1.Główne założenia filozofii przyrody w Grecji antycznej. Wskaż na głównych przedstawicieli tego nurtu. Wyjaśnij znaczenie terminu monizm. Podaj przykłady

Założenia:

• Obserwowanie natury

• Poszukiwanie „principium”, czyli zasady i „arche” czyli początku, pratworzywa leżącego u podstaw bytu

• Człowiek dążący do nabywanie wiedzy zmienia się.

• Interpretowanie rzeczywistości taką, jaką się ją widzi to naiwny realizm

• Zjawiska zachodzące w przyrodzie są reakcją żywiołów

Główni filozofowie:

• Tales z Miletu(u podstaw wszystkiego leży woda, materia i życie mają ze sobą wiele wspólnego- hylozoizm)

• Anaksymenes (podstawą jest powietrze)

• Heraklit(ogień)

• Empedokles(wielka synteza, wszystkie żywiołu równie ważne, z nich zbudowany jest świat, teoria dominująca w starożytnej i średniowiecznej fizyce)

• Anaksymander(podstawą bytu jest „apeiron” czyli bezkres)

Monizm- pogląd w teorii poznania, przeciwstawny dualizmowi i pluralizmowi, opierający się w wąskim znaczeniu na twierdzeniu, że natura wszelkiego bytu jest jednorodna, np. że istnieje tylko substancja materialna (monizm materialistyczny) albo tylko duchowa (monizm spirytualistyczny).

W szerszym znaczeniu (tzw. monizm atrybucyjny) monizm pozwala na istnienie wielu substancji, jednak zakłada, że ich natura jest taka sama.

Ontologiczne stanowisko monistyczne było reprezentowane przez takich filozofów i kierunki jak:

• monizm materialistyczny:

• jońska szkoła przyrody, Demokryt, Epikur, Vanini, franc. oświecenie (Julien Offray de La Mettrie, Denis Diderot) , Ludwig Feuerbach, Marks, neomarksizm, pozytywizm, neopozytywizm (rzeczywistością jest materia; wszystko co duchowe jest wytworem materii)

• monizm idealistyczny:

• Platon, George Berkeley, Hegel (istnieją tylko idee; świat materialny jest pozorny)

• monizm mieszany, panteistyczny:

• Stoicyzm (pneuma, która jest jednocześnie duchem i materią), Baruch Spinoza (wszystko jest naturą, która posiada cechy zarówno materii jak i ducha oraz teoria paralelizmu), Gottfried Wilhelm Leibniz (teoria monad, które są bytami podstawowymi posiadającymi na raz cechy materialne i duchowe)

2. Przedstaw podstawowe założenia filozofii Hume'a. Wyjaśnij znaczenie pojęcia scjentyzm. Podaj przykłady kierunków filozoficznych lub filozofów związanych ze scjentyzmem.

Założenia filozofii Hume`a

Hume wybitne zasługi położył przy formułowaniu i rozwiązywaniu specjalnych zagadnień filozoficznych. Najważniejsze z nich były następujące:

l. Doświadczenie, które dla dotychczasowych empirystów było dogmatem,

uczynił zagadnieniem teorii poznania.

2. Klasyczna krytyka pojęcia przyczynowości i siły a także krytyka pojęcia substancji, rozciągnięta również na substancje duchowe

3. W psychologii — sformułowanie praw kojarzenia i próba wyjaśnienia asocjacyjnego nauki, moralności i religii.

4. W teorii religii — krytyka racjonalizmu i wprowadzenie do badań punktu widzenia psychologicznego i historycznego.

5. W filozofii moralnej — krytyka teorii intelektualistycznych i egoistycznych i wprowadzenie orientacji emocjonalnej i społecznej.

-cała wartościowa wiedza człowieka pochodzi z bodźców, których dostarcza mu świat, a nie z jego wnętrza

- każdy posiada w swoim umyśle trzy rodzaje "obiektów" - bezpośrednie impresje wywołane bodźcami, idee proste - czyli uogólnienia owych impresji oraz idee złożone będące kombinacjami i przekształceniami idei prostych. Przykładem impresji jest obraz drzewa tworzący się w naszym mózgu, gdy na to drzewo patrzymy. Przykładem idei prostej jest ogólna definicja drzewa, zaś idea złożona to np. drzewostan - czyli zbiór wszystkich drzew na danym obszarze. Impresje i idee proste wydają się zawsze oczywiste i zwykle nikt ich istnienia ani sensu nie kwestionuje, natomiast idee złożone są zwykle mocno kontrowersyjne, a wiele z nich jest przyjętych na wiarę, a więc bez żadnego odniesienia do impresji i idei prostych.

- wartościowe są tylko te idee, które są logicznie utworzone z idei pierwotnych, i które coś o nich konkretnego mówią

-najbardziej abstrakcyjne idee złożone - takie jak Bóg, Absolut itp. są tego drugiego rodzaju i dlatego są co najmniej podejrzane

Scjentyzm- pogląd filozoficzny rozwinięty w drugiej połowie XIX wieku z empiryzmu i pozytywizmu, wg którego prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarcza tylko nauka, obdarzona całkowitym zaufaniem, ale tylko przy trzeźwym i wąskim jej rozumieniu.

Kierunki związane- empiryzm, pozytywizm. Filozofowie związani: Karl Pearson, być może Ernest Renan(autor zdania „nauka jest religią”)

Przedstawicieli tego poglądu było w różnych krajach tysiące: cechowała ich właśnie pewna przeciętność, zniwelowanie, bo oryginalność nie jest rzeczą nauki.

W nauce, ale tylko przyrodniczej (matematyka tylko pomocnicza) jest wiedza pewna. Jej funkcja polega na stwierdzaniu faktów i na ich opisie. Wszystko, co istnieje należy do jej zakresu. Nauka posługuje się ogólnymi pojęciami i ogólnymi twierdzeniami, czyli prawami. Jest ważnym środkiem przystosowania się człowieka do otoczenia, skutecznym narzędziem w jego walce o byt. Nauka ma ujemny stosunek do teologii. Nauka opisuje rzeczywistość bezpośrednio przez nas postrzeganą. Pearson przypisywał jej wartość największą, jaką dzieło ludzkie mieć może i jaka na świecie istnieje. nauka ma misję religijną, społeczna, moralną i polityczną.

3.Na czym opiera się metoda empiryczna Hobbesa? Wyjaśnij znaczenie pojęcia immanencja.

Immanencja to nieodłączność występowania danych dwóch (lub więcej) elementów. Konkretniej, zawieranie się pewnej cechy czy części jako być może odrębnej, co do natury, ale nierozerwalnej i niezaprzeczalnej w całości. Bóg jest immanentny, ponieważ jego obecność jest cechą Jego stworzenia, ale tez i nie jest On poddany żadnym prawom rządzącym światem. Dla przykładu. Istnienie pestki w śliwce jest immanentną cechą samej śliwki. Nie jest wprawdzie pestka śliwką, ale też śliwka bez pestki nie będzie prawdziwą śliwką. Często też immanencję ocenia się jako odcień zbędności. Dzieje się tak, dlatego, że przez różność natur coś, co jest immanentne w zasadzie mogłoby nie istnieć. Koncepcję immanencji stosowali stoicy oraz Giordano Bruno i Baruch Spinoza.

Metoda empiryczna Hobbesa- Przedmioty idealne nie istnieją, psychiczne mają naturę cielesną, a cielesne to mechanizmy. Proces poznania ma naturę mechaniczną. Przez zetknięcie przedmiotu z narządem zmysłowym ruch z przedmiotu przenosi się na narząd a potem na nerwy, wreszcie do wnętrza mózgu. Proces ten musi przejść przez zmysły, innej drogi nie ma dla mechanicznie pojętego procesu poznania.

4.

DUALIZM ONTOLOGICZNY- pogląd zakładający, że istnieją dwa rodzaje bytu: materialny i duchowy.

Arystoteles

• jako pierwszy filozof wyszedł najpierw od teorii poznania, a dopiero potem przeszedł do teorii bytu

• ludzie nie posiadają wspomnienia świata idei - cała ich wiedza pochodzi z doczesnego doświadczenia

• ludzie rodzą się z niezapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych

• myśli żyją własnym życiem, dlatego niekiedy ulegają deprawacji i wypaczeniom

• logika - nauka o myśleniu jako takim

• metodologia

• podział sposobów myślenia na indukcyjny i dedukcyjny

• podział zdań i ich relacji

• sylogizm wraz z kompletną teorią

• 4 podstawowe zasady poprawnego formułowania twierdzeń

• zasady naukowego myślenia

• wychodzenie z jak najmniejszej ilości założeń pierwotnych, które znajduje się poprzez myślenie indukcyjne

• tworzenie w oparciu o te założenia ścisłej teorii posługując się myśleniem dedukcyjnym

• ostateczne weryfikacja teorii poprzez konfrontację wniosków z niej wynikających z faktami

• teoria bytu

• odrzucenie dualizmu materii i idei

• forma - nadaje kształt i postać materii - forma nie może istnieć bez materii, materia bez formy byłaby chaosem

• materia nie jest zdolna do ruchu i przemian, jest tylko potencją, możliwością zaistnienia pewnego bytu - to, co zmienia się naprawdę, to forma

• nie można poznać czystej materii, tylko jej formy, gdyż mają one charakter idealny i podlegają regułom logiki i racjonalności

• hierarchia bytów

• uszeregowanie stworzeń i elementów świata ożywionego od najbardziej, do najmniej skomplikowanego

• im więcej w danym bycie formy, tym wyższe miejsce w hierarchii

• celowość świata i istnienie Boga

• świat ma charakter celowy, a cel tłumaczy mechanikę przemian i ruchów natury

• celem jest całkowite uwolnienie się od materii, stanie się czystą formą

• czysta forma istniała już przedtem - był to Bóg, z którym połączyć się mogą tylko inne czyste formy

• ruch i przemiany tłumaczy dążenie wszystkich bytów do większej złożoności

• z jednej strony Bóg jest stwórcą świata, z drugiej jego celem

• dusza i ciało

• dusza jest jedną z form materii i również dąży do doskonałości, jest jednak formą najdoskonalszą, potrafiącą zrozumieć świat zewnętrzny i samą siebie - jest najbliższa połączenia się z Bogiem

• dusz i ciało człowieka tworzą jedność

• dusza ma swoją część irracjonalną (popędy) i racjonalną (sterowanie popędami, myślenie)

• między tymi dwoma częściami duszy istnieje nieuniknione napięcie

• etyka - dobro jako wartość indywidualna, a nie absolutna

• dobro i cnota to dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy

• szczęście można osiągnąć na trwałe wtedy, gdy dusza osiągnie optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać

• ponieważ dusze są niepowtarzalne, to co jest dobre dla jednego człowieka, nie musi być dobre dla pozostałych

Platon

• największą ideą jest dobro i szczęście

• istnieje jedna i niepowtarzalna prawda

• dualizm światów

• oprócz świata materialnego istnieje świat niezmiennych idei

• w świecie materialnym, który poznajemy zmysłami, nie ma nic stałego, dlatego wszelka wiedza jest w świecie idei

• świat idei jest doskonały, rzeczywisty

• świat materialny jest wtóry, nierzeczywisty

• idee nie są myślami, pojęciami czy słowami, choć mogą się w nich wyrażać - jest to podstawowy typ bytu, będący wzorce dla rzeczy, lecz całkiem od nich niezależny i samodzielny

• w świecie idei żyje dusza, ale wraz z narodzeniem człowieka, zapomina o ideach, tylko rozum ludzki może jej przypomnieć, gdyż łączy nas on ze światem idei

• przedmioty nie istnieją naprawdę - są jedynie niedoskonałym odbiciem idei

• idee są zhierarchizowane, na samym szczycie jest poziom dobro-piękno-prawda

• pierwszy stwórca tworząc świat oparł się na prawzorach (ideach)

• wizja państwa wg Platona

• był przeciwnikiem demokracji

• rządzić powinna mądra, lepsza mniejszość, gdyż większość jest głupia i poddaje się emocjom

• w demokracji panuje wolność, która szybko przeradza się w dowolność

• demos to dzika i nieokiełznana bestia, kratos istnieje tak długo, aż demos nie wpadnie w szaleńczą złość

• państwo idealne to państwo sprawiedliwe

• dike - sprawiedliwość, ścieżka, droga, właściwy sposób postępowania

• idealne państwo to wspólnota ludzi sprawiedliwych

• sprawiedliwość polega na tym, że każdy robi to, do czego ma predyspozycje - w tak uporządkowanym państwie panuje ład i harmonia

• ponieważ ludzie mają różne predyspozycje, zajmują różne miejsca w hierarchii społecznej

• organicyzm - państwo składa się z organów, jak ciało ludzkie, które pracują na wspólne dobro - aby ciało było zdrowe, zdrowe muszą być wszystkie organy

• istnieje hierarchizacja organów państwa

• państwo realizuje misję wychowawczą

• ma umożliwić poznanie dobra

• złe uczynki są wynikiem nieznajomości dobra

• państwo idealne musi stanowić jedność

dla dobra państwa można kłamać, budując nowe mity o prawdzie i sprawiedliwości, które mają posłużyć za drogowskazy

5.Spór o uniwersalia- filozoficzny problem dotyczący statusu pojęć ogólnych (uniwersaliów, powszechników), historycznie przybierał formę dyskusji wokół istnienia idei. Spór miał miejsce w średniowieczu między nominalistami a realistami przedmiotem sporu była odpowiedź na pytanie, czy idee są zwykłymi abstraktami, nie posiadającymi realnego bytu(nominalizm), czy też istnieją realnie i nadają strukturę wszelkiemu poznaniu rzeczy(realizm). Spór między nominalizmem a realizmem pojęciowym. Nominalizm zakłada ,że pojęcia istnieją dopiero po powstaniu materialnej rzeczy, realizm, że najpierw mamy do czynienia z pojęciem a później z rzeczą. Rozgorzał w końcu XI i 1 poł. XII wieku.

Ontologia- nauka, która w odróżnieniu od ogólnych teorii metafizyki, bada dokładnie to, co jest, nie ocenia ogółu, bytu, tylko go analizuje.

6. Empiryzm Johna Locke`a

• istnieje ogólna wiedza wrodzona

• nie ma żadnych wrodzonych zasad ani idei, wszystkie są one przez człowieka nabyte

• umysł człowieka w chwili narodzin jest czystą kartą

• idee pochodzą i powstają z doświadczenia

• na doświadczeniu oparta jest cała nasza wiedza i z niego się wywodzi

• doświadczenie zewnętrzne - skierowane na rzeczywistość świata, spostrzeżeń dostarczają nam zmysły

• doświadczenie wewnętrzne - jego efektem są refleksje

• świat przedmiotów fizycznych poznajemy nie bezpośrednio, lecz pośrednio, poprzez idee, które w naszym umyśle są przedstawicielami owych przedmiotów

• idee proste - pojawiają się niezależnie od naszej woli, umysł przyjmuje je biernie i nie może ich modyfikować

• idee złożone - umysł je tworzy, łącząc na rozmaite sposoby idee proste, nie wychodząc jednak poza ich obszar

• wiedza jest ograniczona

• doświadczenie nie odsłania natury substancji

Epistemologia - zajmuje się wiedzą oraz poznawaniem; jest jednym z najtrudniejszych i najbardziej abstrakcyjnych działów filozofii, ale z drugiej strony ma ona podstawowe znaczenie, bo bez skonstruowania wiarygodnej teorii poznania dalsze filozofowanie w zasadzie nie ma sensu. Bada, skąd pochodzi, na ile jest wiarygodna i jakie są granice naszej wiedzy.

