i 3 nowych kantonów: Valois, Ziemi Genewskiej oraz Księstwa Neuchâtel.
Osobny akt uznania i gwarancji wieczystej neutralności Szwajcarii i części Sabaudii ogłoszony zostaje w Paryżu 20 listopada 1815 r.
Inne decyzje
Aż 10 artykułów końcowych poświęconych jest sprawie wolności żeglugi na rzekach międzynarodowych, a więc Renie, Nekarze, Menie, Mozeli, Mozie i Skaldzie.
Najtrwalszym dokumentem kongresu okazuje się (w perspektywie czasu) Regulamin w sprawie stopni pierwszeństwa agentów dyplomatycznych, przyjęty 19 marca 1815 r., jako ostatni, 17. załącznik do Aktu końcowego. Dzieli ich na trzy klasy:
Ambasadorów, legatów lub nuncjuszy. [jako jedyni „charakter reprezentacyjny”!]
Posłów, ministrów i innych uwierzytelnionych przy monarchach.
Chargés d'affaires uwierzytelnionych przy ministrach spraw zagranicznych.
Nowatorskie znaczenie art. 4 Regulaminu: „w każdej klasie funkcjonariusze dyplomatyczni zajmą między sobą miejsce wg daty urzędowej notyfikacji ich przybycia”.
OCENA KONGRESU WIEDEŃSKIEGO: (różne aspekty)
Był on próbą ostatecznego rozprawienia się z epoką rewolucji i Francji napoleońskiej. Podyktowane był obawą przed odrodzeniem się tendencji, które mogłyby znów zburzyć legitymistyczno-monarchistyczny ład europejski.
Z drugiej strony polegał on na promowaniu norm prawno międzynarodowych i tworzeniu nowych możliwości współpracy międzynarodowej. Deklaracja w sprawie zniesienia handlu niewolnikami, zasada wolności żeglugi na rzekach międzynarodowych, dwukrotnie sformułowana zasada wieczystej neutralności (Wolne Miasto Kraków i Szwajcaria), położenie podwalin pod rozwój prawa dyplomatycznego.
4.Święte Przymierze
Akt Świętego Przymierza, zawiązany w Paryżu 26 września 1815 r. - ma spełniać rolę spoiwa, ideologii cementującej mocniej niż umowy i traktaty. Jego twórcą jest Aleksander I (a nawet autor dokumentu).
Cesarz Austrii Franciszek I i król Prus Fryderyk Wilhelm III, zaskoczeni przedstawionym im przez cara tekstem, ale po krótkich konsultacjach godzą się go podpisać.
Akt Świętego Przymierza, to krótka około jednostronicowa deklaracja stwierdzająca, że trzej monarchowie „powzięli głębokie przekonanie o konieczności oparcia ich dalszych wzajemnych stosunków na wzniosłych prawdach(…) tej świętej religii”.
Charakter Świętego Przymierza kształtuje się stopniowo. Przystępują do niego wszystkie monarchie europejskie poza Anglią(ale brała udział w pracach), Państwem Kościelnym i Turcją.
Najważniejsze kongresy Świętego Przymierza:
Listopad 1818 r. w Akwizgranie
decyzja o złagodzeniu ciężarów nałożonych na Francję w drugim pokoju paryskim (okupację postanowioną zakończyć w grudniu 1818 r., a nie w 1820 r.);
podpisanie protokołu uzupełniającego dyplomatyczny Regulamin wiedeński (ministrowie-rezydenci mają tworzyć klasę pośrednią między ministrami stopnia drugiego a chargés d'affaires). -niewielkie znaczenie w praktyce!
23 października - 24 grudnia 1820 r. oraz 1 - 12 maja 1821 w Opawie i Lublanie
podpisanie protokołu, przyzwalającego na podejmowanie przez mocarstwa wspólnych kroków, zabezpieczających państwa przed rewolucjami (ingerencja!).
ponadto stwierdzenie, że monarchowie nie będą „uznawać rządów powstałych drogą rewolucji”
Październik - 14 grudnia 1822 r.
postanowienie przywrócenia siłą władzy Ferdynanda VII w Hiszpanii (wrzenie rewolucyjne).
podpisanie protokołu, zapowiadającego, że głównym zadaniem i posłannictwem monarchów jest przeciwstawianie się rewolucji.
5.Kwestie narodowe w stosunkach międzynarodowych (1820-1848)
Powstania w Grecji, Włoszech, Belgii, Polsce i Węgrzech próbują podważyć ukształtowany na kongresie wiedeńskim ład międzynarodowy, z częściowym z resztą sukcesem.
5.1. Sprawa grecka
Powstanie greckie tym różni się od innych zrywów narodowych, iż wymierzone było przeciwko Turcji, a więc mocarstwu pozostającemu poza sojuszem Świętego Przymierza.
Ruch filohelleński mobilizuje zwolenników powstania, przypominając, iż Grecja jest kolebką kultury i cywilizacji europejskiej.
Ważną rolę w tym procesie odegrały możliwości finansowe Greków (mieli powiązania z kołami bankowymi Europy).
Morskie położenie Grecji ułatwia dostarczenie pomocy i napływ ochotników do powstania z wielu krajów europejskich.
Wszystkie te czynniki przyczyniły się niewątpliwie do tego, że 7-letnie powstanie greckie (1821-1828) było najdłuższe ze wszystkich dziewiętnastowiecznych powstań narodowych w Europie.
Dla monarchów Świętego Przymierza ważniejsza od solidarności z chrześcijaństwem wydaje się wówczas konieczność zwalczania wszelkich insurekcji narodowych, które mogą destabilizować porządek powiedeński.
Aleksander I wie o tajnych stowarzyszeniach narodowych emigrantów greckich - zwanych Filiki Eterie lub Heterie - zakładanych w Odessie i innych miastach rosyjskich. Toleruje udział w ruchu greckim wielu oficerów swej armii, z księciem Aleksandrosem Ypsilantisem na czele.
Na kongresie w Opawie i Lublanie popiera jednak koncepcje Metternicha (zaniepokojony innymi przypadkami wrzenia). Zatem gdy w marcu 1821 r. ks. Ypsilantis na czele greckich emigrantów przedostaje się na teren Mołdawii, gdzie wszczyna antytureckie powstanie, Rosja nie udziela mu żadnej pomocy (a on usunięty z wojska).
Nowym ośrodkiem buntu antytureckiego staje się Peloponez.
W grudniu 1821 r. powstańcze Zgromadzenie Narodowe proklamuje konstytucję wzorowaną na amerykańskiej, a 15 stycznia 1822 r. ogłasza niepodległość Grecji.
Sułtan Mahmud II zwraca się o pomoc do swego wasala, paszy Egiptu Muhammada Alego. W konsekwencji wojsko egipskie pod dowództwem Ibrahima Paszy docierają do Grecji w lutym 1825 r. i zaczynają zdobywać przewagę.
ALE: powstanie greckie staje się problemem polityki europejskiej!
Już w 1823 r. Francja udziela znacznej pożyczki Grekom. Anglia skłania swoich bankierów do finansowej pomocy walczącym.
W grudniu 1825 r. na tron rosyjski wstępuje brat Aleksandra I, Mikołaj I. Porzuca on politykę bałkańską brata i wzmaga nacisk na Turcję.
4 kwietnia 1826 r. Wellington i Nesselrode podpisują tzw. protokół petersburski, mówiący o konieczności uzyskania autonomii dla Grecji.
Ułatwia on Rosji wysuwanie dalszych, już własnych żądań pod adresem Turcji. Wystosowuje ona ultimatum, wzywające Turcję do nadania autonomii Mołdawii, Wołoszczyźnie i Serbii.
Turcja niespodziewanie łatwo przystaje na warunki rosyjskie, co potwierdzone zostaje w konwencji a Akermanie 7 października 1826 r.
Metternich wciąż podtrzymuje stanowisko, że nie można robić wyjątku dla żadnej narodowej rebelii.
Francja natomiast przyłącza się do tego układu.
6 lipca 1827 r. Anglia, Rosja i Francja podpisują w Londynie traktat zobowiązujący je do wspólnego wcielenia w życie Protokołu petersburskiego.
W tym czasie prezydentem formalnie proklamowanego państwa greckiego jest od kwietnia 1827 r. Kapodistrias.
20 października 1827 r. połączona flota Anglii, Francji i Rosji, dowodzona przez brytyjskiego wiceadmirała Edwarda Codringtona, pokonuje w zatoce Navarino flotę turecko-egipską (przełomowe wydarzenie).
Sułtan wzywa do świętej wojny przeciw Rosji. Po wypowiedzeniu przez sułtana konwencji akermańskiej, 26 kwietnia 1828 r. Rosja ogłasza deklarację wojny z Turcją.
Wojna rosyjsko-turecka toczy się na obszarze Bałkanów i Kaukazu. Armia rosyjska zajmuje Mołdawię i Wołoszczyznę, przekracza Dunaj i zmierza w kierunku Warny. W roku następnym feldmarszałek Iwan Dybicz zdobywa Adrianopol i zbliża się do Konstantynopola.
9 sierpnia 1828 r. podpisane zostaje porozumienie o ewakuacji wojsk egipskich z Grecji.
Na konferencji londyńskiej podpisany zostaje 22 marca 18289 r. protokół, który mówi, iż Grecja powinna być monarchią, całkowicie samodzielną w sprawach polityki wewnętrznej i zagranicznej, z obowiązkiem jednak płacenia sułtanowi rocznego trybutu.
Rosja - koncepcja dużej Grecji, Anglia - koncepcja okrojonej terytorialnie Grecji.
14 września 1829 r. podpisanie a Adrianopolu układu pokojowego (turecko-rosyjski):
Potwierdzenie autonomii Mołdawii, Wołoszczyzny i Serbii, czego gwarantem miała być Rosja.
Na Turcję nałożono kontrybucję.
Turcja zadeklarowała również zgodę na przywrócenie postanowień konwencj akermańskiej oraz uznanie obu porozumień londyńskich.
Przyznanie prawa wolnego przepływu przez cieśniny czarnomorskie przez statki rosyjskie handlowe.
Traktat podpisany 3 lutego 1830 r. (przez Anglię, Rosję i Francję) głosi, iż „Grecja będzie państwem niepodległym”. Mocarstwa ustalają też, że pierwszym królem Grecji będzie 18-letni książę bawarski Otton, którego kandydaturę akceptuje Zgromadzenie Narodowe Grecji w 1832 r.
