20.Struktura bilansu NBP (główne pozycje i ich udziały procentowe)

21. Cele NBP i stopień ich realizacji po 2002r.

W latach 2002- 2003 nadal kontynuowano Średniookresową strategię polityki pieniężnej na lata 1999-2003. Określono w niej, że strategicznym celem polityki pieniężnej jest obniżenie stopy inflacji, mierzonej indeksem cen towarów i usług konsumpcyjnych, poniżej 4% do końca 2003 r. Cel ten został¸ następnie skonkretyzowany w Założeniach polityki pieniężnej na 2003 rok w postaci celu krótkookresowego na poziomie 3% z przedziałem możliwych odchyleń ±1 punkt procentowy. Oceniać stopień realizacji celu w grudniu 2002 roku dwunastomiesięczny wskaźnik inflacji osiągnął¸ poziom 0,8% zaś inflacja w ujęciu średniorocznym 1,9%. Inflacja w Polsce została w ten sposób ograniczona do poziomu notowanego w ostatnich latach w krajach rozwiniętych.

Począwszy od roku 2004 zaczęła obowiązywać nowa strategia (aktualna dziś) zgodnie z którą RPP tak steruje polityką pieniężną, aby poziom inflacji kształtował się jak najbliżej progu 2,5%, z przedziałem odchyleń +/- 1 punkt procentowy.

Dane zaprezentowane w tabelce pokazują, że w okresie 2002 - 2005 cel strategiczny polityki pieniężnej udało się zrealizować. W następnych latach z pominięciem roku 2006 i 2008 cel był sukcesywnie osiągany.

Rok	I półrocze	II półrocze	Wskaźnik cen przy podstawie rok poprzedni  = 100
		okres poprzedni = 100
2003	100,5	101,2	100,8
2004	102,5	104,5	103,5
2005	102,9	101,3	102,1
2006	100,7	101,4	101,0
2007	102,2	102,8	102,5
2008	104,2	104,2	104,2
2009	103,5	103,4	103,5

Wśród innych celów NBP po 2002 roku wymienić należy:

• Utrzymanie systemu płynnego kursu walutowego do momentu przystąpienia Polski do ERM2 (stopień realizacji - system płynnego kursu nadal jest utrzymany, można powiedzieć, że jest nawet „zbyt płynny”, czego skutkiem jest kryzys związany z opcjami walutowymi)

• Stopniowe, ale systematyczne dążenie do spełnienia kryteriów konwergencji, co finalnie sprowadza się do dążenia do jak najszybszego wprowadzenia euro.

Więcej w temacie/ źródła:

• Referat: Cele i strategie polityki pieniężnej w latach 1989-2003

• http://www.nbp.pl/polityka_pieniezna/dokumenty/strategia/strategia_1999_2003.pdf

• http://www.nbp.pl/polityka_pieniezna/dokumenty/strategia/strategia_2003.pdf

22. Realizacja bezpośredniego celu inflacyjnego NBP w latach 2004-2009.

Prowadzenie polityki monetarnej w latach 2004-2009 można podzielić na 4 etapy związane, zarówno z zawirowaniami na światowych rynkach finansowych, a także na rynku krajowym:

I

Pierwszym z nich był okres od 1 maja 2004 do początków 2005. Panujące wtedy warunki były bardzo dużym wyzwaniem dla nowo powołaną RPP i niewątpliwie wystawiły na próbę także dość restrykcyjne (w porównaniu do poprzedniego) BCI.

W trzecim kwartale 2004 poziom inflacji istotnie przekroczył górną granicę odchyleń od zamierzonego celu inflacyjnego. Powodem tych zmian były:

- wzrost popytu na rynku krajowym związany z akcesją do UE, a co za tym idzie wzrost ogólnego poziomu cen,

- skoki cenowe surowców na rynkach światowych

W tym czasie kolejnym czynnikiem inflacjogennym był duży wzrost wynagrodzeń. „Aby zapobiec utrwaleniu się inflacji na podwyższonym poziomie oraz utrzymać antyinflacyjną wiarygodność banku centralnego, zwiększono poziom stóp procentowych w sumie o 1,25%. Podwyższenie stopy lombardowej do 8,0%, a depozytową do 5,0% określiło nowy korytarz wahań dla stopy referencyjnej (6,5%) i pozwoliło na ściągnięcie nadwyżki pieniężnej z rynku.

II

Taki tor działań doprowadził do stabilizacji sytuacji. Rok 2005 i 2006, nazywany „great moderation”, cechował się już jej niskim poziomem - spadek do poziomu 2,1% w 2005 r. i 1,0% rok później.

Główne czynniki wpływające na taki stan rzeczy to :

- wygaśnięcia wstrząsów cenowych,

- osłabienia wzrostu gospodarczego (na co wpływ miało spowolnienie wzrostu gospodarczego u głównych odbiorców polskiego eksportu),

- silnej aprecjacji złotego,

- napływu towarów z krajów o niskich kosztach produkcji.

RPP zdecydowała się na poluzowanie polityki pieniężnej i obniżyła stopy procentowe łącznie o 2,5 pkt. proc. (stopę referencyjną z 6,5% do 4%). Obniżenie się korytarza wahań doprowadziło do spadku krótkoterminowych stóp % na rynku międzybankowym, co w rezultacie doprowadziło do pobudzenia aktywności gospodarczej podmiotów krajowych i zagranicznych.

III

Lata 2007 - I. połowa 2008 przyniosły szereg zawirowań na krajowym rynku finansowym:

Stopniowo rosnąca inflacja, a także początek spekulacji na złotówce.

Wzrost presji inflacyjnej (szybki wzrost gospodarczy, napięcia na rynku pracy)

Zwiększenie skali udzielania kredytów, w tym walutowych.

Stopy procentowe miały ograniczony wpływ na dynamikę udzielania kredytów właśnie z powodu substytucji złotego walutami obcymi

Spadek zaufania do sektora bankowego (upadek Lehman Brothers i problemy płynnościowe kolejnych światowych instytucji finansowych).

Ponieważ inflacja przekroczyła górną granicę wahań, RPP rozpoczęła cykl zacieśniania polityki pieniężnej, czego skutkiem był wzrost stawki referencyjnej do poziomu 5,75%.

W listopadzie 2007 roku NBP po raz pierwszy od 2004 roku przeprowadził operacje dostrajające w celu zasilenia w płynność sektora bankowego.

IV

W 2008 roku NBP 6 -krotnie podważył poziom stóp, by potem dwukrotnie je obniżać - w grudniu stopa referencyjna osiągnęła najniższy poziom w historii, spadając z 6% do 3,5%.

Kolejnym krokiem podjętym w celu ratowania sytuacji gospodarczej było wprowadzenie na jesieni 2008r. tzw. „pakietu zaufania”, który miał na celu:

Zasilić banki w płynność w walucie krajowej, poprzez podstawowe operacje otwartego rynku REPO oraz operacje dostrajające (4x w 2008). Jedną z nich było przeprowadzenie w 2009r. (w ramach pakietu) przedterminowego wykupu od banków komercyjnych dziesięcioletnich obligacji NBP (o wartości 8,2 mld zł), wyemitowanych w 2002 roku. Dzięki odzyskaniu trzy lata wcześniej pieniędzy zamrożonych w obligacjach miał umożliwić bankom udzielenie większej liczby kredytów.

Zmodyfikowano także system przyznawania kredytu lombardowego (zmniejszenie wartości zabezpieczeń i rozszerzenie listy aktywów mogących stanowić jego zabezpieczenie).

W 2009 roku RPP po sześciu latach obniżyła stopę rezerwy obowiązkowej z 3,5% do 3,0%. W portfelach banków pozostało dzięki temu 3,5 mld zł. Był to kolejny krok mający na celu rozruszanie akcji kredytowej.

Oceny skuteczności polityki pieniężnej można dokonać poprzez porównanie bieżącej sytuacji z założeniami z Maastricht: założenia a rzeczywiste spełnianie.

Inflacja (mierzona CPI) w latach 2004-2009 wyniosła średnio 2,8%, a więc była zbliżona do celu inflacyjnego NBP (2,5%). Ponadto, sposób prowadzenia polityki pieniężnej przez NBP doprowadził do wzmocnienia jego wiarygodności, czego odzwierciedleniem są niskie oczekiwania inflacyjne - średnia oczekiwań inflacyjnych analityków bankowych w badanym okresie wyniosła 2,5%.

Na tle innych krajów inflacja oraz luka popytowa w polskiej gospodarce cechowały się relatywnie niską zmiennością.

23. Polityka kursu walutowego w Polsce po roku 2000

1. W 2000 r. nastąpiła zmiana systemu kursowego w Polsce. W dniu 11 kwietnia 2000 r. Rada Ministrów w porozumieniu z RPP podjęła decyzję o upłynnieniu kursu złotego, co oznaczało likwidację parytetu centralnego złotego i mechanizmu pełzającej dewaluacji parytetu wobec koszyka walut oraz pasma dopuszczalnych wahań kursu rynkowego złotego wokół kursu centralnego. Uchwała sankcjonująca powyższe zmiany weszła w życie 12 kwietnia 2000 r. Po zmianie reżimu kursowego Narodowy Bank Polski nadal nie interweniował na rynku walutowym. Kurs złotego przestał być zatem instrumentem polityki pieniężnej. Wprowadzenie systemu kursu płynnego było zgodne z założeniami Średniookresowej strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003 i postanowieniami Założeń polityki pieniężnej na rok 2000. Od 1998 r. polityka kursowa została podporządkowana realizacji bezpośredniego celu inflacyjnego. W dłuższym okresie czasu nie jest bowiem możliwe jednoczesne oddziaływanie na poziom stóp procentowych w sposób umożliwiający osiągnięcie celu inflacyjnego i kontrola poziomu kursu złotego. Sprzeczność ta staje się jeszcze bardziej wyraźna w warunkach całkowitej liberalizacji przepływów kapitałowych. Upłynnienie kursu stanowiło ostatni etap konsekwentnej polityki uelastyczniania mechanizmu kursowego. Już od 1998 r. tempo dewaluacji kursu centralnego było obniżane, co dostosowywało jego wysokość do celu inflacyjnego władz monetarnych. Pasmo dopuszczalnych wahań kursu rynkowego wokół parytetu złotego zostało poszerzone do ±15%. Bank centralny od sierpnia 1998 r. nie interweniował na rynku walutowym, a od czerwca 1999 r. nie zawierał transakcji walutowych z bankami komercyjnymi w trakcie sesji fixingowej. Ograniczanie obecności NBP na rynku walutowym wpłynęło korzystnie na rozwój tego rynku, co wzmacniało rynkowy charakter kursu złotego. Przedział dopuszczalnych wahań kursowych w okresie poprzedzającym wprowadzenie kursu płynnego był już stosunkowo szeroki (patrz wykres nr 4). Poziom kursu pozostawał przy tym daleko od krańców tego przedziału. Formalne wprowadzenie kursu płynnego nie stanowiło, zatem wstrząsu dla gospodarki, gdyż dzięki zwiększonej skali wahań kursu w ostatnich latach poprzedzających decyzję o upłynnieniu uczestnicy rynku byli przygotowani na wzrost ryzyka kursowego.

Wprowadzenie systemu płynnego kursu walutowego zwiększyło, zatem autonomię polityki stóp procentowych. Interwencje NBP na rynku walutowym, podejmowane dla utrzymywania kursu w pożądanym przedziale, powodowały, bowiem dodatkową kreację pieniądza. W rezultacie rosła płynność w systemie bankowym, co osłabiało oddziaływanie banku centralnego na stopy procentowe w bankach komercyjnych. Dodatkowym uzasadnieniem dla wprowadzenia systemu płynnego kursu walutowego były również dwa ważne argumenty:

Po pierwsze, decyzja ta była istotnym elementem procesu przygotowania Polski do uczestnictwa w Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej (EMU). Jednym z warunków przystąpienia naszego kraju do EMU będzie włączenie złotego na okres co najmniej 2 lat do systemu kursowego ERM2. Poprzedzenie usztywnienia kursu złotego do euro w ramach tego systemu kilkuletnim okresem jego w pełni płynnego kształtowania się pozwoli trafniej określić kurs równowagi i uniknąć kosztownych dla gospodarki błędów.

Po drugie, międzynarodowe doświadczenia wskazują, że występowanie kryzysów walutowych wiąże się zawsze z próbami kontrolowania kursu walutowego. Dlatego też upłynnienie kursu złotego zmniejsza ryzyko wystąpienia zaburzeń na krajowych rynkach finansowych i związanych z tym konsekwencji w postaci obniżenia siły nabywczej waluty krajowej, zwolnienia tempa wzrostu gospodarczego i wzrostu bezrobocia.

Jednym z najważniejszych celów wprowadzenia kursu płynnego było zwiększenie skuteczności wpływu polityki pieniężnej na agregaty pieniężne i stopy procentowe. Zwiększone ryzyko kursowe miało doprowadzić do osłabienia oddziaływania różnicy krajowych i zagranicznych stóp procentowych (dysparytetu) na przepływy kapitału portfelowego lokowanego w instrumenty dłużne.

2001 Silne wahania realnego kursu złotego związane zarówno ze zmianami sytuacji zewnętrznej jak i z narastaniem w 2001 r. Nierównowagi fiskalnej pogłębiły spadkową PKB. Dotyczy to zarówno okresów aprecjacji (skokowo zwiększających presje konkurencji zewnętrznej) jak i stosunkowo krótkich okresów deprecjacji zmuszających do utrzymywania wysokiego poziomu restrykcyjności polityki monetarnej wobec zwiększonego ryzyka gwałtownego osłabienia kursu i wynikającego stąd zagrożenia wzrostem inflacji.

2002 Narastająca w ciągu 2002 r. aprecjacja euro do dolara amerykańskiego przyczyniła się do osłabienia złotego wobec wspólnej waluty europejskiej o 5,1% w ujęciu średniorocznym

(wobec aprecjacji o 8,5% w 2001 r.). Kurs złotego do dolara amerykańskiego pozostał na poziomie zbliżonym do obserwowanego w 2001 r. Według szacunków NBP, nominalny efektywny kurs złotego wobec koszyka najważniejszych dla polskiej gospodarki walut osłabił

się w całym 2002 r. o 3,9% (średniorocznie), kurs realny deflowany PPI zaś o 4,0%. Deprecjacja złotego była szczególnie silna w drugim półroczu.

2003

Wysoki deficyt budżetowy, rosnące potrzeby pożyczkowe państwa oraz trudności z wprowadzeniem programu redukcji wydatków publicznych mogą powodować zaburzenia na rynkach finansowych, skutkujące wzrostem rentowności skarbowych papierów wartościowych oraz osłabieniem kursu złotego. Jednak w ocenie Rady, początkowa faza ożywienia gospodarczego nie powodowała jeszcze, mimo słabnięcia kursu złotego, wzrostu presji inflacyjnej, która mogłaby stanowić zagrożenie dla realizacji celu inflacyjnego 2004 r.

w drugiej połowie roku dalszy spadek kursu złotego wobec euro.

2004 do momentu wejścia do ERM II powinien być utrzymany system płynnego kursu walutowego, akcesja Polski do UE oraz korzystny dla eksporterów kurs złotego w pierwszej połowie roku. Ponadto czynnikiem zwiększającym presję inflacyjną była trwająca

od 2003 r. deprecjacja nominalnego efektywnego kursu złotego, która w warunkach domykającej się luki popytowej mogła prowadzić do wzrostu presji inflacyjnej.

2005 r. nominalny kurs złotego nadal umacniał się - średnioroczny kurs złotego był silniejszy wobec euro o 11,2%

2006 r. nominalny kurs złotego nadal umacniał się aprecjacja kursu złotego w latach 2004-2006, chociaż w 2006 r. skala aprecjacji była nieznaczna.

2007 System płynnego kursu nie wyklucza prowadzenia interwencji na rynku walutowym, gdyby okazało się to niezbędne do realizacji celu inflacyjnego. W 2007 r. nominalny kurs złotego nadal umacniał się - średnioroczny kurs złotego był silniejszy wobec euro o 2,9%, natomiast wobec dolara amerykańskiego o 10,8%.

2008 Jednocześnie zwiększony napływ kapitału na rynki wschodzące przyczyniał się do silnej aprecjacji kursu złotego. We wrześniu 2008 r. upadek banku Lehman Brothers przyczynił się do istotnego spadku zaufania pomiędzy kontrahentami na rynkach światowych i ograniczenia limitów transakcji międzybankowych a w efekcie do deprecjacji złotówki.

W 2009 r. Rada Polityki Pieniężnej nie znalazła wystarczających przesłanek do zastosowania interwencji

walutowych.

