ŚWIADOME SNY W KONCEPCJI MODELU ŚWIATA
Model rzeczywistości opisany w poprzednim rozdziale jest bardzo dynamiczny, niezwykle skomplikowane procesy informacyjne zachodzą w nim z niewiarygodną prędkością. Największe komputery świata nie są i długo jeszcze nie będą w stanie dorównać ludzkiemu mózgowi. Informacje funkcjonujące w tym modelu weryfikowane są przez wrażenia zmysłowe płynące z kontaktu naszych zmysłów ze względnie stabilną rzeczywistością świata fizycznego. Informacje nie potwierdzone przez zmysły są usuwane na dalszy plan, w nieświadomość.
Niektórzy badacze wysunęli ostatnio koncepcję jednoczesnego istnienia wielu modeli rzeczywistości, spośród których tylko jednemu mózg nadaje cechę realności. Tylko jeden z modeli może być prawdziwy, realny, istnieje tylko jedna rzeczywistość w danej chwili. Jednak inne modele istnieją nadal, współtworząc takie procesy, jak myślenie, wyobraźnia, fantazja, planowanie, twórczość itp.
Proces nadawania cechy realności jednemu z modeli pozwala wprowadzić pewien porządek. Dzięki niemu nie gubimy się i nie mamy wątpliwości, co jest realną rzeczywistością, a co na przykład wspomnieniem.
Kiedy działają zmysły to, jak już zostało powiedziane, największe znaczenie ma cecha stabilności. Model najbardziej stabilny jest realny.
We śnie pobudzenia zmysłowe często w ogóle nie dochodzą do mózgu albo są na bardzo wczesnym etapie filtrowane i tłumione. To sprawia, że nasz model nie może być już przez nie weryfikowany i korygowany. Dlatego świat snu jest tak niestabilny, zmienny i niezwykle plastyczny. Mogą dziać się w nim rzeczy niemożliwe w fizycznej rzeczywistości. To, czego pragniemy albo to, czego się obawiamy, “materializuje się” w świecie snu natychmiast. Mózg zaś automatycznie nadaje mu cechę realności. Kiedy śnimy, jest to dla nas całkowicie prawdziwy świat.
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech snu jest niewielka rola pamięci, która jest funkcją psychiczną wymagającą wyższego pobudzenia mózgu. Drugim bardzo istotnym elementem modelu świata w czasie snu jest bardzo ograniczony model ego, czyli nas samych, który w modelu na jawie składa się z wrażeń i odczuwania własnego ciała i obrazu naszej osobowości.
We śnie przeżywamy przygody, odczuwamy i widzimy dziesiątki różnych przedmiotów, ale rzadko wiemy, jak mamy na imię, jaki mamy dzień lub co robiliśmy wczoraj. Podczas snu umysł konstruuje tymczasowe, senne ego, które służy do przeżywania doświadczeń, ale nie posiada pamięci siebie samego, swojej historii ani przeszłości.
Kiedy pobudzenie mózgu osiągnie taki poziom, że pamięć zaczyna trochę lepiej funkcjonować, pojawiają się elementy prowadzące do jasnego snu. Możemy przypomnieć sobie, że tę scenę lub element widzieliśmy we śnie kiedyś wcześniej, możemy przypomnieć sobie bardziej stabilny model rzeczywistości i stwierdzić, że to co widzimy, nie bardzo jest możliwe, a więc może to jest sen itd.
Zazwyczaj jednak pobudzenie wrażeń zmysłowych jest silniejsze niż pobudzenie procesów pamięci i myślenia. Bardziej pochłania nas zbliżający się do nas tygrys lub niebezpiecznie szybka jazda samochodem niż nasze wątpliwości i myśli. Jeżeli jednak siła pamięci będzie większa i przypomnimy sobie, kim jesteśmy oraz potrafimy się zdystansować wobec wrażeń zmysłowych, przyjąć bardziej refleksyjną postawę świadka lub widza, to uświadomimy sobie, że właśnie śnimy i nasza pamięć przejmie cechę realności, a doświadczenie aktualne postrzegane będzie jako sen.
Teorię tę potwierdzają badania neurofizjologiczne, które wykazały, że jasne sny występują podczas wysokiego pobudzenia aktywności mózgu w fazie REM.
Na koniec rozdziałów poświęconych teoriom snu nasuwa się pytanie: Czy koncepcja modelu rzeczywistości wyklucza koncepcje psychoanalityczne i znaczenie interpretacji marzeń sennych? Odpowiedź brzmi: Nie, nie wyklucza. Jednak sny nie mogą być już dłużej postrzegane jak listy od podświadomości. Nie jest najważniejsze samo marzenie senne, lecz proces interpretacji. To w jaki sposób śniący interpretuje swoje sny, może powiedzieć nam dużo o jego osobowości, problemach i drodze rozwoju, która się przed nim otwiera. Dlatego też najwłaściwszym interpretatorem marzeń sennych jest przede wszystkim sam śniący. Terapeuta lub jakaś inna osoba powinna jednak pełnić rolę towarzyszącą, doradcy, asystenta itp. Wiedział o tym także sam Carl Gustaw Jung, który zawsze podkreślał, że o prawdziwości interpretacji snu decyduje w ostateczności pacjent, a nie psychoterapeuta.