5.2.Rewolucja lipcowa we Francji i powstanie w Belgii
Podstawowe przyczyny wybuchu rewolucji belgijskiej 1830 r. tkwią w uwarunkowaniach wewnętrznych.
Narzucona unia holendersko-belgijska potęguje je jeszcze bardziej. Do starych antagonizmów, dochodzą bowiem nowe:
opanowanie stanowisk państwowych przez Holendrów,
niesprawiedliwy podział mandatów w Izbie Wyższej i Niższej Stanów Generalnych.
narzucenie języka holenderskiego jako oficjalnego.
krzywdzące dla Belgów rozłożenie podatków.
uprzywilejowanie religii protestanckich kosztem katolików.
Król Wilhelm I okazuje się despotą.
Wszystko to powoduje nie stłumienie, a umocnienie świadomości narodowej Belgów i rozwój tajnych organizacji dążących do liberalizacji systemu.
We Francji Karol X zmierza do odbudowy absolutystycznej monarchii:
Doprowadza do niepopularnej ustawy o odszkodowaniach dla emigrantów politycznych.
Przywraca cenzurę.
Rozwiązuje paryską Gwardię Narodową, a w 1827 r. także Izbę Deputowanych.
Na czele rządu stawia ultrasa-monarchistę ks. Jules'a Armanda de Polignaca.
25 lipca wydaje słynne ordynanse (dekrety) o rozwiązaniu miesiąc wcześniej wybranej Izby, o wprowadzeniu nowego prawa wyborczego podwyższającego cenzus majątkowy, a więc ograniczającego liczbę ludzi uprawnionych do głosowania, oraz o zniesieniu wolności prasy.
27 lipca 1830 r. wybucha w Paryżu rewolucja, która zmusza Karola X do ustąpienia. Już 30 lipca Francuzi mają nowego króla, Ludwika Filipa Oreańskiego.
Obalenie władzy Karola X zostaje przyjęte z zadowoleniem w W. Brytanii, natomiast car Mikołaj I (poparty przez Prusy i Austrię) nawołuje do interwencji.
Wydarzenia paryskie przyspieszają wybuch powstania belgijskiego: 25 sierpnia zaczynają się rozruchy w Brukseli.
4 października ogłoszona zostaje niepodległość Belgii, co potwierdza w uroczystej proklamacji Kongres Narodowy w Brukseli (18 XI), pozbawiając równocześnie Wilhelma I praw do tronu belgijskiego.
Postawy wobec powstania w Belgii:
Rosja - wroga postawa, na początku listopada armia rosyjska zaczyna posuwać się na zachód.
Prusy - grożą interwencją zbrojną.
Austria - zachowuje się bardziej wstrzemięźliwie.
Anglia - osłabienie Holandii, a zwłaszcza jej handlu zagranicznego jest dla niej korzystne. Gdy dostrzega, że Francja nie zamierza powiększać swego terytorium kosztem Belgii, poparła zmiany. (po rewolucjach zbliżenie francusko-brytyjskie, pierwsza entente cordiale - serdeczne porozumienie).
Rewolucję belgijską i pokój europejski ratuje powstanie listopadowe - armia rosyjska musi walczyć w Polsce..
20 grudnia 1830 r. dochodzi do uznania przez 5 państw na konferencji w Londynie niepodległości Belgii, a 20 stycznia 1831 r. do przyjęcia protokołu o warunkach podziału Król. Niderlandów (tzw. 24 Artykuły) oraz Deklaracji o wieczystej neutralności Belgii.
19 maja 1831 r. pięć mocarstw podpisało traktat z Holandią.
5.3. Sprawa polska
Powstanie wybucha 29 listopada 1830 r., a 25 stycznia 1831 r. sejm pozbawia tronu cara Mikołaja I.
Powstanie, które zamienia się w wojnę polsko-rosyjską z udziałem regularnej armii (!), poza działaniami zbrojnymi ma swój aspekt dyplomatyczny:
Delegacja Chłopickiego do Petersburga domaga się respektowania konstytucji z 1815 r. i gwarancji dla polskich praw narodowych.
Francja i Anglia nie zamierzają dla Polski narażać się na otwarty konflikt z Rosją, czy też z pozostałymi zaborcami. Wykorzystują jednak to do pewnych nacisków na cara, usiłując np. zmniejszyć jego rolę w rozwiązywaniu konfliktu belgijsko-holenderskiego.
W grudniu 1830 r. misja rządu powstańczego, z margrabią Aleksandrem Wielopolskim na czele przybyła do Londynu. Palmerston (bryt. min. spraw zagr.) był jednak tylko głęboko zaniepokojony zasięgiem publicznych manifestacji poparcia dla walki Polaków, jakie w końcu 1830 r. miały miejsce we Francji.
Prusy formalnie neutralne, opowiedziały się zdecydowanie po stronie Rosji.
Postawa Austrii była niejednoznaczna, lecz w miarę klęsk ponoszonych przez powstańców stosunek Austrii był coraz bardziej wrogi.
Papież Grzegorz XVI w polskich powstańcach upatruje buntowników przeciwko prawowitej władzy. W 1832 r. potępia powstanie na żądanie Rosji i Austrii.
Skutki powstania listopadowego:
Wielka fala wychodźstwa, zwana Wielką Emigracją.
Zacieśnienie sojuszu trzech mocarstw absolutystycznych: Rosji, Prus i Austrii. 6 września 1833 r. podpisanie konwencji o współdziałaniu w zwalczaniu ruchów rewolucyjnych (Prusy dołączyły).
5.4. Wiosna Ludów w Europie
Giuseppe Mazzini ogłasza 15 kwietnia 1834 r. w Szwajcarii Akt fundacyjny Młodej Europy (emigranci polscy, niemieccy, włoscy).
Wolne Miasto Kraków
Wydarzenie Wiosny Ludów poprzedza powstanie krakowskie w 1846 r.:
21 lutego grupka powstańców zaatakowała posterunki austriackie.
Następnego dnia powołano w Krakowie Rząd Narodowy Rzeczypospolitej Polskiej z Janem Tyssowskim na czele i ogłoszono Manifest do narodu polskiego.
Powstanie trwa tylko 9 dni. Bezpośrednim jego skutkiem jest likwidacja Wolnego Miasta Krakowa i wcielenie go do Austrii.
Francja
Za bezpośrednią przyczynę Wiosny Ludów uznaje się rewolucję 1848 r. we Francji:
- król prowadzi Francję w swych ostatnich latach do ściślejszego związku z Wiedniem i Petersburgiem.
- w ten sposób entente cordiale i zawiązany sojusz państw liberalnych (Anglia, Hiszpania, Portugalia) ulega rozbiciu.
Rewolucja lutowa trwa w Paryżu zaledwie 3 dni (22-24 II), ale jej rezultatem jest upadek monarchii i utworzenie Drugiej Republiki.
4 marca Rząd Tymczasowy ogłasza program polityki zagranicznej Francji.
Po zdławieniu 4-dniowej rewolty w Paryżu (23-26 VI 1848 r.), we wrześniu odbywają się wybory parlamentarne, a w grudniu prezydenckie, w wyniku których na czele państwa staje Ludwik Napoleon Bonaparte (bratanek cesarza).
Austria
Rewolucja lutowa wydarzenia w Austrii. 12 marca 848 r. wręczona zostaje cesarzowi Ferdynandowi I petycja, domagająca się usunięcia kanclerza Matternicha, następnego dnia studenci i robotnicy zaczynają wznosić barykady.
Tzw. pierwsza rewolucja wiedeńska - zakończona po kilku dniach usunięciem Metternicha i nadaniem przez cesarza 25 kwietnia 1848 r., nowej konstytucji (tzw. oktrojowanej).
Galicja
Na wieść o wydarzeniach wiedeńskich, w Krakowie powołano Komitet Narodowy, który 6 kwietnia wydaje odezwę, mówiącą o „Polsce wyzwolonej”. Wojsko austriackie brutalnie tłumi bunt.
Czechy
W marcu 1848 r. w Pradze liczne wiece, postulaty m.in. równouprawnienia Czechów z Niemcami, w urzędach i w szkołach, wolność prasy i zgromadzeń, tajemnicy korespondencji, zniesienia pańszczyzny. Cesarz przyjmuje delegację praską, lecz odrzuca postulaty.
2 czerwca 1848 r. rozpoczyna się w Pradze zjazd przedstawicieli narodów słowiańskich. Wypracowuje Manifest do narodów europejskich (prawa narodów ważniejsze od decyzji monarchów).
Węgry
3 marca 1848 r. uchwalenie petycji do cesarza, domagającej się wprowadzenia konstytucji i zwiększenia praw narodowych.
18 marca sejm węgierski przyjmuje nowe akty prawne, zgodne z postulatami.
W wielkiej manifestacji w Budapeszcie rzucone zostaje hasło walki zbrojnej i ogłoszono Węgry republiką. Na czele rządu: denni karz Lajos Kossuth i poeta Sándor Petőfi.
2 grudnia abdykuje cesarz Ferdynand I, a na tron wstępuje 18-letni Franciszek Józef I - Węgrzy nie uznają nowego władcy.
14 kwietnia 1849 r. parlament węgierski ogłasza detronizację Habsburgów, a następnie uchwala Deklarację niepodległości.
Wiosną 1849 r. interwencyjna armia rosyjska dławi powstanie.
Prusy
Bunty chłopskie w Badenii, Nadrenii, Westfalii, Bawarii, Saksonii, Wirtembergii.
Wydarzenia berlińskie - 18 marca 1848 r. demonstracje pokojowe, przeradzają się w konfrontacje z wojskiem.
Król Fryderyk Wilhelm IV ogłasza odezwę „Do moich drogich Berlińczyków”.
18 maja we Frankfurcie nad Menem rozpoczynają się obrady ogólno niemieckiego Zgromadzenia Narodowego. Uchwala, iż „cesarzem Niemców” po zjednoczeniu powinien być król Prus Fryderyk Wilhelm IV, jednak on odrzuca wybór.
Wielkie Księstwo Poznańskie
20 marca 1848 r. powstaje w Poznaniu Centralny Komitet Narodowy.