24. Charakterystyka wydatków budżetu państwa w Polsce w aspekcie ilościowym i jakościowym / Charakterystyka struktury ekonomicznej wydatków budżetu państwa w Polsce

Skutkiem fiskalnej aktywności państwa, przejawiającej się m.in. poprzez nakładanie obowiązku podatkowego na ludność a następnie egzekwowanie należności podatkowych, jest wydatkowanie zgromadzonych środków pieniężnych. Wydatki SP ponoszone są na realizację zadań publicznych, mających na celu zaspokojenie potrzeb zbiorowych i indywidualnych obywateli; w ich wyniku następuje alokacja dóbr, czyli wykorzystanie części PKB. Decyzje dotyczące przeznaczenia zgromadzonych środków podejmowane są w sposób administracyjny, a nie rynkowy.

Wśród wielu rodzajów klasyfikacji, najistotniejszym wydają się dwa podziały wydatków BP:

1. Ze względu na ich związek z ostatecznym wykorzystaniem PKB

• realne (rzeczywiste, nabywcze) - powodują realne zużycie PKB w drodze zakupu towarów i usług przez jednostki należące do sektora publicznego

• wydatki transferowe - dok.na rzecz innych podmiotów, co wynika z prowadzonej przez państwo polityki finansowej lub obowiązującego systemu fin.publ. Rozróżniamy transfery wewnętrzne (wydatki jednych gestorów funduszy publ. na rzecz drugich) oraz zewnętrzne (środki trafiają do podmiotów prywatnych w celu realizacji ważnych celów gospodarczych (np. dotacje)

2) Ze względu na ich charakter ekonomiczny, tj:

• sztywne - ich dokonanie jest obowiązkowe i zagwarantowane odpowiednim aktem prawnym (Ustawą o FP) lub wymagalnym zobowiązaniem SP. Zalicza się do nich m. in: koszty obsługi długu publicznego, dotację dla FUS i KRUS, składki na ubezpieczenia społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne, zasiłki, składki na ubezpieczenia zdrowotne za osoby nie objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa, czy składki do budżetu Unii Europejskiej. Niezrealizowanie wydatków sztywnych wiązałoby się z poważnymi konsekwencjami: m.in. naruszeniem wiarygodności władz publicznych (w przypadku kosztów obsługi długu publicznego), załamaniem się systemu ubezpieczeń społecznych (w przypadku cofnięcia dotacji BP na rzecz FUS) czy szkolnictwa publicznego (cofnięcie subwencji oświatowej), a w rezultacie - utratą zaufania obywateli do instytucji państwa.

• elastyczne - ich dokonanie jest egzekwowane mniej rygorystycznie i uzależnione od możliwości finansowych bieżącego okresu

Podział wydatków BP według podstawowych grup ekonomicznych, zawarty wprost w ustawie budżetowej i Ustawy o FP przedstawia się następująco:

1. dotacje celowe, przedmiotowe, podmiotowe i rozwojowe, przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie realizacji konkretnych zadań publicznych oraz subwencje

2. świadczenia na rzecz osób fizycznych - w postaci transferów bezpośrednich (wypłata emerytur, rent, świadczeń chorobowych i wypadkowych, stypendiów dla studentów) i pośrednich (dopłaty do indywidualnych wydatków na budownictwo mieszkaniowe i do leków, zasiłki rodzinne) (wypłacanych uprawnionym osobom przez zakłady pracy).

3. wydatki bieżące jednostek budżetowych -wynagrodzenia (+składki) pracowników budżetówki, zakupy towarów i usług oraz wydatki majątkowe

4. wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa - ich cechą charakterystyczną jest to, że nie finansują żadnych konkretnych zadań publicznych, lecz są skutkiem wcześniejszej nierównowagi między wydatkami publicznymi i dochodami służącymi ich finansowaniu. Należy do nich zaliczyć odsetki od zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wyemitowanych papierów wartościowych, a także wypłaty z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych

5. wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA, w tym wydatki budżetu środków europejskich.

6. wpłaty środków własnych Unii Europejskiej - tj. przekazywanych przez Polskę do budżetu UE: udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych (75% tych wpływów trafia do budżetu UE), składkę obliczoną na podstawie podatku VAT i wartości rocznego PKB oraz odsetki i kary za nieterminowe lub nieprawidłowo naliczone płatności.

Analizując wydatki BP w latach 2000 - 2008, zdecydowana ich większość miała bieżący charakter (ponad 90% w całym okresie), chociaż w ostatnim czasie obserwuje się wzrost udziału wydatków kapitałowych w ich strukturze.

Jeśli chodzi o wydatki BP rozpatrywane według działów klasyfikacji budżetowej, większość ich jest przeznaczana na ubezpieczenia społeczne i opiekę społeczną, choć w ostatnich latach ich udział powoli spada. Z drugiej strony, najbardziej niedofinansowane wydają się oświata i wychowanie oraz kultura fizyczna i sport.

Największą kategorię wydatkową BP stanowią dotacje i subwencje (najwięcej dla FUS i KRUS; w roku 2002 środki dla nich przeznaczone stanowiły ponad ¼ wszystkich wydatków BP), wydatki bieżące jednostek budżetowych (przede wszystkim wynagrodzenia i ich pochodne, stanowiące ok. 10% wszystkich wydatków BP) oraz obsługa długu publicznego (zarówno zaciągniętego w kraju jak poza granicami RP; to kolejne 10 % wydatków BP, jednak widoczna jest tendencja malejącego ich udziału w ogóle wydatków).

Od 2004 r. Polska zobowiązana jest odprowadzać składkę do budżetu UE (poz. ”środki własne UE), a od 2007 zobowiązana jest do współfinansowania projektów z udziałem środków UE.

ROK	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008
Administracja publ.	4,4%	3,5%	3,6%	3,4%	4,1%	4,3%	4,0%	3,8%	3,5%
Oswiata i wychowanie	1,3%	1,0%	1,1%	0,8%	0,7%	1,1%	1,0%	1,0%	0,8%
Szkolnictwo wyzsze	3,5%	3,6%	3,7%	3,6%	4,5%	4,7%	4,4%	4,1%	3,6%
Pomoc społeczna	7,7%	7,9%	8,4%	8,1%	5,7%	6,4%	5,9%	5,2%	4,5%
Kultura fizyczna i sport	0,1%	0,1%	0,1%	0,1%	0,1%	0,1%	0,1%	0,1%	0,2%
Obowiązk.ubezp.społ	24,2%	27,8%	28,5%	27,9%	24,3%	24,0%	22,3%	21,0%	20,9%

Jeśli do wydatków stałych zaliczać wydatki na ubezpieczenia i opiekę społeczną, koszt obsługi długu publicznego oraz subwencje ogólne dla jst, to w latach 2000 - 2009 średni ich udział wynosił %.

26. Metody komunikacji NBP z uczestnikami rynków finansowych.

Kształtując i współrealizując politykę gospodarczą państwa, NBP współdziała z właściwymi organami państwa. W związku z tym NBP przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym. Opracowując plany finansowe państwa NBP współdziała z Ministerstwem Finansów, ponadto opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących działalności banków i mających znaczenie dla systemu bankowego.

W kontaktach z organami państwowymi NBP reprezentowany jest przede wszystkim przez Prezesa NBP. W ramach swoich kompetencji Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu. W imieniu Rady Polityki Pieniężnej przedstawia on Sejmowi i Radzie Ministrów kwartalne informacje o bilansie płatniczym, roczne bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa, a ponadto przekazuje Radzie Ministrów i Ministrowi Finansów projekty założeń polityki pieniężnej, opinie w sprawie projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady.

Od naczelnych organów państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, banków i innych jeszcze podmiotów Polski Bank Centralny otrzymuje dane niezbędne do ustalenia polityki pieniężnej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej.

NBP realizuje ponadto politykę walutową ustaloną przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej.

Założenia polityki pieniężnej, sprawozdania z ich wykonania oraz akty normatywne organów NBP ogłaszane są w Monitorze Polskim. Prezes NBP wydaje ponadto Dziennik Urzędowy Narodowego Banku Polskiego, w którym ogłaszane są m.i.n. akty organów NBP dotyczące funkcjonowania banków, bilans oraz rachunek zysków i strat NBP oraz obwieszczenia w sprawie utworzenia, likwidacji oraz upadłości banków.

27. Pozytywne i negatywne skutki restrykcyjnej polityki fiskalnej.

Restrykcyjna polityka fiskalna - zmniejszenie wydatków rządowych lub zwiększenie opodatkowania, co prowadzi do spadku popytu globalnego.

Spadek popytu -> spadek produkcji -> spadek popytu transakcyjnego na pieniądz -> spadek stopy procentowej -> wzrost popytu inwestycyjnego -> wzrost produkcji

Ważnym zadaniem polityki budżetowej jest stabilizowanie gospodarki. Niektórzy ekonomiści twierdzą, że stabilizowanie gospodarki przez przeciwdziałanie wahaniom cyklicznym oraz ograniczanie bezrobocia i hamowanie wzrostu cen jest głównym zadaniem polityki fiskalnej współczesnych państw kapitalistycznych. Aktywna polityka fiskalna jest prowadzona wówczas, gdy rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom gospodarki.

Restrykcyjna polityka fiskalna, to ogół działań mających doprowadzić do zmniejszenia wydatków państwa - niedopuszczenia do „przegrzania” koniunktury, czy też ograniczenia rozmiarów deficytu/ długu publicznego. Ograniczenie zagregowanego popytu, ekspansywna polityka podatkowa to najczęstsze przejawy restrykcji fiskalnych.

Restrykcyjna polityka fiskalna nie cieszy się z pewnością poparciem ze strony podmiotów gospodarczych. Skuteczność wykorzystywania środków budżetowych i podatkowych do przeciwdziałania recesji oraz łagodzenia wahań koniunktury uzależniona jest bowiem w znacznym stopniu od prawidłowej oceny sytuacji gospodarczej oraz prawidłowego przewidywania przyszłości. Trudności obniżające skuteczność polityki stabilizacyjnej wynikają z jednej strony z niedoskonałości prognoz gospodarczych, nawet krótkookresowych (do 1 roku), a także wiążą się z całym programem przygotowania, uchwalania i wykonywania budżetu. Niedoskonałość prognoz utrudnia podejmowanie prawidłowych środków zaradczych. Podejmowanie tych środków jest ponadto hamowane przez rozbieżne interesy różnych grup nacisku.

28.Zakres swobody alokacji dochodów budżetu państwa w Polsce; wydatki elastyczne, wydatki prawnie zdeterminowane.

Zasady gospodarowania środkami budżetowymi są szczegółowo określone w ustawie o finansach publicznych oraz w szeregu aktów wykonawczych. Najważniejsze kwestie to:

• środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imienne wymienionych wydatków, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej. Stanowi to zadość zasadzie ogólności funduszu budżetowego.

• dokonując wydatków budżetowych należy kierować się nadrzędną zasadą, jakoby wykorzystanie środków środków budżetowych miało być zgodne z celem i oszczędne.

• wydatki na współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków pochodzących z UE lub środków zagranicznych niepodlegających zwrotowi mogą być dokonane po podpisaniu umów finansowych z dawcą środków, a przy projektach realizowanych ze środków pochodzących z Funduszu Spójności począwszy od dnia otrzymania przez Komisję Europejską wniosku o dofinansowanie projektu spełniającego wymogi określone w odrębnych przepisach;

• zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych;

• w przypadku wystąpienia zjawisk niegospodarności, opóźnień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków, naruszenia zasad gospodarki finansowej może nastąpić blokada planowanych wydatków budżetowych.

• istnieje możliwość dokonywania zmian w poszczególnych podziałkach klasyfikacji budżetowej, jednakże zakres tych zmian jest ograniczony. Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień wydatków między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków w ramach danej części i działu budżetu państwa. Nie można jednak dokonywać przeniesień wydatków, które powodują zwiększanie wydatków w jakimkolwiek rozdziale klasyfikacji wydatków ujętym w budżecie państwa o więcej niż 5 %.

• dotacje celowe przyznane JST na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, niewykorzystane w danym roku podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części w jakiej zadanie nie zostało wykonane

• w większości przypadków niezrealizowane kwoty wydatków budżetu państwa wygasają wraz z upływem roku budżetowego, choć od powyższej reguły istnieją wyjątki przewidziane w ustawie.

Problem alokacji dochodów budżetu państwa należałoby rozpatrzeć w płaszczyźnie klasyfikacji wydatków budżetowych. Wydatki budżetu państwa możemy podzielić na te, które muszą być bezwzględnie sfinansowane, czyli wydatki sztywne (wydatki prawnie zdeterminowane) oraz wydatki elastyczne.

Generalnie sztywność wydatków gwarantuje pierwszeństwo rozdysponowania środków na konkretne cele, jednak może to powodować osłabienie efektywności wykorzystania środków publicznych i ograniczać bieżące potrzeby.

Jeśli chodzi o budżet państwa to większość wydatków to wydatki prawnie zdeterminowane. Najistotniejsze z nich to :

• subwencje dla JST,

• obsługa długu publicznego,

• dotacje dla funduszy ubezpieczeń społecznych,

• obrona narodowa,

• wpłaty do budżetu UE.

W latach 1998 - 2003 wydatki z pierwszej grupy miały tendencje wzrostową, co wiąże się głównie z dodatkowymi wydatkami, jakie państwo musiało ponieść w związku z reformą ubezpieczeń społecznych. W 2004 roku wydatki prawnie zdeterminowanie spadły o 3,5 pkt proc. Wynikało to jednak ze zmiany zasad refundacji ubytku dochodów dla FUS z tytułu przekazania części składek emerytalnych do OFE. W kolejnych latach odnotowano wzrost wydatków prawnie zdeterminowanych w wyniku wzrostu wydatków na składkę do budżetu UE, obsługę długu publicznego, subwencje dla JST i obronę narodową.

Wydatki elastyczne to z kolei: wydatki na wynagrodzenia i wydatki rzeczowe (bieżące jednostek budżetowych, dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, dotacje dla podmiotów gospodarczych, dotacje dla jednostek nie zaliczanych do sektora finansów publicznych i wydatki majątkowe.

Reforma administracyjna doprowadziła do podziału władzy z dwustopniowego w trójstopniowy. Podstawowym celem tej reformy była decentralizacja zadań, kompetencji i środków. Podstawą przeprowadzenie reformy było przeświadczenie, że decentralizacja przyniesie zwiększenie się społecznej użyteczności środków publicznych oraz poprawa efektywności ich wykorzystania. Pomiar efektywności jest trudny zarówno w teorii, jak i w praktyce. Nie łatwo jest więc określić, w jakim stopniu nastąpiła poprawa efektywności wydatków publicznych w Polsce. W przyszłości w ocenie tej może pomóc budżet zadaniowy, pod warunkiem, że będzie stosowany w sektorze rządowych i samorządowym.

Zmierzone efekty mogą przewyższać koszty, które zostały oszacowane na podstawie wydatków na administrację publiczną przed i po reformie. Na podstawie zgromadzonych danych oszacowano, że reforma administracyjna spowodowała wzrost wydatków na administrację przeciętnie w okresie 1995-2006 o około 0,11% PKB.

29. Ocena działalności NBP po 2000r.

Aby dokonać oceny skuteczności działań NBP po roku 2000, warto przeanalizować sytuację jakie miały wtedy miejsce na krajowym rynku finansowym oraz decyzje podjęte przez RPP:

1) Spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego w 2001 oraz rosnący deficyt budżetowy doprowadziły do zmian w dotychczas prowadzonej polityce pieniężnej. W odpowiedzi RPP rozpoczęła proces obniżania stóp % (http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy_archiwum.htm).

Restrykcyjna polityka monetarna wpłynęła na obniżenie stopy inflacji niecałego 1% pod koniec 2002 roku. Pomimo to polityka pieniężna była krytykowana, pojawiła się nawet groźba zmiany Ustawy o NBP i składu personalnego Rady.

2) W latach 2003 - 2004, czyli w okresie przystąpienia Polski do UE, poziom inflacji istotnie przekroczył górną granicę odchyleń od zamierzonego celu inflacyjnego, czemu towarzyszył dynamiczny wzrost wynagrodzeń oraz zwiększone oczekiwania inflacyjne. W tej sytuacji zwiększono poziom stóp procentowych w sumie o 1,25%, co pozwoliło na ściągnięcie nadwyżki pieniężnej z rynku. Dodatkową zachętą do lokowania nadwyżek w BC było oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej - wtedy wynosiło ono 6,3%.

3) Lata 2005 - 2006 to okres wygasanie wstrząsów cenowych związanych z przystąpieniem Polski do UE, osłabienie wzrostu gospodarczego oraz silna aprecjacja złotego (spadek premii za ryzyko). Dzięki wcześniejszym restrykcyjnym decyzjom okres ten (tzw. „great moderation”) cechował się niskim poziomem inflacji - 2,1% w 2005 i 1,0% rok później.

W związku z tym, RPP zdecydowała się na poluzowanie polityki pieniężnej i obniżyła stopy procentowe łącznie o 2,5 pkt. proc., co doprowadziło do spadku krótkoterminowych stóp % na rynku międzybankowym, a w rezultacie do pobudzenia aktywności gospodarczej podmiotów krajowych i zagranicznych.

