PROCES TWORZENIA WIĘZI SPOŁECZNEJ. ZBIOROWOŚCI SPOŁECZNE.

(część I)

(Barbara Szacka „Wprowadzenie do socjologii” rozdz. 5-7 )

pojęcie interakcji społecznej:

Pojęcie interakcji społecznej jest związane z pojęciem działania społecznego (Max Weber) albo czynności społecznej (Florian Znaniecki). Istnieją jednak pewne różnice. Na działania składają się nie tylko dające się obserwować z zewnątrz jego przejawy, ale także niedostępna bezpośredniej obserwacji świadomość działającego osobnika - jego interpretacja danej sytuacji, zachowanie innych, znaczenie jakie nadaje swojemu zachowaniu, a także jego zamiary i cel, którego realizacji określone zadanie ma służyć.

Można jednak ograniczać się do zewnętrznych obserwacji zachowań społecznych ludzi - kierunek ten nazywa się behawioryzmem.

BEHAWIORYZM - pojawił się w psychologii na początku XX w. Głosił że przedmiotem psychologii nie jest to, co się dzieje w umyśle człowieka, ale jego obserwowalne zachowania. Aby je zrozumieć nie trzeba się odwoływać do świadomości. Zachowanie jest bowiem poddającą się pomiarowi odpowiedzią na bodźce, które można zidentyfikować i których siłę można zmierzyć. Bodźce przyjemne lub przykre tworzą system kar i nagród, którymi można modyfikować zachowanie istot żywych. Proces ten nazywa się uwarunkowaniem. Te prawa rządzące zachowaniem są ogólnymi prawami i odnoszą się jednakowo do wszystkich istot żywych w tym człowieka..

INTERAKCJA - takie działanie społeczne, które wynika z orientowania się na innych ludzi i jest odpowiedzią na ich zachowania i działania. Bardzo ważnym elementem interakcji jest wzajemne oddziaływanie, czyli inter-akcja. Występuje ono wtedy gdy poszczególni osobnicy wzajemnie na siebie wpływają i każdy z nich modyfikuje swoje zachowania w odpowiedzi na zachowania pozostałych. „U podłoża wszelkiej interakcji znajduje się chęć każdego z uczestników do kierowania reakcjami innych obecnych i kierowania ich.” - Goffman.

Uczestnikami interakcji są „aktorzy społeczni” lub po prostu „aktorzy”. Są to wszyscy, którzy podejmują działania społeczne. Mianem „aktora zbiorowego” określa się zbiorowości i organizacje.

podsumowanie: Interakcją społeczną nazywamy proces wzajemnego oddziaływania, najczęściej najmniej sytuacji bezpośredniego kontaktu co najmniej 2 osobników ludzkich.

Ale: Interakcja społeczna nie wymaga kontaktów bezpośrednich - może to być także list czy rozmowa telefoniczna. Ale jednocześnie może ona nie zaistnieć mimo kontaktu bezpośredniego - np. oczekujący w poczekalni. (w żaden sposób nie wpływają oni na swoje zachowanie)

Interakcja - jako przedmiot psychologii.

Psychologów interesuje najbardziej sekwencje interakcji społecznych i ich reguły.

Stawiają pytania czy uczestnicy interakcji realizują kolejno pojedyncze, następujące po sobie stadia czy też proces ten przebiega inaczej np. każdy uczestnik wykonuje kilka ruchów, bądź uczestnicy działają jednocześnie i ich działania zazębiają się.

Reguły interakcji są czynnikiem stabilizującym interakcję: koordynują zachowania, regulują poziom intymności oraz pozwalają eliminować źródła konfliktów.

Istotny jest również aspekt praktyczny - dostarczenie teoretycznej podstawy treningu umiejętności społecznych, który jest później stosowany w terapii klinicznej czy przygotowywaniu do niektórych zawodów.

Interakcja - jako przedmiot socjologii.

S. Simmel: „Wszystkie te powiązania między jedna jednostką a drugą, chwilowe bądź trwałe, świadome bądź nieświadome, błahe lub znaczące, (…) wiążą nas nieustannie ze sobą nawzajem. Odnajdujemy tu wzajemne oddziaływania elementów, które są przyczyna trwałości i elastyczności, kolorytu i wartości wyrazistego, a zarazem zagadkowego życia społeczeństwa (…). Wszystkie te wielkie systemy i ponadindywidualne organizacje, które zazwyczaj mamy na myśli, używając pojęcia „społeczeństwo”, wyrażają tylko bezpośrednie i wzajemne stosunki między jednostkami, zachodzące zawsze i nieustannie”.

Wszystkie kierunki socjologiczne pomimo różnic w odbieraniu problematyki interakcji społecznej łączy odrzucanie obrazu społeczeństwa jako autonomicznej i zewnętrznej w stosunku do działań i zachowań ludzi całości.