Powstanie wybucha w kwietniu (zwycięstwo nad armią pruską 30 kwietnia pod Miłosławem, Ludwik Mierosławski). Ostatecznie jednak upada 9 maja 1848 r.
6.Zmierzch Świętego Przymierza. Wojna krymska i jej konsekwencje
6.1. Kwestia wschodnia w polityce europejskiej (1831-1841)
Tzw. kwestia wschodnia wstrząsa podstawami ładu wiedeńskiego i sojuszu Świętego Przymierza. Dwa kryzysy były preludium do wojny krymskiej - wskazały głęboką sprzeczność interesów na obszarze Imperium Osmańskiego.
Bezpośrednie przyczyny leżą w ambicjach politycznych i podbojach paszy Egiptu Muhammada Alego (łańcuch wydarzeń). Kiedy wojska egipskie zajmują Syrię, a potem w 1832 r. zmierzają w stronę Konstantynopola, mocarstwa zmuszone są do określenia swych stanowisk:
Rosja uzyskała w pokoju adrianopolskim tak duże korzyści, że zainteresowana jest podtrzymaniem osłabionej Turcji. W końcu 1832 r. oferuje jej zbrojną pomoc przeciw Egiptowi.
Anglia dąży do tego, by doszło do wyprowadzenia wojsk rosyjskich z Turcji (potrzebna ugoda z Egiptem).
Francja od dawna stawiała na Egipt, więc skłonna jest nawet do współdziałania z Anglią.
Sojuszniczy układ rosyjsko-turecki podpisano 8 lipca 1833 r. w Unkiar-Iskelesi udzielanie sobie wzajemnej pomocy w razie zagrożenia zewn., jednostronne zobowiązanie Rosji w sprawie dostarczenia Turcji odpowiedniej ilości wojsk lądowych i morskich, oraz tajna część układu: na żądanie Rosji cieśniny Bosforu i Dardanele zostaną każdorazowo przez rząd turecki zamknięte. [Wzmocnienie bezpieczeństwa Rosji na Morzu Czarnym].
Protest Anglii i Francji przeciwko układowi.
Drugi kryzys turecko-egipski zapoczątkowany wojną 1839 r. potwierdza spadek międzynarodowej pozycji Turcji i wzrost wpływów W. Brytanii.
Anglia nasila ekonomiczną penetrację i handlową współpracę z Turcją
16 sierpnia 1838 r. - układ handlowy z Turcją.
Francja opanowuje w tym czasie dużą część Algierii.
Kryzys w stosunkach brytyjsko-francuskich. Wykorzystuje to Mikołaj I, akceptuje w Petersburgu brytyjską tezę o kolektywnym rozwiązywaniu problemów tureckich.
15 lipca 1840 r. przedstawiciele W. Brytanii, Rosji, Austrii, Prus i Turcji podpisują w Londynie konwencję o uregulowaniu konfliktu turecko-egipskiego i powrocie starego prawa Imperium Osmańskiego. Nowa konferencja (już z udziałem Francji) skutkuje podpisaniem przez te kraje konwencji z Turcją w sprawie cieśnin czarnomorskich (zniesienie uprzywilejowanej pozycji Rosji, mocarstwa zachodnie także uzyskują możliwość ingerowania w sprawy cieśniń).
6.2. Przyczyny i rezultaty wojny krymskiej
Przyczyny:
Po drugim kryzysie wschodnim, Mikołaj I przekonany, że los Turcji przesądzony, więc trzeba przygotować się na ewentualność jej upadku.
Apogeum sporu o opiekę nad miejscami świętymi w Palestynie pomiędzy Francją i Rosją:
-Traktat rosyjsko-turecki w Kajnardży 21 lipca 1774 r. gwarantuje prawa religijne prawosławnym w księstwach naddunajskich.
-28 lutego 1853 r. Mikołaj I wysyła ministra Aleksandra Mienszykowa do Turcji z zadaniem nakłonienia sułtana do przyjęcia rosyjskiego planu rozwiązania problemu miejsc świętych (żądanie bilateralnej umowy, gwarantującej przywileje dla Kościoła prawosławnego w Turcji).
-za radą Anglii i Francji 4 czerwca sułtan wydaje firman (dekret) o prawach i przywilejach Kościołów katolickiego i prawosławnego w Turcji.
-Nie wystarczające dla Rosji, więc rozkaz Zajęcia przez wojska rosyjskie naddunajskich Mołdawii i Wołoszczyzny.
-W odpowiedzi flota brytyjska i francuska zostają wysłane do wschodniej części Morza Śródziemnego, a 4 października Turcja wypowiada wojnę Rosji.
-Min. spraw zagr. Austrii Karl Franz von Boul żąda wycofania wojsk rosyjskich z Mołdawii i Wołoszczyzny.
Eskalacja konfliktu następuje po bitwie pod Synopą, 30 listopada 1853 r. (wiceadmirał Paweł Nachimov pokonuje flotę turecką).
21 lutego Mikołaj I wypowiedział wojnę Francji i Anglii. One czynią to 27 i 28 marca.
Tzw. plan czterech punktów (pierwszy plan dyplomatycznego rozwiązania konfliktu):
Francja, W. Brytania, Austria, Prusy i Rosja obejmą wspólny protektorat nad księstwami naddunajskimi.
Te same państwa będą sprawowały protektorat nad chrześcijanami w Turcji.
Zagwarantowana będzie wolność żeglugi handlowej na rzece Dunaj i sprawowanie kontroli nad jej ujściem przez 5 ww. państw.
Zrewidowana zostanie konwencja londyńska z 1841 r. w sprawie cieśnin czarnomorskich.
Plan odrzucony przez Rosję!
2 grudnia 1854 r. - układ sojuszniczy Austrii z Anglią i Francją (Austria ochrona Mołdawii i Wołoszczyzny, państwa zachodnie nie tolerować ruchu rewolucyjnego w płn Włoszech).
Przełom: 8 wrzesnia 1855 r. - zdobycie Sewastopola i zniszczenie rosyjskiej floty czarnomorskiej.
Kongres pokojowy kończący wojnę krymską, odbywa się w Paryżu od 25 lutego do 30 marca 1856 r. z udziałem Francji, Anglii, Turcji, Austrii, Sardynii (dołączyła do wojny) i Rosji, Prusy -sygnatariusz.
Główny traktat o „pokoju i przyjaźni” podpisany w Paryżu 30 marca 1856 r.:
-Rosja - zwrot Turcji miasta Kars na Kaukazie oraz południowej części Besarabii, którą przyłączono do Mołdawii.
-neutralność Morza Czarnego i zamknięcie go dla okrętów wojennych.
-zakaz dla Rosji i Turcji zakładania wojskowych arsenałów morskich na jego wybrzeżu.
-mocarstwa zachodnie zobowiązywały się do zwrotu Rosji Sewastopola.
Traktat paryski ponadto reguluje wiele problemów bałkańskich: wprowadzenie wolności żeglugi na Dunaju, utworzenie 2 komisji międzynarodowych (europejska i „nadbrzeżna”), księstwa Mołdawii, Wołoszczyzny jako terytoria całkowicie autonomiczne.
30 marca podpisano również osobna konwencja Anglii i Francji z Rosją, zobowiązującą tą ostatnią do niefortyfikowania Wysp Alandzkich na Bałtyku i demilitaryzacji.
16 kwietnia 1856 r. - Deklaracja w przedmiocie prawa wojny morskiej - „korsarstwo jest i pozostanie zniesione”, „blokady, aby były ważne, muszą być skuteczne”.
Najważniejszym dla europejskiego ładu międzynarodowego rezultatem wojny krymskiej jest ostateczny upadek Świętego Przymierza.
7.Cztery wojny europejskie. Proces jednoczenia Włoch i Niemiec
7.1. Wojna francusko-sardyńsko:austriacka. Zjednoczenie Włoch.
Po założeniu przez Mazziniego organizacji „Młode Włochy” oraz rozpoczęcia w klika lat później działalności politycznej przez Giuseppe Garibaldiego, następuje Włoskie Risorgimento (odrodzenie) i narastający ruch społeczny na rzecz zjednoczenia kraju.
Krwawe walki w marcu 1848 r. ludu Wenecji i Mediolanu szybko się rozprzestrzeniają i doprowadzają do uwolnienia od Austriaków dużej części północnych Włoch. Jednak niepowodzenie powstania w Lombardii i Wenecji (klęska pod Custozzą).
Dzięki zabiegom premiera Camillo Cavoura Sardynia bierze udział w wojnie krymskiej po stronie Francji i Anglii (podniesienie sprawy włoskiej na konferencji, choć na razie bez rezultatów). Sprawie włoskiej sprzyja też Napoleon III.
Mimo zamachu na jego życie, Cavourowi udaje się przekonać Napoleona III, że proponowany sojusz jest dla Francji Korzystny:
-Sardynia zobowiązuje się, że ewentualna wojna o wyzwolenie Włoch nie nabierze charakteru rewolucyjnego.
-Francja przyrzeka, że udzieli Sardynii pomocy militarnej w razie wojny z Austrią.
Umowa z Plombières nabiera charakteru formalnego sojuszu na mocy traktatu z 28 stycznia 1859 r.
23 kwietnia 1859 r. Austria wysuwa ultimatum, żądając natychmiastowego zmniejszenia sił zbrojnych Sardynii. Zostaje ono odrzucone, a Francja - zgodnie z układem sojuszniczym - przychodzi ze zbrojną pomocą Sardynii.
Zwycięstwa wojsk sardyńskich: 4 czerwca pod Magentą, 24 czerwca pod Solferino.
Napoleon III proponuje zwieszenie broni (bo: mobilizacja ogłoszona przez Prusy).
8 lipca w Villafranca Napoleon III i Franciszek Józef podpisują porozumienie rozejmowe, a 12 lipca w tej miejscowości zawarte zostają preliminaria pokojowe, już z udziałem króla Sardynii Wiktora Emmanuela II:
-Lombardia włączona do Sardynii.
-Wenecja pozostaje nadal pod panowaniem austriackim.
-Sabaudia i Nicea dla Francji, jako zapłata za pomoc.
W marcu 1860 r. Włochy środkowe: Toskania, Parma i Modena deklarują przyłączenie do Sardynii.