Dodatkowe zmiany operacyjne, które usprawniły zarządzanie płynnością sektora bankowego: - skrócenie terminu zapadalności bonów pieniężnych z 14 do 7 dni

- rozszerzenie dostępu do podstawowych operacji otwartego rynku dla 13 banków najbardziej aktywnych na rynku pieniężnym i walutowym, tzw. Dealerów Rynku Pieniężnego oraz

- przeprowadzenie fixingu stawki POLONIA (odpowiednik EONII w strefie Euro), tj. średniej ważonej stawki operacji lokacyjnych przeprowadzonych na rynku pieniężnym o terminie O/N. Pełni ona rolę stawki referencyjnej dla depozytów złotowych w terminie O/N. W trzy lata później, kształtowanie tej stawki w pobliżu stopy referencyjnej stało się nieformalnym celem operacyjnym NBP.

4) Lata 2007 - I. połowa 2008 przyniosły szereg zawirowań na krajowym rynku finansowym: - stopniowo rosnąca inflacja (jej poziom znów przekroczył górną granicę wahań) oraz wzrost presji inflacyjnej

- zwiększenie skali udzielania kredytów, w tym walutowych (środki na ich udzielanie w znacznej części pochodziły z zobowiązań zaciąganych prze banki za granicą, przez co stopy procentowe na krajowym rynku miały ograniczony wpływ na dynamikę udzielania kredytów właśnie z powodu substytucji złotego walutami obcymi)

Doprowadziło to do zacieśniania polityki pieniężnej, czego skutkiem był wzrost stawki referencyjnej do poziomu 5,75% oraz przeprowadzenie w 2007 r. (po raz pierwszy od 2004) operacje dostrajające w celu zasilenia w płynność sektora bankowego.

5) W celu ratowania sytuacji na rynku finansowym, w 2008 roku NBP 6 -krotnie podważył poziom stóp, by potem dwukrotnie je obniżać - w grudniu stopa referencyjna osiągnęła najniższy poziom w historii, spadając z 6% do 3,5%.

6) Kolejnym krokiem podjętym w celu ratowania sytuacji gospodarczej było wprowadzenie na jesieni 2008r. tzw. „pakietu zaufania”, który miał na celu zasilenie banków w płynność w walucie: krajowej poprzez podstawowe operacje otwartego rynku REPO oraz operacje dostrajające (jedną z nich było przeprowadzenie w 2009r. przedterminowego wykupu od banków komercyjnych dziesięcioletnich obligacji NBP o wartości 8,2 mld zł) oraz w walutach obcych (transakcje typu SWAP walutowy

7) Zmodyfikowano także system przyznawania kredytu lombardowego (zmniejszenie wartości zabezpieczeń i rozszerzenie listy aktywów mogących stanowić jego zabezpieczenie).

8) W 2009 roku RPP po sześciu latach obniżyła stopę rezerwy obowiązkowej z 3,5% do 3,0%. W portfelach banków pozostało dzięki temu 3,5 mld zł. Był to kolejny krok mający na celu rozruszanie akcji kredytowej.

Trudno dokonać jednoznacznej oceny skuteczności działalności NBP. Należy zwrócić uwagę na fakt, że decyzje podejmowane były w trudnych warunkach rynkowych: wysoki deficyt sektora FP, zmiany operacyjne legislacyjne związane z wstąpieniem Polski do UE, a przede wszystkim zawirowania na rynkach światowych i kryzys finansowy. Mimo to, NBP zdołał opanować sytuację na krajowym rynku.

Kluczem do oceny może być stopień realizacji celu operacyjnego NBP (ocena indywidualna;)

Warto dodać:

- Inflacja (mierzona CPI) w latach 2004-2009 wyniosła średnio 2,8%, a więc była zbliżona do celu inflacyjnego NBP (2,5%).

- Ponadto, roczna średnia ruchoma inflacja HICP w Polsce (wynosząca wtedy 4%), brana pod uwagę przy ocenie spełniania kryterium stabilności cen z Maastricht, kształtowała się powyżej wartości referencyjnej (1,7%) dla tego kryterium. Tak było w pozostałych nowych krajach członkowskich spoza strefy Euro, poza Czechami i Estonią.

- W porównaniu do innych krajów, stopy procentowe odznaczały się względnie niewielką zmiennością - odchylenie standardowe stopy procentowej BC w latach 2004-2009 wyniosło 0,8%

30. Interpretacja zasady równowagi budżetowej w Polsce

Kolejną zasadą budżetową jest zasada równowagi, która to w ujęciu klasycznym oznacza równość dochodów jak wszystkich wydatków budżetu. Współcześnie jednak uważa się, że deficyt jest dopuszczalny do pewnej wysokości jak również pod pewnymi warunkami. Tak, więc ustawodawca nie zawsze precyzuje zakres dochodów jak również wydatków, które to są wyznacznikiem zachowania równowagi. Dlatego w efekcie wyróżnia się szereg sposobów mierzenia skali nierównowagi w naszym budżecie w postaci: sald budżetowych jak również deficytów budżetowych. Ich interpretacja pozwala ocenić stopień niezrównoważeni budżetu jak również przyczyny tej równowagi. W praktyce jednak dążenie do matematycznej równości dochodów jak również wydatków jest natomiast rzadkością. Wyjątkiem jednak jest budżet Unii Europejskiej. Skrót EPD czyli procedura nadmiernego deficytu odnotowana 104 TWE. Jednak możemy wyróżnić jeszcze inne zasady budżetowe. Do innych zasad budżetowych należą: zasada jednoroczności.

W Polsce zauważalne są następujące zmiany w klasycznym podejściu do równowagi budżetu państwa. Po pierwsze nastąpiło odejście od dogmatu zrównoważonego budżetu po kryzysie finansów publicznych z 1991 r. Wobec nierealności zachowania dogmatu zrównoważonego budżetu główny wysiłek państwa skoncentrowano na utrzymaniu tzw bezpiecznego poziomu deficytu budżetowego a w szczególności o zachowanie granicy 3% PKB. Dbano również aby finansowanie deficytu nie było przeprowadzane za pomocą dodruku pieniądza. Wykreowane zostały narzędzia operacji otwartego rynku (weksle skarbowe) które pozwalały na racjonalne stosunki między pożyczkodawcami a rządem. Na zrównoważenie budżetu w Polsce należy patrzeć przez pryzmat transformacji ustrojowej, która w istotny sposób uniemożliwia szybkie zrównoważenie budżetu państwa.

Równoważenie budżetu państwa, czyli niedopuszczenie do nadmiernych wydatków w stosunku do możliwości dochodowych budżetu, jest klasyczną zasadą skarbowości. Jest ona

regułą najlepiej zrozumiałą i uważaną za najbardziej racjonalną. Jej działanie ma jednak charakter procykliczny. Klarowność tej reguły może zostać zaburzona poprzez wprowadzanie

rożnego rodzaju wyjątków, w ramach „sytuacji nadzwyczajnych” lub zastosowanie zasady odstępstwa od równowagi budżetu w jednym roku pod warunkiem, iż powstały deficyt ma charakter przejściowy i zostanie sfinansowany nadwyżką wypracowaną w budżecie w kolejnym roku. Można spotkać także rozwiązanie, w ramach, którego równoważenie dotyczy

tylko salda dochodów i wydatków pierwotnych, czyli po wykluczeniu kosztów obsługi długu, jako „sztywnego” wydatku budżetu. Współcześnie reguła ta jest częściej stosowana (także w UE) w odniesieniu do budżetów lokalnych, aniżeli centralnych.

Za budżet w równowadze uznaje się taką sytuację, gdzie wszystkie wydatki państwa znajdują pokrycie w dochodach, tj. dochody państwa zrównają się z jego wydatkami, bądź je przewyższają. W Polsce zakłada się brak równowagi budżetowej finansów publicznym, z tego też względu dąży się do planowania stanu nierównowagi. Dodatkowym skutkiem powyższego założenia jest proces ciągłego narastania deficytu finansów publicznych oraz nierównomierne rozłożenie w czasie tej nierównowagi. Ciągłe narastanie deficytu jest związane z faktem istnienia długu publicznego i kosztem jego finansowania. Dług publiczny jest największym zagrożeniem dla istnienia państwa, gdyż może on nakręcić spiralę zadłużeniową, przez co jeden dług państwo będzie zmuszone spłacać kolejnym. Z kolei nierównomierne rozłożenie deficytu w skali roku stanowi efekt niedopasowania wielkości wydatków do osiąganych dochodów, na przykład jest to związane z wypłatą nadpłat podatku dochodowego od osób fizycznych w pierwszym półroczu.

Nierównowaga finansów publicznych jest zjawiskiem na ogół uznawanym za zjawisko niekorzystne a wręcz szkodliwe dla gospodarki. Jest to odchylenie od oczekiwanej równowagi w sferze finansów publicznych. W dużej mierze za nierównowagę w finansach publicznych odpowiedzialne są błędy polityki fiskalnej.

Polityka fiskalna to sposób zarządzania dochodami i wydatkami publicznymi w taki sposób aby państwo realizowało cele, które stoją przed nim (np. dostarczenie usług publicznych, redystrybucja dochodów, stabilizowanie sytuacji). Ocena działalności prowadzonej polityki fiskalnej zależy od poziomu bezrobocia, tempa wzrostu cen i płac realnych, rewaloryzacji rent i emerytur, podziału dochodu narodowego i innych.

31. Instrumenty bezpieczeństwa finansowego w Polsce

Bezpieczeństwo strategiczne dotyczy fundamentalnych kwestii finansów państwa i jest treścią zapisów konstytucyjnych oraz zapisów w ustawie o finansach publicznych oraz innych aktach prawnych.

Narzędzia bezpieczeństwa strategicznego:

• Jednorodna doktryna państwa ( General Government) - bierze pod uwagę nie tylko budżet, ale cały sektor finansów publicznych

• Doktryna ta umożliwia kształtowanie i kontrolę wszystkich elementów sektora finansów publicznych (budżetu państwa, budżetów samorządowych, funduszy celowych i innych)

• Zakaz przekroczenia ogólnego zadłużenia państwa, czyli państwowego długu publicznego (sektora finansów publicznych) 3/5 PKB

• Zakaz udzielania pożyczek na potrzeby bieżące rządu przez NBP

• Zakaz zwiększania przez sejm wielkości deficytu budżetu państwa w stosunku do deficytu zawartego w projekcie ustawy budżetowej opracowanej przez rząd

(notatki z wykładu)

Stabilny system finansowy w istotny sposób wspiera realizację głównych celów banku centralnego - utrzymania stabilnego poziomu cen, a przez to tworzenia podstaw do osiągnięcia długookresowego wzrostu gospodarczego. Stabilność systemu finansowego jest rozumiana jako stan, w którym system finansowy pełni swoje funkcje w sposób ciągły i efektywny, nawet w przypadku wystąpienia nieoczekiwanych i niekorzystnych zaburzeń o znacznej skali. Zakłócenia w pracy systemu finansowego i zaburzenia efektywności świadczenia usług pośrednictwa finansowego negatywnie wpływają na sytuację przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Dlatego wiodące banki centralne prowadzą analizy i badania w tym zakresie oraz publikują raporty o stabilności. Celem tych działań jest wzmacnianie stabilności systemu finansowego poprzez dostarczanie informacji o czynnikach ryzyka dla stabilności oraz ocenę odporności systemu finansowego na zaburzenia. Upowszechnienie tego rodzaju wiedzy ma sprzyjać utrzymaniu stabilności finansowej, m.in. dzięki lepszemu zrozumieniu skali i zakresu ryzyka w systemie finansowym. W ten sposób zwiększa się prawdopodobieństwo samoistnej korekty zachowań uczestników rynku finansowego podejmujących zbyt duże ryzyko, bez konieczności ingerencji podmiotów publicznych w mechanizmy rynkowe. Narodowy Bank Polski przedstawia wyniki swoich analiz w obszernych rocznych „Raportach o stabilności systemu finansowego” oraz krótszych „Przeglądach stabilności systemu finansowego”, publikowanych w drugiej połowie każdego roku.(NBP)

W dniu 21 grudnia 2007 r. podpisane zostało porozumienie pomiędzy Ministrem Finansów, Prezesem Narodowego Banku Polskiego oraz Przewodniczącym Komisji Nadzoru Finansowego w sprawie współpracy na rzecz wspierania stabilności krajowego systemu finansowego. Porozumienie powołuje Komitet Stabilności Finansowej oraz określa zasady współdziałania Stron Porozumienia w celu wytworzenia mechanizmów znajdujących zastosowanie na wypadek kryzysu finansowego. Podpisanie porozumienia realizuje ideę tworzenia efektywnych krajowych systemów zarządzania w sytuacjach kryzysowych w krajach członkowskich UE. (KNF)

Członkami Komitetu są: 

1. Minister Finansów - jako Przewodniczący Komitetu; 

2. Prezes Narodowego Banku Polskiego; 

3. Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego. 

W związku z postępującą integracją rynków finansowych w skali międzynarodowej i   w efekcie inicjatyw podejmowanych w ramach Unii Europejskiej (UE), wiosną 2008 r. państwa członkowskie UE podpisały Memorandum of Understanding on co-operation between the Financial Supervisory Authorities, Central Banks and Finance Ministries of the European Union on cross-border financial stability (MoU). Celem MoU, które jest porozumieniem o charakterze dobrowolnym i niewiążącym prawnie, jest wzmocnienie współpracy między organami nadzoru, bankami centralnymi i ministerstwami finansów z państw UE w zakresie stabilności finansowej, zarówno w czasie spokoju na rynkach finansowych, jak i   w razie zaistnienia sytuacji kryzysowej w systemie finansowym.

Celem działania Komitetu Stabilności Finansowej jest zapewnienie efektywnej współpracy w zakresie wspierania i utrzymania stabilności krajowego systemu finansowego poprzez wymianę informacji, opinii i ocen sytuacji w systemie finansowym w kraju i za granicą oraz koordynację działań w tym zakresie. 

Do zadań Komitetu należy w szczególności: 

• dokonywanie ocen sytuacji w krajowym systemie finansowym i na rynkach międzynarodowych oraz zapewnienie właściwego obiegu informacji pomiędzy członkami Komitetu dotyczących istotnych zdarzeń i tendencji mogących stanowić zagrożenie dla stabilności krajowego systemu finansowego; 

• opracowywanie i przyjmowanie procedur współdziałania na wypadek wystąpienia zagrożenia dla stabilności krajowego systemu finansowego; 

• koordynowanie działań członków Komitetu w sytuacji bezpośredniego zagrożenia dla stabilności krajowego systemu finansowego. 

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 listopada 2008 r. o Komitecie Stabilności Finansowej (Dz.U. 2008 r., Nr 209, poz. 1317)

Ministerstwo Finansów współpracuje z NBP w zakresie zarządzania długiem publicznym w ramach Komitetu Zarządzania Długiem Publicznym (nie mogę jakoś o tym nic znaleźć)

Bezpieczeństwo systemu finansowego w Polsce wspiera też BFG, który gwarantuje depozyty nieprzekraczające 50000 euro (w przeliczeniu na złotówki) w całości dla osób fizycznych, osób prawnych, w tym jst, jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, ale posiadających zdolność prawną oraz szkolnych kas oszczędnościowych i pracowniczych kas zapomogowo - pożyczkowych. Nie podlegają gwarancji depozyty Skarbu Państwa, instytucji finansowych takich jak: banki, domy maklerskie, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, podmioty świadczące usługi ubezpieczeniowe, podmiotów, które nie sa uprawnione do sporządzania uproszczonego bilansu oraz rachunku zysków i strat, kadry zarządzającej bankiem oraz jego głównych akcjonariuszy (posiadających, co najmniej 5% akcji banku).

32. Źródła i formy zaspokajania potrzeb finansowych państwa/Czynniki kształtujące potrzeby finansowe państwa

Państwo w przeciwieństwie do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych nie jest w stanie samo sobie wytworzyć dochodów. Dlatego źródłem dochodów państwa muszą być przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, a w gruncie rzeczy zawsze gospodarstwa domowe. Jest to zrozumiałe, ponieważ ostatecznym beneficjentem działalności państwa są zawsze gospodarstwa domowe. Potrzeby finansowe państwa odzwierciedlają się w popycie państwa na pieniądz, który może być zaspokajany poprzez:

• Przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów

• Zaciąganie pożyczek.

Pożyczki te należy jednak traktować jako źródło uzupełniające, bo wiążą się one z powstawaniem deficytu budżetowego, a co za tym idzie, długu publicznego. Dochody dzielimy wg różnych kryteriów. Wyróżniamy:

• dochody zwrotne i bezzwrotne;

• wpływy publiczne i dochody publiczne (wpływy są szersze niż dochody, bo obejmują też pożyczki);

• daniny publiczne (podatek, akcyza, cło), dochody publiczne z majątku i praw majątkowych, pozostałe dochody (opłaty, składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne i na fundusze np. fundusz pracy, PFRON)

Największe dochody państwu przynoszą podatki, a najważniejsze podatki w Polsce to bezpośrednie: PIT, CIT i pośrednie: VAT, akcyza oraz podatki lokalne.