Przykładowe kierunki w epistemologii:

• Platon starożytny idealizm poznawczy

• Arystoteles starożytny racjonalizm poznawczy

• John Locke, David Hume - nowożytny empiryzm

• George Berkeley - nowożytny idealizm poznawczy

7.Założenia filozofii stoickiej

• Istnieje tylko jeden byt: Materia

• Najwyższym dobrem jest cnota, ona zapewnia szczęścia

• Naturę człowieka stanowi rozum (a nie namiętności). Życie cnotliwe jest, zatem zgodne z naturą

• Człowiek jest w stanie osiągnąć cnotę, a więc i szczęście. Wynika stąd, że filozofia stoicka jest optymistyczna.

Agnostycyzm- to pogląd, według którego nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia Boga, ale nie ma też możliwości dowiedzenia, że Boga nie ma.

Przykłady w myśli filozoficznej:

Agnostycyzm religijny to pogląd religijny, który w odróżnieniu od ateizmu nie twierdzi, że Boga nie ma. Twierdzi tylko, że nie wiadomo czy jest i w związku z tym jest to kwestia wiary, a nie poznania. Agnostycyzm religijny odrzuca wszystkie treści religijne, zawarte w tradycji i świętych księgach uważając, że ich wartość poznawcza jest zbliżona do baśni czy legend.

Agnostycyzm poznawczy to pogląd filozoficzny polegający na przyjęciu niemożności pełnego, rozumowego lub empirycznego ustalenia prawdziwości kluczowych faktów z dziedziny teorii bytu, takich jak istnienie materii, Boga, czy nawet realności świata zewnętrznego. Agnostycyzm poznawczy w odróżnieniu od agnostycyzmu religijnego nie musi stać w ostrej sprzeczności z religiami - głosi tylko, że religie to kwestia pozarozumowej wiary.

8. Racjonalizm Kartezjusza

Próbował on zastosować do filozofii swoją, wziętą z matematyki zasadę znalezienia podstawowego aksjomatu( całkowicie dowolne zdanie - byle niesprzeczne wewnętrznie i poprawnie zbudowane), który by był absolutnie pewny i od którego można by wywieść drogą dedukcji resztę systemu. Analizując podstawy wszystkich sobie znanych systemów filozoficznych, zauważył, że niemal dla każdego stwierdzenia filozoficznego można sformułować jego antytezę i że nie ma sposobu, aby ustalić, które z tych twierdzeń jest prawdziwe. Jedyną rzeczą, której nie da się zaprzeczyć jest to, że w danym momencie myślimy. Niezaprzeczalny fakt istnienia myśli stał się, więc jego punktem wyjścia. Idąc drogą dedukcji z faktu, że istnieje myślenie można wysnuć wniosek, że istnieje też coś, co myśli, czyli ja sam. Ta prosta idea została ujętą w łacińską formułę Cogito ergo sum (myślę, więc jestem).

Transcendencja- termin oznaczający istnienie na zewnątrz czegoś, bycie poza. Jest wykraczanie pewnych bytów poza granice poznania, świadomości. Przykładem może być pogląd Filona Żyda, który uważał, że Bóg jest transcendentny w stosunku do świata, jest poza światem.

9. Idealizm subiektywny - pogląd, charakterystyczny zwłaszcza dla myśli filozoficznej George'a Berkeleya, wedle, którego rzeczy istnieją tylko o tyle, o ile są postrzegane. Byty dane nam w doświadczeniu zewnętrznym są jedynie zespołami poszczególnych jakości zmysłowych, a wszystkie owe jakości są subiektywne. Berkeley argumentował to w ten sposób, iż np. jeśli mówię "książka istnieje", to nie znaczy to nic poza faktem, że mogę jej dotknąć, zobaczyć itp. Jeśli jednak ani ja, ani żaden inny umysł nie odbiera na jej temat żadnych wrażeń zmysłowych, to o książce tej nie można powiedzieć iż "istnieje".

Teizm to wiara w istnienie bogów lub bogiń, ingerujących w losy świata. Potrafi pogodzić wierzenia religijne z rozwojem nauki. Bliski spirytualizmowi. Wszelkie krzywdy wyrównane zostaną po śmierci. Założenie, że istnieje tylko jeden Bóg, nazywa się monoteizmem. Wiara w istnienie wielu bogów to politeizm. Wiara w Boga, który nie ingeruje w losy świata to deizm

Ateizm to światopogląd odrzucający wiarę w istnienie sił nadnaturalnych, szczególnie boga (bogów). Źródłem ateizmu jest z jednej strony wzrastająca, w miarę rozwoju nauki, sprzeczność między twierdzeniami naukowymi a wierzeniami religijnymi, zaś z drugiej bunt przeciwko zachowawczym funkcjom religii, która przenosi problem wyrównania krzywd społecznych w sferę pozaziemską.

10.

Platon założył sławną Akademię Ateńską. Miała ona wydać wykształconą klasę "filozofów-władców", zgodnie z jego poglądami politycznymi. Osobiście bezskutecznie próbował wcielić w życie swoje idee na Sycylii. Początkowo Grecja odrzuciła jego nauki Dopiero pod koniec ery starożytnej(w filozofii ok. I w. P.n.e.), gdy nadzmysłowość zaczęto cenić bardziej niż zmysłowość, powróciła moda na Platona. Cała ówczesna filozofia była w zasadzie neoplatonizmem. Z jego nauk korzystali liczni późniejsi filozofowie, np. Arystoteles.

Eksperyment to w naukach przyrodniczych i behawioralnych zbiór działań wzbudzających w obiektach materialnych określone reakcje i zjawiska w warunkach pozwalających kontrolować wszelkie istotne czynniki, które poddaje się dokładnej obserwacji. Eksperyment odgrywał istotne znaczenie przede wszystkim dla F.Bacona

11.Realizm filozoficzny- liczenie się z rzeczywistością w porządku poznania, działania i wytwarzania. To wyróżnienie Arystotelesa ugruntowało się w 3 polach jako: rozum pokierowany tym, co „rozumialne”; rozum pokierowany tym jak człowiek działa; rozum pokierowany tym, co wytwarza.

12. Jakie było główne znaczenie koncepcji idoli Francis Bacona dla europejskiej myśli filozoficznej?

Destrukcyjna część metodologii Bacona była nauką o złudzeniach (idola) umysłu, których wyróżnia 4 rodzaje:

a) Złudzenia plemienne są wspólne całemu plemieniu ludzkiemu, bo wynikają z właściwej człowiekowi natury. Podlega im zarówno rozum, jak zmysły. Do złudzeń tego rodzaju należy np. skłonność do antropomorficznego i finalistycznego ujmowania zjawisk, a także skłonność do doszukiwania się regularności we wszechświecie, do gubienia się w abstrakcjach.

b) Złudzenia jaskini, tak nazwane przez aluzję do znanej opowieści Platona w Rzeczypospolitej, są znów złudzeniami indywidualnymi: są uwarunkowane wychowaniem, lekturą, otoczeniem.

c) Złudzenia rynkowe są powodowane przez mowę. Mowa wielokrotnie wprowadza, w błąd, posiłkując się wyrazami, którym nic w rzeczywistości nie odpowiada (jak np. „szczęście" lub „nieruchomy poruszacz", znany z filozofii Arystotelesa).

d) Złudzenia teatru — błędy właściwe specjalnie tradycji filozoficznej; obciążają one zarówno racjonalistów, w rodzaju Arystotelesa, jak też mistyków i empirystów; Bacon dopatrywał się ich nawet u przyrodników, jak Kepler i Galileusz.

Bacon rozwinął program empirycznej nauki. Program ten był radykalny w hasłach, ale kompromisowy i skrępowany jeszcze tradycją w szczegółach. Do postępu myśli naukowej Bacon przyczynił się przez: l) wskazanie praktycznych zadań nauki, 2) zestawienie złudzeń umysłu zasługujących na wyrugowanie, 3) zaznaczenie wagi eksperymentu przy ustalaniu faktów i 4) opracowanie reguł indukcji, potrzebnych przy uogólnianiu faktów.

13. Jakie ma znaczenie w systemie poglądów Kartezjusza twierdzenie cogito ergo sum.

Wyjaśnij znaczenie terminu empiryzm. Wskaż reprezentantów tego kierunku w filozofii europejskiej.

Metoda Kartezjusza była w zasadzie przeznaczona do szczegółowych badań naukowych; ale i naczelne zagadnienie metafizyki rozwiązał analogicznie. Chodziło mu tu o znalezienie twierdzenia bezwzględnie pewnego, które byłoby niezawodną przesłanką wszelkich dalszych rozumowań. Szukał twierdzenia, które oprze się wszelkim wątpliwościom. Był to sceptycyzm szczególnego rodzaju: Zwątpienie było tu nie wynikiem, lecz punktem wyjścia, i było głoszone w celu — uzyskania pewności. Ten „sceptycyzm metodyczny" Kartezjusz stosował Specjalnie wobec twierdzeń o istnieniu; aby upewnić się, co do realności przedmiotów, rozważał możliwość, iż są tylko naszymi ideami; toteż postępowanie jego równie słusznie może też być nazywane „idealizmem metodycznym".

COGITO, ERGO SUM. Zdawało się, że przeciw argumentom tym nie obroni się żadne twierdzenie, że o realności wszystkich przedmiotów wypadnie zwątpić. Tymczasem właśnie w wątpieniu znalazła się — ostoja pewności. Jeśli bowiem wątpię, to myślę, choćbym śnił To, co myślę, może być snem lub błędem, ale że myślę, to jest niewątpliwe. Mogę mylić się w rozumowaniach, ale mogę się mylić tylko — jeśli myślę. Istnienia rzeczy zewnętrznych nie jesteśmy pewni, ale jesteśmy pewni istnienia własnej myśli.

Był to prosty zwrot, ale wystarczał, by dokonać przewrotu. Kartezjusz wskazał, że fundamentu wiedzy szukać należy nie w świecie zewnętrznym, lecz w człowieku, nie w przedmiocie, lecz w podmiocie, nie w materii, lecz w świadomym duchu.

Istnienie jaźni wynikało bezpośrednio z istnienia myśli; jeśli, bowiem jest myśl, to musi też być ktoś, kto myśli. „Myślę, więc jestem” (Cogito, ergo sum). A czym jestem? Istotą, która myśli. Jaźń myśląca, czyli dusza, istnieje, choćby ciało moje było złudzeniem; istnieje, więc niezależnie od ciała, jest niezależną substancją.

EMPIRYZM

Nazwa empiryzmu bywa dawana różnym teoriom; wszystkie one stoją ogólnie na stanowisku wyłączności doświadczenia w poznaniu, ale w szczegółach twierdzą co innego:

1. Empiryzm genetyczny, czyli psychologiczny, twierdzi, że cała wiedza, którą jednostka ludzka posiada, pochodzi wyłącznie z doświadczenia; nie ma sądów wrodzonych, wszystkie są nabyte. Taki był empiryzm Locke'a. Przeciwieństwem tego empiryzmu jest natywizm, przekonany, że jednostki posiadają sądy wrodzone.

2. Empiryzm epistemologiczny twierdzi, że doświadczenie stanowi jedyne kryterium wiedzy prawdziwej. Sądy jednostki pochodzą z różnych źródeł, są wśród nich także wrodzone i wytworzone przez wyobraźnię, ale prawdziwe są te tylko, które są oparte na doświadczeniu. Locke, uchodzący za klasyka empiryzmu, nie był empirystą w tym znaczeniu; twierdził, że z doświadczenia pochodzą wszystkie wyobrażenia, zarówno prawdziwe jak fałszywe, a tylko rozum może rozstrzygnąć, które z nich są prawdziwe.

3. Empiryzm metodologiczny twierdzi, że jeśli nauka ma zawierać twierdzenia prawdziwe i użyteczne, to nie powinna robić nic innego, jak tylko stwierdzać dane doświadczenia i uogólniać je indukcyjnie. Klasykiem takiego empiryzmu był Fr. Bacon, a przeciwieństwem jego metodologii była metodologia Kartezjusza, domagająca się, by nauka opierała się na aksjomatach, które są oczywiste i przeto pewne, i by z nich dedukcyjnie wyciągała dalsze twierdzenia.

U niektórych myślicieli te trzy empiryzmy łączyły się ze sobą. Tak

było u obu Millów. James Mill usiłował specjalnie udowodnić empiryzm psychologiczny, sądząc, że z niego wynikają oba inne. A znów J. St. Mill rozwijał empiryzm metodologiczny. Kontynuował tradycję Bacona, jednakże w formie bardziej umiarkowanej. Twierdził wraz z nim, że nauka powinna brać przesłanki jedynie z doświadczenia, natomiast nie ma konieczności, by ograniczała się do indukcji.

14. Wyjaśnij główne założenia filozofii Johna Locke'a

Porównaj dwa terminy filozoficzne - spirytualizm - materializm. Wskaż na przedstawicieli obydwu kierunków w filozofii nowożytnej.

W empirystycznej filozofii Locke'a najdonioślejsze było:

-uczynienie poznania naczelnym zagadnieniem filozofii;

-stosowanie w rozwiązywaniu tego zagadnienia metody psychologicznej i genetycznej;

-oddzielenie dwóch źródeł doświadczenia: postrzeżenia i refleksji;

-próba rozgraniczenia między materiałem doświadczenia a jego opracowaniem przez umysł

-rozpowszechnianie dystynkcji między jakościami pierwotnymi a wtórnymi

-krytyka pojęcia substancji;

-wprowadzenie do filozofii praktycznej, w szczególności do etyki, pedagogiki, teorii państwa — zasad wolności i indywidualnego rozwoju.

Spirytualizm (Berkeley)

Aby istniały idee, muszą istnieć umysły, które w sobie te idee noszą; świat składa się więc nie samych idei, lecz z idei i umysłów. Umysły istnieją samodzielnie i są nosicielami idei: są prawdziwymi substancjami. Było dlań pewnikiem, że idee same przez się wszak istnieć nie mogą; zakładają istnienie duchów czynnych. Duchy zaś z natury swej są różne od idei, bo różne jest to, co czynne, od tego, co bierne. Byt idei polega na tym, że są postrzegane; duchów — że postrzegają. Jedyną działającą przyczyną jest duch, więc wszelakie przemiany w świecie są natury duchowej, nie mechanicznej; dlatego też mechanistyczne wyjaśnienie przyrody było dla Berkeleya absurdem.

Poza duchem własnym istnieją też inne duchy, choć o nich nie posiadamy doświadczenia. Nie posiadamy idei duchów, posiadamy natomiast ich pojęcie, nie wyobrażamy ich sobie, lecz je rozumiemy. Jak ciała poznajemy tylko przez zmysły, tak duszę tylko przez rozum.