2podejścia:

1) interakcja - jako wzajemne oddziaływanie racjonalnych podmiotów, które dążą do realizacji własnych interesów, czyli do osiągania jak największych zysków przy jak najmniejszych kosztach. Interakcja jest tu wymianą, grą. (socjologia scjentystyczna)

2) interakcja - jako komunikacja partnerów, którzy swoim działaniom przypisują znaczenia i poddają je interpretacji. (socjologia humanistyczna)

Zainteresowania socjologii interakcją dotyczą głównie przebiegiem procesów interakcyjnych, interakcyjnych także kształtowania się w ich toku osobowości i tożsamości jednostek oraz kreowania ról społecznych.

INTERAKCJA - JAKO WYMIANA

Wymiana to jeden ze sposobów, w jaki ludzie tworzą i umacniają organizację społeczną. Jest dla nich źródłem porządku społecznego, który powstaje jako nieplanowany rezultat aktów wymiany między członkami społeczeństwa.

wymiana - dobrowolne transakcje polegające na przekazywaniu różnego rodzaju dóbr między 2 lub więcej osobnikami, z czego wszyscy odnoszą korzyść. Przekazywanie dobra ma zarówno naturę materialną, jak i niematerialną - w postaci prestiżu i uznania społecznego oraz wszystkiego tego, czemu jakaś grupa przypisuje wartość.

George C. Homans - utożsamiał interakcję z wymianą. Jego zdaniem interakcja następuje tylko wtedy kiedy „aktywność jednego człowieka zostaje nagrodzona lub ukarana przez innego człowieka”.

Podłożem takiego rozumienia interakcji jest przeświadczenie, iż dobra cenione przez jednego człowieka lub mu niezbędne są w posiadaniu innych ludzi, którzy dzięki temu mogą go nagradzać. Aby ich do tego skłonić, należy im coś zatem ofiarować - jakieś dobro lub usługę.

Oczekiwana wysokość kary i nagrody ma decydujące znaczenie przy wchodzeniu jednostki w interakcje. Natomiast w czasie jej trwania istotną rolę odgrywa częstość i ogólna wartość otrzymywanych kar i nagród.

Opis procesów wymiany - przez kategorie psychologii behawiorystycznej (bodziec, reakcja, warunkowanie) oraz przez ekonomię (koszt, zysk, popyt, podaż)

INTERAKCJA JAKO GRA (teoria gier i teoria racjonalnego wyboru)

Interakcja jest pojmowana jako gra między podejmującymi decyzję racjonalnymi osobnikami w sytuacji, kiedy stopień zaspokojenia potrzeb któregokolwiek z nich zależy nie tylko od jego sposobu postępowania, ale również od sposobu postępowania innych.

W grze koncentracja uwagi skupia się na jednostce, czyli aktorze, który podejmuje decyzje - jest to metodologiczny indywidualizm. Jednostkę traktuje się jako istotę racjonalną, przy czym racjonalizm jest pojmowany jako zdolność do porządkowania swoich wyborów ze względu na oczekiwane korzyści i koszty podejmowanych działań.

2 typy gier:

1. o sumie zerowej - suma dóbr o które toczy się gra, jest określona i każdy z graczy może wygrać jedynie kosztem innych

2. o sumie zmiennej - korzyści i nagrody mogą pochodzić z zewnętrznego źródła, a uczestnicy gry mogą wszyscy razem zyskać lub stracić. W tego typu grach zdecydowanie lepiej jest współpracować niż współzawodniczyć.

dylematy społeczne - taka sytuacja decyzyjna lub konfliktowa, w której stojące naprzeciwko siebie strony, starając się doprowadzić do optymalnego urzeczywistnienia własnych interesów, interesów rezultacie wychodzą na tym, zarówno każda z osobna, jak i obie razem gorzej, niż gdyby interesy te ze sobą uzgodniły.

Przedmiotem zainteresowań teorii racjonalnego wyboru jest nie psychologia jednostek, ale związki między mikrospołecznym poziomem indywidualnych działań a makrospołecznym poziomem zachowywania się systemu. Makrospołeczny poziom jest przy tym pojmowany jako struktura instytucji, mikrospołeczny zaś jako zachowania aktorów w ramach tej struktury.

INTERAKCJA JAKO KOMUNIKACJA

3 warianty rozumienia interakcji jako komunikacji:

1. interakcja jako komunikacja symboliczna

U jej podstaw znajduje się koncepcja człowieka jako istoty, która potrafi tworzyć symbole i posługiwać się nimi. Zdolność tę wykorzystują do wzajemnej komunikacji i przekazywania sobie rozmaitych informacji za pomocą zachowań, mających charakter symboliczny. Zachowaniem symbolicznym określamy wypowiedzi słowne, strój, wygląd, ton głosu, wszelkie zachowania niewerbalne.

Trzeba jednak zaznaczyć że to nacechowanie symboliczne może być charakterystyczne i zrozumiałe jedynie dla pewnych grup czy kultur.

