Nurty poezji barokowej. Scharakteryzuj na przykładach.

Barok ma dwa podstawowe nurty tj.: dworkowy i dworski.

Ten pierwszy oparty na sarmatyźmie, czyli typie kultury szlacheckiej ukształtowanej w okresie baroku, chociaż zapoczątkowanej w latach 80-tych XVI w. Jego podstawą było uznanie, że słowianie pochodzą ze starożytnego mężnego rodu Sarmatów przybyłych z dalekiego orientu. Sarmatyzm wiązał sie z pewnym modelem życia i wartościami, które z biegiem czasu degradowały się i nabierały negatywnego zabarwienia takiego jak: nacjonalizm czy zaściankowość. Nurt dworkowy kształtował się w dwóch odmianach:

A. Poprzez nawiązanie do sarmatyzmu renesansowego. Jego przedstawicielem był Wacław Potocki, podkreślający w swoich dziełach potrzebę patriotyzmu, gdyż pierwotnie sarmatyzm odwoływał się właśnie do tych cech.

B. Model typowej, przeciętnej mentalności szlacheckiej, ukazujący zderzenie pozytywnych i negatywnych elementów sarmatyzmu, np.: "Pamiętniki" Jana Chryzostoma Paska.

Wacław Potocki (1621-1676) wydał dwa zbiory wierszy "Ogród fraszek" i "Moralia". W wierszu "Nierządem Polska stoi" poeta krytykuje życie szlachty, jej chciwość i prywatę, zwraca uwagę na niestałość prawa osłabiającą państwo "Co rok nowe prawa i konstytucyje", "Pospolite ruszenie" udowadnia samowolę szlachty. Porusza sprawy obronności kraju, które są zaniedbywane. Jest to utwór zdecydowanie pesymistyczny podobnie jak "Zbytki polskie", w których Potocki przedstawia marzenia i nierealne pragnienia kraju, w którym zamożne warstwy społeczne nie zauważają potrzeby wsparcia bankrutującego skarbu państwa. W wierszu "Czuj! Stary pies szczeka" poeta utożsamia się z psem, który nadremnie ujada chcąc obudzić gospodarza, Polskę symbolizuje dom podkopywany przez zbójców. Ważnym dziełem Potockiego jest "Transakcja wojny chocimskiej", będąca pierwszym polskim eposem rycerskim. Dzieło to zawiera elementy kroniki, jednak głównym jego celem jest pokazanie dawnej waleczności polskiego rycerstwa. Hetman Chodkiewicz przedstawiony jest tu jako odważny żołnierz i wspaniały strateg. Styl utworu jest podniosły, uroczysty, przeważają zdania długie i charakterystyczne dla baroku liczne porównania.

Jan Chryzostom Pasek (1636-1701) był pamiętnikarzem i szlachcicem, brał udział w wojnie ze Szwedami, Węgrami i Moskwą. Ogromny temperament, awanturnicze życie pełne procesów skończyło się skazaniem na banicje, której jednak nie dożył. Jego pamiętniki dotyczą okresu od 1656 do 1688 roku; były pisane z perspektywy czasu i można w nich wyróżnić dwie części.

Pierwsza (Diariusz) dotyczy życia żołnierskiego, jest to okres oparty na sarmatyźmie pojmowanym jako wszystkie męskie cechy, jak np.: waleczność, odwaga. Zawiera ona opisy wypraw Paska do obcych krajów, gdzie wolny czas spędzał na obserwowaniu tamtejszych obyczajów i kultury. Część zawierająca te opisy zwana jest Itinerariuszem. Wszystko to podporządkowuje normom gawędy, przefiltrowuje historię przez własne doświadczenia. Przedstawiając swoje przygody autor podkreśla nieskazitelność swojej postawy.

Druga część jego pamiętnika (Raptularz) składa się z synkretycznych notatek z życia, w których opisuje polowania i hodowlę, nie opisuje natomiast procesów i awantur. Zwraca uwagę także retoryczny styl utworu. Pasek ukazuje swój kunszt budowy zdania, umie korzystać z retorycznych środków wyrazu, nawiązuje także do motywów mitologicznych (Achilles).

Nurt drugi dworski.

Są to lekkie utwory o kunsztownej budowie, sprawne językowo przeważnie o tematyce towarzyskiej i miłosnej, oparte na paradoksie (marynizm).

Jan Andrzej Morsztyn (1621-1693) był czołowym przywódcą stronictwa profrancuskiego oraz rzecznikiem praw Jana Kazimierza i Marii Ludwiki. Jego utwory były głównie o tematyce dworskiej i erotycznej. Zawierały obraz życia rozumianego jako gra, przemienność realności i nicości. Swoje wiersze pisał do szuflady, nie dbał o rozgłos. Poezja Morsztyna nawiązuje do Marina Moriniego.

"Cuda miłości" to sonet, w którym zwracają uwagę liczne kontrasty, mówiące o tym jak wiele sprzecznych uczuć targa zakochanym człowiekiem. Jednak sprzeczności te nie prowadzą do katastrofy, a wręcz przeciwnie - na tym polega cudowność tego uczucia.

"Do trupa"- podmiot liryczny porównuje się do trupa, jest on zabity "strzałą miłości". W wierszu zwracają uwagę liczne hiperbole i antytezy.

"Niestatek" można uważać za żart dotyczący natury ludzkiej. Oprócz miłości widać u Morsztyna pewien barokowy konceptyzm, wynikający ze złożoności i zmienności świata, który ukazywany jest sensualistycznie. Poeta bawi się konwencjami np: trenem w wierszu "Nagrobek Perlisi", w którym opiewa śmierć psa. Pragnie też podkreślić swoją sprawność warsztatową. Zwraca uwagę gradacja uczuć. Poezja Morsztyna nie miała być odbiciem świata ale jedynie osobistą jego koncepcją wynikającą z przjemności tworzenia.

Daniel Naborowski (1573-1640) - poeta wszechstronnie wykształcony, przedstawiciel manieryzmu, będącego gatunkiem pośrednim między renesansem a barokiem. Jego poezja zawierała renesansowe treści w barokowej formie, kładł nacisk na ekspresję, wprowadzał elementy fantastyczne, kładł nacisk na ozdobność. W swoich wierszach poruszał problem ludzkiego życia będącego tylko "Dźwiękiem, cieniem, dymem, wiatrem, błyskiem, głosem, punktem" - "Krótkość żywota" uznawał uczucia i wartości duchowe za trwałe w przeciwieństwie do wartości materialnych - "Marność", "Do Anny" - niezmienność uczuć, "Cnota grunt wszystkiemu".

---