W kwietniu powstanie w Krol. Obojga Sycylii (bo Burbonii przeciwni zjednoczeniu), wsparte przez oddział „czerwonych koszul” Garibaldiego. 27 maja Garibaldi zajmuje Palermo, we wrześniu wkracza do Neapolu, a w październiku Król. Obojga Sycylii łączy się z Królestwem Sardynii.
17 marca 1861 r. parlament zebrany w Turynie ogłasza Wiktora Emmanuela II królem Włoch.
Włochy odzyskują Wenecję w 1866 r. (po przegranej wojnie Austrii z Prusami).
W 1870 r. przeprowadzono w Rzymie plebiscyt i przyłączony zostaje do Włoch.
W lipcu 1871 r. zostaje stolicą Włoch, zaś na mapie polityczne pojawia się nowe państwo.
7.2. Wojna prusko-austriacko:duńska
Księstwa Holsztyn, Szlezwik i Lauenburg wchodziły w skład Królestwa Danii. Podział na te dwa pierwsze był dość sztuczny. W marcu 1848 r. księstwa buntują się i występują zbrojnie przeciwko Danii.
2 sierpnia 1850 r. -protokół londyński gwarantujący nienaruszalność Danii i niepodzielność jej terytorium (z zachowaniem autonomiczności księstw).
W listopadzie 1863 r. duński folketing (izba niższa parlamentu) przyjmuje nową konstytucję, likwidującą odrębność Szlewizku. Bismarck od razu protestuje przeciwko konstytucji duńskiej.
Prusy i Austria wystosowują w styczniu 1864 r. do Dani ultimatum, wzywając do unieważnienia konstytucji. 31 stycznia 1864 r. wojska austriacko-pruskie wkraczają na teren Danii.
Zwycięskie państwa narzucają Danii warunki pokoju (30 października 1864 r. w Wiedniu):
-ustanawiają wspólny zarząd, czyli kondominium nad trzema księstwami, a Dania pozbawiona zostaje 1/3 powierzchni.
14 sierpnia 1865 r. oba państwa zawierają w Gastein konwencję, na mocy której Lauenburg przechodzi do Prus za 2,5 mln duńskich koron, Szlezwik ma być odtąd zarządzany przez Prusy, a Holsztyn przez Austrię.
7.3. Wojna prusko-austriacka
Słabość armii austriackiej, w Prusach rośnie potęga Sztabu generalnego.
Austria nie może liczyć na poparcie Rosji (bo: wojna krymska), to Prusy są jej pewne.
Wojna rozpoczyna się na terenie Holsztynu, który wojska pruskie zajmują w czerwcu 1866 r.
Głównym teatrem wojny okazują się ziemie czeskie. Trzy armie pruskie spotykają się pod Sadową, gdzie 3 lipca w wielkiej bitwie zwyciężają armię austriacką.
Już 26 lipca podpisane zostają preliminaria pokojowe, a ostateczny traktat 23 sieprnia 1866 r. w Pradze:
-Austria - Wenecję otrzymują Włochy, a Holsztyn Prusy.
-ma zapłacić Prusom 40 mln talarów jako odszkodowanie wojenne.
-podporządkowanie Prusom kilku państw niemieckich: Hanoweru, Hesji Elektoralnej, księstwa Nassau i wolnego miasta Franfurtu.
18 sierpnia 1866 r. - powołanie Związku Północnoniemieckiego (22 państwa, dominacja Prus).
Lipiec 1867 r. - utworzenie Unii Celnej i Parlamentu Związku Celnego.
17 lutego 1867 r. - tzw. ugoda: Austria przekształcona zostaje w dualistyczne państwo Austro-Węgry (wspólny monarcha - cesarz Austrii i król Węgier).
7.4. Wojna niemiecko-francuska. Zjednoczenie Niemiec.
Błędy i niekonsekwencja polityki francuskiej i austriackiej oraz bierność Rosji i Anglii umożliwiają Prusom przygotowanie się do realizacji następnego celu, jakim jest pokonanie Francji, i dokończenie dzieła zjednoczeniowego.
11 maja 1867 r. 6 mocarstw zebranych w Londynie podpisuje traktat orzekający, iż Wielkie Księstwo Luksemburg pozostanie nadal w unii z Holandią (niepowodzenie Napoleona, który pragnął je przyłączyć do Francji).
Sprawa obsadzeni tronu hiszpańskiego (bezpośredni pretekst do wojny!): rząd hiszpański oferuje 2 lipca 1870 r. koronę księciu Leopoldowi Hohenzollernowi-Sigmaringen (pomysł Bismarckauderzenie w prestiż dynastii francuskiej). Napoleon mówi wprost o „nowej prowokacji Prus”, która może wywołać wojnę.
12 lipca 1870 r. za zgodą Wilhelma, ks. Leopold wycofuje swoją kandydaturę. Zaraz po tym król Wilhelm I odbywa w uzdrowisku Ems rozmowy z ambasadorem Francji Vincentem Benedettim. Ich wynik przekazany w obszernym telegramie Bismarckowi, który odpowiednio go skraca i ostro akcentuje odrzucenie postulatu Napoleona III (żądał by zagwarantować, że więcej podobnych kandydatur Wilhelm I nie wysunie) oraz publikuje w prasie jako „depeszę emską”.
Francja uznaje do za casus belli i 19 lipca 1870 r. wypowiada wojnę Prusom.
17 lipca rząd rosyjski popiera Prusy i oświadcza gotowość wykonania zobowiązań wobec nich.
20 lipca Austro-Węgry deklarują neutralność wobec wojny francusko-niemieckiej.
Związek Północnoniemiecki staje po stronie Prus.
Przełomem okazuje się kapitulacja 2 września 1870 r. okrążonej w Sedanie 85-tysięcznej armii francuskiej i oddanie się w niewolę Napoleona III wraz z 39 generałami.
4 września wybucha powstanie ludowe w Paryżu, które obala monarchię i powołuje do życia Trzecią Republikę.
Działania wojenne kończą się 28 stycznia 1871 r. wraz z podpisaniem zawieszenia broni.
Traktat pokojowy we Frankfurcie nad Menem 10 maja 1871 r.:
-Przyłączenie do Niemiec Alzacji i dużej części Lotaryngii;
-Francja ma się zgodzić na „wyrównanie granicy wzdłuż zachodnich kantonów Cattenom i Thionville”;
-musi zapłacić kontrybucję w wys. 5 mld franków w złocie do 2 marca 1874 r.
-defilada wojsk niemieckich na Polach Elizejskich w Paryżu.
18 stycznia 1871 r. w Sali zwierciadlanej pałacu wersalskiego ogłoszono powstanie Cesarstwa Niemieckiego, czyli Drugiej Rzeszy. Na czele król Wilhelm I jako cesarz niemiecki.
Część II. PROCES KSZTAŁTOWANIA SIĘ ZACHODNIEJ HEMISFERY (AMERYKA ANGLOSASKA I ŁACIŃSKA)
1.USA: między Hiszpanią i Wielką Brytanią
Na południu i wschodzie w końcu wieku USA graniczy z posiadłościami Hiszpanii, a więc Florydą Zachodnią i Luizjaną. Granica północna, wytyczona na jeziorach, oddziela je od brytyjskiej Kanady (powoduje ciągłe spory i konflikty).
Zakup Luizjany
W wyniku traktatu zawartego w San Ildefonso 1 X 1800 r. Hiszpania zgodziła się zwrócić Francji kolonię Luizjanę (podarowaną przez Ludwika XVI).
Napoleon początkowo wiąże nadzieje z Luizjaną (jako spichlerzem), jednak po klęsce na Haiti, zraża się do kolonii amerykańskich, a w dodatku potrzebuje pieniędzy nawodny w Europie.
Na mocy układu podpisanego w Paryżu 2 maja 1803 r. Francja sprzedaje USA Luizjanę za 15 mln $.
Państwo północnoamerykańskie powiększa się tym samym o ponad 1300 tys. km kw., na którym powstaje 13 nowych stanów.
Wojna z Anglią i kwestia Kanady
W wyniku wojny 1812-1814 USA ostatecznie obroniły swą niepodległość i uzyskują warunki do budowy dominującej pozycji na kontynecie.
Przyczyny wojny:
-uwikłanie Stanów Zjednoczonych w gospodarczą blokadę kontynentalną (Anglia - Francja).
-proceder impressmentu stosowany tylko przez Brytyjczyków - przy okazji rewidowania statków porywano marynarzy amerykańskich.
-Amerykanie oskarżają Brytyjczyków o uzbrajanie i wspieranie plemion indiańskich,
-różnorakie dywersje na południu kraju utrudniają Stanom Zjednoczonym w dążeniu do opanowania Florydy.
12 czerwca 1812 r. prezydent James Madison wypowiada Anglii wojnę (jej przebieg dla Amerykanów korzystny, choć społeczeństwo Kanady opowiedziało się za koroną brytyjską), sukces pod Nowym Orleanem (8 I 1815 r.)-ale już po podpisaniu traktatu.
Rozmowy w europejskim mieście Gandawa, trudne, bo rozbieżne stanowiska względem impressmentu, propozycji stworzenia buforowego państwa indiańskiego na pograniczu kanadyjsko-amerykańskim, status militarny Wielkich Jezior, itp.
Układ pokojowy w Gadnawie zostaje podpisany 24 grudnia 1814 r.:
-w drażliwych kwestiach granic przyjęta zasada status qou ante bellum,
-Anglicy wycofują się z zajętych terenów i rezygnują z żądania utworzenia buforowego państwa indiańskiego, ale otrzymują prawo żeglugi na Missisipi.
3 lipca 1815 r. oba państwa podpisują układ handlowy, 20 X 1818 r. konwencję o handlu i granicach (sporne terytorium Oregonu będzie w równej mierze dostępne).
Sprawa Florydy
Rywalizacja o Florydę: USA - Hiszpania - Anglia - Francja i Rosja.
15 stycznia 1811 r. Kongres USA przyjmuje rezolucję mówiącą, iż Stany Zjednoczone nigdy nie pozwolą, aby Floryda dostała się w ręce jakiegokolwiek państwa trzeciego.
22 lutego 1819 r. podpisane zostaje przez sekretarza stanu USA Johna Quincy Adamsa i posła hiszpańskiego w Waszyngtonie Luisa de Onisa porozumienie zwane Traktatem Florydy lub Traktatem transkontynentalnym:
-Hiszpania przekazuje USA Florydę Zachodnią i Florydę Wschodnią właściwie bezpłatnie, gdyż sumę 5 mln $ USA miały zapłacić własnym obywatelom, wysuwającym roszczenia wobec władz hiszpańskich.