Materializm (Marks)- Zasadnicza teza materializmu, jego teoria bytu brzmi: świat jest w całości materialny. Albo mówiąc nieco inaczej: jedyną pierwotną i samoistną postacią bytu jest materia, nie zaś duch. Materializm Marksowski nie zaprzeczał, że istnieje duch, ale twierdził, że istnieje tylko w związku z ciałem, że jest wynikiem rozwoju materii, a nie bytem pierwotnym, samoistnym, od materii niezależnym. Zwalczał nie tylko pogląd Platona czy Leibniza, że jedynie duch jest bytem pierwotnym i samoistnym, ale także pogląd Kartezjusza, że duch jest równie pierwotny i samoistny, jak materia.

Marks i Engels głosili realizm przeciw idealizmowi. Tak samo jak stali za materializmem przeciw spirytualizmowi. I tę podwójną antytezę łączyli w haśle: materializm przeciw idealizmowi. Teza realizmu brzmi: materialny, zmysłowo postrzegalny świat jest rzeczywistym światem, a nie tylko naszym wyobrażeniem. Tezę tę materializm radykalizuje: „Materialny, zmysłowo postrzegalny świat, do którego sami należymy, jest jedynym rzeczywistym światem". Świat duchowy jest w stosunku do niego pochodny, zależny, jest jego wytworem.

15. Przedstaw główne założenia filozofii Tomasza z Aquinu.

-Tomasz oddzielił wiedzę od wiary, dziedzinę rozumu - od dziedziny objawienia.

-Dziedzina wiedzy była rozległa: rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne, ale również Boga, Jego istnienie, Jego własności.

-nie jest bezpośrednio znany umysłowi ludzkiemu ani Bóg, ani dusza, ani istota rzeczy materialnych, ani żadne prawdy ogólne; dane są mu tylko jednostkowe rzeczy, czyli samoistne byty.

-uniwersalia istnieją, ale tylko w łączności z jednostkowymi rzeczami; istnieją w substancjach, stąd mogą być wyabstrahowane przez umysł, ale same substancjami nie są

-oparł dowód istnienia Boga na doświadczeniu. Dał 5 dowodów: 1) z istnienia ruchu wnosi, że istnieje pierwsza przyczyna ruchu; 2) z niesamoistności świata wnosi, że istnieję istota samoistna będąca przyczyną świata; 3) z przypadkowości rzeczy wnosi, że istnieje poza nimi istota konieczna; 4) z faktu, że istnieją istoty różnej doskonałości, wnosi, iż istnieje istota najdoskonalsza; 5) z powszechnej celowości przyrody wnosi, że istnieje istota najwyższa, rządząca przyrodą a działająca celowo. Wszystkie opierają się na założeniu, że szereg przyczyn nie może iść w nieskończoność, lecz musi istnieć przyczyna pierwsza.

Założenia tomizmu:

-dualizm Boga i świata

-empiryzm- wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia

-hilemorfizm- bronił jedności ludzkiej natury i przeciwstawiał się rozrywaniu duszy i ciała

-uniwersalizm

-realizm- przeciwstawiał się z jednej strony skrajnemu realizmowi platończyków, a z drugiej — nominalizmowi

-obiektywizm- postawa umysłu zwrócona ku światu zewnętrznemu, i przekonanie, że rzeczy zewnętrzne są nam dane bardziej bezpośrednio niż wewnętrzne

-intelektualizm- nauka o pierwszeństwie intelektu w poznaniu i działaniu

16. Przedstaw główne założenia filozofii Plotyna. Wskaż na jego związki z platonizmem.

Jakie związki pojęciowe występują między terminami, teizm i panteizm?

-Celem filozofii było wykazanie jedności bytu, zbudowanie monistycznego systemu; świat realny jest wprawdzie zasadniczo różny od idealnego a świat ziemski od boskiego, ale jeden pochodzi od drugiego. Takie rozwiązanie wymagało przemiany samego pojęcia bytu; istotę miało stanowić nie trwanie, lecz stawanie się. To dynamiczne pojęcie bytu umożliwiło stworzenie monistycznego systemu: nie ma wielu bytów, lecz jest jeden byt, rozwijający się i przybierający różnorodne postacie.

-ekspansja bytu

-teoria emanacji; świat był kolejnym emanowaniem coraz to nowych bytów

-byt pierwotny, jako doskonalszy, musi być wolny od jakiejkolwiek mnogości i jakichkolwiek przeciwieństw; jest przeto czystą jednią

-dusza ludzka w dwóch składnikach: wszystkie funkcje związane z ciałem, funkcje roślinne i zwierzęce, a także wszystkie niedoskonałości i grzechy składał po platońsku na część niższą duszy, aby za to wyższa była całkowicie wolna od więzów cielesnych i wszelkiej niedoskonałości. Tak pojętą duszę mógł zaliczyć do wyższych regionów bytu. Należąc do wyższych regionów dusza schodzi jednakże do niższych, aby je uduchowić i przez to podnieść.

TEIZM

- wiara w Boga osobowego i żywego; przypisanie Bogu konkretnych atrybutów

- wiara w Boga jedynego, transcendentalnego, będącego stwórcą świata i ludzi

- monoteizm jednak w negacji do deizmu

- opatrzność Boża

- np. filozofia chrześcijańska w XVII w.

PANTEIZM

- Bóg utożsamiany ze światem, wszystko jest w Bogu

- Spinoza - Bóg utożsamiany z naturą, substancją; aby coś istniało samo przez się, nie może być niczym ograniczone; musi być nieskończone, a nieskończona substancja—to Bóg.

- Hegel - Bóg realizuje się w historii ludzkości i dialektycznej historii natury

- odrzucenie Boga osobowego

- przezwyciężenie dualizmu Boga i świata.

Teizm to Bóg osobowy a panteizm to Bóg utożsamiany z przyrodą, wszechświatem.

17. Przedstaw podstawowe założenia filozofii EPIKURA Wyjaśnij znaczenie terminu irracjonalizm, odnieś go do poszczególnych poglądów filozoficznych.

EPIKUREIZM wypływał z dwóch źródeł: 1) z kultu życia i pragnienia szczęścia i 2) z trzeźwej postawy umysłu ufającego tylko temu, co mu bezpośrednio jest dane i operującego wyłącznie konkretnymi wyobrażeniami. Z źródeł tych pochodzi zarówno hedonistyczna etyka, jak materialistyczna fizyka i sensualistyczna teoria poznania Epikura.

W szczególności, epikureizm— to etyka uznająca jedynie dobra doczesne; czyniąca człowieka odpowiedzialnym za własne szczęście i nieszczęście; uważająca spokój za najdoskonalszy stan człowieka i oświecenie umysłu za jedyny środek przeciw zmorom mącącym jego spokój, a będącym wytworem jego własnej głupoty; wreszcie, widząca paradoksalnie w rozumnym, cnotliwym, kulturalnym trybie życia najlepszy środek do osiągnięcia egoistycznego szczęścia, a w egoistycznej postawie najpewniejszą drogę do szczęścia ogółu.

Epikureizm to również filozofia przyrody, która radykalnie wyrzekła się czynników nadprzyrodzonych i uznaje wszelki byt za cielesny, ciała za zbudowane atomistycznie, zdarzenia za uwarunkowane przyczynowo, a przyczyny za działające mechanicznie.

- szczęście polega na doznawaniu przyjemności, a nieszczęście na doznawaniu cierpień. Podstawową myślą Epikura było, że do szczęścia wystarcza brak cierpienia; brak cierpienia, bowiem odczuwamy już jako przyjemność.

-jego teoria przyrody była materialistyczna: przyjmowała, że nie istnieje nic poza ciałami i pustą przestrzenią.

-ciała składają się z niezależnych atomów

Irracjonalizm - kierunek filozoficzny wychodzący z założenia, że pewnego typu przedmioty lub obszary bytu są niedostępne dla rozumowego poznania. Przyjąć można, iż wszystkie podstawowe pojęcia klasycznej metafizyki mają irracjonalny charakter. Irracjonalizm poddaje krytyce i odrzuca takie kryteria racjonalności, jak uzasadnialność, sprawdzalność, uprawomocnienie. Takimi dla rozumu niedostępnymi obszarami bytu mogą być sfery wiary, uczucia, intuicji.

Zdaniem Hegla, w tym, co przekracza rozumność, może tkwić początek i ślad rozumności. U Schellinga, to co irracjonalne (bezrozumne), jest "podstawą realności", na której opiera się racjonalność. Innymi przykładami koncepcji filozoficznych, w których rzeczywistość zawiera coś, co przekracza rozum, są: woluntarystyczna metafizyka Schopenhauera oraz filozofie życia Diltheya i Bergsona.

18. Przedstaw podstawowe założenia filozofii Sokratesa. Wskaż na miejsce tego filozofa w kulturze antycznej. Wyjaśnij znaczenie pojęcia deizm. Wskaż na przedstawicieli tego stanowiska.

SOKRATYZM to skrajny moralizm, połączony ze skrajnym intelektualizmem: cnota jest dlań celem człowieka, a wiedza — generalnym środkiem. Wiedzę pojmuje jako pojęciową, a sposób tworzenia pojęć widzi w indukcji. Kto posiada wiedzę i, co za tym idzie, cnotę, ten posiada największe dobro i przeto jest szczęśliwy; a więc nierozłączność szczęścia, rozumu i cnoty była konsekwencją sokratyzmu. Konsekwencję tę przyjęły odtąd wszystkie obozy filozofii greckiej, i na tym fundamencie budowały etykę.

I druga jeszcze konsekwencja została przyjęta przez następców Sokratesa: wiedza jest zawarta w pojęciach ogólnych, więc — wiedza może być tylko ogólna. Na tym znów fundamencie następne stulecia budowały teorię poznania.

Sokrates

-zajmował się tylko człowiekiem.

-cnota jest dobrem bezwzględnym, wyodrębnił specjalnie zalety moralne

-cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem, tylko to, co dobre, jest naprawdę pożyteczne

-cnota jest wiedzą, wszelkie zło pochodzi z nieświadomości

- cnoty można się uczyć; boć cnota jest wiedzą, a wiedzy można się uczyć

-teza o jedności cnoty

Deizm- to pogląd religijny zakładający istnienie jakiejś nieokreślonej dokładnie duchowej siły sprawczej, która stworzyła świat materialny i prawa nim rządzące, jednak nie ingeruje ona obecnie bezpośrednio w jego działanie. Deiści twierdzą, że bezpośrednie poznanie owej siły sprawczej nie jest możliwe i można ją poznawać jedynie pośrednio, poprzez odkrywanie naukowych praw rządzących materią.

- Bóg nie ingeruje w losy świata, mimo że go stworzył

- negacja opatrzności Bożej, boskości Jezusa, potrzeby istnienia Kościoła, cudów i objawień

- moralność nad religią→ najlepsza religia rozumu

- chrześcijaństwo nie wybija się ponad inne religie

Deizm był bardzo popularny w XVIII wieku zwłaszcza we Francji. Najbardziej znanymi deistami tych czasów byli Wolter, Denis Diderot i Jan Jakub Rousseau. Deizm jest też do dzisiaj bardzo popularny w wielu środowiskach naukowych - zwłaszcza wśród fizyków. Deistami byli: Albert Einstein, Linus Pauling, Werner Heisenberg.

19. Przedstaw pokrótce podstawowe założenia metafizyki Platona. Wyjaśnij pojęcie racjonalizm.

Metafizyka platońska

-wszystko to co człowiek postrzega to świat rzeczy obok świata rzeczy występuje świat pojęć -porządek empiryczny to rzeczywistość wtórna, rzeczywistością są idee.

-porządek bytu jest następujący: idee - pojęcia - rzeczy

-system metafizyki platońskiej jest idealizmem obiektywnym

-świat rzeczy to świat odbić-nosi on charakter zjawiskowy

-rzeczy są pozorne i świat umysłów jest pozorny, choć istnieją, mają realny charakter

-własnością pojęć jest jedność i stałość: to była pierwsza przesłanka

-przedmioty, wedle których pojęcia są urobione, muszą mieć te same własności, co pojęcia: to przesłanka druga

-wszystkie rzeczy, jakie znamy z doświadczenia, właśnie tych cech nie posiadają, są bowiem złożone i zmienne: to trzecia przesłanka.

-wniosek: nie rzeczy są przedmiotami pojęć

-istnieje byt, który bezpośrednio nie jest dany

-rzeczy nie dorównując ideom, są jednak do nich podobne

-tylko umysł jest zdolny do poznania idei dzięki wrodzonej wiedzy, którą dysponuje.

Racjonalizm- W teorii poznania kierunek upatrujący źródła wiedzy w samym rozumie albo w pojęciach danych rozumowi od urodzenia. Już Platon wyróżniał 2 rodzaje wiedzy: rozumowa i zmysłowa. Wiedza rozumowa jest pewna, ścisła, ogólna i nie ulegająca dezaktualizacji. Odpowiednio można wyróżnić racjonalizm genetyczny( natywizm) i racjonalizm metodologiczny (aprioryzm) W metafizyce racjonalizm cechował się tym, że uznawał, iż tylko dzięki rozumowi można pojąć całą rzeczywistość w sposób obiektywny. W teologii charakteryzował się tym, ze należy akceptować jedynie te prawdy wiary (dogmaty), które dają się uzasadniać rozumowo. Kant uznawał ze rozum i doświadczenie muszą się wzajemnie kontrolować i uzupełniać. Hegel uznał ,ze rozum jest niezbędny aby człowiek przede wszystkim poznał sam siebie, Takie sfery życia ludzkiego jak moralność , religia, nauka posiadają swoją autonomię, ale są osadzone trwale w racjonalnej konstrukcji.

20. Wyjaśnij znaczenie terminu realizm filozoficzny.

Realizm - pogląd w teorii poznania uznający istnienie rzeczywistości obiektywnej (poza umysłem ludzkim i niezależnie od niego) będącej zewnętrznym źródłem poznania

REALIZM EPISTEMOLOGICZNY-stanowisko w filozofii uznające możliwość poznania tego, co zewnętrzne wobec podmiotu poznającego, zakłada dostępność w poznaniu rzeczy samej w sobie, przeciwstawia się tezie o niepoznawalności świata

REALIZM POJĘCIOWY -jedno ze stanowisk w filozofii, w średniowiecznym sporze o uniwersalia uznające bądź samodzielne istnienie przedmiotów ogólnych (np. człowieka w ogóle czy trójkąta w ogóle) jako odrębnych bytów - idei, bądź istnienie odpowiedników pojęć ogólnych w samych rzeczach realnych

21. Przedstaw założenia filozofii Hegla. W jakim znaczeniu można mówić na gruncie epistemologii o granicach poznania?

Hegel

- neguje logikę arystotelesowską, która nie jest opisem rzeczywistego ruchu myśli

-logika ma opisywać myśl w jej ruchu - są pojęcia, które myśl wypracowuje natrafiając na sprzeczności zawarte w niej samej

- przyroda nie rozwija się, lecz odtwarza w niezmienionym kształcie (nie ma historii)

- rozwój absolutu - od stanu „w sobie” do stanu „w sobie” i „dla siebie”

Urzeczywistnia swoje możliwości, gdy przyroda rozpoznaje się jako Duch.