Potrzeby finansowe państwa determinuje głównie planowana wielkość wydatków, a szczególnie tzw. wydatków sztywnych (czyli takich, których poniesienie jest konieczne, bo są one zagwarantowane ustawowo). Ważną przyczyną zwiększenia wydatków sztywnych są negatywne skutki reform z 99 r., szczególnie reformy służby zdrowia i emerytalnej. ZUS szacuje, że w 2011 Funduszowi Ubezpieczeń Społecznych potrzebne będzie dodatkowe 70 mld zł.

Od czasu transformacji wydatki państwa są wyższe niż dochody, kolejne budżety zamykały się deficytami. W latach 90tych odchodzono od finansowania deficytu budżetowego przez NBP, konstytucja RP z 97 r. wprowadziła zakaz tego sposobu finansowania. Nie można jednak utożsamiać finansowania deficytu z wielkością tego deficytu, a tym bardziej z potrzebami finansowymi państwa, bo np. w przypadku ujemnego salda obrotów z zagranicą potrzeby pożyczkowe rządu są większe niż deficyt. Należy również zauważyć, że potrzeby finansowe państwa to potrzeby rządu i jednostek samorządowych, więc potrzeby pożyczkowe państwa są zwykle większe niż deficyt budżetowy. Państwo zaciąga pożyczki w bankach komercyjnych, w bankach zagranicznych, od rządów zagranicznych oraz poprzez wpływy ze sprzedaży weksli (bonów) skarbowych, obligacji municypalnych, innych instrumentów finansowych. Dodatkowo uzyskuje również wpływy z prywatyzacji, oraz wpłaty z zysku NBP. Zysk NBP za ubiegły rok (o wielkość którego toczył się spór między rządem a bankiem centralnym) wpłacony do budżetu państwa wyniósł ok. 4 mld zł. 15.06. MF i prezes NBP podpisali wniosek o przedłużenie elastycznej linii kredytowej w MFW na kolejny rok.

Największe dochody przynosi państwu VAT (ok. 99,5 mld zł w 2009 r.), akcyza (ok. 54 mld), PIT (ok. 36 mld) i CIT(ok. 24 mld w 2009 r.). Z kolei z dochodów niepodatkowych najwięcej stanowią dochody jednostek budżetowych (ok. 9,8 mld zł w 2009) i dochody z dywidend (ok. 8,3 mld zł w 2009), które w 2009 r. były 2,5 raza wyższe od zaplanowanych. Największe wydatki w 2009 r. rząd poniósł na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (ok. 64 mld zł), obsługę długu publicznego (ok. 32 mld), obronę narodową (ok. 16,8 mld), rolnictwo i łowiectwo ( ok. 16 mld), transport i łączność (ok. 13 mld), pomoc społeczną (ok. 12,5 mld), szkolnictwo wyższe (ok. 12 mld),administrację publiczną (ok. 11 mld).

33. Symptomy niezależności NBP i jej skutki.

2 kwietnia 1997 roku weszła w życie konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej oraz w roku tym została uchwalona ustawa o NBP uwzględniająca zapisy konstytucyjne.

Na mocy Konstytucji RP (art. 227) NBP jest centralnym bankiem państwa i jest on odpowiedzialny za wartość polskiego pieniądza. W art.3 ust.1 Ustawy o NBP cel działalności banku sprecyzowano jako utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. NBP, a nie rząd ustala cel inflacyjny i to właśnie NBP bierze na siebie odpowiedzialność w sensie politycznym i ekonomicznym za realizację tego zadania. Posiada on także w pełni wolną rękę w doborze instrumentów, które posłużą mu do osiągnięcia założonego celu inflacyjnego.

Co istotne, art.220 Konstytucji RP zagwarantowano brak pokrywania deficytu budżetowego zobowiązaniami wobec banku centralnego.

Powołano do życia także Radę Polityki Pieniężnej i przyznano jej prawo stanowienia polityki pieniężnej i doboru instrumentów ich realizacji, a więc RPP była odtąd odpowiedzialna za kształtowanie i realizację polityki pieniężnej Polski.

Pełna autonomia w zakresie wyboru i stosowania instrumentów polityki monetarnej ma istotne znaczenie. W ramach strategii bezpośredniego celu inflacyjnego NBP wykorzystuje stopę procentową.

SKUTKI:

-NBP ponosi odpowiedzialność za sposób prowadzenia polityki monetarnej w Polsce. Rząd natomiast zajmuje się planowaniem i koordynowaniem polityki fiskalnej państwa, a nie monetarnej. Konsekwencje błędu NBP przechodzą na rząd.

-NBP jest odporny na naciski polityczne. Rząd próbuje się „mieszać” do polityki monetarnej kraju, to wymusza pewną koordynację pomiędzy polityką fiskalną a monetarną (W decyzjach o obniżeniu lub podwyższeniu poziomu stóp procentowych RPP musi brać pod uwagę działania rządu, zwłaszcza decyzje obszaru podatkowego i finansowania deficytu budżetowego).

-Dysponując możliwością odmowy finansowania deficytu budżetowego bank centralny zmusza rząd do poszukiwaniu alternatywnych źródeł kapitału, a ze względu na koszt takowych funduszy zmusza do rozwagi przy planowaniu wydatków.

-Niezależność banku centralnego skraca proces decyzyjny od strony czysto techniczno-organizacyjnej.

- Niezależność świadczy o stabilności i wiarygodności polskiego pieniądza nie tylko w kraju, ale i poza jego granicami, większa niezależność NBP to większa stabilność polskiej złotówki i odwrotnie.

34. Czynniki inflacyjne i dezinflacyjne w 2004-2009 w Polsce

Biorąc pod uwagę przebieg procesów gospodarczych oraz prowadzoną politykę pieniężną w latach 2004-2009 wyodrębniono cztery okresy:

I. Rok 2004 (przystąpienie Polski do UE)

II. Lata 2005-2006 (okres niskiej inflacji)

III. Okres 2007 r. - I poł. 2008 r. (narastanie presji inflacyjnej i szoki surowcowe)

IV. Okres II poł. 2008 r. - 2009 r. (światowy kryzys gospodarczy)

Na przebieg inflacji w 2004 r. duży wpływ miało przystąpienie Polski do UE W I poł. 2004 r.

Wzrost cen związany z przystąpieniem do UE był spowodowany

•wzrostem popytu na wybrane produkty po przystąpieniu do UE (np. Żywność).

•Na wstrząsy cenowe związane z przystąpieniem do UE nałożył się wzrost cen surowców na rynkach światowych oraz spadek cen Żywności na początku 2003 r.

W wyniku tych czynników w III kw. 2004 r. inflacja wzrosła istotnie powyżej górnej granicy odchyleń od celu inflacyjnego Wzrostowi inflacji towarzyszył istotny wzrost oczekiwań inflacyjnych oraz przyspieszenie wzrostu wynagrodzeń co mogło spowodować kolejne wzrosty inflacji tzw. ryzyko efektów drugiej rundy

W warunkach szybkiego wzrostu popytu, inflacji powyżej celu oraz podwyższonych oczekiwań inflacyjnych - aby zapobiec utrwaleniu się inflacji na podwyższonym poziomie - w III kw. 2004 r. RPP podniosła stopy procentowe łącznie o 1,25 pkt. proc. (stopę referencyjną z 5,25% do 6,5% ).

Sytuacja inflacyjna w latach 2005-2006

Spadek inflacji (czynniki dezinflacyjny) do niskiego poziomu (2,1% w 2005 r. i 1,0% w 2006 r.) był związany z następującymi czynnikami:

• Wygaśnięcie wstrząsów cenowych związanych z przystąpieniem Polski do UE

• Silna aprecjacja złotego w latach 2004- 2006, częściowo w efekcie przystąpienia Polski do UE (spadek premii za ryzyko)

• Osłabienie wzrostu gospodarczego w I poł. 2005 r., do którego przyczyniło się spowolnienie wzrostu gospodarczego u głównych odbiorców polskiego eksportu

W warunkach znaczącego spadku inflacji, w 2005 r. i na początku 2006 r. RPP obniżyła stopy procentowe. Od marca 2006 r. inflacja stopniowo rosła, choć utrzymywała się w dalszym ciągu wyraźnie poniżej celu inflacji a także umacniające się ożywienie gospodarczego przyczyniło się do tego iż RPP utrzymywała później stopy procentowe na niezmienionym poziomie.

Sytuacja inflacyjna w okresie 2007- I poł. 2008 r.

Wzrost presji inflacyjnej związany z:

- szybkim wzrostem gospodarczym

- rosnącymi napięciami na rynku pracy (szybki wzrost popytu na pracę przy zmniejszającej się m.in. w wyniku migracji podaży pracy, co w warunkach istotnie spadającego bezrobocia przełożyło się na szybki wzrost wynagrodzeń)

- W kierunku pogorszenia równowagi makroekonomicznej oddziaływał także szybki wzrost kredytu, w tym kredytów walutowych, grożąc pojawieniem się nierównowag i bańki na rynku nieruchomości

- Akcja kredytowa w dużym stopniu finansowana przez napływ środków z zagranicy

- Możliwość substytucji kredytów złotowych kredytami denominowanymi w walutach obcych, przy aprecjacji kursu, ograniczała wpływ stop procentowych na dynamikę kredytu

Na stopniowy wzrost inflacji związany z ww. czynnikami nałożyły się wstrząsy na światowych rynkach surowców rolnych i energetycznych w IV kw. 2007 r. oraz znaczące podwyżki cen administrowanych na początku 2008 r.

Jednocześnie w okresie 2007-I poł. 2008 r. silnie umacniał się kurs złotego, co ograniczało wzrost inflacji związany ze wzrostem cen surowców na rynkach światowych.

Sytuacja makroekonomiczna w okresie II poł. 2008-2009 r.

Kryzys na światowych rynkach finansowych od III kw. 2008 r. i towarzysząca mu głęboka recesja w globalnej gospodarce, silny spadek eksportu, wzrost bezrobocia, Obniżenie wzrostu płac a także silny spadek aktywności w polskiej Gospodarce

Doprowadziło to do silnego wzrostu awersji do ryzyka i związanego z tym odpływem kapitału z gospodarek wschodzących w czasie kryzysu finansowego, dlatego nastąpiła silna deprecjacja złotego. Oddziaływała ona w kierunku wzrostu inflacji.

Mimo silnego spowolnienia wzrostu gospodarczego, inflacja w 2009 r. utrzymała się na podwyższonym poziomie, do czego przyczyniły się:

•deprecjacja złotego

•silne podwyżki cen administrowanych w 2009 r.

•wzrost cen Żywności na przełomie 2008 i 2009 r.

35. Metody wpływania na kurs walutowy - Polska

Tradycyjne determinanty kursu walutowego, które można uznać za czynniki fundamentalne to tempo wzrostu gospodarczego, poziom realnej stopy procentowej oraz popyt i podaż na rynku walutowym.

Waluty można traktować podobnie jak towary - gdy dany towar cieszy się dużą popularnością, oznacza to wzrost popytu. Wyższy popyt powoduje, wzrost ceny. Na rynku walutowym sytuacja jest identyczna: wzrost popytu na złotówki powoduje aprecjację złotego - kurs złotego np. wobec euro spada. Podobnie z podażą - nadmiar towaru na rynku dóbr powoduje, spadek ceny. Natomiast waluta, która jest masowo wyprzedawana, deprecjonuje się. Gdyby ludzie zaczęli żywiołowo pozbywać się złotówek, to złoty uległby deprecjacji, czyli oznaczało by to wzrost kursu złotego np. wobec euro.

Rozpatrując czynniki, które wpływają na kurs walutowy warto dokonać podziału horyzontu czasowego na długi i krótki termin. Informacji na temat kształtowania się kursu walutowego w długim okresie dostarcza teoria parytetu siły nabywczej. Utrzymuje ona, iż kursy walutowe determinowane są przede wszystkim przez różnice w stopach inflacji. Waluta kraju o większej inflacji z racji utrzymywania parytetu siły nabywczej ulegnie deprecjacji względem waluty kraju o stabilnym poziomie cen. W ten sposób ustalana jest ścieżka kursu walutowego, w której wartość nominalna kursu walutowego zapewnia stały poziom wartości realnej. Kurs wyznaczony według powyższych zasad jest zakłócany czynnikami krótkoterminowymi, do których można zaliczyć zmiany w rachunku obrotów bieżących oraz przepływy kapitałowe. Skutki przepływu kapitału mogą przejawiać się w tym, iż „mogą stanowić przyczynę dużych i gwałtownych zmian kursów walutowych, gdyż - przeciwnie niż przepływy składające się na bilans obrotów bieżących - mogą one być stosunkowo łatwo wycofywane i zmieniać kierunek w krótkim czasie.” Głównym powodem i motywem przepływów kapitałowych jest maksymalizacja zysków, która stymuluje drogę od walut słabych - tanich do mocnych - drogich.

Innym ważnym problemem zachodzącym między kursem walutowym a inflacją jest ich związek z prowadzoną polityką pieniężną w gospodarce otwartej. Generalnie rzecz biorąc, polityka pieniężna musi wybrać:

• albo koncentruje się na utrzymaniu stabilnego kursu walutowego, godząc się na to by podaż pieniądza (a w ślad za tym również inflacja) swobodnie się zmieniały;

• albo koncentruje się na kontroli inflacji i podaży pieniądza, pozwalając na swobodne wahania kursu walutowego.

W pierwszym przypadku gdy bank centralny chce utrzymać kurs na określonym, niezmiennym poziomie (stosuje mechanizm kursu stałego). Jednocześnie w kraju zwiększa się inflacja. Normalnym działaniem banku centralnego w takiej sytuacji jest podwyżka stóp procentowych banku centralnego i ograniczenie ilości pieniądza na rynku. Jeśli jednak kurs nie ulega zmianie, wyższe stopy procentowe w kraju oznaczają dodatkowe zyski dla inwestorów portfelowych. Do kraju zaczyna więc napływać dodatkowy kapitał, a jego zagraniczni właściciele zmieniają posiadane przez siebie waluty obce na walutę danego kraju. W efekcie, rosną jednak rezerwy dewizowe, a w ślad za tym także ilość krajowego pieniądza, co z kolei sprzyja utrzymywaniu się inflacji na podwyższonym poziomie.

W drugim przypadku gdy bank centralny chce ściśle kontrolować inflację, a zatem i ilość pieniądza na rynku. Podobnie jak w poprzednim przykładzie, w kraju zwiększa się inflacja. Bank podnosi więc stopy procentowe, po to by ograniczyć ilość pieniądza. Wyższe stopy zachęcają do napływu obcy kapitał - jeśli więc bank chce, aby stopy pozostały na podwyższonym poziomie, musi pogodzić się ze wzmocnieniem kursu walutowego.

Innymi słowy, bank centralny nie może jednocześnie kontrolować inflacji i kursu walutowego.

Bank centralny wpływając na wzrost stopy procentowej zwiększa poziom atrakcyjności bezpiecznych inwestycji denominowanych w walucie krajowej. Warto zauważyć, iż zacieśniając politykę monetarną oddziałuje się na aprecjację waluty, w związku z tym wzrost stopy procentowej dodatkowo zwiększa stopę zwrotu poprzez umocnienie kursu. Uzasadnione jest więc twierdzenie, iż waluta kraju o rosnącej stopie procentowej ma tendencje i uzasadnione podstawy do aprecjacji. Oczywiście mechanizm działa odwrotnie przy luzowaniu polityki monetarnej (ekspansywna polityka).

Bezpośredni wpływ na poziom stopy zwrotu dzięki regulacji stóp procentowych to jeden ze sposobów, w jaki bank centralny wpływa na kurs walutowy. Restrykcyjna polityka pieniężna ogranicza aktywność gospodarczą danego kraju. Osiągając gorsze wyniki gospodarcze państwo traci na rynkach finansowych miano bezpiecznego, rośnie awersja do ryzyka inwestycji. Z drugiej jednak strony niski poziom aktywności gospodarczej obniża zapotrzebowanie na import, umacniając walutę. Kolejnym aspektem oddziaływania poziomu stopy procentowej na kurs walutowy jest regulowanie przez instrumenty polityki pieniężnej atrakcyjności projektów inwestycyjnych. Wyższa stopa procentowa przyczynia się do eliminacji pewnej części projektów finansowanych przez kapitał obcy, ze względu na wzrost kosztu kapitału.

W ostatnich latach kurs walutowy Polski, ulega stałej aprecjacji. Wpływ mają na to przede wszystkim dotacje, których ogromne strumienie płyną do tych krajów. Poza tym w ostatnim czasie moda na wschodzące rynki sprzyjała napływowi kapitału, umacniając walutę. rozwój tych krajów przybliża je do prawidłowego funkcjonowania wewnętrznych rynków, większej integracji z gospodarkami rozwiniętymi. Istotny wpływ wywiera także postępująca globalizacja, która zaciera granice zróżnicowania rozwoju i wpływu jednych gospodarek (ich kapitału) na drugie.