W odczytywaniu, interpretowaniu i uzgadnianiu znaczenia zachowań symbolicznych ogromną rolę odgrywa zdolność człowieka do wcielenia się w drugiego osobnika i spoglądania na daną sytuację z jego perspektywy. Dzięki temu może odgadnąć znaczenia, jakie ten drugi nadaje swoim zachowaniom.

Na interakcję symboliczną składają się 2 procesy:

- odczytywanie znaczenia zachowań drugiej osoby

- przekazywanie jej informacji, jak samemu zamierza postąpić i jak się chce aby postąpiła ona

Georgie Herbert Mead - sformułował kierunek interakcjonizmu symbolicznego

2. interakcja jako manipulowanie wrażeniami

Erving Goffman: poddawał drobiazgowej analizie przebieg procesów interakcyjnych, przy czym interesowało go głównie to, jak postępują ludzie, aby przekazać taki a nie inny obraz tego, kim są i co robią.

Goffman pokazywał, że w procesie interakcji mamy do czynienia nie tylko z treściami, które jednostka przekazuje za pomocą symboli werbalnych i niewerbalnych, ale także wrażeniami, które jednostka nieświadomie wywołuje. Zajmował się technikami manipulowania wrażeniami i wykorzystywał metaforę teatru, wskazując na problemy, jakie musi rozwiązać uczestnik interakcji, kiedy przedstawia swą działalność innym.

Działania danego uczestnika w danej sytuacji, których celem jest wpływanie w jakiś sposób na któregokolwiek z jej uczestników, określał mianem „występu”. Wyróżniał także scenę i kulisy interakcji.

Dla goffmanowskiej perspektywy dramaturgicznej istotne jest pojęcie fasady. Składają się na nią 3 elementy: dekoracja, powierzchowność jednostki oraz jej sposób bycia. Dwa ostatnie elementy tworzą fasadę osobistą jednostki, czyli wiek, płeć, urodę, a nawet strój.

Goffman podkreślał, że fasady nie powstają w procesie interakcji, ale są wybierane spośród tych, które już istnieją. Występują one przez cały czas występu jednostki i dostarczają obserwatorom podstawowych elementów definicji sytuacji.

definicja sytuacji - polega na określeniu przez aktorów ich orientacji wobec danej sytuacji i dyspozycji do działania w niej. W zależności od miejsca, w którym się znajdujemy inne są oczekiwania wobec naszego zachowania. Musimy także określić przyczynę i cel naszej obecności w danym miejscu i tez odpowiednio dopasować swoje zachowanie.

Celem wszystkich występów jest definiowanie sytuacji, a jego najistotniejszą częścią jest definiowanie przez jednostkę samej siebie i narzucanie tej definicji obserwatorom.

3. ukryte założenia i milcząco przyjmowane procedury interakcji

Problemem tym zajmuje się socjologia fenomenologiczna i etnometodologia związana z nazwiskiem Herolda Garfinkela.

Dla tej orientacji grupy społeczne są wspólnotami poznawczymi organizującymi systemy znaczeń i system ważności swoich członków. Prowadzi to do pytania o sposoby tworzenia wspólnego świata znaczeń, konstruowania, a także potwierdzania bądź zmieniania obrazu wewnętrznego świata. Kieruje również uwagę na zasoby wiedzy potocznej o rzeczywistości społecznej, w którą są wyposażeni i którą wykorzystują uczestnicy interakcji, a która sprawia, że świat społeczny jest traktowany jako dany. Wiedza ta jest nabywana w procesie socjalizacji i dotyczy reguł właściwego postępowania. Ich znajomość pozwala interpretować to, co zachodzi w trakcie podejmowanych działań praktycznych. Procedury te są stosowane, najczęściej nieświadomie, do określenia znaczenia poszczególnych działań społecznych. Jeśli coś przebiega niezgodnie z tymi procedurami, kwalifikowane jest jako zachowanie odbiegające od normalności.

SPOŁECZEŃSTWO Z PERSPEKTYWY INTERAKCJI

Z perspektywy interakcji podstawowymi składnikami społeczeństwa są nie zbiorowość czy jednostki, ale interakcje społeczne. Społeczeństwo przybiera postać skomplikowanej sieci wzajemnych oddziaływań jednostek.

Kluczowym problemem staje się definicja sytuacji i jej negocjowanie. Definicja ta ma charakter dynamiczny, a w miarę rozwoju sytuacji jest ona nieustannie modyfikowana, a sytuacja redefiniowana przez uczestniczące w niej osoby.

Modyfikacją może być korekta wadliwie zdefiniowanych wstępnie ról uczestników interakcji czy zmiana stopnia dominacji poszczególnych uczestników interakcji.

Dynamiczny charakter definicji sytuacji wskazuje na dynamiczność procesów interakcji. Z tej perspektywy społeczeństwo ujawnia dynamiczny aspekt rzeczywistości społecznej i ukazuje społeczeństwo w ciągłym procesie stawania się. Mimo to interakcjoniści nie zaprzeczają, że w interakcji mamy do czynienia także z pewnymi stałymi, pochodzącymi z zewnątrz i ograniczającymi ją elementami. (np. wzory zachowań kulturowych)

2 problemy:

- kwestia stosunków między jednostką a społeczeństwem, sposobu nacisku ba jednostkę - kontrola społeczna

- indywidualnych jaki sposób działania indywidualne w interakcjach międzyosobniczych prowadzą do ukształtowania społeczeństwa, które wobec działających jednostek występuje jako rzeczywistość zewnętrzna (narzuca ona ograniczenia) - instytucje

INSTYTUCJE

instytucje - utrwalone wzory działań i reguły zachowań ludzkich, które porządkują interakcje ludzkie i określają ramy prowadzonych przez jednostek gier. W ujęciu funkcjonalistycznym odnosi się do kompleksów ról skupionych wokół działalności, której celem jest zaspokajanie jakiejś istotnej potrzeby społecznej np. reprodukcji czy edukacji

Obecnie istnieje bardzo dużo różnych instytucji rozumianych jako kompleksy ról, można jednak wyróżnić 4 zasadnicze, związane z podstawowymi potrzebami, których zaspokojenie jest niezbędne dla przetrwania człowieka:

1. potrzeby reprodukcji

2. potrzeby bezpieczeństwa

3. potrzeby pożywienia i schronienia

4. potrzeby integracji i ekspresji (specyficznie ludzka potrzeba!)

instytucjonalizacja - pytanie o to w jaki sposób z pojedynczych interakcji, w których toku negocjuje się definicje sytuacji i sposoby rozumienia znaczeń oraz realizuje najrozmaitsze warianty zachowań, wyrastają utrwalone wzory zachowań oraz zewnętrze w stosunku do jednostek reguły ograniczające i kontrolujące ich działania.

Peter L Berger i Thomas Luckmann : „Wszelkie działanie ludzkie ma skłonność do przechodzenia w nawyk. Działanie o dużej częstotliwości zostaje uznane za wzór, który następnie może być odtwarzany z zachowaniem ekonomii wysiłku i który jest jako wzór postrzegany przez tego, który go realizuje. Psychologicznie - nawyki przynoszą istotny zysk - ograniczają wybór. Dzięki nawykom nie musi także w każdej sytuacji definiować każdego kroku na nowo. Znaczna różnorodność sytuacji może być sprowadzona do jakichś uprzednich definicji. W związku z tym można antycypować działania, jakie trzeba będzie podjąć w tych sytuacjach”.

SOCJALIZACJA

Socjalizacja - jest to wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek - istota biologiczna staje się istotą społeczną, członkiem społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury.

psychologia: koncentruje się na socjalizacji rozumianej jako rozwój indywidualnej osobowości, jej harmonijnego ukształtowania i dobrego dostosowania do wymogów stawianych przez społeczeństwo.

antropologia: utożsamia socjalizację z przekazem kultury

socjologia: rozumie socjalizację jako mechanizm przekazywania kultury oraz przyczynę podobieństw i regularności zachowań członków zbiorowości społecznych oraz mechanizm utrwalania porządku społecznego

Na socjalizację wpływają zarówno czynniki zamierzone (wychowanie) jak i niezamierzone (różne osoby czy instytucje, które mają na nas wpływ).

Co przyswajamy w toku socjalizacji?

- umiejętności - leżą one u podstaw wszelkich interakcji społecznych (znajomość społecznie konstruowanych systemów znaczeń czy zdolność rozumienia znaków - język, symbole)

- normy i wzory zachowań

- wartości

- umiejętności - posługiwanie się rozmaitymi przedmiotami potrzebnymi do sprawnego funkcjonowania a nawet do przeżycia

- kształtowanie osobowości i określenie tożsamości

Uczenie się tych wszystkich umiejętności trwa przez całe życie i opiera się na 3 mechanizmach:

1. wzmacnianie - system kar (np. alienacja w społeczeństwie) i nagród (np. podziw społeczeństwa) za właściwe lub niewłaściwe zachowania

2. naśladowanie

3. przekaz symboliczny (teksty pisane, pouczenia słowne różnych ludzi)

role społeczne - konfiguracje wzorów zachowanie odnoszące się do rozmaitych usytuowań ludzi w zbiorowościach

OSOBOWOŚĆ

Na osobowość składa się bardzo wiele elementów: sposób reagowania ruchowego i emocjonalnego, wyobraźnia, pamięć, postawy, motywacje, dążenia, zainteresowania, sposób postrzegania siebie i świata, pragnienia, konflikty, życie osobiste i wewnętrzne, zachowania społeczne etc.

psychologia: ujmuje OSOBOWOŚĆ jako zorganizowaną strukturę cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska.

Psychologowie poruszają 3 problemy związane z osobowością:

1. geneza osobowości i mechanizm jej przekształceń - kształtowana przede wszystkim przez doświadczenia dzieciństwa (wtedy najsilniejsze emocje). Osobowość nie jest człowiekowi dana od zarania, ale jest kształtowana!