Samowiedzę absolut zdobywa za pośrednictwem człowieka - 3 części:

1. filozofia Ducha subiektywnego - świadomość jednostkowa której źródła tkwią w:

- psychologii, - wychowaniu, - fenomenologii

2. filozofia Ducha obiektywnego - człowiek rozwija się nie tylko jako jednostka, ale także jako zbiorowość; społeczeństwo warunkuje rozwój jednostki ale z kolei to jest źródłem przemian społeczeństwa (sprzężenie)

3. filozofia Ducha absolutnego - rozwija się nie tylko świadomość jednostki i instytucje, ale także ludzie zyskują zbiorową samoświadomość

formy samowiedzy: - sztuka - religia - filozofia

Człowiek zyskuje samowiedzę tego czym jest jako zbiorowość za pośrednictwem:

• zmysłowych obrazów (sztuka) -> ESTETYKA

• symboli (religia) -> FILOZOFIA RELIGII

• pojęć -> FILOZOFIA FILOZOFII

-filozofia nie może się zacząć - jeśli myślenie ma mieć charakter racjonalny musi znać cel ku któremu zmierza, ale nie może go znać nie odkrywszy go (skazanie na poruszanie się po błędnym kole)

HEGEL UWAŻA ŻE HISTORIA SKOŃCZYŁA SIĘ

Historia to:

1. Odyseja wolności

2. Golgota wolności - od przystanku do przystanku udręki

WOLNOŚĆ OD CZEGOŚ I WOLNOŚĆ DO CZEGOŚ

(dotychczas historia zajmowała się jałową problematyką wolności od czegoś)

Przeciwstawienie wolności i determinacji jest błędne gdyż konieczność nie przeciwstawia się ludzkiej wolności a wręcz jest jej podstawą i warunkiem! (np. wykorzystanie praw przyrody aby uwolnić się od pracy - woda napędzająca młyn)

Wolność to zrozumiana konieczność - gdy poznamy prawa przyrody stają się one fundamentem skutecznego działania - dla ludzkiej wolności.

Subiektywna wolność - aby być wolnym trzeba mieć tego świadomość

Obiektywny moment wolności - prawo - wolny jest ten, kto posiada prawa gwarantowane, tj. istnieją instytucje czuwające nad ich przestrzeganiem. Państwo gwarantem wolności.

Proces historyczny ma charakter konieczny, ale nie jest uchwytny dla ludzi, którzy w dziejach istnieją i działają -> póki to trwa nie możemy tego zobaczyć. Dopiero w rzeczywistości pohistorycznej człowiek może być mądrym (Hegel mówi, że jest ostatnim filozofem, a pierwszym mędrcem)

Warunkiem poznania jest prawdziwe przeświadczenie. Granicą poznania na gruncie epistemologii w realizmie jest - rozum, w pozytywizmie - empiria, ponieważ nie ma innej wiedzy o świecie, w idealizmie - wewnętrzne spostrzeżenia wg Hume'a..

22. Główne założenia etyki epikurejskiej

Realizm - idealizm - różnice

-epikurejczycy mieli małe zainteresowanie polityką, głównym celem tej szkoły było przekazanie ludziom pewnej wizji, wizji szczęśliwego życia

-aby do szczęścia dotrzeć powinniśmy wpierw poznać jego istotę

- przyjemność jest celem samym w sobie i ma charakter cielesny

- szczęście to odczuwanie przyjemności przez jak najdłuższy czas

- epikureizm nie równa się bezmyślnemu hedonizmowi - rozum i inteligencja ważne są w osiąganiu przyjemności - pozwalają nam docenić jej wartość

- „atarksja” - stan idealny - przyjemność ujęta jako stan fizycznej równowagi, brak pożądania, zaburzeń umysłowych, równowaga ciała i duszy

- człowiek powinien żyć w przyjaźni, gardzić bogactwem, zaszczytami,

- życie w zacisznym ustroniu, polegające na kontemplacji, pielęgnowaniu duchowości

- religia - burzy atarksję

- śmierć jest czymś równie naturalnym, co życie, śmierć to zaśnięcie, naturalna kolej życia

- człowiek ma naturalne prawo do wolności, to jego przyrodzona cecha

- bogowie istnieją, ale nie maja prawa ani mocy ingerować w życie ludzkie

- teoria poznania - wrażeń zmysłowych nie można poddawać w wątpliwość

- okresy w życiu człowieka: 1)przyjemności 2) neutralny 3) bólu i cierpienia

- zbyt silne przyjemności burzą, a nawet uniemożliwiają osiągniecie atarksji

- człowiek nie jest zły z natury, mądry człowiek unika zła i wystrzega się go

- zło istnieje→ istnienie instancji karzących i osądzających

idealizm:

- obiektywna, prawdziwa rzeczywistość stanowi idee, zaś świat materialny jest czymś wtórnym, przejawem ducha

- idealizm obiektywny (Platon, Hegel) - idee są niezależne od człowieka

- idealizm subiektywny (Berkeley, Fichte) - rzeczywistość uzależniona od umysłu ludzkiego

- idealizm transcendentalny (Kant) - poznajemy rzeczy nie takimi jakimi one są same w sobie, ale takimi jakie nam się jawią

realizm:

- zewnętrznym źródłem poznania jest istnienie rzeczywistości obiektywnej poza umysłem ludzkim i niezależnie od niego.

- realizm epistemologiczny (Demokryt) - poznanie rzeczy samej w sobie, nie tezie o niepoznawalności świata, negacja idealizmu subiektywnego.

23. Pozytywizm Comte'a. Czym zajmuje się etyka? Wskaż na główne poglądy etyczne filozofów starożytnych.

- wyłącznie przedmioty rzeczywiste mogą być poddawane pod rozważania

- tylko wiedza pewna i badania czysto faktyczne

- wiedza ma za przedmioty tylko fakty fizyczne, czyli ciała

- nie można być jednocześnie podmiotem i przedmiotem poznania

- pozytywistyczne rozumowania świata jest najdoskonalszym tworem ludzkim i stoi najwyżej w hierarchii rozwoju przed poziomem teologicznym i metafizycznym; wolność od mitologii

- fakty są jedynie dostępne dla umysłu, jednakże nauka nie sprowadza się tylko do ich rejestracji, ponieważ jest to materiał do dalszych przewidywań. Nauka dąży do zarzucenia empiryzmu, gdyż czysty empiryzm jest bezpłodny. Ma go zastąpić rozumowanie. Nauka chce ująć wszystkie zjawiska w jednym obrazie świata

- negacja metafizyki - platońska teoria idei wyrosła z błędu

- negacja teorii poznania

- zadania ludzkości - ciągłe doskonalenia natury ludzkiej w aspekcie indywidualnym i zbiorowym→ „żyć dla innych”

- hasła - ludzkość, porządek, praca.

- pozytywizm znaczną wagę przykładał do hierarchicznych odróżnień kategorialnych, ponieważ jednak poszczególne elementy były traktowane nie statycznie jako odizolowane, lecz dynamicznie, jako rozwijające się, więc ostatecznie podkreślało to jedność nauk. Ukształtowała się hierarchia nauk określona przez ich metodę i przedmiot: od astronomii, przez fizykę, nauki biologiczne, aż po czysto ludzką naukę o społeczeństwie: socjologię. Także historycznie w tej właśnie kolejności się pojawiały, chociaż pojawienie się jednej nie oznaczało automatycznej likwidacji poprzedniej. Największy nacisk kładł Comte na socjologię. Czas socjologii nastał wraz z tym, jak wzrastała świadomość, iż sami ludzie są interesującym obiektem badań naukowych, szczególnie w takim zakresie, w jakim występują w zinstytucjonalizowanych ramach społeczności. Comte negował przy tym psychologię.

ETYKA - nie należy mylić z moralnością. Etyka to nauka, której celem jest dochodzić źródeł powstawania moralności, badać efekty, jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukać podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie, których dałoby się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych. Poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, na którą składa się zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie, których można formułować dopiero zbiory nakazów moralnych. Teorie etyczne mogą być zarówno próbą udowadniania słuszności funkcjonujących powszechnie nakazów moralnych, jak i mogą stać w ostrej opozycji z powszechną moralnością, kwestionując zasadność części bądź nawet wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakazów.

Arystoteles

- dobro jako wartość indywidualna, a nie absolutna

- dobro i cnota to dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy

- szczęście można osiągnąć na trwałe wtedy, gdy dusza osiągnie optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać

- dusze są niepowtarzalne, to, co jest dobre dla jednego człowieka, nie musi być dobre dla pozostałych

Stoicy

- Cel człowieka - życie w zgodzie z naturą, w ten sposób osiąga on harmonię

- Apatia to ideał, a zarazem wolność od afektów

- 4 rodzaje uczuć: przyjemność, smutek, żądze i strach, których można się pozbyć przez odwołanie się do prawego, doskonałego rozumu

- rzeczy są dobre, złe i obojętne, dobro to cnoty, zło to ich przeciwieństwa; obojętne są wszystkie rzeczy pozostałe, ponieważ nie przyczyniają się do szczęścia

- cnota - rozstrzygająca dla szczęścia, polega na moralnym ujęciu wartości rzeczy, z niej wywodzą się inne cnoty: sprawiedliwość, roztropność

- podstawę naszego odnoszenia się do rzeczy stanowi rozum.

24. Założenia filozofii Arystotelesa.

- ludzie nie posiadają wspomnienia świata idei - cała ich wiedza pochodzi z doczesnego doświadczenia

- ludzie rodzą się z niezapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych

- myśli żyją własnym życiem, dlatego niekiedy ulegają deprawacji i wypaczeniom

- zasady logiki:

- wychodzenie z jak najmniejszej ilości założeń pierwotnych

- tworzenie w oparciu o te założenia ścisłej teorii posługując się myśleniem dedukcyjnym

- ostateczne weryfikacja teorii poprzez konfrontację wniosków z niej wynikających z faktami

- odrzucenie dualizmu materii i idei

- forma - nadaje kształt i postać materii - forma nie może istnieć bez materii, materia bez formy byłaby chaosem

- nie można poznać czystej materii, tylko jej formy, gdyż mają one charakter idealny i podlegają regułom logiki i racjonalności

- czysta forma istniała już przedtem - był to Bóg, z którym połączyć się mogą tylko inne czyste formy

- z jednej strony Bóg jest stwórcą świata, z drugiej jego celem

- dusza jest jedną z form materii i również dąży do doskonałości, jest jednak formą najdoskonalszą, potrafiącą zrozumieć świat zewnętrzny i samą siebie - jest najbliższa połączenia się z Bogiem

- dusza i ciało człowieka tworzą jedność

-dusza ma swoją część irracjonalną (popędy) i racjonalną (sterowanie popędami, myślenie)

-między tymi dwoma częściami duszy istnieje nieuniknione napięcie

- dobro i cnota to dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy

- szczęście trwałe, gdy dusza osiągnie optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać

- dusze są niepowtarzalne, to, co jest dobre dla jednego człowieka, nie musi być dobre dla pozostałych

- wiedza o dobru ≠ dobro- nawet najmądrzejsi ulegają popędom, które można pokonać cnotą

- moralność to podążania za nakazami rozumu

- teoria złotego środka - nie można zupełnie ignorować żądz i popędów, gdyż są one metodami komunikowania się ciała z umysłem, stąd zachować należy równowagę pomiędzy żądzami i nakazami rozumu. W rządzeniu państwem filozofowie powinni jedynie nauczać władców stosowana metody złotego środka i wsłuchiwania się w cnotę i głos rozumu.

25. Podstawy filozofii Galileusza.

-naukę trzeba opierać na doświadczeniu, ale nie należy ograniczać jej do samego tylko zbierania faktów.

-że nie ma nauki bez rozumowania

-nauka powinna mieć wymiar ścisły, aby przyrodoznawstwo uzyskało charakter ścisły, należy poddać zjawiska analizie i wyodrębnić te elementy, które da się zmierzyć. Z tak zbadanych elementów drogą syntezy można odtworzyć badane zjawisko.

-te dwie metody - analizę i syntezę - nazywa metodą rezolutywną i kompozytywną. Ich zastosowanie było warunkiem zachowania ścisłego, naukowego postępowania.

-odrzucił wnikanie w „naturę” rzeczy, uważał to za bezcelowe i niemiarodajne. Poprzestał na badaniu określonych cech danej substancji, dzięki tak uzyskanym danym można określić właściwości danego ciała

-przejawem manii wielkości jest ocenianie dzieł bożych przez pryzmat przydatności człowiekowi

26. Plotyn. Ateizm i nowożytne kierunki

neoplatonizm

-byt jest zróżnicowany, ma charakter ekspansywny, zachowuje swą własną tożsamość.

-system emanacji: na świecie jeden byt doskonały- PRAJEDNIA, źródło wszelkich innych bytów, w jedności zawiera się doskonałość bytu, z PRAJEDNI wyłaniają się byty niższe w wyniku procesu EMANACJI, czyli nieustannego procesu wyłaniania się innych bytów, jednak już nie doskonałych. -----PRAJEDNIA jest niewyczerpalna.

- formy bytu: Prajednia, niecielesny świat umysłu, cielesny świat materialny

- światy niższe nie są samowystarczalne, potrzebują prajedni

- Każdy niższy byt jest bytem gorszym, ponieważ posiada swe przeciwieństwa

- Niższy byt dąży do bytu wyższego

- Można dążyć do poznania prajedni, ale jest ona niepoznawalna

- Najbliżej do poznania prajedni prowadzi ekstaza

- rozum może oglądać absolut, ale będzie to obraz odbity

- Instrumentem poznania są zmysły

- dychotomiczny obraz świata, Jedność (prajednia) - Wielość (byty niższe)

- CZŁOWIEK: jest bytem złożonym, dusza ludzka ma dwie strony: zmysłową i umysłową

- Dusza ludzka ogląda umysł, w duszy tkwi siła twórcza, ma tam miejsce drabina bytów

- Dusza jest pośrednikiem między umysłem a zmysłami, dusza ma tendencje do odchodzenia od dobra na rzecz zła

- Kresem bytu jest OTCHŁAŃ NIEBYTU

- Źródłem zła jest egoizm, a drogą doskonałości jest cnota, do której dąży człowiek

ATEIZM - niewiara w Boga, ponieważ:

- człowiek przyjmuje koncepcję epistemologiczną, ontologiczną, antropologiczną,

- człowiek nie rozumie zła i cierpienia, a to się kłóci z koncepcją Boga z dzieciństwa; także bunt nastolatków

- nasze życie kłóci się z nakazami religii i zbyt dużo uwagi przywiązujemy do konsumpcjonizmu

- zła opinia o duchownych

Le Mettrie→ dusza jest materialna, człowiek jako ożywiona maszyna

Feurerbach→ teoretyk ateizmu, koncepcja antropologizmu i alienacji religijnej; teoria rzeczywistości - rzeczywistość jest procesem ducha, który tworzy i znosi przeciwieństwa

Nietzsche→ immoralizm i irracjonalizm, koncepcja woli mocy, przewartościowanie wartości obowiązujących i elitaryzm w aksjologii

27. Poglądy sceptyków

- nie można dociec prawdy o żadnej rzeczy, należy powstrzymać się od wydawania sądów o rzeczywistości - taka postawa daje spokój prowadzący do szczęścia.

