Finanse publiczne


Finanse - powiązane z występowaniem pieniądza (permanentna cecha finansów)

- etymologia - łac. finire -> finis -> zakończenie sprawy rozstrzygniętej przez instytucje dot. płatności

Teoria finansów: ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka.

Cechy finansów:

I Finanse jako dyscyplina naukowa jest związana z ekonomią, wywodzą się z nauk ekonomicznych z gr. Nauk społecznych

II Finanse - cechy które odróżniają tą naukę:

  1. znacząca złożoność badanej rzeczywistości

  2. trudność w stosowaniu eksperymentów (żeby powtórzyć warunki eksperymentu trzeba manipulować ludźmi - nieetyczne)

  3. wpływ działań badacza na badaną rzeczywistość

  4. skłonność ludzi do subiektywizmu

  5. tendencja badaczy do wartościowania -> subiektywizm

z wlasnych materiałów: Cechy:

- jedną ze stron jest zawsze podmiot publicznoprawny (władztwo i przymus)

- działa w interesie publicznym

- ściśle określone działalność przez przepisy

- koncentracja ogromnych funduszy przez stosunkowo niewielką liczbę podmiotów

- zarządzanie scentralizowane i skoordynowane

- podlegają regułom jawności, planowania, ewidencji, sprawozdawczości i kontroli

III Wewnętrzna struktura finansów - szereg subdyscyplin które ujawniają się w skutek zwiększonego zainteresowania badaczy pewny fragmentem finansów.

    1. skarbowość - subdyscyplina zajmująca się majątkiem państwa

    2. finanse publiczne - zainteresowania kwestiami dot. Wpływów i wydatków budżetowych, zasady, procedury dot. Obciążeń podatkowych, postępowanie odwoławcze podatkowe

    3. finanse przedsiębiorstw - subdyscyplina zajmująca się przedsiębiorstwami które mogą pozyskiwać pieniądze i w jaki sposób najefektywaniej mogą to wykorzystać

    4. bankowość - skupia swoje zainteresowania na zasadach, regułach, tworzenia banków, pozabankowych instytucji i quassi bankowych

    5. ubezpieczenia - minimalizowania skutków różnego rodzaju zdarzeń losowych, gł.ubezpieczenia na życie

    6. finanse osobiste - tzw. Finanse gospodarstw domowych - analiza determinant podejmowania decyzji przez gospodarstwa domowe

    7. behawioralne - psychologiczne aspekty związane z podejmowaniem decyzji finansowania dnoszą się do racjonalności decyzji

    8. mikrofinanse - gospodarowanie pieniądzem przez jednostki ubogie

. a-h to kryterium podmiotowe podziału finansów

Kryterium podziału finansów przedmiotowe dzieli finanse uwględniając charakter zdarzeń finansowych:

  1. zjawiska finansowe ekwiwalentne tzw rynkowe

  2. zjawiska redystrubycyjne tzw. Transfery

  3. zjawiska kredytowe

Finanse publiczne - zjawiska i procesy związane z powstaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego. W szczególności (art. 3 ustawy o finansach publicznych)

  1. gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

  2. wydatkowanie środków publicznych

  3. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego

  4. zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

  5. zarządzanie środkami publicznymi

  6. zarządzanie długiem publicznym

  7. rozliczanie z budżetem UE

Sektor publiczny (sektor finansów publicznych i j.s.t ) - cechy:

  1. decyzje o wykorzystaniu środków podejmowane są kolegialnie (państwo - sejm; jst - rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa

  2. działania realizowane w j.s.t mają charakter niekomercyjny

  3. większość źródeł zasilających j.s t to daniny publiczne (podatki, opłaty, cła)

  4. dominująca cześć wydatków jest przeznaczana na finansowanie dóbr publicznych

Elementy sektora publicznego (art. 4 ustawy o finansach publicznych)

  1. organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały

  2. gminy, powiaty i samorząd województwa (tzw. Jednostki samorządu terytorialnego), oraz ich związki