2. elementy osobowości i ich wzajemne powiązanie - osobowość nie jest przypadkową zbiorowością różnych cech, ale całością organizacyjną, która nadaje zachowaniom człowieka jednolitość i wewnętrzną spójność w czasie. Rozmaite analizy doprowadziły do skonstruowania różnych typów osobowości (np. autorytarna)

3. struktury nerwowe umożliwiające powstanie takiej zorganizowanej całości jaką jest osobowość - nauki pokrewne fizjologii

antropologia: zauważyli i skupili się na tym iż pewne cechy, składniki czy typy osobowości występują tylko w konkretnych kulturach oraz na różnicach ideałów osobowości i modelach cenionych wartości na całym świecie - tego typu analizy doprowadziły do powstania w latach 30 w USA kierunku, który zwraca szczególną uwagę na relację: osobowość - kultura oraz na rolę socjalizacji w tworzeniu osobowości człowieka i upodabnianiu się osobowości kształtujących się w podobnym otoczeniu. Badacze ci wprowadzili pojęcia osobowości podstawowej i modalnej.

OSOBOWOŚĆ PODSTAWOWA - część powiązanych ze sobą elementów osobowości występujących u przedstawicieli danej kultury i zharmonizowanych z jej instytucjami. Jest ona podłożem postaw uczuciowych i systemu wartości członków danej zbiorowości. Stanowi bazę do tworzenia zindywidualizowanych form osobowości. Dla kształtowania się osobowości najważniejsze znaczenia ma dzieciństwo i różne sposoby wychowania dzieci w poszczególnych kulturach.

OSOBOWOŚĆ MODALNA - określa wartości występujące najczęściej w zbiorowości, osobowość modalna jest zatem typem osobowości występującym najczęściej w danej populacji. Drogą do jej poznania są analizy statystyczne.

socjologia: zainteresowanie zróżnicowaniem typów osobowości w zależności od warunków społecznych

1. badania Alexa Inkelesa w latach 70 poświęcone osobowości człowieka nowoczesnego. Inkeles potraktował nowoczesność jako proces zmiany sposobów postrzegania, wyrażania czegoś i oceniania, jako sposób funkcjonowania jednostki, jako zbiór predyspozycji do działania w pewien określony sposób. Obecnie osobowości człowieka nowoczesnego przypisuje się takie cechy jak otwartość na nowe doświadczenia, łatwość akceptacji zmian, innowacyjność, gotowość do podejmowania ryzyka, przekonanie o możliwości zapanowania nad siłami przyrody, nastawienie liberalne i demokratyczne, wysokie aspiracje etc.

2. Badania Melvina Kohla przeprowadzone w USA - u ich podstaw leżało złożenie, że usytuowanie w społeczeństwie wpływa na system wartości. Członkowie różnych klas społecznych inaczej postrzegają świat, mają różne aspiracje, nadzieje czy obawy, wszystko to wpływa na ich odmienny sposób wychowania dzieci.

cechy osobowości - zmienne wyjaśniające orientacje światopoglądowe, losy jednostek, ich sukcesy edukacyjne oraz przesuwanie się w hierarchii społecznej

Poza położeniem społecznym, które ma wpływ na stopień pewności miejsca pracy i stabilności dochodów z pracy, różnice między pracą w zawodach typowych dla klasy średniej, a pracą w zawodach typowych dla klasy robotniczej sprowadzają się do 3 punktów:

- przedmiotem pracy w zawodach klasy średniej są głównie idee, symbole i stosunki interpersonalne. Praca w zawodach robotniczych polega bardziej na manipulowaniu przedmiotami.

- zawody klasy średniej umożliwiają większą samodzielność wykonawcy. Zawody robotnicze są bardziej podatne na standaryzację i bezpośredni nadzór.

- w zawodach klasy średniej sukces zawodowy i korzyści płynące z roli zawodowej są głównie oparte na indywidualnym działaniu. W zawodach robotniczych w większym stopniu zależą one od działań zbiorowych.

Na tej podstawie zostały skonstruowane 2 typy osobowości:

1. typ samosterowny - działanie na podstawie własnego, indywidualnie wypracowanego osądu sytuacji (szerokie horyzonty myślowe, uznanie standardów moralnych)

2. typ konformistyczny - przestrzeganie nakazów zewnętrznego autorytetu (brak wewnętrznej motywacyjno - emocjonalnej dynamiki, nietolerancyjność)

ROLA SPOŁECZNA

Jest ściśle powiązana ze statusem społecznym, pozycją - usytuowaniem człowieka w zbiorowości. Każdy człowiek ma wiele różnych pozycji w społeczeństwie. Dzielą się one na:

- przypisane - ich zajmowanie jest niezależne od woli człowieka (są one wyznaczone wraz z urodzeniem, bez jego woli)

- osiągane - człowiek sam je zdobywa lub są mu one narzucone, ale na ich zajęcie ma on jakiś wpływ (np. więzień)

rola społeczna - zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją. Schemat zachowania związanego z pozycją, scenariusz pozycji, jej element dynamiczny

3 elementy:

1) zachowanie nakazane - np. zapewnienie rozwoju własnemu dziecku

2) zachowanie zakazane - np. katowanie i głodzenie dziecka

3) margines swobody - zakres i stopień okazywanie uczuć etc.

KONFLIKT RÓL: kiedy różne role wymagają w tym samym czasie sprzecznych ze sobą zachowań. Jest on minimalizowany poprzez DOBÓR RÓL, czyli wybieranie pasujących do siebie pozycji.

2 podejścia do roli społecznej:

1) podejście funkcjonalno - strukturalne

role jako czynniki porządkujące rzeczywistość społeczną i składniki struktury społecznej. Klasyfikują one i stabilizują społeczeństwo.

Rola jest tu czymś zewnętrznym w stosunku do człowieka. Struktura społeczna jest układem, zespołem ról każdego człowieka.

2) podejście interakcyjne

role nie pochodzą z zewnątrz, są one czymś co ciągle powstaje w procesach międzyosobniczych interakcji

Istotny jest sposób odgrywania ról, a także pozostawiony margines swobody.

Merton: uważał że nie istnieje jeden zespół ról, ale jedna rozmaicie odgrywana w różnych okolicznościach i wobec różnych partnerów

Zaliczają się do tego także zachowanie niewerbalne.

ROLE SPOŁECZNE A OSOBOWOŚĆ

Przyjmując określone role społeczne człowiek dopasowuje się do swoich wcześniejszych ról, a także do siebie samego (swoich zdolności, zamiłowań etc., czyli osobowości) Osobowość ma także wpływ na sposób odgrywania roli.

Według badań wpływ odgrywanych ról na osobowość jest silniejszy niż wpływ osobowości na role.

TOŻSAMOŚĆ

psychologia: pojęcie poczucia tożsamości osobistej, czyli świadomości własnej spójności w czasie i przestrzeni, w różnych okresach życia, w sytuacjach społecznych i pełnionych rolach, a także świadomość własnej odrębności, indywidualności i niepowtarzalności.

Głównym przedmiotem zainteresowania są zaburzenia świadomości - spowodowane dorastaniem czy jakimiś wstrząsającymi wydarzeniami.

Z kolei krystalizowanie się tożsamości następuje w toku interakcji społecznych. Tożsamość jednostki nie jest więc bytem stałym, ale może się zmieniać zależnie od sytuacji, jest procesem.

socjologia: kwestia poczucia tożsamości, ale także jej postrzeganie z zewnątrz przez innych ludzi. To jak nas widzą inni i jakiego zachowanie od nas oczekują, kształtuje nasz własny obraz siebie.

jaźń odzwierciedlona - określenie naszego ja, które jest zwierciadlanym odbiciem naszego ja w oczach innych

tożsamość społeczna jednostki - w wymiarze subiektywnym (poczucie tożsamości) i w wymiarze obiektywnym (zaklasyfikowanie jednostki przez innych)

Odgrywane role społeczne wpływają na osobowość człowieka, a zmieniając ją powodują zmiany jego obrazu samego siebie. Role działają ponadto na rzecz takiego przekształcenia obrazu samego siebie, aby był on zgodny z przepisami odgrywanych ról. Wpływ jest tym większy im większa identyfikacja jednostki z własną rolą.

rola kluczowa - wyznacza jak człowiek jest postrzegany przez innych, określa jego tożsamość

RODZAJE SOCJALIZACJI:

1. socjalizacja pierwotna

człowiek przechodzi ją w dzieciństwie i dzięki niej staje się członkiem społeczeństwa. W jej toku uczy się elementarnych wzorów zachowań i podstawowych ról społecznych. Ten rodzaj socjalizacji jest najważniejszy w życiu społecznym, bo w jej trakcie człowiek uczy się „abecadła społecznego”. Jest ona także nasycona uczuciami głównie względem rodziców, dzięki czemu wręcz automatycznie przejmuje ich widzenie świata.

Socjalizacja pierwotna kończy się w momencie pojawienie się w jednostce pojęcia uogólnionego innego - dziecko widzi, że pewne wymagania są nie tylko wymaganiami jego rodziców, ale także całego świata dookoła.

2. socjalizacja wtórna

dotyczy jednostki, która ma już za sobą socjalizację pierwotną (wyniesioną z domu) i zna już „abecadło życia społecznego”. Socjalizacja wtórna uczy natomiast jak się nim posługiwać, wprowadza jednostkę w poszczególne segmenty życia społecznego. Socjalizacja pierwotna wpływa na sposób odbioru treści socjalizacji wtórnej. Jedne z tych treści są przyjmowane, inne odrzucane, jeszcze inne dopasowywane. Niekiedy wymaga to modyfikacji niektórych treści nabytych w toku socjalizacji pierwotnej.

Socjalizacja wtórna nie wymaga więzi emocjonalnej, a treści mogą być przekazywane nawet anonimowo.

RESOCJALIZACJA

Podczas resocjalizacji szczególnie istotne jest naśladowanie mechanizmów socjalizacji pierwotnej. Jej celem jest przemiana człowieka - wymazanie z jego świadomości dotychczasowych treści i wprowadzenie nowych. Dzięki temu ma nastąpić przekształcenie dotychczasowego obrazu świata danej jednostki oraz samego siebie, przebudowa osobowości i zmiana tożsamości.

Aby resocjalizacja była skuteczna musi tak jak podczas socjalizacji pierwotnej dojść do silnej identyfikacji emocjonalnej z innymi.

KONTROLA SPOŁECZNA

kontrola społeczna - wszelkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy i wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny. W tworzeniu tego porządku zasadniczą rolę odgrywa proces instytucjonalizacji. Instytucje kontrolują ludzkie działania, narzucając wzory postępowania, które karzą się zachowywać w taki, a nie inny sposób i określają jako obowiązujący jeden z wielu możliwych kierunków działania. Człowiek poznaje wszystkie te wzory w procesie socjalizacji.

Obok mechanizmów kontroli wewnętrznej istnieją także mechanizmy kontroli zewnętrznej, operującej repertuarem sankcji, czyli systemem kar i nagród. Obydwie formy kontroli działają na wszystkich poziomach życia zbiorowego.

kontrola społeczna:

1. kontrola nieformalna - wszystkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszelkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadzie zwyczaju. Może być zamierzona lub niezamierzona. (sankcje: kontrola wew. - wyrzuty sumienia, kontrola zew. szacunek, prestiż lub wykluczenie, pogarda). Cechuje społeczności harmonijne.

2. kontrola formalna - wszystko, co zapisane jest w regulaminach poszczególnych organizacji i stowarzyszeń, a przede wszystkim w państwowych kodeksach prawnych. Jest zawsze zamierzona. (sankcje: przymus fizyczny, którego egzekwowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat - sądy, policja). Im bardziej zróżnicowane społeczeństwo tym większy potrzeba takiej kontroli.

KONFORMIZM

konformizm - dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości.

przyczyny konformizmu:

- naśladowanie innych pomaga w rozwiązaniu własnych problemów

- obawa kary za odchylenie od pewnych wzorców

- potrzeba akceptacji przez innych, zachowania ich życzliwości, chęć uczestniczenia w zbiorowości

siła presji - opinio communis - udział pomaga jednostce przezwyciężyć poczucie własnej odrębności i czuć się częścią jakiejś całości społecznej.

DEWIACJA

dewiacja - zachowania, które są niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową, podzielaną wizję ładu.

socjologia: 2 nurty:

1. funkcjonalno - strukturalistyczna perspektywa teoretyczna: system norm i wzorów zachowań jako obiektywna zewnętrzna w stosunku do jednostek rzeczywistość. Uwaga jest skierowana na przyczynę naruszeń norm tego systemu.

2. teoretyczny interakcjonizm symboliczny - świat społeczny nie jest obiektywnie dany ale bezustannie tworzony i przetwarzany w procesach interakcji. Uwaga na to jak dewiacje powstają i jakie są reakcje wobec osób zachowujących się niezgodnie z normami oraz konsekwencje tych reakcji.

DEWIACJA JAKO REZULTAT ROZREGULOWANIA SYSTEMU SPOŁECZNEGO

W momencie zakłócenia porządku społecznego dochodzi do załamania się jednolitego systemu powszechnie uznawanych norm, a więc do dezorganizacji społecznej. Zachowania zgodne z dotychczasowymi wzorami nie pasują do nowych warunków. Natomiast nowe nie zostały jeszcze wykształcone. Ludziom ciężko jest przestrzegać normy, które nie są dla nich jasne co prowadzi do wielu niepożądanych.

anomia - załamywanie się ładu społecznego i jego konsekwencje (Emile Durkheim)

Merton: widział podstawowe źródło dewiacji w braku spójności między uznawanymi w społeczeństwie wartościami określającymi cele dążeń a wzorami aprobowanych zachowań zapewniających realizację tych celów.

Teoria Mertona - typologia dewiacji:

1. konformizm - aprobowanie wartości uznawanych w danej zbiorowości i stosowanie się do obowiązujących wzorców zachowań. (odmiana konformizmu - oportunizm: przestrzeganie norm z lęku przed karą)

2. innowacja - aprobowanie wartości przy jednoczesnym niestosowaniu się do uznawanych wzorów zachowań. Zmierzanie do realizacji uznawanych przez zbiorowość celów innymi drogami niż powszechnie przyjęte i aprobowane.

3. rytualizm - nie aprobowanie uznanego w zbiorowości systemu wartości, ale stosowanie się do obowiązujących wzorów zachowań.

4. bunt i ucieczka - są to 2 postacie - czynna i bierna, w jakich występuje takie samo całkowite odrzucenie zarówno obowiązującego systemu wartości, jak i wzorów zachowań. Bunt, jeśli ogarnie dostatecznie wiele osób, może doprowadzić do dogłębnego przekształcenia całego ładu społecznego.

DEWIACJA JAKO REZULTAT TRANSMISJI KULTURY DEWIACYJNEJ

Istnieją zbiorowości wytwarzające własny system wartości i norm oraz zgodnych z nimi wzorów zachowań, których przestrzeganie obowiązuje ich członków niekiedy wręcz rygorystycznie. Jeśli normy te są sprzeczne z normami szerszego społeczeństwa, zachowania konformistyczne w stosunku do standardów grupy są dewiacjami z punktu widzenia norm szerszego społeczeństwa. (np. mafia włoska)

DEWIACJA JAKO REZULTAT NIESPRAWNOŚCI MECHANIZMÓW KONTROLI SPOŁECZNEJ

Ludzie kierują się interesem egoistycznym i nie mają żadnych powodów, aby przestrzegać norm, które ich ograniczają i kładą tamę dążeniom do zaspokajania własnych potrzeb. Jeśli ludzie postępują zgodnie z obowiązującymi normami, to jedynie dlatego, że działa kontrola społeczna zarówno w postaci wewnętrznego mechanizmu kontroli wytworzonego w toku socjalizacji, jak i w postaci rozmaitych form kontroli zewnętrznej, operujących rozbudowanymi systemami sankcji. Ludzie kalkulują czy większą korzyść przyniesie im zachowanie zgodne czy niezgodne z normami.

2 nurt socjologii zajmuje się podzielanym przez jednostkę obrazem społeczeństwa.

dewiacja - zjawisko społecznie konstruowane. Dewiacją jest to, co jest jako dewiacja postrzegane i na co ludzie reagują jako na dewiację.

Dlaczego więc pewne zachowania są uznawane za poprawne a niektóre za dewiacyjne? Ważna jest rola kontroli społecznej i przepisów prawa w tworzeniu dewiacji. Prawo tworzy dewiacje formułując przepisy prawne i określając co jest przestępstwem lub wykroczeniem. Istotny jest również wpływ grup, które rozporządzają władzą i mają wpływ na przyjmowanie danych norm za obowiązujące. Forsują one wzory zachowań zgodne z własnymi interesami.

Dlaczego pewni ludzie są uznawani za dewiantów?

teoria naznaczenia - dewiantem staje się ten, kto przez otoczenie zostanie za takiego uznany.

Z dewiacją pierwotną mamy do czynienia, gdy człowiekowi zdarzy się zachować niezgodnie z normami, bez złej woli. Z kolei kariera dewiacyjna to „wepchnięcie” w rolę dewianta kogoś kto na takie miano nie zasługuje. Stopniowo przekształca on obraz na swój własny temat i przyjmuje nową tożsamość.

ROLA DEWIACJI W ZBIOROWOŚĆI

skutki negatywne:

- narusza porządek społeczny

- jest kosztowna (koszty psychiczne i materialne - utrzymanie aparatu represyjnego)

- powstają dysfunkcje - utrudnienia funkcjonowania zbiorowości i szkodliwe następstwa dla syst.społ.

skutki pozytywne:

- pozwala wyjaśnić sens norm - określając jakiś rodzaj zachowań jako dewiację, określa się też jaki zachowania są akceptowane i wyznacza przebieg granic tolerancji społecznej

- pomaga określić tożsamość grupy i wyznaczyć jej granice (podział na „my”, którzy przestrzegamy pewne normy i „oni”, którzy ich nie przestrzegają)

- wpływa na spójność grupy - zagrożenia mobilizują i jednoczą w celu stawienia im oporu

- wentyl bezpieczeństwa - dla niezadowolonego społecznego. Jeśli przestrzeganie jakichś norm doskwiera ludziom, mogą się do nich niestosować, zamiast zwalczać porządek społ.

- źródło zmiany społecznej - to co dziś jest dewiacyjne jutro może się stać poprawne

KONTROLA SPOŁECZNA JAKO REAKCJA NA DEWIACJĘ

kontrola prawna oraz kontrola pozaprawna

formy kontroli:

kontrola na zasadzie samopomocy - osoba pokrzywdzona sama karze krzywdziciela lub osobiście dochodzi zadośćuczynienia i naprawienia swoich krzywd. (rzecz rozgrywa się między 2 stronami! choć mogą pomagać osoby trzecie)

kontrola w którą zaangażowane są 3 strony - przy czym trzecia strona jest pośrednikiem, który rozsądza sprawę i rozstrzyga konflikt.

style kontroli:

zależne od celu egzekwowanej kontroli społecznej

- penalizacyjny - ukaranie winnego (koncentracja na samym czynie)

- kompensacyjny - zadośćuczynienie pokrzywdzonemu (koncentracja na konsekwencjach)

- rozjemczy - pogodzenie stron (koncentracja na relacjach między stronami)

- terapeutyczny - zapobieganie na przyszłość (koncentracja na osobie sprawcy)

---