- nie ma bezpośredniej pewności, co do twierdzenia, bo istnieją rozbieżności w poglądach;

- niemożliwe jest poznanie uzyskiwane dzięki pojęciom, ponieważ poznając pojęcie, poznajemy cały gatunek, a nie to, co istnieje konkretnie Gatunek zaś albo obejmuje wszystkie jednostki albo ich nie odejmuje.

Agryppa sformułował dowody (tropy) na niemożność poprawnej dedukcji:
a) istnieje zawsze rozbieżność poglądów.
b) dowodzenie jest nieskończone.
c) posługujemy się zawsze nie dowiedzionymi przesłankami.
d) musimy się oprzeć na względnych spostrzeżeniach
e) wpadamy w błędne koło w dowodzeniu.

- te same rzeczy mogą być różnie postrzegane przez różne gatunki istot. Człowiek postrzega inaczej niż zwierzęta, bo ma inaczej zbudowane narządy (uszy, oczy).

-te same rzeczy są różnie postrzegane przez różnych ludzi. Nie wiadomo, kto ma rację

-te same rzeczy są różnie postrzegane przez różne narządy zmysłowe

-te same rzeczy są różnie postrzegane, zależnie od subiektywnych warunków postrzegającego.
-te same rzeczy są różnie postrzegane w zależności od jej położenia i odległości od postrzegającego.
-rzeczy są postrzegane nie bezpośrednio, lecz przez środowisko, znajdujące się między nimi, a postrzegającym, zatem żadna rzecz nie może być postrzegana w czystości.

- Dobro i zło. Nie ma nic takiego, co zostałoby określone przez wszystkich za dobro lub zło. Istnieją różne definicje pojęć, niektóre ogólne inne dotyczą tylko rzeczy z nimi związanych

-dobro i zło są niepoznawalne jak Bóg.

28 Stoicyzm. Empiryzm.

Zenon z Kition, później Kleantes i Chryzyp

- MATERIALIZM- świat ma budowę materialną (materialny ożywiony i na miarę boską doskonały). Bytem jest to, co działa i podlega działaniu→ są to ciała→ ciała są bytem→ dusze, jeśli są cielesne→ co jest niematerialne jest niebytem np. przestrzeń i czas

- DYNAMIZM - wszystkie ciała są czynne i nie ma ciał bezwładnych. Poza materią i ruchem nic nie istnieje

- RACJONALIZM - przyczyna powoduje ruch. Musi być cielesna i czynna i musi być pneumą. Pneuma jest jedna→ przyczyny są tej samej natury

- PANTEIZM - świat jest żywy, rozumny, celowy, nieograniczony, wieczny, nieskończony→ świat ma boską naturę. Boska pneuma była początkiem świata. Dusze nie są wieczne, ale trwalsze od ciał

- Kto działa zgodnie ze swoją naturą jest wolny

- Ideał to mędrzec - człowiek rozumny, szczęśliwy, wolny i bogaty, ignoruje pożądanie i wstręt

- Cnota ≈ rozsądek, wiedza, rozum

- Natura jest racjonalna i podlega rozumowi

EMPIRYZM - stanowisko filozoficzne wskazujące na doświadczenie (przeważnie zmysłowe) jako źródło wszelkiego poznania; uważa doświadczenie za jedyną możliwość weryfikacji (odrzucania lub przyjmowania za prawdziwe) naszej wiedzy, jest przeciwstawny aprioryzmowi i racjonalizmowi (wskazującemu na rozum jako źródło poznania) oraz racjonalizmowi metodologicznemu (uznającemu, że wiedza musi zostać potwierdzona metodami czysto rozumowymi, np. dedukcją lub intuicja intelektualną). Występuje w dwóch wersjach: radykalnej, wg której doświadczenie jest jedynym źródłem wiedzy i umiarkowanej, przyjmującej istnienie innych - poza doświadczeniem - źródeł wiedzy; empiryści, ograniczający pojęcie doświadczenia do doświadczenia zmysłowego, określani są jako sensualiści; w wersji umiarkowanej sensualizm (m.in. J. Locke) głosi, że wszelkie ludzkie pojęcia i sądy pojawiają się wraz z wrażeniami zmysłowymi; w wersji skrajnej (np. E.B. Condillac) przyjmuje, że cały zakres wiedzy ludzkiej wywodzi się ze zmysłowych odczuć i spostrzeżeń;

-za ojca nowożytnego empiryzmu uważa się F. Bacona;

-do najważniejszych przedstawicieli w XVII i XVIII w. należą, sensualiści T. Hobbes i E.B. Condillac (twórca najbardziej skrajnej wersji sensualizmu),

-J. Locke twierdził, że pierwotne doświadczenia zmysłowe dostarczają umysłowi prostych idei zmysłowych, z których rozum (będący "czystą tablicą" - tabula rasa) konstruuje idee złożone i abstrakcyjne;

-D. Hume (wszelka wiedza musi mieć charakter empiryczny lub logiczny),

-I. Kant, syntetyzuje empiryzm z racjonalizmem;

29. Schopenhauer

- pogarda dla ludzi, ale nie potrafi uniezależnić się od ich sądów

-niezadowolenie ze świata i losów, które nie zaspokoiły jego ambicji→ pesymizm od Kanta

- fenomenalizm - świat jest moim wyobrażeniem; umysł nie kopiuje rzeczy, lecz zabarwia je własną naturą→ poznawać będziemy tylko zjawiska, które pojmował jako złudę. Można to przebić na drodze poznania obiektywnego.

- Wola jest irracjonalna; jest popędem działalności, bez celu

- woluntaryzm→ pesymizm→ na dnie człowieka jest popęd, działanie bez celu bezrozumne. Właściwie nic go nie zadowoli, bo wciąż ma poczucie braku i niezadowolenia. Dążymy do szczęścia, ale nie możemy go osiągnąć. W drobnych troskach i zabiegach życia codziennego schodzi krótkie życie. Człowiek szuka pocieszenia w złudnych nadziejach i wartościach. Wszystko na próżno. Przez wyzbycie się pożądań i potrzeb można od tego uciec. Można wyzwolić się z cierpienia→ wywodzi z filozofii indyjskiej, lecz łączy z chrześcijańskim współczuciem, co jest normalne, bo inni też cierpią.

30. Racjonalizm kartezjański. Eksperyment w metodologii empirycznej.

- metoda prowadzenia badań i dociekań: przyjmowanie za pewnik tego, co jasne, podział badań na jak najmniejsze części i logiczne ich przeprowadzenie (krok po kroku). Badania trzeba przeprowadzać w jak najbardziej logiczny i jasny sposób.

- jego filozofia ma być filozofią nowych ludzi, uwolnionych od tradycji i ślepej wiary w autorytety, ludzi, którzy zaufawszy własnemu rozumowi odrzucili to wszystko, co podlega wątpieniu. Wątpimy w większość rzeczy, które nas otaczają, bowiem nie możemy ufać naszym zmysłom, które niejednokrotnie przedstawiają nam fałszywy obraz.

- trzeba znaleźć punkt wyjścia, który umożliwi nam prawidłowe poznanie świata. - cogito ero sum (myślę więc jestem) Skoro wątpię to znaczy, że myślę a jak myślę to jestem.

- między rzeczą a jej własnościami nie ma żadnej efektywnej różnicy, jako, że sama rzecz jest sumą owych własności→ każda rzecz jest całkowicie poznawalna. Poza tym byt wyprowadzony z aktu myślenia nie jest bytem zastygłym i metafizycznym, ale jest dynamiczny.

- Dowodem psychologicznym na istnienie Boga jest istnienie jego idei w naszym umyśle. Niedoskonały umysł nie może, więc pochodzić od Boga, który przecież jest istotą doskonałą.

- Teraz dzięki naszemu rozumowi możemy oddzielić prawdę od fałszu i poznać świat takim, jakim jest naprawdę. W ten sposób metody poznawcze i kryteria prawdy zostały radykalnie zhumanizowane. Człowiek zyskał całkowitą autonomię.

-Wszystko, co w świecie zachodzi daje się wytłumaczyć z perspektywy ruchu i jego praw. Świat jednak musiał zostać w ten ruch wprawiony, a jedyną możliwością jest ta, że dokonał tego Bóg.

- dualizm - jednostka ludzka przynależy do strefy moralnej jaki i cielesnej. Okazało się, że można doskonale połączy obie te strefy. Człowiek przecież siłą woli może zapanować nad odruchami ciała i podporządkować pragnienia racjom rozsądku. Dusza z kolei została przestrzennie zlokalizowana i wywiera wpływ na poszczególne organy.

- Wolność - nasz duch jest zawsze wolny, a najniższą formą takiej wolności stanowi swobodny wybór w sytuacji niezdecydowania. Jeżeli wybór dotyczy przedmiotów, których rozum jeszcze nie pojął to powstaje wtedy błąd. Kartezjusz najwyżej czyni wolność, która wynika ze zgodności z oczywistym sądem.

Eksperyment - działanie prowadzące do zmiany naturalnego toku zdarzeń lub stanu rzeczy w celu obserwacji efektu tej zmiany, najczęściej też pomiaru zmienionych wartości odpowiednich parametrów. Ze względu na cel eksperymenty dzieli się na heurystyczne, czyli pozwalające uzyskać wiedzę o badanym zdarzeniu, oraz sprawdzające, czyli będące kryterium prawdziwości posiadanej wiedzy. Odmianą eksperymentu jest eksperyment myślowy, czyli eksperyment przeprowadzany w myśli, na wyobrażonym systemie materialnym i na ogół nie wymagający realizacji fizycznej. Najczęściej jego celem jest obalenie jakiejś hipotezy poprzez wykazanie jej sprzecznych konsekwencji. np. Galileusza, wykazujący błędność panującego wówczas przekonania, że ciała ciężkie spadają szybciej od lekkich.

31. Metafizyka Augustyna:

Bóg jest ośrodkiem myśli filozoficznej, wszystko, co stworzone jest podporządkowane Bogu

Dusza jest ważniejsza niż ciało, uczucie i wola ma przewagę nad rozumem

Bóg jest „najwyższym bytem” i przyczyną wszelkiego bytu. Bóg jest najważniejszym celem poznania

To Bóg jest przyczyną wszelkiego dobra.

Jedynie zespolenie człowieka z Bogiem może dać człowiekowi szczęście

Dusza jest substancją samoistną i nie posiada w sobie nic materialnego, dusza jest doskonalsza od ciała, bo bliższa Bogu. Dusza jest niezniszczalna a ciało zniszczalne, dusza jest nieśmiertelna i poznając prawdy wieczne ma udział w wieczności.

Rozkosz zmysłowa jest godna potępienia, bo wzbudza pragnienie dóbr cielesnych i wywyższa je ponad duchowe

Zasadniczą postacią życia duchowego jest wola (a nie rozum, który jest bierny). Natura ludzka przejawia się w tym, czego człowiek chce (przejście od intelektualizmu do woluntaryzmu)

Prawdę o Bogu możemy poznać dzięki wierze. Wiara jest rzeczą woli, a nie rozumu

Wiara i rozum uzupełniają się

Z miłości płynną dobre czyny, a szczególnie z miłości do Boga

Bóg jest nie tylko bytem nieskończonym, ale również osobą godną miłości (personalizm) - zerwanie z naturalistyczną koncepcją Boga

Świat jest dziełem woli Bożej - Bóg i świat nie są jednej natury (dualizm)

Idee są to główne formy rzeczy, są trwałe i niezmienne (chrześcijański platonizm)

Istnieją dwa światy: - realny i idealny

32. Cechy filozofii przyrody:

• Świat ma jednorodną, materialną strukturę, jest zbiorem konkretnych ciał. Początkiem i zasadą świata, a zarazem właściwą naturą rzeczy jest przenikająca wszystko, wieczna pramateria (prasubstancja, prapierwiastek, pierwotny żywioł), która ulegając nieustannej przemianie - ożywia i różnicuje byt. Na tej zasadzie z jedności (pierwotnego żywiołu) powstaje różnorodność.

• Badania filozoficzne polegały na poszukiwaniu początku-zasady (arche) natury

Tales - pramaterią jest woda; wysnuł ten wniosek na podstawie potocznych obserwacji, według których woda jest ośrodkiem życia, z wody wywodzi się życie, a dzięki temu, że zmienia stany skupienia - występuje w każdej formie

Anaksymander - apejron (abstrakcyjny bezkres, odpowiednik mitologicznego chaosu)

Anaksymenes - powietrze przenika wszystko wypełniając bezkres

Heraklit - osnową wszechświata jest ogień; jest on przejawem dynamicznej energii (panta rei)

• Hylozoizm (hilozoizm) - atrybutem materii jest ruch, wszystko, co jest - jest w ruchu, rozwija się, co jest objawem życia

Panpsychizm - cała przyroda ma charakter dynamiczny i kreatywny, żyje, jest jednym wielkim organizmem.

• Koncepcja czasu cyklicznego - wszystko się powtarza

Transcendentalizm - Pogląd zakładający możliwość poznawania pewnych pojęć a -proiori, czyli bez udziału naszej świadomości, pogląd ten był przedmiotem dociekań Kanta

to nurt filozofii amerykańskiej zapoczątkowany między innymi przez R.W. Emersona i H.D. Thoreau. Głosi ideę równości, niezależności oraz samodzielności. Podkreśla autonomiczność każdego człowieka w dochodzeniu do prawd moralnych, duchowych oraz społecznych. Łączy racjonalizm (dusza, rozum wola, uczucie; to, co transcendentalne) i empiryzm (ciało, zmysły; to, co immanentne).

33. Platonizm i arystotelizm - różnice:

• Arystotelizm był spadkobiercą myśli filozofów przyrody, zarazem zapoczątkował typ filozofowania racjonalno-spekulatywnego

• Platonizm bardziej ukierunkowany na świat idei, podczas gdy Arystoteles i jego spadkobiercy rozwijali nowe dyscypliny naukowe (np. logika)

• Byt samoistny - dla Arystotelesa konkretne rzeczy, dla Platona - idee

• Dusza u Arystotelesa sprowadzona wyłącznie do formy

34. Założenia filozofii Spinozy:

• 4 sposoby zdobywania wiedzy: na podstawie autorytetu, przez doświadczenie - doznania zmysłowe, przez rozum - głównie matematyka, przez intuicję - poznanie racjonalne za pomocą definicji; 3 i 4te - naukowe sposoby poznania

• poglądy racjonalistyczne i obiektywne w; opiera się na dokładnej analizie pojęć

• monizm - porządek idei w pełni odpowiada porządkowi pojęć; pojęcia i idee tożsame; umysł nie jest wyobcowany, pozamaterialny

• podstawowy byt - materia; Bóg - element przyrody, pozareligijny

• przyroda nie zna przypadku, jest machiną działającą według określonych zasad; człowiek musi się przystosować do biegu wydarzeń, aby uwolnić się od sił przyrody (determinizm)

• epistemologia: teoria paralelizmu - myślenie to świadomość czegoś jako zbioru zjawisk zachodzących w ciele

• 2 rodzaje poznania doskonałe (czynne; kiedy człowiek uświadamia sobie cechy wspólne z przyrodą potrafi zrozumieć schemat funkcjonowania rzeczywistości), niedoskonałe (bierne; poznanie człowieka nie wychodzi na zewnątrz)

35. Plotyn przejął od Platona jego dualistyczne spojrzenie na świat. Wprowadza pojęcia absolutnej jedni oraz wielości. Wielość podobnie jak porządek rzeczy u Platona jest nietrwała i ulotna, natomiast jednia niezmienna i powinno się do niej dążyć. Pierwiastkiem zbliżającym do jedni jest dusza. Daje ona istnienie materii. Występując we wszystkich rzeczach. Dlatego można mówić o drodze zstępującej od jedni do wielości. Analogicznie za pośrednictwem ekstazy istnieje droga wstępująca. Poznanie w tym wypadku jest pozarozumowe.