  3. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

  4. państwowe i samorządowe fundusze celowe

  5. państwowe wyższe szkoły rządowe

  6. jednostki rozwoju badawczo - rozwojowe

  7. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

  8. państwowe i samorządowe instytucje kultury

  9. ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze

  10. NFZ

  11. PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

  12. Inne państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego

Sektor finansów publicznych dzieli się na podsektory:

    1. rządowy (organy władzy publicznej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy trybunały, organy administracji rządowej, PAN)

    2. samorządowy (jednostki samorządowe, ich organy, oraz związki i jednostki organizacyjne (3,4 7, 8 i 12 dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest jednostka samorządu terytorialnego)

    3. ubezpieczeń społecznych ( ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze)

Kryteria porządkujące sektor finansów publicznych

I - podmiotowe

II - prawne

III - instytucjonalne

Ad. I Kryterium podmiotowe: - sektor finansów publicznych tworzy władza - aparat skarbowy, j.s.t, wł. wykonawcza)

Ad. II Kryterium prawne - poszczególne źródła prawa: Konstytucja, ustawa o finansach publicznych, ustawa podatkowa, kks, ordynacja, rozporządzenia Ministra Finansów oraz RM, uchwały rady gmin, powiatu itp.

Ad III Kryterium instytucjonalizmu - budżet państwa, budżet j.s.t, ZUS, KRUS, fundusze pozarządowe

Funkcje finansów publicznych

  1. alokacyjna - dostarczanie towarów i usług obywatelom - dobra są rozmieszczane przestrzennie w zależności od potrzeb na różnych terenach kraju

  2. redystrybucyjna

  3. stabilizacyjna

Zadania - takie które nie mogą być wykonane za publiczne pomocą mechanizmów rynkowego lus sa to zadania społeczne ( na danym poziomie rozwoju są uważane za konieczne do realizacji w sposób powszechny)

z wlasnych materiałów: Funkcje: (zadania, jakie stawia się przed nimi w kształtowaniu stosunków społ.)

- redystrybucyjna- wtórny podział dochodu narodowego (ma zapewnić optymalne zaspokajanie potrzeb publicznych)

- alokacyjna- państwo aktywny uczestnik procesów gospodarczych

- stabilizacyjna- stymulowanie rozwoju zjawisk gosp.

- kontrolna- kontrola przepływów pieniężnych

- fiskalna- zapewnienie środków dla prawidłowego funkcjonowania państwa

ad 2) Transfery środków publicznych - dwojaki charakter

od pomiotów do budżetu (państwa lub j.s.t)

od budżetu do podmiotu

ad3) związane jest z oddziaływanie finansów publicznych na gospodarkę na czynniki makroekonomiczne (np.poprzez politykę fiskalną lub monetarną państwo może wpływać na warunki gospodarowania)

* Magiczny czworokąt 1. poziom bezrobocia

2. stabilizacja cen - infalcja

3.równowaga bilansu płatniczego

    1. wzrost gospodarczy

Finanse publiczne mogą na nie oddziaływać poprzez:

    1. automatyczne stabilizatory koniunktury - wkomponowane są w podatki dochodowe. W czasie dobrej koniunktury stosuje się progresje podatkową - ma na celu ograniczeniu wahań cyklu koniunkturalnego. W czasie spadku koniuktury - zwolnienia, niższe progi. Mogą działać globalnie lub selektywnie. Mogą być stymulujące albo hamujące np. akcyza na papierosy

    2. instymenty dyskrecjonalne - uznaniowe

a+ b = polityka fiskalna

Charakterystyka systemu budżetowego - w tym systemie realizowana jest główna część finansów publicznych

Role budżetu:

Rozwój pieniądza

-odejście od pieniądza towarowego na rzecz pieniądza kruszcowego: a) wagowy i b) odliczany

-proces psucia pieniądza

-pojawiają się monety (wybity znak eminenta i inf. O wadze i czystości metalu

-bimetalizm (monety ze srebra i złota)

-monetalizm (tylko monety złote

-złotniczy (poźniejsi bankierzy) deponowali pieniądz kruszcowy w zamiaw wystawiali pieniądze bankowe - kwity depozytowe wykształcają się banknoty (noty bankowe):

      1. w pełni wymienne na złoto

      2. ograniczona wymienialność na złoto: 2 systemy: