Pojęcie marginalizacji odnosi się raczej do usytuowania jednostki na peryferiach istotnych nurtów życia publicznego, a tymczasem wykluczenie jest terminem ostrzejszym i odnosi się do braku możliwości uczestnictwa w owym istotnych nurtach życia publicznego.
Ludzie wykluczeni to tacy, którzy chcą uczestniczyć w życiu społecznym a nie wiedzą jak, albo na drodze uczestnictwa stoją przeszkody, których sami nie są w stanie pokonać.
Ludzie zmarginalizowani - nie kiedy uczestniczą, a nie kiedy nie, ich dorywcze uczestnictwo w dłuższym okresie nie przeobraża się (bez pomocy z zewnątrz) we względnie trwałe uczestnictwo w istotnych nurtach życia pub.
Wymiary wykluczenia społecznego (Wolfe, 1995)
1) wykluczenie z dostatecznego poziomu bytowania:
- migracja ze wsi do miasta (wegetowanie na peryferiach miasta)
- może wystąpić w przypadku utraty pracy, zmiany reguł gry w wyniku radykalnych zmian systemowych lub utraty zdrowia - czyli zmianie może ulec kontekst społeczny, z którym jednostka nie może sobie poradzić.
- „dostateczne bytowanie jest wieloznaczne”
2) ze świadczeń społ. opieki państwa i zabezpieczenia społ.
- związane z rozwojem państwa opiekuńczego
- efekt uboczny - zwiększenie się oczekiwań społecznych związanych z doświadczeniami zbiorowymi i zabezpieczeniem społ.
- efekt uzależnienia - „wyuczona bezradność)
3) wykluczenie z kultury konsumenckiej
- nie odnosi się tylko do osób, które nie są w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, ale także tych którzy są wykluczeni z dominującego w danym społ. standardu bytowania i nie uczestniczą w konsumowaniu „owoców” wzrostu gosp. i cywilizacyjnego
4) z politycznego wyboru
- państwa niedemokratyczne
- w demokracji - nie uczestniczą w segmentach społ. w podejmowaniu decyzji państwa
- samo wykluczenie
5) w sieci organizacji miejsc pracy - wymuszana przez wzrastającą konkurencję i postęp techniki, bezrobocie, migracje zarobkowe
5) zrozumienie tego co się dzieje
- Wolfe pisze o coraz istotniejszym wykluczeni od trafnego rozpoznania informacji, która staje się coraz ważniejszym czynnikiem decydującym o udanym lub nie życiu.
Przyczyny wykluczenia:
- systemowe
- indywidualne (nietrafione decyzje jednostki)
- strukturalne (źle dopasowane struktury społ. do zapotrzebowania rynku
- kulturowe (deficyt kapitału kulturowego)
Reintegracja społeczna - przywrócenie pewnych gr. społ. np. ktoś staje się niepełnosprawny i trzeba go przywrócić do życia społ.
Ingerencja społeczna - pełne uczestnictwo w życiu społ. (w przypadku os. niepełnosprawnych)
Cechy gr. zmarginalizowanych:
- pozbawienie dostępu do władzy i podejmowania ważnych decyzji (prawnie, lub ktoś sobie sam zabiera to prawo nie zdając sobie z tego sprawy_
- więcej obowiązków a mniej praw
- mniej możliwości wyboru a więcej ograniczeń
- społeczne naznaczenie i praktyki dyskryminujące
- poczucie deprywacji, zniesienie potrzeb
- poczucie zagrożenia
- frustracja, alienacja (wyobcowanie), niezadowolenie z życia
- niezdolność do kierowania własnym życiem
Kogo wyklucza się w analizie społecznej?
1. długotrwale bezrobotni
2. zatrudnieni w niepewnych warunkach pracy lub bez kwalifikacji
3. nisko opłaceni i os. ubogie
4. chłopi bez ziemi
5. os. bez kwalifikacji, wykształcenia, analfabeci
6. umysłowo i fiz. niepełnosprawni
7. uzależnieni od alkoholu, narkotyków
8. przestępcy, więźniowie z kryminalną przeszłością
9. samotni rodzice
10. wykorzystane dzieci wyrastające w problemowych rodzinach
11. młodzież bez doświadczenia zawodowego lub dyplomów szkolnych
12. pracujące dzieci, matki
13. cudzoziemcy, uchodźcy, migranci
14. różnice rasowe, językowe, religijne, etniczne
15. os. pozbawione pr. obywatelskich
16. odbiorcy pomocy społecznej.