-USA uznają granice pozostałych kolonii hiszpańskich w Ameryce Południowej (Teksas).
-Hiszpania akceptuje żądania USA dotyczące terytorium Oregonu.
2.Rewolucja niepodległościowa w Ameryce Łacińskiej (1810-1825)
2.1. Pojęcie „Ameryka Łacińska”
Nazwa „Ameryka Łacińska” pojawia się po raz pierwszy w 1856 r. w pismach kolumbijskiego pisarza, żyjącego w Paryżu - José Marii Torresa Caicedo.
Nazwa, wskazująca na pokrewieństwo także Francji z tymi ziemiami została podchwycona i upowszechniona przez prasę i szybko przyjęta w całym świecie.
2.2.Przyczyny
Dekadencja systemu kolonialnego widoczna na przełomie wieków zarówno w sferze ekonomicznej jak i politycznej.
Od początku konkwisty ekonomia Ameryki Łacińskiej podporządkowana była interesom i potrzebom Portugalii i Hiszpanii. To ograniczenie nałożone na gospodarkę latynoamerykańską wywoływało z czasem coraz większy protest oligarchii i elit miejscowych. Nie chciały się one pogodzić zwłaszcza z koniecznością wymiany tylko z metropoliami kolonialnymi.
Motorem niezadowolenia z systemu kolonialnego była głównie warstwa Kreolów (Hiszpanów urodzonych w koloniach amerykańskich)bogaci i coraz lepiej wykształceni, stanowili elitę społeczeństwa.
Jednak najbardziej uprzywilejowaną grupą byli gachupines - półwyspiarze, a więc Hiszpanie urodzeni w Europie. (najwyższe stanowiska, podejmowanie ważniejszych decyzji)
W drugiej poł. XVIII w. upowszechnia się w Ameryce Łacińskiej ideologia Oświecenia i przykład dwóch rewolucji: północnoamerykańskiej i francuskiej.
Młodzi Kreole wracający ze studiów europejskich przekazują myśli na podatny grunt: potępienie absolutyzmu i despotyzmu, kult rozumu, wiedzy i oświaty, hasła postępu i racjonalizmu inspirowały postawy libertyńskie.
2.3.Uwarunkowania międzynarodowe
Zmierzch potęgi hiszpańskiego systemu kolonialnego zbiegł się z głębokim kryzysem w Hiszpanii.
W maju 1808 r. Napoleon zmusił Karola IV do abdykacji. Na tronie hiszpańskim osadzony został w lipcu 1808 r. brat Napoleona - Józef Bonaparte.
Rozprzestrzeniające się wiadomości o uwięzieniu rodziny królewskiej wzmagały wrzenie społeczne i ośmielały do otwartych działań. Powszechnie zaczęto zwoływać tzw. cabildo abierto, posiedzenia rad miejskich z udziałem vecinos (wszystkich płacących podatki). Opowiadały się ona za uwolnieniem Ferdynanda VII (syna Karola IV) i nieuznawaniem narzucanych władz napoleońskich.
Pomocy w Anglii szukało wieku przywódców ruchu wyzwoleńczego, m.in. Simón Bolĭvar. Brytyjczycy chcieli wówczas, aby Hispanoameryka uzyskała swobodę handlu ze światem (tzn. z Anglią) i polityczną autonomię, nie zaś pełną niepodległość.
W 1814 r. na tron hiszpański wrócił Ferdynand VII. W 1815 r. Hiszpania wysłała za ocean nową armię pod dowództwem gen. Pablo Morillo w celu spacyfikowania buntu i rekonkwisty utraconych już ziem. Ferdynand VII zwrócił się o pomoc do Świętego Przymierza. Hiszpania zabiegała o zorganizowanie zbiorowej interwencji w Ameryce Łacińskiej najpierw na kongresie w Akwizgranie, później w Weronie.
Wybuch rewolucji niepodległościowej spotkał się z żywym zainteresowaniem rządu amerykańskiego. Do portów amerykańskich zawijały statki po zakup broni i innych materiałów potrzebnych walczącym.
Klęska Hiszpanii wydawała się pewna na początku lat 20., więc Stany Zjednoczone zdecydowały się na otwarte uznanie nowych państw.
Do końca stycznia 1823 r. Stany Zjednoczone nawiązały stosunki dyplomatyczne z Meksykiem, Chile i Zjednoczonymi Prowincjami La Platy. W 1824 r. uznały Brazylię, w 1826 r. Peru, w 1834 r. Urugwaj, w 1835 r. Wenezuelę, w 1838 r. Ekwador, w 1848 r. Boliwię. Haiti natomiast dopiero w 1862 r., zaś Dominikanę w 1866 r.
2.4.Przebieg i rezultaty
Rewolucja niepodległościowa a Ameryce Łacińskiej dokonała się w mniej więcej tym samym czasie (1810-1825), a jej przebieg miał swoją specyfikę i odrębność.
HAITI
Pod bezpośrednim wpływem rewolucji francuskiej na wyspie wybuchła rewolta, która zakończyła się powstaniem niepodległego państwa.
Powstanie rozpoczęło się w końcu maja 1790 r. Zakończyło się niepowodzeniem, a przywódcy: Mulat Vincent Ogé i Jean-Baptiste Chavannes zostali straceni. Nastroje nasiliły się, Kidy na wyspę przybył wysłannik rewolucyjnej Francji Léger Felicité Sonthonax i ogłosił w 1793 r. zniesienie niewolnictwa.
Całkowita niepodległość Haiti proklamowana została 1 stycznia 1804 r.
HISPANOAMERYKA
Główne centra ruchu wyzwoleńczego: Meksyk, Wenezuela, Kolumbia, gdzie liderem był Simón Bolivar.
W Meksysku wiejski proboszcz Miguel Hidalgo 15 września 1810 r. wzniósł hasło: „Niech żyje Ameryka! Precz ze złym rządem!”.
-1812 r. ks. José Maria Morelos, w 1813 r. zwołany przez niego Kongres zwołany przez niego w 1813 r. po raz pierwszy proklamował niepodległość (na niewielkim tylko obszarze).
-w 1815 r. rozwinęła się walka partyzancka z Hiszpanami, na czele Indianin Vicente Guerrero.
-w 1823 r. ustanowiono republikę, prezydent Vicente Guerrero.
-w tym samym roku odłączyły się od Meksyku i ogłosiły niepodległość Zjednoczone Prowincje Ameryki Środowej.
W Wenezueli rewolucja niepodległościowa zaczęła się w kwietniu 1810 r. od zniesienia władzy kapitana generalnego.
-7 lipca 1811 r. Kongres wenezuelski uchwalił Akt niepodległości (ale wciąż walki).
-przywódca sił niepodległościowych Simon Bolivar pokonał w lipcu rojalistów i wkroczył do Caracas. Po raz drugi ogłoszono niepodległość Wenezueli, a jemu nadano tytuł libertadora (wyzwoliciela).
-W latach 1811-1813 niezależność ogłosiły dwa ośrodki: Bogota (Republika Cundinamarca) i Cartagena (Zjednoczone Prowincje Nowej Granady) - załamanie w 1815 r.
-Wenezuela zupełnie niepodległa w 1823 r.
9 lipca 1816 r. ogłoszono niepodległość Zjednoczonych Prowincji Ameryki Południowej (La Platy).
Peru: 9 grudnia 1824 r. - główna bitwa pod Ayacucho, zdecydowała o wyzwoleniu Ameryki Łacińskiej, na czele z gen. Antonio Jose Sucre..
6 sierpnia 1825 r. ogłoszenie niepodległości Republiki Bolivara, zwanej następnie Boliwią.
16 grudnia 1815 r. regent Joao ogłosił powstanie Królestwa Brazylii związanego z Portugalią unią personalną.
-12 października 1822 r. jego syn Pedro koronował się na cesarza jako Pedro I, zerwał z Portugalią i stanął na czele niepodległej Brazylii. (pokojowe uzyskanie niepodległości!).
CZĘŚĆ II - BŁAŻEJ BIENIASZ (81-145 str.)