Można przyjąć, że istnieje ogólnie przyjęta zależność: przy uwolnionym kursie walutowym wzrost PKB powoduje również wzrost kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych.

Wzrost PKB oznacza zazwyczaj dobry stan gospodarki, wzrost produkcji przemysłowej, przypływ inwestycji zagranicznych, wzrost eksportu. Przypływ inwestycji zagranicznych i wzrost eksportu powodują zwiększenie popytu na walutę narodową ze strony zagranicy, co wyraża się we wzroście jej kursu. Utrzymujący się wzrost PKB może przejść w fazę "przegrzania gospodarki", wzrost tendencji inflacyjnych, oczekiwania podwyższenia stóp procentowych (jeden ze środków do walki z inflacją), co także prowadzi do wzrostu wartości waluty narodowej. Wzrost lub spadek PKB zależy od polityki gospodarczej rządu. Ze względu na środki, jakimi dysponuje państwo, dzielimy politykę makroekonomiczną na fiskalną i monetarną. Zależność ta może zostać zakłócona przez np. zmiany poziomu stóp procentowych w danym kraju.

Należy również pamiętać, że zbyt duży wzrost kursu waluty krajowej (aprecjacja) może doprowadzić do podniesienia kosztów eksportu (niekorzystny kurs wymiany waluty), spadku kosztów importu, co w konsekwencji odniesie się do spadku PKB lub przynajmniej spowolnienia jego wzrostu.

36. Konkretyzacja celów polityki monetarnej w Polsce.

W przypadku polityki monetarnej odpowiedzialność państwa może mieć symboliczny charakter w tym sensie, że bank centralny jako główny podmiot odpowiedzialny za prowadzenie polityki monetarnej posiada — o czym już wspominaliśmy — istotną autonomię. Dysonans między pozycją państwa a pozycją władz monetarnych jest widoczny przy ustalaniu odpowiedzialności zarówno za realizację zadań polityki monetarnej, jak i za stan całej sfery pieniężnej kraju.W krańcowych rozwiązaniach, tzn. takich, w których bank centralny ma pełną autonomię, możliwości oddziaływania państwa na prowadzoną przez bank centralny politykę monetarną ograniczają się jedynie do obsadzania władz monetarnych. Ze względu na konieczność zachowania stabilności polityki monetarnej władze monetarne są powoływane na dłuższe okresy (np. 6 lat) wykraczające poza konstytucyjny okres wyborów parlamentarnych. Obowiązujący w danym kraju system prawny, z reguły, pozbawia natomiast organy władzy państwowej możliwości odwołania prezesa banku centralnego oraz innych członków władz monetarnych. Rozwiązania takie stosuje się po to, aby uniknąć presji politycznej na bank centralny. Ta przesłanka jest więc zrozumiała, ale nie zmienia faktu, że w tej sytuacji bank centralny staje się podmiotem wyizolowanym ze środowiska ekonomicznego i społecznego. Jest to kolejny paradoks, gdyż decyzje podejmowane przez władze monetarne silnie oddziałują na to środowisko ekonomiczne oraz na zachowanie się podmiotów gospodarczych.
Polityka monetarna zajmuje się kształtowaniem zjawisk finansowych w gospodarce (kraju). Głównym kierunkiem oddziaływania polityki monetarnej są wielkość oraz zmiany podaży i popytu na pieniądz. Oznacza to, że polityka monetarna wpływa na relacje między podażą pieniądza a popytem na pieniądz. W dostosowaniu tym szczególną rolę odgrywa stopa procentowa, którą posługują się władze monetarne. Stopa procentowa (podstawowa i pochodne) wpływa na podaż pieniądza, a ta z kolei ma wpływ na procesy inflacyjne, kredytu dla przedsiębiorców, decyzje gospodarstw domowych odnośnie do oszczędzania, decyzje podmiotów inwestujących na rynku kapitałowym itd.

Szczególnie ważne zadanie polityki monetarnej polega na reagowaniu na impulsy pochodzące ze:

1) sfery realnej (np. wzrost lub spadek produkcji, bezrobocia itp.),

2) sfery pieniężnej (tj. kryzysy finansowe, zwiększenie deficytu budżetowego, zmiany w napływie bądź odpływie kapitału),

3) zmian psychologicznych (zmiany preferencji konsumpcyjnych oszczędnościowych, panika związana z groźbą kryzysu finansowego, sytuacja polityczna).

Za politykę monetarną jest odpowiedzialny przede wszystkim bank centralny. Wprawdzie możliwości rządu w realizacji polityki monetarnej są ograniczone, ale nie oznacza to, że są one żadne. Rząd może pośrednio oddziaływać na politykę monetarną, np. przez wielkość redystrybucji fiskalnej, poziom deficytu budżetowego, wielkość długu publicznego. Jeżeli zgłasza popyt na pieniądz (pożyczki), to nie pozostaje to bez wpływu na stan i pożyczkowego (kapitałowego). Jeżeli nawet udział rządu w rynku kapitałowym ja niewielki, to i tak trzeba pamiętać, że państwo — z reguły — należy do największych uczestników tego rynku, a więc jego działalność może zakłócać funkcjonowanie rynku. Przykładem tego mogą być szoki na rynku pożyczkowym, spowodowane przez nagły wzrost popytu rządu na pieniądz.

Do celów polityki monetarnej zalicza się:
1) cele strategiczne (bezpośrednie),
2) cele pośrednie,
3) cele operacyjne.

Podstawowym strategicznym celem polityki monetarnej jest utrzymanie i stabilnego poziomu cen. Cel ten nie powinien jednak umniejszać istotnych celów polityki monetarnej, takich jak wzrost gospodarczy, ograniczanie bezrobocia, równowaga gospodarki. Dostrzegając znaczenie celów bezpośrednich, należy również pamiętać, że utrzymanie stabilnego poziomu cen jest jednym z najtrudniejszych zadań banku centralnego. Bank centralny, deklarując cel strategiczny polityki monetarnej, musi dokonać wyboru między utrzymywaniem wysokiego poziomu produktu krajowego oraz ograniczaniem bezrobocia a utrzymywaniem stabilnego poziomu cen.
Na ogół przyjmuje się, że nie jest możliwe łączne osiąganie tych dwóch celow strategicznych polityki monetarnej, tj. utrzymanie stabilnego poziomu cen osiąganie „przyzwoitych" stóp wzrostu gospodarczego. Z tych właśnie względów w różnych krajach różnie artykułowane są cele strategiczne banku centralnego. Chodzi o zachowanie różnych proporcji między celem czysto monetarnym a celami czysto rzeczowymi (realnymi).

Cele pośrednie polityki monetarnej są dla banku centralnego łatwiejsze do monitorowania oraz korygowania. Zaliczamy do nich:
1) kształtowanie wysokości stóp procentowych;
2) oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza (liczoną agregatami pieniężnymi);
3) wpływanie na wielkość kredytów udzielonych przedsiębiorstwom oraz gospodarstwom domowym, a także na wielkość ogółem.

Celami operacyjnymi banku centralnego są: utrzymanie określonego poziomu bazy monetarnej oraz poziomu stopy procentowej.

37. Główne cele polityki podatkowej Polski po 1992.

W okresie transformacji w Polsce miała miejsce reforma podatkowa, miła ona łagodny charakter (Łagodna rewolucja podatkowa)

I. Przesłanki zmian polityki podatkowej:
1. rewolucja wystąpiła w okresie transformacji i konieczność reformy systemu podatkowego wynikała z jego anachronicznego i nieadekwatnego do współczesnej gospodarki rynkowej charakteru,
2. praktyczny zanik podatku jako kategorii ekonomicznej, społecznej itd.,
3. podatkami obciążona była gospodarka prywatna, głównie indywidualne gospodarstwa rolne, które dawały tylko kilka procent w tworzeniu budżetu państwa,
4. ostry kryzys finansów publicznych na przełomie I i II kwartału 1991 r.,
5. dochody państwa opierały się na podatkach bezpośrednich płaconych przez przedsiębiorstwa państwowe, jednak po zastosowaniu restrykcyjnej polityki dochody budżetu zaczęły spadać a jednocześnie nie nastąpił też zakładany wzrost podatków od sektora prywatnego. Wynikało to także z niedorozwoju aparatu skarbowego, który nie był w stanie kontrolować płacenia podatków przez sektor prywatny. W tej sytuacji konieczne było szybkie rozszerzenie podatków pośrednich przez rozszerzenie zakresu stosowania podatku obrotowego i podniesienie jego stawek a potem wprowadzenie podatku od towarów i usług,
6. przywrócono w Polsce samorząd terytorialny, konieczne było ustanowienie finansowych podstaw działalności władz gminnych i oparciu ich działalności na podatkach centralnych i gminnych.
II. Główne zasady reformy systemu podatkowego.
1. zachowana została zasada centralnego władztwa podatkowego, która i tak do końca nie była bezwzględnie przestrzegana gdyż prawo samorządowe dopuszcza możliwość samoopodatkowania się mieszkańców gminy,
2. przyjęto zasadę koncentracji dochodów władz publicznych za pomocą kilku wiodących podatków:
- od towarów i usług,
- akcyzowy,
- dochodowy od osób fizycznych,
- dochodowy od osób prawnych,
- jak również ceł,
3. przekazywanie części podatków w gestię władz samorządowych jako wyłączne źródło zasilania budżetów gmin,
4. oparcie się w większym stopniu dochodów budżetowych na podatkach pośrednich (łatwiejszych do ściągnięcia i nie naruszających wprost zysków przedsiębiorstw tworząc tym samym warunki do inwestowania),
5. wprowadzenie powszechnego podatku od dochodów osób fizycznych,
6. władze gminne mogą trwale partycypować w podatkach władz centralnych,
7. możliwość używania podatków do realizacji celów pozafiskalnych,
8. reforma systemu podatkowego zgodnie z podstawowymi zasadami obowiązującymi w Unii Europejskiej.
III. Filary reformy podatkowej.
1. Wprowadzenie 1 stycznia 92 r. podatku dochodowego od osób fizycznych,
2. Wprowadzenie 5 lipca 93 r. podatku od towarów i usług,
3. Zreformowanie w 92 r. podatku dochodowego od osób prawnych,
4. Wprowadzenie systemu podatków i opłat lokalnych: podatek od nieruchomości, rolny, od spadków i darowizn, od środków transportu,
5. Ustanowienie podatku importowego,
6. Wprowadzenie podatku od sprzedaży akcji w obrocie publicznym, podatku od gier losowych , opłaty wyrównawczej.
IV. Skutki łagodnej rewolucji podatkowej.
1. wprowadzono dwa podatki: dochodowy od osób fizycznych, oraz od towarów i usług, (udało się to głównie dzięki niskiej świadomości podatkowej społeczeństwa),
2. przy wprowadzaniu podatku dochodowego od osób fiz. duże znaczenie miało ubruttowienie wynagrodzeń, co zneutralizowało w znacznym stopniu jego wpływ na dochody podmiotów.
Wpływ wprowadzenia podatku od towarów i usług nie wywołał silnego impulsu inflacyjnego. Wzrost inflacji w roku 93 wyniósł około 6 pkt %, przy stopie inflacji 34,3%.

38. Wpływ polityki monetarnej na finanse publiczne.

Polityka pieniężna musi być rozumiana jako część ogólnej polityki gospodarczej państwa, na którą się jeszcze składają polityka fiskalna, kursowa i dochodowa. Choć każdy z członów polityki gospodarczej realizuje swoje specyficzne cele, powinny się one zbiegać we wspólnych celach ostatecznych. Przede wszystkim stabilny poziom cen jest najcenniejszym wkładem, jaki bank centralny może wnieść do polityki gospodarczej. W ramach jego osiągania wskazane jest jednak współdziałanie z rządem w realizacji całościowego programu gospodarczego rozumianego jako utrzymanie długotrwałego, stabilnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, wysokiej stopy zatrudnienia i na dłuższą metę korzystnego salda bilansu płatniczego. W tym sensie polityka pieniężna powinna być rozumiana szerzej jako zapewnienie bezinflacyjnego wzrostu gospodarczego. Bank centralny powinien być niezależny i odpowiedzialny przed parlamentem za osiągnięcie pożądanego poziomu inflacji. Ważna jest również przejrzystość w działaniu banku centralnego i rządu, jak i jasność podziału obowiązków między obiema stronami.

Stopień trudności ustalenia optymalnego policy mix skomplikował się jeszcze bardziej w warunkach funkcjonowania strefy euro, gdzie polityka pieniężna ma charakter ponadnarodowy i jest kształtowana przez Europejski Bank Centralny. Tymczasem polityka fiskalna nadal jest realizowana na szczeblu narodowym. Bez wsparcia władz fiskalnych bank centralny nie jest w stanie zapobiegać zakłóceniom w systemie finansowym i zapewnić stabilnego poziomu cen.

Napięcia pomiędzy resortem finansów a bankiem centralnym może np. wywołać ekspansywna polityka budżetowa, która nie sprzyja stabilizacji cen, ponieważ z reguły zwiększa inflację. Z drugiej strony silnie ekspansywna polityka pieniężna może również wywołać tendencje inflacyjne, co się przyczyni do spadku płac realnych i eskalacji żądań płacowych. Z kolei bardzo restrykcyjna polityka monetarna może pośrednio (poprzez spadek akcji kredytowej, spadek inwestycji i spadek produkcji) doprowadzić do wzrostu stopy bezrobocia. Za niepożądany policy mix uważa się np. wspomnianą ekspansywną politykę fiskalną połączoną z restrykcyjną polityka pieniężną (wysokie stopy procentowe). Taka kombinacja ma miejsce, gdy bank centralny mimo prób zwiększania ceny pieniądza nie jest w stanie skłonić władze fiskalne do redukcji deficytu i długu publicznego. Niespójność w zakresie polityki gospodarczej wywołana niewłaściwą koordynacją działań fiskalnych i monetarnych obniża wiarygodność banku centralnego i właściwie całej polityki makroekonomicznej.

Próbą rozwiązania problemu właściwej koordynacji polityki pieniężnej i budżetowej jest regulacja dopuszczalnej wysokości deficytu budżetowego i długu publicznego oraz zwiększanie niezależności władzy monetarnej. Zasadniczym problemem dla władz monetarnych jest nadmierny deficyt budżetowy i brak dyscypliny finansowej rządu. Przede wszystkim zwrócono uwagę na zarządzanie budżetem państwa i stwierdzono, że przy ekspansywnej polityce fiskalnej (zwiększanie deficytu budżetowego) wcześniej czy później bank centralny będzie zmuszony sfinansować deficyt budżetowy dodatkową emisją pieniądza, co uniemożliwi mu realizację swojego celu w postaci stabilności cen. Należy jednak pamiętać, że od czerwca 1997 r. istnieje także w Polsce zapis konstytucyjny o zakazie finansowania deficytu budżetowego w banku centralnym. Ponadto zakaz finansowania deficytu budżetowego w banku centralnym jest sztywnym wymogiem traktatowym Unii Europejskiej.

W Polsce widoczny jest związek pomiędzy podażą pieniądza a produkcją. W Polsce wpływ zmian stóp procentowych BC na wielkość produkcji następuje po około 1 roku, a na inflację ciągu 5-7 kwartałów. Opóźnienia w reakcji są zależne od: występowania tzw. sztywności (rigidities), tj. mechanizmów inercyjnych, które hamują dostosowania w gospodarce, a także stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w gospodarce.

Polityka pieniężna banku centralnego wpływa zatem na stopień aktywności gospodarczej. W tej sytuacji sztywne trzymanie się i tak już osiągniętego celu inflacyjnego nie jest do końca korzystne. Interesującym zagadnieniem jest ustalenie optymalnej wysokości stóp procentowych na rynku. Nie mogą być za niskie, aby nie spowodować inflacji, ale też nie mogą być za wysokie, aby gwarantować podaż kredytów.

BC może oddziaływać na gospodarkę poprzez szereg pieniężnych i niepieniężnych impulsów. Do kanałów, którymi impulsy BC oddziałują na gospodarkę należą:

Kanał stopy procentowej

BC wpływa bezpośrednio tylko na krótkoterminowe stopy procentowe na międzybankowym rynku pieniężnym, te z kolei wpływają na stopy depozytowe i kredytowe w relacjach banków z „niebankami”.

Kanał cen aktywów

Umiejscowiony na rynku papierów wartościowych, nieruchomości i kredytów hipotecznych.

Kanał oczekiwań inflacyjnych

Równie ważne jak samo kształtowanie krótkoterminowych nominalnych stóp procentowych

jest kształtowanie oczekiwań inflacyjnych przez BC. W ten sposób wpływa on na „dłuższe” stopy procentowe

Kanał kursu walutowego

Mierzący wpływ dysparytetu stóp procentowych w kraju i zagranicą na kurs walutowy oraz zmian w kształtowaniu premii za ryzyko. Następuje tutaj efekt przeniesienia zmian kursu na inflację (passthrough effect), którego siła zależy od tego czy mamy do czynienia z luką popytową ujemną (recesja) czy dodatnią (ekspansja gospodarcza).

39. Miary nierównowagi finansów publicznych

Za budżet w równowadze uznaje się taką sytuację, gdzie wszystkie wydatki państwa znajdują pokrycie w dochodach, tj. dochody państwa zrównają się z jego wydatkami, bądź je przewyższają. Z kolei za nierównowagę finansów publicznych uznaję się stan, kiedy to wydatki sfery budżetowej przewyższają jej dochody.

Deficyt budżetowy obliczany jest w skali rocznej. Może być on skutkiem planowanych działań, bądź też może być efektem procesów, na które sektor publiczny nie ma wpływu. W Polsce zakłada się brak równowagi budżetowej finansów publicznym, z tego też względu dąży się do planowania stanu nierównowagi. Dodatkowym skutkiem powyższego założenia jest proces ciągłego narastania deficytu finansów publicznych oraz nierównomierne rozłożenie w czasie tej nierównowagi. Ciągłe narastanie deficytu jest związane z faktem istnienia długu publicznego i kosztem jego finansowania. Dług publiczny jest największym zagrożeniem dla istnienia państwa, gdyż może on nakręcić spiralę zadłużeniową, przez co jeden dług państwo będzie zmuszone spłacać kolejnym. Z kolei nierównomierne rozłożenie deficytu w skali roku stanowi efekt niedopasowania wielkości wydatków do osiąganych dochodów, na przykład jest to związane z wypłatą nadpłat podatku dochodowego od osób fizycznych w pierwszym półroczu.

Dla celów informacyjnych wykształciły się różne ujęcia sald równowagi finansów publicznych, by pozyskać bardziej szczegółowych danych na temat sposobu prowadzenia polityki fiskalnej państwa, wpływu na saldo finansów publicznych cykli koniunkturalnych, czy inflacji. Dodatkowo ocena kierunku odchyleń od stanu równowagi stanowi ona kryterium oceny polityki fiskalnej jak i stanu finansów publicznych. Do najważniejszych rodzajów sald budżetowych zalicza się:

- Saldo nominalne, inaczej zwane rzeczywistym, stanowi różnice między nominalnym dochodem budżetowym a nominalnymi wydatkami państwa.

- Saldo realne, jest to saldo nominalne skorygowane o wpływ inflacyjny bądź operacyjny. Dzięki tej modyfikacji uzyskuje się informacje na temat rzeczywistego stopnia zadłużenia czy też nadwyżki budżetowej. Saldo nominalne jest korygowane o obciążenia i premie pojawiające się z tytułu występowania inflacji, mającej największy wpływ na dług publiczny. Objawia się to tym, że saldo realne przy długu publicznym oprocentowanym stopą zmienną będzie równe saldu nominalnemu, gdyż przy wzroście ogólnego poziomu cen dóbr i usług konsumpcyjnych, oprocentowanie długu rośnie o wielkość równą inflacji. Z kolei przy oprocentowaniu stałym długu publicznego, saldo realne będzie wyższe od nominalnego, ponieważ:

• przy wzroście inflacji nominalna wartość rynkowa papierów skarbowych spada,

• spadek ten nie jest rekompensowany przez wzrost wypłacanych odsetek,

• ponoszącymi straty są posiadacze skarbowych papierów wartościowych, natomiast beneficjentem jest państwo.

- Saldo pierwotne, inaczej kredytowe, stanowi różnicę pomiędzy dochodami a wydatkami budżetowymi pomniejszoną o koszty związane z obsługą długu publicznego. W metodzie tej dodatkowo eliminuje się dochody pochodzące z poprzednich okresów. Saldo to informuje o stanie finansów publicznych gdyby nie trzeba było ponosić kosztów długu publicznego, dodatkowo pokazuje rezultaty działania rządu w obszarach, na które ma wpływ. W przypadku tego rodzaju salda niedobór oznaczałby bezpośrednie zagrożenie finansów publicznych.

- Saldo majątkowe informuje nas o zmianie składników majątkowych państwa. Określa się je jako równicę między dochodami a wydatkami bieżącymi państwa, gdzie dochody są pomniejszane o pożyczki zaciągnięte na cele inwestycyjne oraz o dochód uzyskany ze sprzedaży majątku publicznego.

- Saldo cykliczne, inaczej koniunkturalne, odzwierciedla wpływ cykli koniunkturalnych na dochody i wydatki państwa. Wartość ta jest niezależna od polityki państwa.

- Saldo strukturalne to wielkość jaka została by osiągnięta przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych - a przede wszystkim przy pełnym zatrudnieniu, tj. w momencie gdy bezrobocie rzeczywiste równe jest bezrobociu naturalnemu. Wielkość takiego salda oblicza się korygując saldo rzeczywiste saldem cyklicznym. Jest ono wielkością hipotetyczną, przez co nie jest się pewnym otrzymanych wyników, nie wiadomo czy dochody i wydatki będą się kształtowały w sposób jaki zaplanowano. Nierównowaga strukturalna jest zjawiskiem trwalszym jak niedobór cykliczny, który zmienia się wraz ze zmianą koniunktury w gospodarce. Deficyt ten zależy od czynników, które wpływają długotrwale na saldo budżetowe.

Przedstawione powyżej rodzaje sald i sposoby ich obliczania zostały sklasyfikowane w ujęciu bezwzględnym. W praktyce niedobór budżetowy ujmuje się dodatkowo w ujęciu relatywnym i kasowym. Istnieje również ujęcie memoriałowe, które jednak ze względu na trudności i wysokie koszty wprowadzenia, małą liczbę instytucji rządowych skłonnych przejść na rachunkowość memoriałową, czy też ze względu na konieczność przeprowadzenia reform finansów publicznych, nie wykorzystuje się przy określaniu salda budżetowego.

W ujęciu relatywnym saldo budżetowe pokazuje się w relacji z różnymi wielkościami ekonomicznymi. Przy czym najczęściej wykorzystuje się relację - deficyt budżetowy - PKB. Metoda taka najczęściej jest wykorzystywana w statystykach krajowych i międzynarodowych. Ujęcie kasowe z kolei ujmuje dochody i wydatki w momencie przepływu środków pieniężnych. Zaletą takiego ujęcia jest jej prostota i możliwość bieżącego monitorowania środków pieniężnych. Natomiast najważniejszymi wadami jakie można wyodrębnić przedstawiając dochody i wydatki kasowo to:

• brak zachowania zasady współmierności przychodów i kosztów,

• informacje bilansowe nie są usystematyzowane, gdyż w tym przypadku ujmuje się składniki według zasady memoriałowej

• informacje na temat majątku i źródeł jego finansowania są często ograniczone.

Aby otrzymać wiarygodne informację na temat wpływu polityki fiskalnej na gospodarkę należy wyodrębnić w deficycie budżetowym komponent strukturalny oraz komponent cykliczny. Jest to istotne przy ocenie wpływu polityki fiskalnej, ponieważ deficyt cykliczny powstaje nawet przy niezmienionej polityce fiskalnej. Nie oznacza to jednak, że deficyt strukturalny jest idealną miarą do oceny finansów publicznych.

40. Metody regulowania podaży pieniądza
Podaż pieniądza - to ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu, jest ona realizowana przez banki, przy czym pierwotna kreacja (podaż) pieniądza przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym. Te banki, udzielając kredytów swym klientom, dokonują wtórnej kreacji pieniądza. O wielkości podaży pieniądza decyduje wtórna kreacja pieniądza przez banki komercyjne. Ale bank centralny czuwa nad sumą podaży ( kreacji) pieniądza i oddziałuje na jej rozmiary instrumentami polityki pieniężnej.
Kształtowanie podaży pieniądza przez bank centralny ma na celu utrzymanie równowagi na rynku kredytowym i niedopuszczenie do nadmiaru pieniądza, co mogłoby wpływać niekorzystnie na stabilność cen. Podaż pieniądza stanowi istotny czynnik wpływający na kształtowanie globalnego popytu. Wzrost podaży pieniądza powoduje wzrost globalnego popytu, a tym samym ma wpływ na wzrost produktu krajowego brutto. Realny wzrost następuje zwłaszcza wówczas gdy w gospodarce występuje przymusowe bezrobocie i nie wykorzystane są zdolności produkcyjne. W tej sytuacji aktywna polityka pieniężna będzie sprzyjać ożywieniu gospodarczemu.

Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza:

1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

Określenie przez bank centralny stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu stosunku minimalnego rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku. Rezerwy obowiązkowe są w pewnym sensie formą podatku, który bankowi centralnemu płacić muszą banki komercyjne.Bank centralny może podwyższać lub zmniejszać stopy rezerw obowiązkowych, przez co skutecznie reguluje podaż pieniądza.

2. Zmiany stopy redyskontowej

Stopa redyskontowa jest stopą procentową pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych. Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej podnosi koszt kredytu, prowadzi do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową. Odwrotne skutki przynosi obniżanie stopy redyskontowej. Następuje wtedy spadek kosztów kredytu, co skłania banki do rozszerzania działalności kredytowej i powiększania rezerw bankowych

3. Operacje rynku otwartego

Instrument ten polega na tym, że bank centralny sprzedaje lub kupuje papiery wartościowe. Sprzedaż papierów wartościowych prowadzi do zmniejszenia ilości pieniędzy w obiegu, czyli podaży pieniądza. Skupowanie przez bank centralny papierów wartościowych zwiększa podaż pieniądza na rynku czyli ich ilości w obiegu.

4.Stopa procentowa

Stopa procentowa może być wykorzystana jako instrument polityki pieniężno-kredytowej, jeżeli będzie spełniała funkcję zewnętrznego parametru, branego pod uwagę przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Decyzje te powinny uwzględniać konieczność osiągnięcia przez kredytobiorcę co najmniej takich wyników finansowych, które by pozwoliły na spłacenie rat kapitałowych oraz odsetek od zaciągniętego kredytu.

4. Refinansowanie banków

Kolejnym instrumentem polityki pieniężnej jest refinansowanie banków. Kredyt refinansowy udzielany jest bankom przez NBP w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych.
Przy udzielaniu kredytu refinansowego NBP kieruje się zdolnością banku do spłaty tego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty, z tym, że kredyt ten może być także udzielony bankowi dla realizacji postępowania naprawczego banku.

Bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

Polityka ekspansywna	Polityka restrykcyjna
Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych Obniżenie stopy redyskontowej Skup papierów wartościowych przez bank centralny	Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych Podniesienie stopy redyskontowej Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny

Wpływ na podaż pieniądza ma mnożnik pieniężny i baza monetarna, co wyrazić możemy wzorem:

M = m_m ^. B_m

M - podaż pieniądza

m_m - mnożnik pieniężny

B_m - baza monetarna

Kiedy na początku lat 80-tych monetaryzm był u szczytu swojego wpływu na politykę pieniężną, wierzono, że przyrost podaży pieniądza przyczynia się bezpośrednio i szybko do wzrostu inflacji. Wywołało to ruchy rynkowych stóp procentowych. Badania empiryczne wykazały, że zależność między ilością pieniądza a inflacją nie jest aż tak prosta i sprawdza się tylko w długim okresie (co najmniej kilku lat). W dodatku z powodu wprowadzenia na rynek nowych aktywów finansowych (takich jak oprocentowane depozyty na żądanie czy fundusze rynku pieniężnego) zależność ta stała się mniej przewidywalna niż dawniej. Polityka pieniężna, której jedynym celem była kontrola tempa przyrostu podaży pieniądza okazała się mało skuteczna i banki centralne z niej zrezygnowały.

41. Dług publiczny w Polsce ( przyczyny struktura skala)

Dług publiczny to nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych między podmiotami należącymi do tego sektor. W konstytucji RP znalazł się zapis dotyczący limitu długu publicznego (ewenement na skalę światową) niedopuszczalne jest zaciąganie pożyczek lub udzielanie gwarancji w następstwie, których, dług publiczny przekroczy ³/₅ wartości rocznego PKB.
Przyczyny powstawania długu publicznego:
- Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny.
-Okres wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okresy wojen i głębokich kryzysów gospodarczych.
- Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymanie deficytu budżetowego i długu publicznego, jako narzędzi interwencjonizmu państwowego.
- Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych;
- Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia.

Dług publiczny- ograniczenia jego wielkości
- zadłużenie sektora publicznego nie może przekroczyć 60 % PKB (kryterium konwergencji)
- procedury ostrożnościowe w ustawie o finansach publicznych (kryterium dług/ PKB w %)

50-55% - Rada Ministrów uchwala projekt budżetu, w którym stosunek deficytu do dochodów nie może wyższy niz w roku bieżącym

55,.1-60% - obniżany jest deficyt budżetowy, RM przedstawia sejmowi program sanacyjny

powyżej 60% -podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń czy gwarancji (w danym roku i w następnym), RM przedstawia sejmowi program sanacyjny (w ciągu miesiąca), w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok nie można przewidywać deficytu budżetowego

Zadłużenie Polski na koniec 1990 r. w znacznej mierze było odziedziczone po poprzedniej epoce. Transformacja systemu finansów publicznych doprowadziła do powstania instytucji długu publicznego w Polsce. Wprawdzie również w latach 80. występowało zjawisko kumulowania się deficytu budżetowego, ale nie było ono większym problemem wobec stosowania najprostszej metody pokrywania deficytu budżetowego, jaką był nieoprocentowany kredyt bankowy i dodruk pieniądza przez bank centralny. W związku ze zmianami ustrojowymi powstała także kwestia odpowiedzialności za zadłużenie zagraniczne Polski. Stosunki własnościowe istniejące w gospodarce socjalistycznej spowodowały, że za zaciągane przez banki pożyczki musiał przejąć odpowiedzialność skarb państwa. Z upływem lat zmienia się struktura długu publicznego, co polega na zwiększeniu długu krajowego w długu globalnym. Wiąże się to z dwoma przyczynami:
- redukcją ok. 1/3 polskiego zadłużenia zagranicznego,
- utrzymującymi się - począwszy od 1991 r. - deficytami budżetowymi, których kumulacja powoduje wzrost długu krajowego.

O ile w 1990 r. krajowy dług publiczny wynosił blisko 7 mld zł, o tyle już rok później nominalnie jego wielkość prawie się podwoiła, głównie za sprawą pojawienia się na polskim rynku instrumentów zaciągania długu. Wzrósł również dług krajowy jako % PKB z 12,20 % w 1990 r. do 15,66 % w 1991 r. Udział ten w latach 1992-2000 kształtuje się średnio
w wysokości około 22%. W latach 2001-2002 nastąpił szybki przyrost długu krajowego zarówno w mld zł, jak i jako % PKB. Kolejne lata to względna stabilizacja, choć w 2009 r. poziom zadłużenia publicznego zaczyna rosnąć, co jest związane z wystąpieniem kryzysu finansowego.
Zagraniczne zadłużenie skarbu państwa w latach 1992-2001 spadło z poziomu 82,69% PKB do 13,70% PKB,a w z 2002 r. znów wzrosło, co stało się zapowiedzią odwrócenia tendencji spadkowej.
Struktura długu publicznego według podmiotów:
- sektora rządowego
-Skarbu Państwa
-pozostałe jednostki
- sektora samorządowego
-JST
- pozostałe jednostki
- sektor ubezpieczeń społecznych

Za przeważającą część państwowego długu publicznego odpowiada sektor rządowy, którego udział w długu oscyluje około 95% całości PDP. Jednak z roku na rok samorządy zaciągają coraz więcej kredytów i pożyczek i ich udział w długu rośnie z ok. 3% do 4,2 %
w 2008 r. Z uwagi na przejmowanie przez jednostki samorządowe coraz większej liczby zadań oraz z uwagi na potrzeby współfinansowania projektów wspieranych z funduszy unijnych, prawdopodobne jest, że zadłużenie samorządów będzie wzrastać. Udział sektora ubezpieczeń społecznych w długu publicznym zmniejsza się z roku na rok, nie tylko w ujęciu procentowym, ale także w wartościach nominalnych.

Dług publiczny - problem przyszłości

• zaciąganie coraz większych zobowiązań przez jednostki samorządu terytorialnego

• kurczenie się przychodów z prywatyzacji

• rosnące obciążenie z tytułu spłaty nieumorzonego zadłużenia zagranicznego (rat) z lat 70.

Tendencje zmian w strukturze długu :
- wzrost udziału długu krajowego w długu ogółem
- spadek udziału zagranicznego w całości długu publicznego (skutek konwersji)
- koncentracja długu w rękach krajowego sektora pozabankowego i inwestorów zagranicznych
- spadek udziału sektora bankowego w finansowaniu długu
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

- wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne,
- zaciągniętych kredytów i pożyczek,
- przyjętych depozytów
- wymagalnych zobowiązań:
a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych, będącą dłużnikiem

42. Bezpieczeństwo finansowe państwa, jako cel polityki finansowej

Bezpieczeństwo finansowe państwa dotyczy fundamentalnych kwestii finansów państwa i jest treścią zapisów konstytucyjnych oraz zapisów w ustawie o finansach publicznych ustawie o NBP i innych aktach prawnych (np. o nadzorze finansowym, o dyscyplinie finansów publicznych).

W celu zachowania bezpieczeństwa finansowego państwa tworzy się system rozwiązań instytucjonalnych i regulacyjnych, czyli sieć bezpieczeństwa finansowego, do której zaliczany jest bank centralny, nadzór finansowy, rząd oraz fundusz gwarantowania depozytów.

Narzędzia bezpieczeństwa strategicznego:

• Jednorodna doktryna państwa, której skutkiem jest koncepcja sektora finansów publicznych (General Government)

• Zakaz przekraczania państwowego długu publicznego ponad 60% PKB

• Zakaz udzielania pożyczek na potrzeby bieżące rządu przez NBP

• Zakaz zwiększania przez sejm wielkości deficytu budżetowego państwa w stosunku do deficytu zawartego w projekcie ustawy budżetowej opracowanej przez rząd

• Obowiązek zapisu w corocznych ustawach budżetowych górnego pułapu zaciągania zobowiązań z tytułu emisji skarbowych papierów wartościowych

• Obowiązek zapisu w corocznych ustawach budżetowych maksymalnej kwoty udzielanych poręczeń i gwarancji kredytowych

• Obowiązek przedstawienia przez rząd wiarygodnych źródeł finansowania deficytu budżetowego

• Nakaz regulowania zobowiązań państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek przed innymi wydatkami

• Obowiązek przestrzegania procedur ostrożnościowych i sanacyjnych

Bezpieczeństwo strategiczne polega zatem na:

• utrzymywaniu równowagi pomiędzy dochodami a wydatkami państwa (rządu) w średnim i długim okresie;

• ochronie gospodarki społeczeństwa przed inflacją wywołaną przez luźną politykę fiskalną i monetarną;

• ochronie gospodarki i społeczeństwa przed nadmiernym zadłużaniem się państwa i gospodarki w kraju i za granicą;

• ochronie państwa przed pułapką zadłużenia (jeżeli koszty obsługi długu przekraczają 20% samego zobowiązania kapitałowego mamy do czynienia z pułapką zadłużeniową (długi podlegają rollowaniu - żeby spłacić stare długi państwa zaciąga nowe długi); pułapka zadłużenia prowadzi do: konwersji długu (zmiana warunków), rapidacji długu (umorzenia))

• ograniczaniu nadmiernego obciążania przyszłych pokoleń długami bieżącymi

• powstrzymywaniu wzrostu kosztu obsługi długu publicznego

• zdolności regulowania zobowiązań wewnątrz kraju oraz w stosunku do zagranicy

• zachowaniu wiarygodności na rynku pożyczkowym krajowym i zagranicznym

• zachowaniu zaufania społeczeństwa do instytucji państwa.

Zastosowanie narzędzi bezpieczeństwa finansowego jest warunkiem stabilności całego systemu finansowego. W znacznym stopniu zmniejsza jego wrażliwość na szoki (jednak nie eliminuje ryzyka wybuchu kryzysu) i ułatwia dążenia do poprawy sytuacji rynku finansowego w razie ewentualnych zaburzeń. Stabilność makroekonomiczna (wg tabeli) oznacza przede wszystkim zdrowe podstawy ogólnogospodarcze. Zapewnienie ich wymaga takiej polityki makroekonomicznej państwa, która dąży do osiągnięcia zrównoważonej stopy wzrostu gospodarczego (zbliżonej do potencjalnej). Konieczna jest więc odpowiednia konsekwencja w realizacji celów polityki monetarnej (stabilny poziom cen) i fiskalnej (zdrowe finanse publiczne i rozważna polityka zarządzania długiem publicznym), prowadzenie racjonalnej polityki strukturalnej i dbanie o równowagę bilansu płatniczego. Efektem działania władz powinny być stabilne i przewidywalne wskaźniki gospodarcze oraz odpowiedni poziom oszczędności narodowych (prywatnych i publicznych), pozwalający na finansowanie większości inwestycji ze źródeł krajowych.

Stabilności systemu finansowego sprzyja też odpowiednia koordynacja i dyscyplina polityki monetarnej i fiskalnej. Konieczne jest precyzyjne ustalenie relacji między obszarami oddziaływań a celami tych dziedzin polityki gospodarczej oraz taki dobór instrumentów, który zapewni ochronę przed zmiennością poziomu cen (w szczególności cen żywności), międzynarodowych stóp procentowych i kursów walutowych (powstających głównie za pośrednictwem instrumentów pochodnych), co pozwoli zmniejszyć ryzyko funkcjonowania kredytodawców i kredytobiorców. Zastosowane instrumenty polityki pieniężnej i fiskalnej muszą być spójne i zgodne z przyjętym reżimem kursowym. Władze monetarne muszą mieć swobodę realizacji nadrzędnego celu stabilności cen, a władze fiskalne muszą mieć zdolność kontroli wydatków publicznych i egzekwowania dochodów.

43. Przykłady jawności polityki finansowej w Polsce

Jedną z zasad publicznej gospodarki finansowej jest zasada jawności. Realizację tej zasady gwarantuje zapis w ustawie o finansach publicznych o jawności procesu przygotowania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw). Do publicznej wiadomości podawane są kwoty udzielonych dotacji z budżetu państwa i jednostek terytorialnych, kwoty dotacji udzielane przez państwowe fundusze celowe, informacje o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne, struktura wydatków i dochodów budżetu państwa, zbiorcze dane dotyczące finansów publicznych. Do obowiązków informacyjno-sprawozdawczych Ministra Finansów należy podanie wysokości kwot: deficytu, nadwyżki budżetowej, poręczeń i gwarancji udzielanych przez Skarb Państwa, umorzenia zaległości podatkowych z podaniem przyczyn takiej decyzji. Obowiązuje jawność debat budżetowych w Sejmie i Senacie, jawność debat budżetowych w organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego. Udostępniane są coroczne sprawozdania dotyczące finansów i działalności jednostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych.

Ustawa o finansach publicznych określa zasady i tryb kontroli procesów związanych z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków publicznych oraz gospodarowaniem mieniem, zasady zarządzania państwowym długiem publicznym, jawności podlegają także

zasady gospodarowania środkami publicznymi pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej oraz z innych źródeł zagranicznych, kwota wykorzystanych środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA.

Banki centralne państw rozwiniętych gospodarczo zrozumiały, jak ważne dla transmisji impulsów ich polityki są oczekiwania uczestników rynku i jak - dzięki ujawnianiu

informacji na temat prowadzonej polityki - mogą wpływać na kształt tych oczekiwań.

Zgodnie z Ustawą o NBP RPP corocznie ustala i przedkłada założenia polityki pieniężnej na następny rok oraz składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w roku poprzednim ( w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego).

Prezes NBP wydaje Dziennik Urzędowy Narodowego Banku Polskiego, w którym ogłasza się: akty organów NBP dotyczące funkcjonowania banków, bilans oraz rachunek zysków i strat NBP. Prezes NBP w imieniu Rady przedstawia Sejmowi i Radzie Ministrów:

- kwartalne informacje o bilansie publicznym,

- roczne zestawienie międzynarodowej pozycji inwestycyjnej.

Prezes NBP przekazuje Radzie Ministrów i Ministrowi Finansów projekty założeń polityki pieniężnej, opinie w sprawie projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady w sprawie projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady; opracowuje okresowe informacje o wpłatach (wypłatach) z zysku. Bank centralny publikuje raporty inflacyjne, dane dotyczące prognoz inflacyjnych, decyzje dotyczące krótkoterminowych stóp procentowych.

• 44. Podstawowe wyzwania i decyzje przed wejściem polski do strefy euro

Zasady UGW przewidują dla nowych członków 3-etapową integrację. Pierwszy etap oznacza uczestnictwo z derogacją, czyli odroczenie w czasie pełnego członkostwa w UGW. Etap 2 oznacza przystąpienie do europejskiego mechanizmu walutowego-ERM2 (Exchange Rate Mechanism2), czyli systemu stabilizacji kursu waluty narodowej względem euro. Trzeci etap integracji walutowej oznacza wejście kraju do strefy euro, liczącej obecnie 12 członków.

Ekonomiści są zgodni co do tego, że przebywanie w ERM 2 jest niewygodne, a nawet wiąże się z dużym ryzykiem. Wejście do systemu polega na ustaleniu przez kraj w konsultacji z EBC i radą ECOFIN (Ecofin Council) kursu centralnego względem euro, wokół którego przez minimum 2 lata kurs danej waluty narodowej winien oscylować w określonych granicach. Po 2-letnim pobycie w ERM2 i spełnieniu pozostałych kryteriów z Maastricht kraj może przejść do 3-go etapu integracji, tj. przyjąć euro. W takim wypadku przyjmowany jest pewien określony kurs konwersji, dotychczas był to kurs rynkowy z dnia przejścia. Należy zaznaczyć, że w czasie przebywania w systemie ERM2 kraj nie może przeprowadzać jednostronnej dewaluacji swojej waluty. Dodatkowo każdemu z nowych uczestników ERM2 Komisja Europejska wydaje zalecenia dotyczące odpowiedniej polityki makroekonomicznej, która ma ułatwić utrzymanie stabilności walutowej.

Po raz pierwszy kwestia przystąpienia Polski do strefy euro pojawiła się w dokumencie Rady Polityki pieniężnej (RPP) z 1998 r. W Strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003 RPP sugerowała że Polska powinna dążyć do takich zmian systemowych w polityce pieniężnej, żeby strategia bezpośredniego celu inflacyjnego była oparta na w pełni płynnym kursie walutowym i z takim kursem walutowym Polska powinna dotrwać do wejścia do ERM2.

W strategiach państw pretendujących do UGW szczególną uwagę zwracano na dwa korzystne elementy warunkujące przystąpienie. Za podstawowy koszt przyjęcia euro uznaje się utratę możliwości prowadzenia autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej. Polityka prowadzona przez EBC koncentruje się na całej strefie euro. Oznacza to że nie zawsze będzie dostosowana do specyficznej sytuacji naszego kraju. Negatywne skutki związane z członkostwem w strefie euro zależeć będą w głównej mierze od tego czy polityka pieniężna EBC okaże się „odpowiednia” z punktu widzenia sytuacji gospodarczej Polski. Wejście do strefy euro oznacza również przesunięcie ciężaru związanego z przywracaniem i utrzymywaniem równowagi gospodarczej z polityki pieniężnej (np.ustalania st.%) na szerzej zakrojoną politykę finansową. Politykę finansową prowadzi się trudniej niż pieniężną. Instrumenty polityki finansowej mają bowiem wyraźny wpływ na sytuację materialną określonych grup społecznych i zawodowych. Społeczeństwa boją się reform zmierzających do ograniczenia czy racjonalizowania wydatków budżetowych, natomiast rząd i politycy nie są skuteczni w przeciwstawianiu się takim oporom. Innym kosztem związanym z przystąpieniem do strefy euro jest konieczność przekazania EBC części rezerw walutowych oraz odejście od kursu złotego, który zmniejsza prawdopodobieństwo występowania kryzysów i pozwala łagodzić wahania produkcji i zatrudnienia związane z występowaniem niektórych wstrząsów gospodarczych. Formalne warunki jakie musi spełnić państwo chcące przystąpić do strefy euro, zwane też kryteriami nominalnej konwergencji wynikają z traktatu z Maastricht. Kryterium fiskalne nakazuje by deficyt sektora finansów publicznych nie przekraczał 3% PKB a relacja zadłużenia publicznego do PKB nie przewyższała 60%. Kryterium stabilności cen wymaga, aby inflacja w kraju ubiegającym się o członkostwo w strefie euro nie przekraczała o więcej niż 1,5 pkt proc średniej inflacji w 3 krajach członkowskich UE najlepszych pod względem stabilności cen. Kryterium kursowe zakłada co najmniej 2-letni okres uczestnictwa ERM II. Mechanizm ten przewiduje, że przez co najmniej 2 lata kurs waluty danego kraju może się wahać w przedziale 15% powyżej lub poniżej kursu centralnego w stosunku do euro. Kurs centralny jest ustalany przy przystąpieniu do ERM II na podstawie porozumienia zawieranego przez ministra finansów i prezesa banku centralnego danego kraju z ministrami finansów krajów strefy euro, EBC oraz szefami resortów finansów państw uczestniczących w ERM II i ich banków centralnych. Kryterium stóp procentowych wymaga, by długoterminowa nominalna stopa procentowa w Polsce nie przekraczała o więcej niż 2 pkt.proc.średniej z tak wyznaczonych stóp w 3 krajach UE najlepszych pod względem stabilności cen. Spełnienie kryteriów pozwoli uznać że gospodarka kraju będzie konkurencyjna i nie stanie się ciężarem dla pozostałych uczestników strefy euro.

Oprócz wymogów nominalnych konieczna jest również eliminacja słabości instytucjonalnych, barier działalności gospodarczej dla przedsiębiorstw na poziomie mikroekonomicznym. Pod uwagę brane jest zwiększenie mobilności przestrzennej i zawodowej siły roboczej oraz ograniczanie klina podatkowego. Ocenia się także inwestowanie w poprawę jakości zasobów ludzkich.

Stopień konwergencji oceniany jest przez Radę UE na podstawie sprawozdań z postępów w wypełnianiu kryteriów z Maastricht. Sprawozdanie takie sporządzają Komisja i EBC nie rzadziej niż raz na 2 lata lub na wniosek państwa członkowskiego dążącego do przyjęcia euro. Eksperci uznają że kluczowe znaczenie z punktu widzenia sprawnego funkcjonowania w strefie euro ma zbliżanie się do siebie gospodarek poprzez m.in.zwiększanie wzajemnych powiązań handlowych oraz zbieżność cykli koniunkturalnych. W Polsce warunek zbieżności gospodarki ze strefą euro jest w umiarkowany sposób spełniony, gdyż ponad ¾ obrotów zagranicznych przypada na wymianę z Europą. To umożliwia przenoszenie się impulsów koniunkturalnych kanałem handlu zagranicznego, decydują o upodobaniu się polskiego cyklu do europejskiego. Ponadto w fazie przygotowań do integracji walutowej istotną zmienną jest saldo bilansu obrotów bieżących. Można wejść do euro landu z dużym deficytem w wymianie zagranicznej, to jednak nie ułatwia gospodarce funkcjonowania w unii monetarnej. Jeśli bowiem pojawi się presja inflacyjna i zabraknie narzędzi krajowej polityki pieniężnej, aby ją zredukować, środkiem rozładowania napięć staje się zwiększenie importu. Zrównoważony bilans handlowy pełni wówczas rolę buforu antyinflacyjnego. W sytuacji zaś, gdy luka na rachunku bieżącym jest duża, stosowanie tego mechanizmu pozostaje ograniczone. Pożądaną cechą gospodarki będącej w strefie euro jest także jej maksymalna elastyczność, zwłaszcza w obszarze rynku pracy (umożliwiająca mobilność siły roboczej i obniżanie płac) i finansów publicznych. Chodzi głównie o zdolność do elastycznego reagowania na pojawiające się w gospodarce szoki zewnętrzne. Kiedy zbliża się recesja mechanizmy działające na rynku pracy umożliwiają jej łagodną absorpcję, bez wzrostu bezrobocia. podobnie stabilizująco na gospodarkę wpływać może zbilansowany budżet. Gdy tempo wzrostu gospodarczego spada, możliwe jest lekkie poluzowanie polityki fiskalnej, łagodzące przejściową zmianę koniunktury. Zwiększenie deficytu budżetowego w warunkach słabnącej aktywności gospodarczej rekompensuje niemożność obniżki krajowych stóp procentowych. Istotne jest aby w fazie szybszego wzrostu PKB maksymalnie ograniczać nierównowagę fiskalną po to, by na wypadek spowolnienia istniały możliwości do budżetowego amortyzowania niekorzystnych wahań cyklicznych. Przed wejściem do strefy euro opłaca się redukować deficyt zdecydowanie bardziej niż tylko do wymaganej granicy 3% PKB. Przynależność do strefy euro wymusza uporządkowanie finansów publicznych w tym spełnienie wymagań Paktu Stabilności i Wzrostu, co powinno umożliwić efektywne wykorzystywanie automatycznych stabilizatorów fiskalnych, jako narzędzia łagodzenia wahań gospodarczych. Polega to m.in.na tym, że gdy spada produkcja w gospodarce wówczas maleją wpływy podatkowe a rosną niektóre wydatki publiczne np.zasiłki dla bezrobotnych. W rezultacie negatywne skutki wstrząsu zostają złagodzone a wzrost deficytu tworzy dodatkowy popyt w gospodarce. W okresie ożywienia rosną z kolei wpływy podatkowe, a maleją wydatki sektora finansów publicznych, co powoduje poprawę sytuacji fiskalnej.

Wymogi o charakterze formalnoprawnym, przed decydującą oceną przygotowania Polski do uchylenia derogacji będą musiały zostać przeprowadzane odpowiednie zmiany w Konstytucji RP, ustawie o NBP, ustawie Prawo bankowe oraz ustawie o Najwyższej Izbie Kontroli.