17. mieszkańcy budynków o bardzo niskim standardzie (zła lokalizacja)
18. os. którym poziom konsumpcji jest poniżej ustalonego standardu
19. os. którym spędzanie wolnego czasu nie będzie akceptowane społ.
20. przemieszczenie się w dół struktury społ.
21. społecznie izolowani i alienowani.
Przeciwieństwem marginalizacji jest włączenie inkluzja:
1. życie w gosp. domowym powyżej 1 os.
2. posiadanie max. uczestnictwa w życiu społ.
3. max. zainteresowanie jednostki tym co się dzieje w kraju i na świecie
4. pełne korzystanie z kultury i rozrywki
5. udział w społecznych powiązaniach (rada dzielnicy)
6. posiadanie możliwości do dobrowolnego wyboru miejsca zamieszkania
7. życie w przestrzeni łatwej dla siebie
8. życie w zagwarantowanym bezpieczeństwie
Przykłady procesów marginalizacji:
os. starsze, ubogie, byli przestępcy, os. niepełnosprawne, os. na obszarze wiejskim, os. życijące w ubóstwie.
900 zł - 1 osobowe gosp. domowe, które stać na zaspokojenie podst. dobra
400 zł - min. egzystencji
Renta socjalna - dla os. które ze względu na swoją niepełnosprawność nigdy nie pracowała.
Niepełnosprawność - sytuacja jednostki, która z powodu swojego ograniczenia nie może pełnić ról społecznych.
Elementy procesu integracji społecznej:
1. bariery architektoniczne - obniżenia na skrzyżowaniu, sygnał przy światłach.
2. integracja edukacyjna - od 97 r. jest ustawa mówiąca o tym, że każde dziecko ma mieć prawo dostępu do edukacji masowej ale nie specjalistycznej.
3. aktywizacja zawodowa - niepełnosprawni muszą być wykształceni, nie ma już przywilejów, stawiani są na równo z os. niepełnosprawnymi.
Niepełnosprawność - długotrwały stan, w którym występują pewne ograniczenia w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Ograniczenia te spowodowane są na skutek obniżenia sprawności funkcji fizycznych lub psychicznych. Jest to także uszkodzenie, czyli utrata lub wada psychiczna, fizjologiczna, anatomiczna struktury organizmu. Utrata ta może być całkowita, częściowa, trwała lub okresowa, wrodzona lub nabyta, ustabilizowana lub progresywna.
Rodzaje niepełnosprawności
- Obniżona sprawność sensoryczna (zmysłowa) - brak, uszkodzenie lub zaburzenie funkcji analizatorów zmysłowych (są to m.in. osoby niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej)
- Obniżona sprawność intelektualna - upośledzenie umysłowe, demencja starcza
- Obniżona sprawność funkcjonowania społecznego - zaburzenia równowagi nerwowej, emocjonalnej oraz zdrowia psychicznego
- Obniżona sprawność komunikowania się - utrudniony kontakt słowny (zaburzenia mowy, autyzm, jąkanie się)
- Obniżona sprawność ruchowa - osoby z dysfunkcją narządu ruchu (wrodzoną lub nabytą)
- Mózgowe porażenie dziecięce
- Obniżona sprawność psychofizyczna z powodu chorób somatycznych - np. nowotwory, guz mózgu, cukrzyca, rak)
Bezdomność (bezdomny) - w ujęciu socjologicznym problem społeczny (zjawisko społeczne), charakteryzujący się brakiem miejsca stałego zamieszkania - brakiem domu.
Dlaczego marginalizacja jest zjawiskiem szkodliwym?
1. Prowadzi do marnotrawstwa zasobów ludzkich, społecznych i materialnych;
2. Podważa wartości społeczne: godność człowieka, sprawiedliwość, solidarność
itp.