3. Doktryna Monroe'go
1823 r. - powstała Doktryna Monroe'go (jej elementy pojawiły się w amerykańskiej myśli politycznej już wcześniej)
Wpływ na nią miała zasada dwóch hemisfer
Polityka amerykańska na początku XIX wieku:
Odcięcie się od problemów europejskich (zmieniło się to od 1815 roku po zawiązaniu Świętego Przymierza, które stanowiło zagrożenie interwencji europejskiej w Ameryce)
Obawę o kolonizację Ameryki przez Europejczyków stanowiła chęć przesunięcia granic Alaski (która władali Rosjanie) o 100 mil na południe
W sierpniu 1823 roku minister spraw zagranicznych Anglii, George Canning zaproponował USA podpisanie dokumentu o niedopuszczeniu do roszczeń dyktatury hiszpańskiej w Ameryce Środkowej i uznaniu republik latynoamerykańskich, jednak po ustosunkowaniu się do tego USA, Anglia nie była tym już zainteresowana
Kiedy Anglia wycofała się z podpisania, USA ogłosiło jednostronną deklarację 2 XII 1823 zwaną Doktryną Monore'go; postanowienia doktryny:
Ameryka nie może być kolonizowana przez Europejczyków
Próba wprowadzania europejskich systemów politycznych w Ameryce będzie odbierana jako wrogi akt w stosunku do USA
USA nie będą mieszać się do spraw wewnętrznych mocarstw Europy
Po ogłoszeniu tej deklaracji republiki środkowoamerykańskie zgłaszały się do USA z prośbą o sojusze militarne ale dostawały wymijające odpowiedzi
4. Ekspansja terytorialna USA
4.1 Teksas
18 VIII 1824 r. - kongres meksykański uchwalił nowe prawo kolonizacyjne; zakaz osiedlania się cudzoziemców przy granicy meksykańskiej
15 IX 1829 r. - po zniesieniu niewolnictwa przez prezydenta Vincente'go Guerrero dochodzi do buntów amerykanów mieszkających w Teksasie
1 III 1936 r. - ogłoszono niepodległość Teksasu co spowodowało nasilenie walk
Bitwy meksykańsko-amerykańskie:
6 III 1836 - bitwa p. Alamo, zwycięstwo Meksykan
21 IV 1836 - pokonanie armii meksykańskiej i wzięcie w niewolę gen. Santa Annę
Początkowo Teksas miał być państwem niepodległym, nie chciano go włączyć do USA ze względu na obawę wzmocnienia pozycji stanów południowych [ad. Wojna secesyjna]
Groźba sojuszu Teksasu z GB spowodowała, że w 1845 roku włączono go do USA
4.2 Kwestia Oregonu i „Manifest Destiny”
W 1844 roku USA domagało się przyłączenia do siebie Oregonu, którym zarządzała GB - odmowa ze strony Wielkiej Brytanii
Manifest Destiny:
Nie był zawarty w żadnym dokumencie, jest to opinia Johna O'Sullivana 27 XII 1845 roku jakoby USA miało „boskie przeznaczenie” do władania Oregonem jak i całą Ameryką
Manifest Destiny nie przestraszył jednak Anglików
USA zamierzało ustanowić swoją granicę na 54o40' jednak doszło do kompromisu z Anglią na wygodnym 49o równoleżniku (na mocy porozumienia prezydenta USA Polka z Ministrem Spraw Zagranicznych Anglii, Lordem Aberdeenem)
Efektem tej granicy było wzmocnienie pozycji USA nad Pacyfikiem
4.3. Meksyk
Misja Sildella:
W związku z brakiem stosunków dyplomatycznych Meksyku z USA John Sildell został wysłany by wykupić od Meksyku Kalifornię i wziąć w opiekę tereny na których mieszkali amerykanie - niepowodzenie misji
Groźba sprzedaży Kalifornii dla Wielkiej Brytanii spowodowało, że 9 V 1846 r. prezydent Polk zaproponował wypowiedzenie wojny Meksykowi, którą przyspieszyły jeszcze potyczki amerykańsko-meksykańskie na granicy (w których zginęło kilku Amerykanów)
Wojnę od samego początku wygrywało USA (widziano tu założenia Manifest Destiny)
2 II 1848 podpisano traktat w miejscowości Guadalupe Hildago gdzie USA zyskało 3,5 mln km2 terenu, natomiast obszar Meksyku zmniejszył się o połowę
4.4. Alaska
Alaskę kupiły od Rosji Stany Zjednoczone w warunkach pokojowych
Powód sprzedaży: bankructwo Towarzystwa Rosyjsko-Amerykańskiego, które zarządzało terenami Alaski
Alaskę kupiono po podpisaniu w Petersburgu umowy 30 III 1867 za 7,2 mln dolarów
Ameryka zwiększyła terytorium o 1,5mln km2
Faktyczne przyjęcie Alaski nastąpiło dopiero w październiku 1867 r.
5.Aspekty międzynarodowe wojny secesyjnej (1861-1865)
Wojna secesyjna - wojna między wolną północą [unią] a niewolniczym południem [konfederacją]
PÓŁNOC - UNIA |
POŁUDNIE - KONFEDERACJA |
Polityka zagraniczna miała opierać się na ekspansji na północ |
Polityka zagraniczna miała opierać się na ekspansji na południe kontynentu |
Rozwój przemysłu, handlu i bankowości; rozwój kapitalizmu |
Produkcja surowców rolniczych głównie dzięki pracy niewolników |
20 XII 1860 - początek rozpadu USA na dwa państwa
Po ogłoszeniu przez Konfederację blokady morskiej w IV 1861 roku konflikt nabrał wymiaru międzynarodowego gdyż według ówczesnego prawa nie można było dokonać blokady własnego wybrzeża
Konfederacja liczyła na pomoc ze strony mocarstw z Europy. Anglia a następnie Francja, Hiszpania i Portugalia ogłosiła neutralność wobec tej wojny uznając jednocześnie, że Konfederacja posiada odpowiedni rząd by prowadzić wojnę
Powyższa deklaracja mogła doprowadzić do wojny pomiędzy GB a Unią (stanami połnocnymi)
King Cotton Policy - Konfederacja chciała aby towarem przetargowym między nimi a Europą była bawełna, którą wówczas eksportowała, ale nie zdało to egzaminu
Ostatecznie Konfederacja nie została uznana przez mocarstwa europejskie do końca wojny, chociaż najpierw Anglia a potem Francja dostarczała jej statki
Francja chciała doprowadzić do zniesienia blokady morskiej przez Konfederację w 1861 roku a w roku 1862 doprowadzić do zakończenia wojny płd-pn stosując interwencje wspólnie z Rosją i Anglią. Działania te, nie przyniosły jednak skutku.
6. Powstanie Konfederacji Kanadyjskiej
29 III 1867 - powstanie Konfederacji Kanadyjskiej
Jednocześnie brytyjski parlament nadał Kanadzie konstytucje
Skład Konfederacji Kanadyjskiej: Quebec, Ontario, Nowy Brunszwik, Nowa Szkocja
Powody utworzenia: bunty (najpierw w Quebecu a potem w Ontario) sygnalizujące Wielkiej Brytanii złe gospodarowanie ich kolonią, USA północne (Unia) chciała przyłączyć Kanadę do siebie a Konfederacja opowiadała się za nieprzyłączeniem jej
7.Idea i praktyka federacyjna w Ameryce Łacińskiej
Idea federacyjna:
Autor: Simon Bolivar
Cel: ukształtowanie się na terenie latynoameryki jednego narodu dzięki wspólnemu pochodzeniu, językowi, religii i cywilizacji, państwa te miały być repuliką
Pomimo założeń o republikach powstawały monarchie np. Brazylia
Jedno państwo narodowe miało obejmować:
Kolumbie
Chile
Peru
La Platę
Wszystkie te państwa miały tworzyć Federację Amerykańską, a poprzez jej utworzenie miał nastąpić na świecie nowy ład z centralnym miejscem - Panamą
Stworzona została tzw. Wielka Kolumbia stanowiąca połączenie kilku prowincji na której czele stanął Simon Bolivar
Kongres w Panamie (22 VI - 15 VII 1826); cele:
Ustalenie przeznaczenia nowopowstałej Ameryki Łacińskiej
Ustalenie granic nowych państw
Przyjęcie zasad nieingerencyjności w wewnętrzne sprawy państw
Postanowienia kongresu:
Podpisanie traktatu o Unii, Lidze i Stałej Konfederacji, wzajemna pomoc w przypadku zagrożenia któregoś z członków
Wspólna armia - 60 000 ludzi
Postanowienia traktatu ratyfikowała tylko Wielka Kolumbia, bo inne państwa były zajęte konfliktami wewnętrznymi.
3 kongresy hispanoamerykańskie:
LIMA - 11 XII 1847 - III 1848
Postanowienia: wspólna obrona w przypadku interwencji obcych mocarstw
SANTIAGO-DE-CHILE - 1856
Były na nim tylko 3 państwa.
LIMA - 14 XI 1864 - 13 III 1865
Postanowienia: traktat o sojuszu obronnym i utrwaleniu pokoju
Traktaty te odegrały ważną rolę w tworzeniu prawa międzynarodowego.
W 1825 roku Meksyk i Kolumbia planowały wyzwolić Kubę, która była kolonią hiszpańską, jednak po negatywnej opinii Anglii zaniechano tych działań
Sama Wielka Kolumbia zaczęła się powoli rozpadać, gdyż prowincje zaczęły się od niej odrywać
8. Stosunki międzynarodowe w Ameryce Środkowej i na Karaibach
8.1. Sprawa Kuby
USA zainteresowane było kupnem Kuby w celu zapewnienia sobie panowania u wylotu Zatoki Meksykańskiej.
W 1848 roku zaproponowali Hiszpanii kupno wyspy za sumę 100 mln dolarów - propozycja została jednak odrzucona.
W latach 1849-1851 Narcizo Lopez organizował wyprawy z USA mające na celu przejęcie wyspy (tzw. wyprawy flibustierskie), jednak wszystkie trzy zakończyły się niepowodzeniem.
Do momentu rozpoczęcia wojny secesyjnej, za czasów administracji prezydenta Franklina Pierce'a w USA opracowano plan mający na celu oderwanie Kuby od Hiszpanii przy użyciu siły (argumentowany obawą o bezpieczeństwo USA) , jednak ze względu na wojnę secesyjną kroki te nie zostały podjęte.
8.2.Rywalizacja USA i Wielkiej Brytanii w Ameryce Środkowej
Po upadku hiszpańskiego systemu kolonialnego znaczną władzę w Ameryce Środkowej przejęła Wielka Brytania dzięki pożyczkom jakich udzielała państwom tego regionu. Taka dominacja GB w Ameryce Środkowej niepokoiła nowopowstałe na tych terenach republiki.
Przeciwwagi dla rządów brytyjskich republiki szukały w USA, z którymi Kolumbia 12 grudnia 1846 roku podpisała układ dający im prawo do budowy szlaku komunikacyjnego w Przesmyku Panamskim.
19 kwietnia 1850 roku USA podpisały z Anglią układ o wzajemnej budowie Kanału Panamskiego i późniejszym niekolonizowaniu Latynoameryki. Był to sukces dyplomacji Stanów gdyż stawiał ich interesy w Ameryce Środkowej na równi z brytyjskimi. Jednak żadna ze stron nie trzymała się do końca założeń traktatu.
Odstępstwem od założeń traktatu było przymykanie oka przez USA na flibustierskie wyprawy Williama Walkera, który w 1856 zdobył władzę w Nikaragui i przywrócił tam niewolnictwo. Jednak rok później interwencja sąsiednich państw spowodowała, że Walker musiał uciekać z Nikaragui.
8.3 Próba rekolonizacji Dominikany
W 1944 od Haiti oderwała się część kraju tworząc Republikę Dominikany.
W 1849 i 1855 roku Haiti próbowało bezskutecznie ponownie przyłączyć Dominikanę.
Poszukując silnej zewnętrznej protekcji Dominikana zwróciła się z prośbą do Hiszpanii, która zgodziła się w 1861 r. Jednak po przybyciu armii hiszpańskiej i dokuczliwych rządach Hiszpanii nad Dominikaną po licznych walkach Dominikana w 1865 roku znów odzyskała niepodległość.
Później ze względu na złą sytuację gosp-ekon. w kraju Dominikana próbowała przyłączyć się do USA jednak odrzuciły one jej prośbę.