FENOMENALIZM -w teorii poznania pogląd, zgodnie, z którym poznaniu są dostępne jedynie zjawiska, byt zaś odmienny od zjawisk („rzecz sama w sobie”, istota rzeczy) jest bądź niepoznawalny, bądź nie istnieje. W metodologii założenie, wg którego nie bada się natury świata i istoty procesów w nim zachodzących, lecz tylko ich stronę zjawiskową, dającą się matematycznie zmierzyć i ująć we wzory funkcjonalne. Stał się on podstawą nowożytnej metodologii badań naukowych; jego elementy występowały w poglądach starożytnych sceptyków; w nowożytności reprezentowany m.in. przez G. Berkeleya, D. Hume'a, I. Kanta, H. Spencera

36. Podstawowa różnica między Platonem, a Arystotelesem jest taka, iż Arystoteles głosił, że podstawowym bytem swoistym, prawdziwym są konkretne rzeczy, a nie idee, nad którymi głęboko zastanawiał się Platon.

pluralizm jest to taka sytuacja w funkcjonowaniu państwa lub innej organizacji, gdy różne grupy mają prawo wyrażać swoje interesy, w tym zwłaszcza mieć udział w sprawowaniu władzy. Pluralizm zakłada poszanowanie zróżnicowań społecznych i kulturowych i uznanie równości poglądów.

37. Różnice między idealizmem subiektywnym, a obiektywnym:

• Idealizm Obiektywny zwraca uwagę na to jak „ja” wywodzi się z przyrody, natomiast Idealizm Subiektywny zastanawia się nad tym jak przyroda wywodzi się z istoty „ja”

• Idealizm Obiektywny szerzej pojmował filozofię

• Obiektywiści gloryfikowali sztukę (najwyższa i ostateczna dziedzina filozofii) podczas, gdy subiektywiści uważali ją za cofnięcie się do pierwszego etapu rozwoju ludzkości

• Bóg ma mniejsze znaczenie w Idealizmie Subiektywnym (postawiony jako uzasadnienie moralności) w Idealizmie Obiektywnym stwarza świat przez samodoskonalenie zawartych w nim mocy

• Większy nacisk na przyrodę w Idealizmie Obiektywnym

38. Sokrates

• Zdobywanie wiedzy poprzez dialektykę (analiza pojęć i wyprowadzenie z nich definicji)

• cel filozofii - samopoznanie rozumowe oparte na obserwacji psychologicznej

• wystarczy wiedzieć czym jest dobro, gdyż zło jest wynikiem nieświadomości tego, co dobre

• występowanie w opozycji do sofistów, nieuznawanie demokracji jako idealnego ustroju

• filozofia powinna odpowiedzieć na pytanie czym jest szczęście i jak je osiągnąć

39. Fitche

• Filozofia - nauka w ścisłym tego słowa znaczeniu; poznanie rozumowe rzeczy

• Absolutne „ja“ transcendentalne - pozaempiryczne, nieograniczone, pierwotne, nie można go utożsamiać z bytem, jest działalnością, czymś co coś zakłada

• „ja“ realizuje własne „ja“

• absolutnemu „ja“ przeciwstawia się „nie-ja“

• „ja“ i „nie-ja“ wzajemnie się ograniczają

• wiedza: teoretyczna (ja ograniczone przez nie-ja), praktyczna (ja ograniczone przez samoprzyczynę nie-ja

• etyka - najważniejsze spełnienie postawionego sobie zadania

• religia= moralność, Bóg - uzasadnienie moralnego porządku

• historiozofia: 5 etapów dziejów ludzkości: stan niewinności (rozum funkcjonuje naturalnie), okres przejawiania się rozumu u wybranych, etap grzechu i bezprawia (zatracenie rozumu), tworzenie się prawa (rozum powraca), rozwój nauki i sztuki (powrót stanu rozumu do okresu pierwszego)

40. Przedstaw po krótce koncepcje neoplatonizmu. Wskaż na jej związki z platonizmem.

Twórcą koncepcji neoplatonizmu był Plotyn. Rozwinął własną teorię bytu.

ZWIĄZKI Z PLATONIZMEM (poglądy Platona)

• Występowanie idei jako stałych, wiecznych niezmiennych

• Nie możliwe jest poznanie idei

• Świat jest odbiciem idei

• Drogą prowadzącą do świata idei jest myśl, przez rozum człowiek buduje wiedze

• Człowiek istotą złożoną, dusza formą aktywną człowieka

• Dążenie do doskonałości poprzez cnotę

41 Przedstaw źródła nihillizmu w filozofii Nietzchego

źródłem nihillizmu u Nietzchego jest relatywizm jaki filozof postulował

• Relatywizm poznawczy

1. prawda jest subiektywna i względna , ludzki umysł fałszuje rzeczywistość

2. nasze prawdy to złudzenia do których przywykliśmy

3. człowiek deformuje rzeczywistość, fałszuje

1. pojęcia filozoficzne są fałszywe

• Relatywistyczna teoria wartości (wynika z poznawczego)

1. wartości są względne, subiektywne, biologicznie uwarunkowane

2. każdy ma taką moralność, która jest mu potrzebna , nie ma obiektywnej moralności

3. jest moralność niewolników (słabych), oraz panów (silnych), obecnie panuje moralność niewolników.

• Nietzche krytykuje moralność, jako wytwór słabych i postuluje powrót do moralności panów

• Pokazuje, że wszystko, co uchodzi za wartości jest bezwartościowe, sprzeciwia się wszelkiej moralności, ponieważ jest ona dziełem niewolników.

• Źródłem ludzkich działań i moralności powinny być naturalne popędy, własny interes

42. Na czym opiera się i czemu służy metoda dialektyczna w filozofii Hegla?

Hegel zakładał, że byt jest zmienny, rozwija się nieustannie wyłania coraz to nowe postacie.

Byt jest natury logicznej oraz ma naturę ewolucyjną. Rozwój bytu podlega prawom logicznym, i tu dochodzimy do sedna sprawy.Otóż za naczelne prawo logiki Hegel uważał prawo dialektyczne.

Metoda dialektyczna Hegla wywodzi się z przekonania, że byt ewoluuję i ma naturę logiczną.

METODA DIALEKTYCZNA

Opiera się na stwierdzeniu, że

• Każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiadanie mniej prawdziwe przeczenie

• Każdej tezie odpowiada antyteza, z których potem wyłania się synteza

• Proces przechodzenia od tezy do syntezy stanowi dla Hegla podstawę rozwoju wszelkiej idei

• Hegel poprzez metodę dialektyczną chciał zbudować powszechne prawo rozwoju świata

• Świat rozwija się „trójrytmem”

• Metoda dialektyczna służyć miała ukazaniu mechanizmów rozwoju świata oraz jego logiczności

• Prawda mieści się w twierdzeniu, ale również w zaprzeczeniu.

43. Scharakteryzuj główne założenia krytycyzmu kantowskiego.

Dzieło „Krytyka czystego rozumu”

• Nasz umysł posługuje się sądami orzekając coś, wyróżnia 2 rodzaje sądów

1. sądy aprioryczne -orzeczenie jest zawarte w podmiocie - sąd nie wymaga udziału doświadczenia, dane nam bezpośrednio, są ANALITYCZNE, niekiedy mogą być SYNTETYCZNE

2. sądy aposterioryczne -orzeczenie nie zawarte w podmiocie- wymagają doświadczenia, są SYNTETYCZNE, czyli niezbędne i dane nam z zewnątrz.

Aprioryczne

Analityczne syntetyczne

Aposterioryczne

• możliwe jest istnienie poznania transcendentalnego, wtedy gdy bez udziału naszej świadomości poznajemy świat, są to sądy aprioryczne

• Kant poszukuje przedstawień, które przekraczają granice podmiotu i stosują się do przedmiotu, takich, które przekraczają granice doświadczenia świadomego, badania te nazywa transcendentalnymi

• Istnieją sądy empiryczne oraz aprioryczne, czyli takie, które wykraczają poza granice naszego doświadczenia

• Sądy empiryczne są bardziej wątpliwe, ponieważ doświadczenie nie daje sądom nigdy właściwej powszechności

• Sądy aprioryczne są pewniejsze, ponieważ są konieczne i powszechne

• Rozum wyprzedza doświadczenie- stawia pytania

• wszelkie wrażenia są wyobrażeniami świata

• materia wyobrażeń ma charakter empiryczny

• rzecz sama w sobie jest niepoznawalna

• Agnoscytyzm- rzeczywistość jest niepoznawalna poznajemy tylko pojęcia do tego stopnia, na jaki pozwala nam na to nasz rozum

44. Jakie są główne założenia transcendentalizmu Kartezjusza. Wyjaśnij różnice między pojęciem monizm - dualizm, wskaż na odpowiednie przykłady.

Wiedzy nie należy szukać w świecie zewnętrznym, lecz w człowieku, w przedmiocie, nie w materiale, w świadomym duchu.Wiedza znajduje się w myśli, samowiedzy

MONIZM - DUALIZM- różnice:

Monizm jest poglądem w metafizyce zakładającym, że natura rzeczy jest jednorodna, stoi w opozycji do dualizmu zakładającego istnienie w rzeczywistości dwu niezależnych i odrębnych od siebie pierwiastków: materii i ducha, dobra i zła, ciała i duszy. Poglądy dualistyczne głosił Kartezjusz- zakładał dualizm materii i substancji. Monistą był Baruch Spinoza twierdził, że każdy byt ma jednostkową naturę, substancja jest jedna i jest nią Bóg.

45. Przedstaw podstawy idealizmu obiektywnego na podstawie poglądów Platona.

Platon zakładał ze bytem ogólnym, obiektywnie istniejącym, niezależnym i niezmiennym jest świat idei

• Idee są hierarchiczne

• Idea platońska jest bytem obiektywnym, obejmującym wszystko, co jest

• Idea jest bytem pierwotnym

• Człowiek nie jest w stanie do końca poznać idei

• Świat idei jest światem stojącym ponad światem cielesnym

• Świat fizyczny stanowi jedynie odbicie doskonałego świata idei

• Świat cielesny jest niedoskonały, ponieważ jest zmienny i zjawiskowy

46. Porównaj poglądy Kartezjusza, Spinozy, i Leibniza wskaż na podstawowe różnice. Wyjaśnij znaczenie słowa woluntaryzm.

KARTEZJUSZ

• Kartezjusz postulował zasadę jasności i dokładności wiedzy, postulował również matematyzacje wiedzy

• Wyznawał sceptycyzm metodyczny- szukał twierdzenia, które byłoby niepodważalne, Kartezjusz próbował wszelkich argumentów sceptycznych na drodze do celu jaki sobie postawił tu tkwi sedno jego metody sceptycznej.

• Znajduje takie twierdzenie - „Cogito ergo sum”

• Jaźnią myślącą jest dusza, która istnieje niezależnie od ciała, jest niezależną substancją

• Dualizm duszy i ciała, ciała mają właściwości geometryczne - są rozciągłe, ulegają zmianom mechanicznym, dusza jest elementem świadomym. Mamy dwie substancje: myślącą (dusza) i rozciągłą (ciało)

• Dualizm Boga i stworzenia, czyli substancji nieskończonej i skończonej

• Dualizm myśli i materii

SPINOZA

• Przejmuje od Kartezjusza zasadę jasności i dokładności, oraz zasadę matematyzacji wiedzy

• Spinoza jest panteistą oraz monistą

• Monizm - istnieje tylko jedna substancja -Bóg( w opozycji do Kartezjusza)

• Panteizm- Bóg jest we wszystkim i wszędzie

• Substancja jest jedna, ale może przejawiać wiele atrybutów, 2 atrybuty: rozciągłość i materialność, oraz myśl ( echa Kartezjanizmu, ale u Kartezjusza były dwie substancje o wspomnianych cechach)

• Człowiek ma ograniczone zdolności poznawcze

• Dusza i ciało są różne, ale wywodzą się od tej samej substancji.

LEIBNIZ

• Był pluralistą- istnieje nieskończona ilość substancji( Kartezjusz inaczej, Spionoza też)

• Wszystkie substancje są ciągłe, powiązane ze sobą, jedna płynnie przechodzi w drugą—„Lex conntini” prawo ciągłości

• Substancje definiuje jako MONADY- punkty metafizyczne, substancjalne

• Monady różnią się, nie komunikują się, cechą porządku jest gradualizm- istnieje hierarchiczny układ monad

• Monady mogą lub nie posiadać świadomość

• Substancje są nierozciągliwe (inaczej Kartezjusz i Spinoza)

• Ciała są zjawiskami substancji, odzwierciedlają ich istotę

• Istniejący świat jest najlepszy, harmonijny, z góry ustanowiony przez Boga

WOLUNTARYZM-teoria poznania głosząca, iż wola odgrywa aktywną rolę we wszelkim sądzie, pojawia się u Kartezjusza- wola może twierdzić i zaprzeczać - woluntarystyczna teoria sądu

47. Na czym polegało znaczenie koncepcji Hume'a dla rozwoju filozofii oświeceniowej? Przedstaw podstawowe różnice między deizmem a ateizmem.

Hume poddaje krytyce epokę, z której wyrasta, wskazał na czynnik niepewności i subiektywności.

Hume poddaje krytyce kilka pojęć ważnych dla teorii empirycznej

• Badał słuszność idei, uważał, że są dwa przedmioty badań: stosunki między ideami oraz fakty

• Stosunek między ideami jest logiczny i prosty

• Jeśli chodzi o fakty tu Hume ma wątpliwości: chcąc twierdzić o faktach należy zdać się na doświadczenie, ale prawdy o rzeczywistości nie są oczywiste, Hume dociekał czy istnieje coś w rzeczywistości empirycznej, co nie podlega doświadczeniu i doszedł do wniosku, że związek przyczynowy nie jest związkiem koniecznym, często kierujemy się przyzwyczajeniem, wiarą, że dane wydarzenie wywoła ciąg przyczynowo skutkowy, a twierdzenie takie jest nieprawomocne.

• Człowiek daje wiarę pewnym zdarzeniom z powodu instynktu, jaki dała nam przyroda

• Krytykuje pojęcie siły- siła nie jest znana nam z doświadczenia

• Krytykuje pojecie substancji- przyjmując pojęcie substancji wykraczamy poza fakty, nie działa tu rozum ani doświadczenie, kierujemy się tu jedynie wyobraźnią i instynktem.

• To, co nazywamy doświadczeniem nieustannie wykracza poza stwierdzone fakty

• Krytyka Hume godzi w rozum, pozostawia jednak ludzki instynkt

• Podważa podstawy metafizyki kwestionując uzasadnienie empiryczne wniosków o substancji

• Hume przygotował podłoże filozoficzne pod stanowisko wykluczające wszelką metafizykę - pozytywizm

DEIZM- ATEIZM

Deizm jest poglądem zakładającym istnienie siły sprawczej, która stworzyła świat materialny i prawa nim rządzące, jednak nie ingeruje obecnie w jego działanie. Poznanie tej siły sprawczej jest możliwe poprzez odkrywanie naukowych praw rządzących materią.