Skala korzyści z przyjęcia wspólnej waluty zależy od dwóch czynników: (1) stopnia i siły powiązań gospodarczych z obszarem euro, które można ocenić porównując udział strefy euro w handlu zagranicznym Polski na tle krajów członkowskich strefy euro oraz (2) stopnia podatności polskiej gospodarki na szoki asymetryczne (szoki popytowe lub podażowe, które nie dotykają pozostałych krajów znajdujących się we wspólnym obszarze walutowym), który ocenia się badając wskaźniki synchronizacji przebiegu cyklu koniunkturalnego w Polsce i w strefie euro. Stopień integracji polskiej gospodarki z obszarem euro, określony na podstawie tradycyjnej analizy handlu zagranicznego, czyli udziału eksportu w eksporcie do strefy euro jest na takim poziomie, jaki, zdaniem banku centralnego, zapewnia wystarczający stopień integracji z gospodarką europejską.

Potencjalna niespójność kryteriów inflacyjnego i kursowego

Proces zbieżności w odniesieniu do kryteriów pieniężnych może zakłócić efekt Balassy-Samuelsona, czyli inflacyjny efekt szybszego wzrostu wydajności pracy w gospodarkach „doganiających”. W sytuacji podążania płac za wzrostem wydajności pracy, inflacja będzie systematycznie wyższa niż w krajach o wolniejszym tempie wzrostu wydajności.

Spełnienie kryterium inflacyjnego może w pewnych warunkach powodować aprecjację waluty powyżej kursu równowagi. Oznacza to, że jednoczesne spełnienie kryterium inflacyjnego i kryterium stabilności kursu waluty może okazać się trudne. Dla uniknięcia ewentualnej niespójności kryteriów inflacyjnego i kursowego bardzo duże znaczenie mają warunki wejścia do ERM2 oraz sytuacja makroekonomiczna gospodarki. Preferowana sytuacja makroekonomiczna to: zrównoważony wzrost gospodarczy; niska inflacja; wysokie prawdopodobieństwo wypełnienia fiskalnych kryteriów konwergencji; niski deficyt na rachunku obrotów bieżących.

45. Pozapodatkowe narzędzia polityki fiskalnej

Cała sztuka polityki fiskalnej polega na tym, żeby państwo umiejętnie łączyło realizację podstawowych celów polityki fiskalnej (gromadzenie potrzebnych państwu środków pieniężnych) z równoczesnym, niejako „przy okazji", rozwiązywaniem innych ważnych celów gospodarczych i społecznych (cele pozafiskalne).

Do realizacji ww. celów, obok narzędzi podatkowych, służyć mogą narzędzia pozapodatkowe:

1) zasiłki dla bezrobotnych - wg. Owsiaka / narzędzia zasiłkowe - możliwość kształtowania i różnicowania zasiłków (nie zasiłek) - inf. na forum,

2) wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych,

3) wydatki promujące restrukturyzację gospodarki w układzie branżowym i przestrzennym,

4) wydatki promujące rozwój drobnej wytwórczości,

5) wydatki na roboty publiczne,

6) deficyt budżetowy,

7) dług publiczny,

8) poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki (kredyty).

46. Opóźnienia czasowe w polityce monetarnej na przykładzie Polski.

Podjęcie konkretnej reakcji banku centralnego w dziedzinie ceny pieniądza (jaką jest stopa procentowa) wymaga określonych analiz, wyciągnięcia konkretnych wniosków i zareagowanie, czyli podwyższenie lub obniżenie stóp procentowych. Czasem działaniem jest pozostawienie stóp procentowych na niezmienionym poziomie, gdy rynek spodziewa się zmian (czyli skierowaniu się ku restrykcyjnej lub ekspansywnej polityce). Polityka pieniężna jest jedną z metod polityki gospodarczej; pozwala ona na względnie szybkie reagowanie na zmiany sytuacji gospodarczej. To jest zasadnicza różnica w porównaniu do polityki fiskalnej, która musi przebyć drogę legislacyjną i uzyskać aprobatę parlamentu. Tak więc musi upłynąć

określony, najczęściej długi okres czasu, zanim propozycje nowych rozwiązań podatkowych wejdą w życie. Podobnie w polityce monetarnej musi minąć czas od momentu zorientowania się co do konieczności podjęcia działań do momentu, kiedy to te działania wywieją skutek na sferę realną gospodarki. Czas potrzebny np. Radzie Polityki Pieniężnej na reakcję, podjęcie określonych działań i uzyskanie w związku z tym pożądanych efektów gospodarczych i ekonomicznych można podzielić na trzy etapy. Są one wyodrębnione i spójne z trzema głównymi sektorami gospodarki, na które oddziałuje polityka banku. „Bank potrzebuje określonego czasu (opóźnienie wewnętrzne), aby do momentu zaistnienia „potrzeby działania” zebrać dokładnie informacje o przebiegu koniunktury oraz kształtowaniu się podstawowych wskaźników sytuacji gospodarczej (tempa wzrostu cen, zatrudnienia, inwestycji itp.), na podstawie których można dopiero prowadzić dokładną analizę sytuacji (opóźnienie informacyjne)”. Przeanalizowanie sytuacji może wymagać czasu, przeprowadzenia prognoz, zebrania danych uzupełniających. Znalezienie kompromisu pomiędzy często sprzecznymi informacjami wymaga doświadczenia i wzięcia pod uwagę zaistniałych zmian, jak i dostosowania środków działania. Stąd też bierze się „opóźnienie interpretacyjne”. Po zdiagnozowaniu czynników dochodzi jeszcze tzw. opóźnienie decyzyjne i administracyjne. Następuje ono już po ustaleniu środków zaradczych. Kolejnym rodzajem opóźnienia czasowego jest opóźnienie pośrednie, występujące wtedy, gdy okres dotyczy momentu od zastosowania środków polityki pieniężnej przez bank centralny do momentu wywołania pierwszych skutków sektorze realnym. Transmisja bodźców ekonomicznych do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych następuje przez procesy dokonujące się w bilansach banków oraz niebankowych instytucji finansowych.

Ostatnim czynnikiem czasowym w opóźnieniach czasowych są zmiany na rynku pieniężno-kredytowym, czyli tym, który najbardziej interesuje sektor realny. Zmiany w sektorze realnym, czyli w gospodarce, są końcowym efektem prowadzonych przez bank centralny celów polityki monetarnej. Opóźnienia czasowe mają jeszcze indywidualne, jak np. długość ich występowania i regularność. Milton Friedman, znany monetarysta, doszedł do wniosku, że istnieje zależność pomiędzy rodzajem stosowanej polityki (restrykcyjną lub ekspansywną) a długością opóźnień czasowych. Stwierdził, że dla polityki restrykcyjnej opóźnienia są krótsze (średnio 12 miesięcy), a dla polityki ekspansywnej jest to średnio 16 miesięcy. Dodatkową cechą opóźnień jest ich nieregularność. Restrykcyjna polityka może dać efekty już po pół roku, a czasem po 29 miesiącach (oczywiście w pewnych warunkach). W przypadku polityki ekspansywnej jest to odpowiednio 4 i 22 miesiące. Zmienność i nieregularność opóźnień czasowych jest, według Friedmana, dowodem na tezę, która stwierdza brak możliwości prowadzenia skutecznej, antycyklicznej polityki pieniężnej. Za to istnieje zagrożenie, że wszystkie doraźne działania o charakterze krótkoterminowym będą pogłębiać zjawiska kryzysowe. Wtedy wahania koniunktury będą się pogłębiać. Nie można przewidzieć, czy decyzje podjęte w danych warunkach dadzą pozytywny skutek i czy zastosowane środki będą pasować do nowych, zmienionych po czasie warunków koniunktury. Wtedy to podjęte środki mogą skutkować negatywnymi zjawiskami, nieznanymi w momencie podejmowania decyzji.

Na przykładzie Polski dostosowania wskaźników oprocentowania w bankach komercyjnych do podstawowych stóp NBP nie są zazwyczaj pełne, co wynika m.in. nadpłynności w sektorze bankowym. Poza tym dostosowania te następują zazwyczaj z pewnym opóźnieniem. Zwłoka czasowa występuje zresztą także między zmianą stóp oprocentowania w bankach komercyjnych a - mającą wpływ na globalny popyt i inflację - zmianą wielkości kredytów i depozytów. Łączny efekt tych opóźnień oceniany jest zwykle na 6-8 miesięcy w przypadku badań ING Barrings. Natomiast inne badania w przypadku rynku polskiego wskazują, że maksymalna reakcja w sferze realnej występowała po 4-5 kwartałach (model VAR) lub 8-9 kwartałach (model strukturalny).

47. Czynniki kształtujące saldo sektora finansów publicznych w Polsce.

Mówiąc o podatkach i wydatkach publicznych, mamy zazwyczaj na myśli w pierwszej kolejności budżet państwa. Jednak w gospodarce istnieje znacznie więcej instytucji publicznych, które również realizują różnorodne funkcje państwa. Aby ocenić rolę państwa w gospodarce oraz stan finansów publicznych, niezbędne jest uwzględnienie w analizie dochodów oraz wydatków wszystkich tych instytucji.

W skład sektora finansów publicznych zalicza się:

• instytucje szczebla centralnego (rządowe) realizujące swoje dochody oraz wydatki w ramach budżetu państwa;

• państwowe fundusze celowe, z wydzielonym własnym budżetem, realizujące określone cele polityki państwa (np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych);

• jednostki budżetowe, państwowe szkoły wyższe i agendy rządowe, czyli wydzielone instytucje publiczne realizujące określone działania w zakresie dostarczania dóbr publicznych;

• jednostki samorządu terytorialnego (samorząd wojewódzki, powiatowy i gminny);

• jednostki budżetowe i fundusze celowe działające na poziomie lokalnym (wojewódzkim, powiatowym i gminnym).

Aby uzyskać informacje na temat dochodów oraz wydatków całego sektora finansów publicznych należy dokonać tzw. konsolidacji, czyli zsumowania wszystkich transakcji dokonywanych przez instytucje należące do tego sektora.. Sumując dochody i wydatki różnych instytucji publicznych, musimy pamiętać o usunięciu z rachunku transakcje odbywające się wewnątrz sektora finansów publicznego (a więc np. wydatki budżetu centralnego na rzecz jednostek samorządu terytorialnego), gdyż w przeciwnym razie ten sam wydatek liczylibyśmy podwójnie (w naszym przypadku raz, gdy dokonuje go budżet centralny, po czym drugi raz, gdy te same pieniądze wydaje jednostka samorządu terytorialnego). Prowadziłoby to do przeszacowania wielkości rzeczywistych dochodów i wydatków państwa. Po odjęciu wydatków od dochodów sektora finansów publicznych, uzyskujemy wynik sektora finansów publicznych (deficyt lub nadwyżkę).

Skalę roli państwa w gospodarce mierzy się najczęściej odnosząc wielkość wydatków sektora finansów publicznych do wielkości PKB wytworzonego w danym roku. Należy jednak zauważyć, że relacja wydatków publicznych do PKB nie ukazuje całej roli państwa w gospodarce. W szczególności, nie obejmuje ona roli właścicielskiej państwa, czyli zarządzania przez państwo przedsiębiorstwami państwowymi (przedsiębiorstwa państwowe nie są częścią sektora finansów publicznych, lecz sektora przedsiębiorstw).

Wynik sektor a finansów publicznych to różnica pomiędzy dochodami a wydatkami sektora finansów publicznych odnotowanymi w danym roku. Jeśli wydatki są wyższe od dochodów, mamy do czynienia z deficytem, natomiast jeśli dochody przekraczają wydatki - z nadwyżką. Jest to bardziej generalna miara stanu finansów publicznych niż wynik budżetu państwa, bowiem uwzględnia nadwyżkę lub deficyt powstający na wszystkich szczeblach jednostek sektora finansów publicznych, a nie tylko w budżecie państwa (choć wynik budżetu państwa ma zazwyczaj decydujący wpływ na kształtowanie się wyniku sektora finansów publicznych).

Podobnie jak w przypadku deficytu budżetowego, w przypadku powstania deficytu sektora finansów publicznych niezbędne jest znalezienie sposobu jego sfinansowania. Generalnie rzecz biorąc, wystąpienie deficytu prowadzi do wzrostu długu publicznego, ze względu na konieczność zaciągania przez jednostki sektora finansów publicznych kredytu w celu pokrycia części wydatków. Może to następować w drodze sprzedaży przez rząd lub samorządy papierów wartościowych (skarbowych papierów wartościowych oraz obligacji władz lokalnych), zaciągania kredytów w bankach krajowych i zagranicznych, ale także zaciągania zobowiązań finansowych (np. niepłacenia przez jednostki budżetowe rachunków).

Prawidłowy pomiar wyniku sektora finansów publicznych, a zatem sytuacji finansowej państwa, wymaga stosowania prawidłowej metodologii statystycznej. Pomiar powinien dotyczyć całego sektora finansów publicznych (po dokonaniu konsolidacji wszystkich szczebli sektora finansów publicznych) i powinien być dokonany na bazie memoriałowej, czyli z uwzględnieniem nie tylko rzeczywiście dokonanych w ciągu roku wydatków (wypłaconych pieniędzy), ale również wydatków, które jednostki sektora finansów publicznych zobowiązały się dokonać, ale których jeszcze nie dokonano, przesuwając wypłatę na kolejne lata.

Wynik sektora finansów publicznych jest podstawową miarą określającą stan finansów państwa w danym roku. Zgodnie z kryteriami konwergencji z Maastricht (stanowiącymi warunek uczestnictwa kraju w Unii Gospodarczej i Walutowej, a ściślej mówiąc wprowadzenia wspólnej waluty euro), deficyt sektora finansów publicznych nie może przekroczyć 3% PKB.

Deficyt sektora finansów publicznych to ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi. Nasuwa się pytanie: jak jest różnica między dochodami i wydatkami budżetowymi a dochodami i wydatkami publicznymi?

Otóż szereg wydatków, dochodów i innych zobowiązań realizowanych jest poza budżetem państwa, stąd biorą się różnicę oraz inne wartości między omawianymi deficytami. Ponadto widzimy, że deficyt sektora finansów publicznych jest pojęciem szerszym znaczeniowo. Przykładowo deficyt sektora finansów publicznych na koniec grudnia 2008 roku wyniósł 2,7 proc. PKB, czyli 35 mld zł, a deficyt budżetu był wysokości 24,6 mld zł.

Warto również zwrócić uwagę, że występują różne metody liczenia deficytu. Jest to źródłem trudności przy porównywaniu deficytu między krajami. Stosowanie różnych metodologii daje odmienne wyniki. Dlatego porównując deficytu różnych krajów należy zwrócić szczególną uwagę, czy użyto tych samych metod.

Wyjaśnijmy teraz, jakie składniki wchodzą do deficytu sektora finansów publicznych. Zaczniemy od sumy deficytów budżetu państwa. Do jednostek ochrony zdrowia, samorządów, funduszy celowych i innych jednostek, dochodzą wypłaty rekompensat dla emerytów i pracowników, od tego należy odjąć transfery do drugiego filara ubezpieczeń społecznych. Warto zaznaczyć, że większy deficyt sektora finansów publicznych skutkuje zmniejszeniem oszczędności krajowych, a co za tym idzie zwiększeniem deficytu obrotów bieżących, jak również większą presją inflacyjną.

W perspektywie wstąpienia Polski do strefy EURO, bardzo istotne jest by deficyt sektora finansów publicznych nie przekroczył 3% PKB, jest to jedno z pięciu kryteriów konwergencji, które Polska musi bezwzględnie spełnić, by stać się członkiem Unii Gospodarczo - Walutowej.

Finansowanie deficytu sektora finansów publicznych odbywa się m.in. przez sprzedaż na rynku obligacji i bonów skarbowych. Jeśli państwo przez parę lat utrzymuje ujemne saldo budżetowe, powstaje dług publiczny. Czyli widzimy, że suma kolejnych deficytów budżetowych przekłada się w długim okresie na dług publiczny. Należy dodać, że również ta kategoria należy do kryteriów konwergencji i według ustaleń zawartych w protokole do traktatów z Maastricht, dług publiczny nie może przekroczyć 60% PKB.

Referat „Niezależność banku centralnego argumenty za i przeciw. Niezależność NBP w latach 1989 - 2004”

http://www.malopolska.mc.org.pl/malopolska/files/bwg1.pdf

Wg. wykładów.

http://www.nbportal.pl/library/pub_auto_B_0003/KAT_B3305.PDF

Szerzej o jawności gospodarki środkami publicznymi w artykule: http://www.transparency.pl/files/4560232a654cf0adde859218a1fb94a1.pdf, (tylko 3 strony)

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych

http://www.nbp.pl/publikacje/bank_i_kredyt/2006_03/bikw_03_2006.pdf, od str. 19

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o NBP

S. Owsiak, „Finanse publiczne, teoria i praktyka.

1

---