9. Interwencje francuskie w Meksyku
Kontakty między Francją a Meksykiem od 1824 r. - pierwszy traktat handlowy 8 maja 1827
Wojna o ciastka:
Pierwszy konflikt francusko-meksykański -1838 r
Powód: pretensje francuskiego obywatela mieszkającego w Meksyku, który twierdził, że w trakcie zamieszek wewnętrznych poniósł duże straty
Rezultat: Meksyk musi zapłacić Francji 600 pesos
W latach '60 Meksyk wszedł w konflikt z Francją, Anglią i Hiszpanią (jednocześnie), powód: po wojnie domowej w Meksyku (walki liberałów z konserwatystami) ogłoszono iż Meksyk ze względu na słabą sytuację ekonomiczną zawiesza spłacanie długów u obcych państw na 2 lata
3 państwa wysłały swoje wojska za ocean, jednak gdy Anglia i Hiszpania podpisały porozumienie na mocy którego mieli wyprowadzić swe wojska z Meksyku, Francja nie wycofała swoich wojsk i zdecydowała się podbić cały Meksyk (ma to związek z aspiracjami Napoleona III do odbudowy potęgi Francji)
W bitwie pod Pueblą (5 V 1862) Meksyk zwyciężył Francję, ale już 10 VI 1863 stolica została zajęta przez Francuzów a 10 IV 1864 (na podstawie konwencji z Miramar) tron objął książę Maksymilian
Maksymilian popadł jednak w konflikt z kościołem a w 1865 roku ze względu na trudną sytuację Francji w Europie [konflikt z Prusami] wojska francuskie miano wycofać z Meksyku. Ponadto USA po wygranej wojnie secesyjnej zajęły wrogie stanowisko co do interwencji francuskiej w Meksyku. Ostatecznie na początku 1867 roku Francja opuściła Meksyk.
15 maja 1867 książę Maksymilian został uwięziony w mieście Queretaro a miesiąc później wraz z dwójką wiernych generałów zginął po tym ja został skazany na śmierć.
10. Rywalizacja subregionalna w rejonie La Platy
Rywalizacja Argentyny i Brazylii nad ujściem rzeki La Plata nad Atlantykiem [szczególnie w przypadku Urugwaju], dodatkowo włączyła się Wielka Brytania, która miała tam już swoje wpływy
W wojnie domowej w Urugwaju po przeciwnych stronach opowiedziała się Argentyna [z dyktatorem Rosasem na czele] oraz Brazylia i wspierająca ją Anglia
W 1839 r Urugwaj wypowiedział wojnę Argentynie i zmusił do uznania jego niepodległości, jednak nie powstrzymało to agresji Rosasa na Urugwaj, aż do 1852 r. gdy upadła dyktatura argentyńska
Po upadku Argentyny ambicje do władzy zaczął przejawiać Paragwaj który po kolejnej wojnie domowej w Urugwaju chciał zająć jego tereny. Wybuchła wojna w której naprzeciwko Paragwaju stanęły Urugwaj, Brazylia i Argentyna i Paragwaj tym samym przegrał [tracąc 2/3 swojej ludności, która poległa w walkach]
III. POCZĄTKI RYWALIZACJI MOCARSTW NA DALEKIM I ŚRODKOWYM WSCHODZIE
1. Ekspansja brytyjska w Indiach
Od początku XVII wieku Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska podbijała tereny indyjskie
W końcu XVIII niemal całe południowe Indie dostały się w ręce Brytyjczyków
W XIX wieku Brytyjczycy podbili części terenów Birmy i emirat Sindu, skutkiem podbojów była praktycznie całkowita kolonizacja Indii przez Brytyjczyków
2. Francuska kolonizacja Azji Południowo-Wschodniej
Ogromne znaczenie miały francuskie misje katolickie na tamtych terenach
28 listopada 1787 - traktat pojednawczy w Wersalu między Francją a Wietnamem Płd. - Francja zyskuje uprawnienia handlowe a Wietnam opiekę militarną
Francja szerszą politykę na tych terenach podjęła dopiero w połowie XIX wieku, chroniąc misje katolickie przed prześladowaniami
Po wygranej wojnie z Wietnamem w latach '50 uzgodniono iż Francja dostanie od niego 3 prowincje
11 sierpnia 1863 Francja podpisała tajny traktat z Kambodżą nad którą objęła protektorat
3. Wielkie mocarstwa a Chiny
Anglia - prowadziła handel z Chinami na dużą skalę, monopol na handel z Chinami miała Kompania Wschodnioindyjska
Rosja - podpisała z Chinami pierwszy traktat handlowy [27 VII 1689 r. w Nerczyńsku]
USA - o prymat w handlu z Chinami zaczęły starać się stosunkowo późno, bo na przełomie XVIII/XIX wieku, od lat '40 XIX wieku uzyskały takie same przywileje jak Anglia
Francja - przystąpiła do handlu z Chinami dopiero w latach '40 XIX wieku wykorzystując argument siły
Za towary chińskie płacono głównie srebrem gdyż wymiana towarów utrudniona była z powodu małego zapotrzebowania w Chinach na towary stricte europejskie [zmieniło się to po rozpoczęciu płacenia w opium, którego nielegalne kupno przez chińczyków rujnowało ich gospodarkę]
Cudzoziemcy stawali się wobec dworu chińskiego coraz bardziej natarczywi celem zniesienia barier handlowych jakie nakładała na nich polityka Chin, wskutek tego cesarz postanowił skłócić państwa prowadzące handel z Chinami poprzez przyznawanie jednym państwom pozwoleń na handel a odmawianie drugim
W marcu 1839 roku zakazano płacenia opium, co było bezpośrednim powodem rozpoczęcia I wojny opiumowej, przebieg:
3 XI 1839 - atak floty brytyjskiej na Chiny - miażdżąca przewaga Anglii
W 1841 w styczniu i marcu podpisano dwa rozejmy jednak nie zakończyło to walk
29 VII 1842 - traktat pojednawczy między Chinami a Wielką Brytanią, tzw. traktat nańkijski, [podpisany na okręcie Cornwallis], postanowienia:
Poza [do tej pory otwartym] Kantonem otworzono jeszcze 4 inne miasta do handlu z Brytyjczykami
Oddanie Hongkongu w ręce Wlk. Brytanii
Ustalenie otwartych opłat i ceł w handlu z innymi państwami
8 X 1843 - uzupełnienie do traktatu nadające Anglii wszelkie prawa handlowe, które mogłyby otrzymać inne państwa
Traktat ten był początkiem ograniczania suwerenności Chin i wzmocnienia pozycji Anglii
3 lipca 1844 r. w Wanghia Chiny podpisały z USA traktat na mocy którego Stany zyskały przywileje handlowe [porównywalne do Anglii], oraz szereg przywilejów, które pomogły im wzmocnić swą ekspansję w Azji
21 X 1844 r. w Whampoa traktat z Chinami podpisała Francja, zyskali przywileje handlowe i możliwość budowy kościołów w Chinach
Od 1850 do 1864 roku w Chinach trwała wojna domowa wobec której państwa mające z Chinami układy zachowały neutralność
II wojna opiumowa, przyczyny
Oskarżenie przez Chiny o piractwo statku pod brytyjską banderą i zabicie francuskiego misjonarza oskarżonego o nielegalną działalnośc
Początek wojny - koniec października 1856
26 VI 1858 - traktat w Teintsinie [nie kończył wojny opiumowej], postanowienia:
Odnowiono traktat nankiński
Stałe rezydowanie brytyjskich dyplomatów w Pekinie
Rozszerzenie liczby tzw. miast otwartych o 4 [a później o 8]
27 VI 1858 - podpisano podobny do angielskiego traktat francusko-chiński lecz dyplomaci francuscy mogli przebywać na dworze cesarskim jedynie czasowo
II wojnę opiumową oficjalnie zakończyło podpisanie konwencji pekińskich zwiększających odszkodowanie które miały wypłacić Chiny państwom europejskim i otwarcie kolejnych miast
4.Japonia i Korea
Pierwsza połowa XIX wieku - Japonia odizolowana od świata bardziej niż Chiny
Jedyny otwarty port na kontakty z zagranicą - Nagasaki, inne były zamknięte dla obcych statków
Wyprawy amerykańskiego komandora Matthew Perry'ego do Japonii w celu przekonania Japończyków do otwarcia innych portów przyniosły oczekiwany skutek - podpisanie traktatu o pokoju i przyjaźni między Japonią a USA w Kanagawie 31 III 1854 [pierwszy traktat Japonii z państwem zachodnim]
Traktat między Japonią a USA dał możliwość podobnych traktatów z innymi państwami:
14 października 1854 - ANGLIA-JAPONIA
7 lutego 1855 - ROSJA-JAPONIA
30 stycznia 1865 - HOLANDIA-JAPONIA
29 czerwca 1858 - traktat handlowy między USA a Japonią
Otwierał on 4 kolejne porty dla USA
Jednocześnie dawał on przywileje Amerykanom - możliwość budowy kościołów, ustanawianie konsulatów, wyznawanie własnej religii
Doprowadzenie do wkroczenia obcokrajowców do Japonii i uzyskane przez nich przywileje doprowadziły do buntów Japończyków przeciwko władzy shoguna
1868 - upadek systemu shogunatu
Korea - pierwsi kontakt podjęli z nią Francuzi jednak do końca lat '60 żadnemu państwu nie udało się zawrzeć z Koreą żadnych porozumień
5.Ekspansja Rosji w Azji Środkowej i na Kaukazie
W XVIII i na początku XIX trwała rywalizacja Rosji i Persji [Iranu] o Kaukaz
W 1801 całkowicie włączono Gruzję do Rosji, co wywołało odwet Persji i Turcji:
1804 - rozpoczęcie wojny Persji z Rosją
1806 - rozpoczęcie wojny Turcji z Rosją
Obie wojny zakończone zostały zwycięstwem Rosji:
W wojnie z Turcją- pokój w Bukareszcie [maj 1812]; Rosja zyskuje Abchazję
W wojnie z Iranem - pokój Gulistanie [24 X 1813]; Rosja zyskuje chanaty azerbejdżańskie
W latach '20 Rosjanie praktycznie w całości zdominowali Kaukaz - do lat '60 opierały się im tylko Czeczeni i Czerkesi