Ateizm odrzuca w przeciwieństwie do deizmu istnienie sił nadnaturalnych a w szczególności Boga. Źródłem ateizmu jest sprzeczność między odkryciami nauki a wierzeniami religijnymi

48. Wskaż na podstawowe różnice między realizmem a idealizmem . Podaj stosowne przykłady.

REALIZM- IDEALIZM

Realizm zakłada, że nasze poznanie sięga prawdziwej rzeczywistości,realizm pojęciowy zakładał, że pojęciom odpowiadają realne rzeczy. Realizm był jednym z przedmiotów średniowiecznego sporu o uniwersalia.

Idealizm zakłada, że istnieje pewien rodzaj bytu, który jest ponadczasowy, jest to byt obiektywny wszystko inne jest jego odbiciem, np. idealizm platoński

49. Przedstaw podstawowe założenia filozofii Arystotelesa. Przedstaw podstawowe różnice między racjonalizmem a empiryzmem.

• Podstawą wszelkich dociekań Arystotelesa była empiria

• Wszelka wiedza jest ugruntowana w przyrodzie

• Nie utożsamia wiedzy zdobytej z natury z mądrością

• Mędrzec posiada wiedzę ogólną, wiedza szczególna nie daje całego obrazu świata

• Arystoteles kwestionuje Platońską „ideę” jako byt zasadniczy, poszukuje bytu w rzeczach jednostkowych

• Każdy byt jest złożony, składa się z formy i materii. Forma jest aktywną stroną bytu nadaje mu sens i znaczenie, materia jego stroną bierną

• Nie ma formy bez materii i materii bez formy

• Każdy byt ma jakiś cel- teleologia

• To, co jest ma charakter dynamiczny, wszystko ma swoją przyczynę. Wszelkie akty skierowane są ku poruszeniu materii

• Arystoteles zakłada, że istnieć musi praprzyczyna wszystkiego jest nią PIERWSZY PORUSZUCIEL- jest czystą formą, nieuchronny, wieczny, doskonały, poza światem

• Poruszyciel nie tworzy świata, ale daje impuls do ruchu- koncepcja kinetyczna

Człowiek:

• Złożenie formy i materii: forma - dusza, materia - ciało

• Dusza ma właściwości twórcze, ciało jest bierne

• dusza jest śmiertelna, ponieważ forma nie istnieje bez materii

Etyka:

• etyka umiaru i „złotego środka”

• „złoty środek”- człowiek rozciągnięty jest pomiędzy dwiema skrajnościami, musi zachować umiar

• 
  za życie moralne odpowiada rozum, 2 cnoty

1. intelektualna- posługiwanie się rozumem zasada złotego środka ,

2. moralna- obyczajne zachowanie się,

należy postępować zgodnie z cnotami

RACJONALIZM- EMPIRYZM

Racjonalizm jest systemem opierającym się na rozumie, teorią wyjaśniającą pochodzenie wiedzy; zakłada wyższość poznania umysłowego nad zmysłowym. Zdobywanie wiedzy na podstawie porządkowania zasobów wiadomości. Empiryzm stoi w sprzeczności z racjonalizmem; zakłada, że źródłem poznania jest doświadczenie, bodźce zmysłowe docierające z zewnątrz do naszego ciała. Wszelkie idee są w stosunku do nich wtórne. Racjonalizm zakładał pierwotność idei, negując pierwszorzędne znaczenie bodźców.

50. Bezpośrednich następców Augustyn miał niewielu: wkrótce po jego śmierci nastąpił zupełny upadek oświaty. Ale gdy w parę wieków potem scholastycy podjęli na nowo budowę chrześcijańskiego poglądu na świat, czynili to na podstawach stworzonych przez Augustyna.

Trzy były najważniejsze nawroty augustynizmu:

-Za Karolingów, w VII i IX w., podczas pierwszego rozkwitu średniowiecznej filozofii.

-W XIII w. wzmogły się wpływy Augustyna jako reakcja przeciw arystotelizmowi i powstał tzw. „augustynizm XIII w.".

-Z początkiem nowożytnego okresu, w XVII w., po Reformacji,

sposobów odnowienia chrześcijaństwa szukano znów w Augustynie.

Jansenizm był augustynizmem XVII w., a wielkie chrześcijańskie systemy tego czasu, systemy Kartezjusza i Malebranche'a, w postawie i w wynikach zbliżały się do Augustyna.

51.

-Sztuka uznana za najważniejszy twór ludzki

-Przyroda nie jest tylko narzędziem do wypełniania celów ludzkich, osnowa przyrody jest duchowa, choć nie jest świadoma.

-Prawdy filozoficzne nie różnią się od tych, które głosiła religia

-filozofia przyrody usiłowała znaleźć proces stawania się

-przyroda jako siła żywa i twórcza

-Zwalczał teorie mechanistyczne, zaprzeczające istnieniu odrębnych zjawisk życia

-absolut organiczny i ewolucyjny z czynnikami irracjonalnymi, które intuicja artystyczna i wiara religijna uchwyci łatwiej niż dedukcja logiczna.

Pozytywizm to nurt w filozofii, zainicjonowany przez Augusta Comte`a i kontynuowany aż do czasów współczesnych. Pozytywizm żywi kult dla faktu, naukowości, empiryzmu, odrzuca metafizykę jako nieuprawnioną spekulację. Elementem pozytywizmu bywa często ewolucjonizm, a wzorem naukowości są w nim nauki przyrodnicze albo ścisłe. Inny przedstawiciel pozytywizmu John Stuart Mill wskazywał, że wszystkie zjawiska mają swoje źródło w doświadczeniu, a głównym zadaniem nauki jest uogólnianie wyników doświadczeń.

52.

3. KRYTYKA POJĘCIA PRZYCZYNOWOŚCI.

-Hume stwierdził, iż nie poznajemy związku przyczynowego a priori. Wszak nikt nie wyobraża sobie nawet, iżby a priori, przez samą analizę np. pojęcia prochu można było wykazać, iż eksploduje. Ze znajomości przyczyny nie da się wydedukować znajomość skutku.

-związku przyczynowego nie poznajemy także empirycznie, czyste doświadczenie informuje o stałym następstwie faktów; ale nie poucza, że jeden fakt wynika z drugiego

-jeśli mamy się trzymać ściśle doświadczenia, to musimy wyrzec się związków przyczyno-

wych i zadowalać się tylko ustalaniem stałych następstw

-Nie ma żadnej podstawy do uznawania związków przyczynowych jako koniecznych: ani podstawy rozumowej, ani doświadczalnej.

-Czynimy tak jednak, dlatego, że opieramy się na dawniej zebranym doświadczeniu i doświadczenie to przenosimy na przyszłość

-zasada przyczynowości nie jest odpowiednią podstawą poznania rzeczywistości.

53.

-Przeciwstawienie konkretnego istnienia i abstrakcyjnej myśli, a także przeciwstawienie istnienia skończonego i wiecznego bytu

-zmaganie się skończoności i wieczności w ludzkim istnieniu

-potrzeba wieczności i ucieczka przed nią

-udział czynnika religijnego, transcendentnego w doczesnej egzystencji

-tragizm egzystencji (człowiek musi optować za skończonością lub za wiecznością, optując zaś za skończonością wybiera nicość, a za wiecznością — męczarnię)

-Sądził, że kto optuje za skończonością, ten dla spokoju i wygody wyzbywa się połowy

swego istnienia, bo człowiek nie jest jednak samą tylko skończonością, lecz „syntezą skończoności i wieczności".

54.

-Filozofia była dziedziną rozległą, przedmiotem jej jest zarówno Bóg, jak przyroda i człowiek

-prawdy objawione są rzeczą wiary i leżą poza zakresem filozofii

-Filozofię przyrody dzielił na spekulatywną i operatywną, jedna ma poznawać prawa, a druga — stosować je

-nauka jako środek do praktycznych celów, w wiedzy widział nie tylko prawdę, ale przede wszystkim potęgę człowieka w jego walce z przyrodą

-Bezskuteczna jest kontemplacyjna wiedza, chodzi o zwyciężanie przyrody, a nie przeciwnika w dyspucie

-przyrodę bada się nie przez rozmyślania i kontemplację, lecz przez eksperyment.

-konieczność indukcyjnego postępowania w nauce

-Rozum jest tak samo potrzebny w nauce indukcyjnej, jak zmysły. Żadna z obu władz umysłu sama nie wystarcza do osiągnięcia pewności w wiedzy.

55.

METODA DIALEKTYCZNA. Za naczelne prawo logiki Hegel uważał prawo dialektyczne:

każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada nie mniej prawdziwe przeczenie.

-żadne twierdzenie nie jest całkowicie prawdziwe. Prawda i fałsz zespalają się ze sobą, nie są stanowczymi przeciwieństwami

-Za każdą postacią bytu idzie w ślad jej zaprzeczenie

-w każdym rozkwicie tkwią zaczątki rozkładu

-każda postać bytu jest niezbędnym ogniwem rozwoju

57.

TEORIA POZNANIA.

-Podczas, gdy rozum wytwarza pojęcia ogólne, zmysły dostarczają nam wyobrażeń jednostkowych.

-Wszelkich wrażeń doznajemy w przestrzeni i czasie, ale przestrzeń i czas nie są przedmiotem wrażeń.

-Przestrzeń jest tylko jedna: gdy mówimy o wielu przestrzeniach, to rozumiemy przez to tylko części jednej przestrzeni; a tak samo i czas jest jeden.

-Matematyka zawiera sądy powszechne i konieczne; sądy te mają za przedmiot przestrzeń i czas; jako powszechne i konieczne, nie mogą być empiryczne, są więc a priori; sądy takie są możliwe dzięki temu, że przestrzeń i czas nie są przedmiotami realnymi poza nami, lecz są—w nas, są formami naszej zmysłowości.

-rozsądek ma swój udział w tworzeniu wiedzy, rozsądek zespala wyobrażenia

-myśl jest nie przeciwieństwem, lecz zasadniczym składnikiem doświadczenia

-Rozum wyprzedza doświadczenie, stawiając pytania i skłaniając przyrodę, aby na nie odpowiadała

-prawidłowość zarówno sądów, jak zdarzeń, Kant wytłumaczył jako twór stale działających form umysłu. Tworem tych samych form jest i nauka, i przyroda.

58. Racjonalizm Kartezjusza

-W metodologii: Zasada badania metody przed badaniem rzeczy. Kryterium jasności

i wyraźności w poznaniu.

-Metoda analityczna w matematyce. Program powszechnej wiedzy racjonalnej, zbudowanej na wzór matematyki. Metoda fikcyjnego sceptycyzmu jako sposób znalezienia wiedzy niezawodnej.

-W metafizyce: Dualizm Boga i stworzenia, czyli substancji nieskończonej i skończonej. Dualizm substancji myślącej i rozciągłej. Nieograniczona wolność Boga i wolność woli ludzkiej. Istnienie Boga według Kartezjusza wynika:

• z istnienia jaźni - która jest w swej istocie niedoskonała, więc żeby istnieć musi posiadać przyczynę doskonałą, czyli Boga,

• z faktu istnienia myślenia - ponieważ to nie człowiek stworzył Boga, lecz idea Boga została stworzona przez Boga w umyśle człowieka.

-W filozofii przyrody: Mechanistyczne pojmowanie materii, nie wyłączając organicznej. Nieatomistyczna teoria budowy materii.

-W teorii poznania: Znalezienie pewności w samowiedzy. Natywistyczna teoria

idej. Woluntarystyczna teoria sądu. Teoria światła naturalnego jako teologiczne uzasadnienie wiedzy.

Z tego najbardziej są znane i uważane za typowe dla Kartezjusza: l) Jasność i wyraźność idej jako kryterium pewności. 2) Program sprowadzenia wszelkiej wiedzy do typu

matematycznego. 3) Zdobywanie wiedzy pewnej okólną drogą przez sceptycyzm. 4) Dualizm myśli i materii. 5) Mechanistyczne traktowanie ciał.

Żądza ścisłości, krytyczności i metodyczności w myśleniu z jednej strony, a z drugiej

pragnienie rozwiązania naczelnych zagadnień metafizycznych — to główne sprężyny Kartezjanizmu.

Z racjonalności świata wynika racjonalność Boga, zaś z tego że świat jest ogólnie biorąc dobrze urządzony wynika dobroć Boga. W ten sposób Kartezjusz "udowadniał" wszystkie przymioty Boga chrześcijańskiego. Jego poglądy były następnie wielokrotnie krytykowane. Druzgocącą krytkę z pozycji racjonalno-krytycznych filozofii Kartezjusza podał David Hume i później Immanuel Kant. Z drugiej strony George Berkeley, a poźniej też Fryderyk Nietzsche poddali krytyce samo pojęcie bytu w rozumieniu Kartezjusza, pokazując jego wewnętrzną sprzeczność.

59.

-aby poznać rzecz, trzeba najpierw wejść z nią w kontakt, czego jedynie mogą dokonać zmysły, i po wtóre trzeba ją zrozumieć, co znów uczynić może tylko rozum. To była nauka Kanta o „dwóch pniach poznania”, stanowiąca wielką syntezę racjonalizmu i empiryzmu. W każdym poznaniu przedmiotowym spotykają się dwa czynniki i oba są równouprawnione, bo oba są równie niezbędne.

-mamy dwa rodzaje przedstawień: zmysłowe i racjonalne; wyobrażenia i pojęcia, które możemy porównywać; one kontrolują się wzajemnie i przez tę kontrolę dają gwarancję prawdy.

-nauka, taka mianowicie, która kroczy drogą ciągłego rozwoju, jest faktem ustalonym przez stulecia pracy badawczej; krytyka filozoficzna nie może tego faktu kwestionować, natomiast powinna go wytłumaczyć. Filozofia ma poddać analizie naukę i wskazać warunki, pod jakimi nauka jest możliwa. Przede wszystkim ma ustalić, jakie sądy aprioryczne są w nauce zawarte. Stosownie do przyjętej przez się terminologii, postępowanie to nazywał „transcendentalnym".

Faktem były dla Kanta takie nauki, jak matematyka, przyrodoznawstwo, natomiast nie była dlań faktem metafizyka, ze względu na brak stałego postępu i sporność zasadniczych jej twierdzeń. I ona posługuje się twierdzeniami a priori, ale jej sądy nie mają tej gwarancji, co matematyczne i przyrodnicze.

60.

filozofowie przyrody - interesowali się przyrodą i zjawiskami, jakie w niej zachodzą; przyjmowali za pewnik, że coś musiało istnieć od zawsze; musi istnieć pierwotna materia, będąca zasadą wszelkich zmian; podstawy wszystkich późniejszych nauk biologicznych, pierwszy krok w kierunku naukowego myślenia.

Ta pierwotna materia daje podstawę istnienia świata, a więc metafizyki, czyli bytu. Heraklit uważał, że wszystko płynie, a byt opiera się na istnieniu przeciwieństw. Demokryt, że wszystko zbudowane jest z mikroskopijnych cząsteczek, czyli atomów, które dają podstawę funkcjonowania świata. Tales za początek wszystkiego uznawał wodę, Anaksymander bezkres, a Anaksymenes powietrze lub mgłę.

62.

Auguste Comte

Comte nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej (był twórcą pojęcia pozytywizm). Filozofia jego jest pozytywna gdyż:

• zajmuje się ona wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi - bada rzeczy dostępne umysłowi;

• rozważa tylko tematy pożyteczne - gdyż chce służyć polepszeniu życia;

• ogranicza się do przedmiotów, o których mozna uzyskać wiedzę pewną;

• zajmuje się kwestiami ścisłymi;

• pracuje pozytywnie, nie ogranicza się do krytyki.

- filozofem pozytywnym jest ten, kto zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły doskonały wzór dochodzenia naukowego, posługuje się tylko badaniami czysto faktycznymi. Filozof pozytywny unika tworów abstrakcyjnych i zastępuje je przez względne.

Myślenie pozytywne było w jego ujęciu ukoronowaniem ewolucji myśli ludzkiej przechodzącej trzy stadia: teologiczne, metafizyczne i wreszcie pozytywne. Inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych-przyrodników, którzy dokonywali refleksji metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego, zwłaszcza Davida Hume'a. Wiele idei pozytywistycznych zawdzięczał także filozofowi francuskiego Oświecenia, d'Alembertowi.

Comte określił zakres filozofii pozytywnej, ograniczając ją do realnie istniejących przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną i ścisłą - czyli do faktów zewnętrznych dotyczących przedmiotów fizycznych. Pozytywizm odrzucał dociekania, co do istnienia materii albo Boga jako niepewne, znajdujące się poza rzetelnym doświadczeniem.

Comte, podobnie jak Hegel, zajmował się prawami rozwoju myśli ludzkiej i twierdził, że myślenie naukowe ("pozytywne") jest ostateczną fazą w ewolucji według następującego schematu trzech stadiów rozwoju:

• faza teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych czy istoty boskiej i ich myśleniem rządziły uczucia;

• faza metafizyczna -gdy ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową kontemplację a ich myśleniem rządzi intelekt

• faza pozytywna - gdy ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami

-Idealnym celem społeczeństwa miało być doskonalenie natury ludzkiej

63.

Galileusz

W poglądach filozoficznych Galileusza szczególne znaczenie posiadają cztery zasady metodologiczne dotyczące przyrodoznawstwa, z których wynika, że należy je traktować: A) doświadczalnie, B) matematycznie, C) ograniczyć go do badania zjawisk, D) ograniczyć do badania przyczyn.

Występował, więc Galileusz przeciw wszelkim spekulacjom myślowym w rozwiązywaniu zagadnień przyrodniczych bez odwoływania się do doświadczenia, odcinał się jednak od skrajnego empiryzmu uznając, że nie ma nauki bez rozumowania. Uznawał tę tylko naukę za ścisłą, której przedmiot daje się mierzyć. Przyjmował metodę analizy i syntezy, czyli rezultatywną i kompozytywną. Właściwymi przedmiotami badań przyrodniczych stały się dla Galileusza kształt i ruch.

Matematyczne przyrodoznawstwo Galileusza koncentruje się na dwóch rodzajach zadań: A) hipotez matematycznych, B) egzystencjalnych zadaniach empirycznych.

71. Przedstaw poglądy głównych przedstawicieli Oświecenia francuskiego.

WOLTER I FILOZOFIA OŚWIECENIA

-rozum jest miarą prawdy. Rozum zaś uważała za uformowany, jak wszystkie władze umysłu, na drodze doświadczenia. Empirystyczny pogląd na pochodzenie rozumu wraz z racjonalistycznym doń zaufaniem stanowiły istotną cechę tej filozofii.

-zwalczał dualistyczną koncepcję świata, która rozszczepia świat na przyrodzony i nadprzyrodzony; zwalczał dualistyczną koncepcję człowieka, która traktuje go jako istotę wyższą od przyrodzonych, gdyż obok przyrodzonego ciała posiada nadprzyrodzoną duszę; zwalczał wreszcie dualistyczną koncepcję życia, która poza celami doczesnymi stawia człowiekowi cele wieczne.

-deizm

-hilozoizm.

-rozum, przyroda i ludzkość. Wszystkie trzy miały ostrze polemiczne: „rozum"

był hasłem skierowanym przeciw objawieniu, „przyroda" — przeciw czynnikom nadprzy-

rodzonym, „ludzkość", pojmowana jako najwyższy cel etyczny, miała zastąpić cele etyczno-

-religijne. .

LA METTRIE I MATERIALIZM

-dusza ludzka jest materialna. Głównym argumentem La Mettrie'ego była zależność duszy od ciała. Popierał ją mnóstwem spostrzeżeń. Gdy ciało zasypia, zasypia również dusza; zapada w bezwład wraz ze zwolnieniem obiegu krwi; gdy zaś obieg krwi staje się zbyt szybki, dusza spać nie może; gdy ciało nie otrzymuje pokarmu, dusza słabnie, a gdy zostaje nakarmione

-cała treść duszy pochodzi ze zmysłów; zależy więc od ciał, które przez narządy zmysłowe działają na nią

-aby móc być zależną od ciała — dusza sama musi być ciałem.

-czynny rodzaj materii w istotach organicznych to, to, co powszechnie bywa nazywane duszą.

-myślenie nie tylko jest własnością materii, ale samo jest procesem materialnym

-Własnością materii jest działanie mechaniczne, zmiany dokonują się w niej wedle stałych praw ruchu, bez interwencji wolnych i nie dających się obliczyć czynników

-nie ma istot i rzeczy wyższych lub niższych, lecz wszystko jest jednakowo materią i maszyną.

-jeśli nawet Bóg istnieje, to nie wynika stąd obowiązek kultu ani jakiegoś szczególnego trybu życia

-ateizm

CONDILLAC I SENSUALIZM

-wszelką wiedzę wywodził z doświadczenia; ale nie odróżniał dwojakiego doświadczenia

-wszelka wiedza ma początek w doświadczeniu zewnętrznym, uzyskiwanym za pomocą

zmysłów

-W każdym wrażeniu zmysłowym są dwa składniki: samo przedstawienie i zabarwienie uczuciowe; z pierwszego składnika stopniowo wytwarza się uwaga, pamięć, zdolność wyobrażenia, odróżniania, porównywania, sądzenia i wnioskowania, z drugiego zaś — pożądanie i wola, miłość, nienawiść, nadzieja i obawa

-dla wytłumaczenia ludzkiego życia psychicznego nie potrzeba przyjmować innego początku,

jak tylko prostą zdolność odbierania wrażeń zmysłowych

-Wskazywał na wspólną naturę myśli i mowy

-Nasze pojęcia są tylko znakami, nasze wrażenia są tylko stanami subiektywnymi; dają nam niewiele wiadomości o rzeczach i o własnej jaźni

-uznawał istnienie Boga i duszy substancjalnej.

-radykalnie ograniczył filozofię do psychologii,

-dał empiryzmowi bardziej krańcową postać

D'ALEMBERT I POZYTYWIZM

-wiedza faktyczna jest najdoskonalszą wiedzą

-Wiedza nasza jest fragmentaryczna

-Ograniczenie nauki do stwierdzania faktów

-wyeliminowanie wszelkiej metafizyki, i to nie tylko tej, co twierdzi, ale i tej, co zaprzecza -Genetyczne rozważanie nauki na tle warunków biologicznych i społecznych

-Ograniczenie filozofii do badania zasad nauk szczegółowych.

HELVETIUS I ETYKA OŚWIECENIA

-zadanie jakie sobie stawiał: stworzyć sztukę życia, ale opartą na rozumie i doświadczeniu, mającą charakter równie naukowy, jak nauki przyrodnicze

-Dla poznania człowieka i zorganizowania mu życia trzeba wiedzieć, jakie są jego

wyobrażenia, pobudki i oceny

-Umysł ludzki jest taki, jakim go czynią zmysły. Bogactwo swe zawdzięcza tylko budowie ciała

-upodobanie do przyjemności i niechęć do cierpienia wytwarzają w człowieku miłość do siebie samego i czynią, że każdy woli siebie od innych. Jest to uczucie niezbędne do utrzymania gatunku; z tego zaś uczucia rodzą się wszystkie popędy i dążenia człowieka

-NIE MA INNYCH WŁAŚCIWOŚCI UMYSŁU NIŻ NABYTE

-kto zmierzając do własnego interesu szkodzi innym, ten jest zły, a kto służy jednocześnie interesom innych, ten jest dobry

-WYCHOWANIE i PRAWODAWSTWO MOGĄ LUDZI UCZYNIĆ DOBRYMI

-utylitaryzm

ROUSSEAU

-POTĘPIENIE CYWILIZACJI

-Jeśli cywilizacja jest źródłem zła, to najdoskonalszy jest stan pierwotny i najdoskonalsi są ludzie nie tknięci jeszcze przez cywilizację

-POTĘPIENIE USTROJU SPOŁECZNEGO

-powstało państwo, wbrew naturze i równości

-najgłębszą zdolność człowieka widział nie w rozumie, lecz w uczuciu

-Człowiek zdolny jest zbudować naturalną etykę i religię, ale musi oprzeć je nie na rozumie,

lecz na sumieniu

-Ideał ustroju Rousseau miał zbliżyć społeczeństwo do natury; był republikański i demokratyczny, dążył do państwa równości i wolności

-Odnowienie stanowiska moralistycznego, ponad wszystkie inne dobra stawiającego dobra moralne: wolność i równość.

-Wezwanie do naturalności we wszystkich dziedzinach życia,

72. Przedstaw podstawowe założenia filozofii H. Bergsona.

-Intelekt deformuje rzeczy. Oto, co intelekt robi z rzeczami:

1. Unieruchamia to, co w nich jest zmienne, ruchome

2. Rozkłada rzeczy na części

3. Upraszcza rzeczy i ujednostajnia

4. Umysł, dalej, kwantyfikuje rzeczy, czyli ujmuje je ilościowo.

5. Umysł także mechanizuje rzeczy.

6. Umysł relatywizuje rzeczy

-Intelekt nie jest zdolny do poznawania rzeczywistości: jest sztywny, ma swe formy stałe

-wystąpił zarówno przeciw poznaniu opartemu na racjonalnej myśli jak i przeciw opartemu na spostrzeżeniu

-uczynił z intuicji przeciwieństwo intelektu.

-Intuicja jako zdolność bezpośredniego ujmowania rzeczywistości w jej całości i zmienności — jest zdolnością niezwyczajną, nie tak zrozumiałą jak zdolność postrzegania i myślenia.

-Instynkt i intelekt są przeciwieństwami: instynkt działa nieświadomie, a intelekt świadomie, instynkt czerpie swą siłę z organizmu, intelekt jest od organizmu względnie niezależny. Otóż intuicja jest uświadomionym instynktem.

-obraz świata skonstruowany przez intelekt, schematyczny, zatomizowany, zmechanizowany, nie tylko nie jest zgodny z rzeczywistością, ale jest jaskrawo do niej niepodobny. Jest jasny i wyraźny, ale za to nie jest prawdziwy; jasność i wyraźność odpowiadają naturze umysłu, ale nie naturze rzeczy

-mechanizm nie jest podstawą i początkiem rozwoju, lecz, przeciwnie, jego zahamowaniem i cofnięciem się.

-determinizm uległ zakwestionowaniu: nie jest on prawem rządzącym rzeczywistością, jest tylko konstrukcją naszego intelektu. Oddzielny postępek człowieka może wydać się zdeterminowany przez warunki, w jakich powstał, ale — nie ma naprawdę oddzielnych postępków, życie całe jest nieprzerwanym strumieniem przeżyć i postępków

-Jeśli kimś kierują jego uczucia i myśli, to znaczy, że on sam sobą kieruje, a więc jest wolny.

-Wolność nie jest powszechna, jedni są więcej, a inni mniej wolni, niektórzy, żyjąc powierzchownie i poddając się wpływom zewnętrznym, doznają jej tylko rzadko i tylko częściowo. Ale w zasadzie każdemu i w całości jest dostępna.

-Moralność ma dwa źródła. Jedno jest społeczne, drugie wypływa już bez nacisku społecznego, z własnej inicjatywy jednostek

-Z dwu źródeł wypływa także religia: z jednego statyczna, z drugiego dynamiczna

74. Przedstaw założenia filozofii człowieka Maxa Schelera.

-Bada zachodzące zbieżności, jakie występują pomiędzy człowiekiem a światem zwierząt

-stara się wyodrębnić te aspekty bytu ludzkiego, które wyróżniają go radykalnie spośród organizmów wyższych.

-Człowiekowi brak podstawowych funkcji obronnych i przystosowawczych

-Intelekt stał się namiastką instynktu

-Człowiek stał się istotą „otwartą wobec świata”, zdolną do przekraczania go

-Przejawy psychiki zauważalne są już u roślin jako pęd do życia, a także u zwierząt.

-Rozum nie przedstawia atrybutu czysto ludzkiego

-Psychika ludzka jest zatem kontynuacją psychizmu zwierzęcego.

 -uprzywilejowane miejsce człowieka w kosmosie nadaje mu dopiero obecność ducha 

-duch jest bezsilny, może być jedynie przewodnikiem w człowieku, może jedynie kierować.

-osoba nie jest żadną substancją, lecz monarchicznym układem aktów, wśród których jeden przewodzi i kieruje, zwracając się ku tej wartości i idei, z którą człowiek w danej chwili się identyfikuje 

75.

-nie tylko uprawiał mistykę, ale także głosił mistycyzm, czyli teorię, że obcowanie z Bogiem jest najlepszym, a nawet jedynym środkiem do poznania prawdy

-Próżno jest wysilać rozum, trzeba życiem zasłużyć na pomoc bożą, bo siły ludzkie są niedostateczne, musi im pomóc łaska. Łaskę zaś uzyskujemy przez pokorę i miłość

-Mistyczny charakter tej teorii poznania zbliżał ją do teorii panteistycznej Plotyna, wspólna im jest opozycja przeciw racjonalizmowi

-Dusza w ekstazie upodabnia się wprawdzie do Boga, ale się z Nim nie utożsamia; pozostaje odrębną substancją

-bronił on dualizmu Boga i stworzenia tak samo jak scholastyka

- Bóg jest innej -natury niż człowiek i dlatego bezpośrednie poznanie Boga drogą naturalną nie jest możliwe; dla mistycznego poznania potrzebna jest, więc pomoc nadprzyrodzona, specjalna łaska boża

-poznanie mistyczne jest połączeniem z Bogiem drogą uczucia i woli przez akty pokory i miłości.

-W akcie kontemplacji umysł styka się ze swym przedmiotem i ta bezpośredniość czyni ją bliższą doświadczeniu niż dialektyce, operującej abstrakcjami

-Wedle mistyków dosięga się prawdy nie samym tylko umysłem bezstronnym i beznamiętnym, ale właśnie uczuciem i afektem, pokorą, miłością, współczuciem i świętością. -Dosięga się jej nie wedle stałych reguł, jakimi posługuje się scholastyka, lecz w sposób bardziej indywidualny i osobisty; każdy musi tu po swojemu-szukać drogi do Boga

3

---