W Azji Środkowej rywalizowała Rosja i Anglia penetrując chanaty tamtych rejonów, jednakże ostatecznie zwycięsko wyszła Rosja
6.Rywalizcja angielsko-rosyjska na Środkowym Wschodzie
Początkowo w rywalizacji tej liczyła się także Francja [zawarła nawet z Iranem układ sojuszniczy], ale po klęsce Napoleona w wojnie z Rosjanami jej wpływy osłabły
Następnie układ z Iranem zawarła Anglia [1814], po przegranej Iranu w wojnie z Rosją wydawało się, że Anglia zatriumfuje na Środkowym Wschodzie
Działania Iranu mające na celu przejęcie Heratu - jednego z chanatów afgańskich - potępiła Anglia chcąca zapewnić sobie wpływy w Afganistanie, doszło nawet do interwencji zbrojnej, w której Iran został pokonany a traktat pokojowy między nim a Anglią podpisano w Paryżu 4 III 1857
Proces podporządkowania sobie Afganistanu przez Brytyjczyków był bardzo trudny i długofalowy - obalenie rządów niewygodnego dla Brytyjczyków emira Muhammada nie pomogło na stałe uzyskać kontroli nad krajem, dopiero 30 marca 1855 zawarto irańsko-angielski traktat o pokoju przyjaźni, który spowodował, że wpływy brytyjskie w Afganistanie zaczęły szybko rosnąć
IV. AFRYKA PRZEDKOLONIALNA
1.Przemiany w Afryce Północnej
EGIPT
W końcu XVIII wieku Egipt znajdował się pod władaniem Imperium Osmańskiego, w 1798 roku po najeździe Napoleona wpływy w Egipcie zaczęła budować Anglia [pomimo klęski w 1798 Francja nie przestała interesować się Egiptem]
Pod rządami Muhammada Alego dokonał się w Egipcie ogromny postęp:
Modernizacja w zarządzaniu państwem
Unowocześnienie rolnictwa
Zapoczątkowanie budowy zakładów przemysłowych
Wzmocnienie i rozbudowa armii
Za pomoc w stłumieniu powstania greckiego, pasza Egiptu oczekiwał od Imperium Osmańskiego przekazania mu Syrii - kiedy jednak sułtan odmówił Ibrahim Pasza [syn Muhammada] w 1832 roku szturmem zdobył całą Syrię
Muhammad chciał więcej - planował zająć Imperium Osmańskie i przejąć władzę na światem muzułmańskim, jednak europejskie mocarstwa nie pozwoliły mu na to - dostał tylko Syrię
W 1839 roku doszło do kolejnego konfliktu egipsko-tureckiego, ale pomimo zwycięstwa Muhammada w bitwie pod Konya 21 grudnia 1839 decyzje podejmowały mocarstwa - ekspansja Egiptu została tym samym skutecznie zatrzymana
W latach '50 [do 1854] władzę w Egipcie przejął Abbas Pasza kierując się ku polityce brytyjskiej - za jego czasu zbudowano pierwszą linię kolejową w Egipcie
Od 1854 namiestnikiem Egiptu został Said, który będą zaprzyjaźniony z Francuzami udzielił im pozwolenia na budowę Kanału Sueskiego
16 listopada 1869 - otwarcie Kanału Sueskiego
ETIOPIA
Na początku XIX wieku niepodległe państwo Etiopii przeżywało kryzys
Zbrojne najazdy Egiptu związane z imperialistycznymi aspiracjami Muhammada doprowadziły do wielkich zniszczeń w kraju jednak angielska dyplomacja doprowadziła do zniweczenia planów Muhammada
7 II 1855 - na tron Etiopii wstąpił Teodor II, który wprowadził reformy usprawniające państwo, miał dwa cele - wyparcie muzułmanów i zapewnienie Etiopii dostępu do morza
Kiedy Turcy zajęli wybrzeże Morza Czerwonego cesarz Teodor II liczył, iż razem z Anglią uda się im przeciwstawić sile Osmańskiej, jednak gdy okazało się, że Anglicy nie pomogą Etiopii, cesarz doprowadził do wojny angielsko etiopskiej [X 1867 - IV 1868], która przegrał.
W wojnie z Egiptem [7 listopada 1875, bitwa pod Gundet] Etiopczycy wygrali i po raz kolejny obronili swoją niepodległość.
ALGIERIA
Utrzymywała kontakty z Francją, formalnie należała do Turcji, ale była niemal niezależnym państwem
Władca kraju, Hussein Pasza, na pewnym przyjęciu uderzył konsula francuskiego chustką, co stało się powodem wojny z Francją.
5 lipca 1830 roku Francuzi podbili Algierię i podpisano tzw. Konwencję Algierską, która głosiła poszanowanie dla praw i przywilejów Algierczyków
Dopiero w 1851 roku Francuzi zdołali zaprowadzić porządek w Algierii, gdyż stale wybuchały bunty przeciwko władzy [przywódcą był Abd El Kader]
MAROKO
Na przełomie XVIII i XIX wieku Maroko było państwem całkowicie niepodległym, utrzymującym kontakty z Hiszpanią, Francją i Francją, sytuacja międzynarodowa Maroka była więc uzależniona od wpływów gospodarczych tych państw
Podczas wojen napoleońskich, Maroko starało się zachować neutralną pozycję [było w tym czasie głównym eksporterem zbóż], jednak gdy w wojnie algiersko-francuskiej opowiedziało się po stronie emira Abda El Kadera, Francja przypuściła atak na Maroko bombardując Tanger 6 sierpnia 1844 i pokonując armię marokańską 14 sierpnia tego samego roku
Osłabienie Maroka po wojnie spowodowało, że Anglia wykorzystała swoją pozycję podpisując układ handlowy w grudniu 1856 roku, który dawał jej duże swobody w wymianie towarów z Marokiem
W 1859 Maroko wdało się w wojnę z Hiszpanią, którą przegrało, dzięki czemu Hiszpania zyskała większe tereny hiszpańskich enklaw w Afryce [Ceuta i Melilla] oraz nałożyła na Maroko dużą kontrybucję
2.Międzynarodowe uregulowania w sprawie zniesienia handlu niewolnikami
W połowie lat '60 w XVIII wieku rozpoczęcie walk o zniesienie handlu niewolnikami rozpoczęła Anglia [tworząc ku temu odpowiednie warunki]
W 1772 zniesiono niewolnictwo w Anglii a w 1833 roku w całym Imperium Brytyjskim
8 lutego 1815 roku podczas kongresu wiedeńskiego umieszczono w I pokoju paryskim uroczystą adnotację o zakazie handlu niewolnikami
Anglia podpisała wraz z Francją, Hiszpanią i Portugalią tzw. traktat o wzajemnych poszukiwaniach, czyli prawo do przeszukiwania statków podejrzanych o wywożenie niewolników z Afryki
7 kwietnia 1862 do akcja zwalczania niewolnictwa przystąpiły Stany Zjednoczone podpisując traktat o możliwości przeszukiwania statków podejrzanych o handel niewolnikami - tak naprawdę dopiero wtedy zwalczanie niewolnictwa nabrało znaczenia i skuteczności
3.Pierwsze posiadłości europejskie w Afryce Zachodniej. Powstanie Liberii.
W Sierra Leone ustanowiono pierwszą kolonię brytyjską, umieszczono tam murzynów którzy nie chcieli bądź nie byli zdolni osiedlić się w Anglii, gdy rząd brytyjski przestał finansować transport niewolników do SL, powstała prywatna `The Sierra Leona Company', która się tym zajmowała
Sierra Leone w 1808 roku uzyskało status koloni brytyjskiej, na początku XIX wieku założono tu brytyjską bazę morską
Amerykańskie Stowarzyszenie Kolonizacyjne wzorem Anglików również postanowiło osiedlać murzynów amerykańskich w Afryce; posiadłości które ustanowili nazwali Liberią
W 1847 oficjalnie ogłoszono niepodległość Liberii nadając jej ustrój wzorowany na amerykańskim
Starcie pod Bonaso [1824r.] było pierwszą porażką europejczyków na terenie Afryki -Brytyjczycy kontra państwo `Ashanti'
Na początku lat '60 Brytyjczycy znów rozpoczęli wojnę z Ashanti, które obawiało się szybkiej ekspansji GB w Afryce, 5 lutego 1874 roku Anglia wkroczyła to stolicy Ashanti - Kumasi - po czym podpisali ugodę nakładając na Ashanti wielkie odszkodowania i zapewniając sobie wpływy w tym państwie co doprowadziło do jego rychłego końca
W Afryce Zachodniej aż do lat '70 Anglia nie miała praktycznie konkurentów, zainteresowanie tym regionem wykazywała także Francja ale jej istotne wpływy ograniczyły się głównie do Senegalu
4.Opanowanie Afryki Południowej
Kolonizacja Afryki Południowej rozpoczęła się w 1652 roku po przybyciu statków Kompani Wschodnio-Indyjskiej
Od 1779 przez niemal 100 lat osadnicy zwani treckboerami, toczyli walki z plemieniem Bantu
W 1785 pierwszą swoją osadę w Afryce Południowej założyli Anglicy (Port Elizabeth)
W 1795 roku Francuzi utworzyli w AP Republikę Batawską [zabierając część terytorium Holandii], której wojnę wypowiedziała Anglia, na mocy układu francusko-brytyjskiego w Amiens zwrócono te tereny Holandii
Burowie [inna nazwa teckboerów] utworzyli na terenie AP specyficzną cywilizację opartą na ustroju feudalno-niewolniczym - gdy jednak po zniesieniu niewolnictwa podstawy ich państwa zostały zagrożone rozpoczęli oni wielką wędrówkę w głąb Afryki zwaną Wielkim Trekiem
Burowie utworzyli na terenach pokonanego państwa Bantu Republikę Natalu, której jednak nie uznano a Anglicy po zaatakowaniu jej, przejęli ją i włączyli do ich Kolonii Przylądkowej
Gdy przejęto państwo Burów rozpoczęli oni dalszą wędrówkę na północny zachód gdzie utworzyli dwa uznawane państwa, które miały przetrwać pół wieku - Republikę Południowoafrykańską i Wolne Państwo Oranje
Początkowo relacje między USA a Kanadą były dobre - 5 VI 1854 podpisali oni traktat gwarantujący przywileje w zakresie gospodarowania (między innymi w zakresie rybołówstwa)