Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

Na system rozliczeń składają się formy płatności:

• nieuwarunkowane - gdzie wykonanie płatności nie jest uwarunkowane wy­konaniem przez beneficjenta dodatkowych czynności (gotówka, czek, we­ksel polecenie przelewu i pokrewne),

• uwarunkowane - gdzie dla dokonania płatności wymagane są od benefi­cjenta dodatkowe, wcześniej określone czynności (akredytywa, inkaso).

Czek

Czek jest to papier wartościowy wystawiony w ściśle przez prawo czekowe określonej formie, zawierający w swej treści polecenie wypłaty przez bank okre­ślonej kwoty pieniężnej okazicielowi czeku lub osobie na nim wskazanej ze środ­ków wystawcy czeku. Charakterystyczne cechy zobowiązania czekowego:

abstrakcyjność oznacza, że dla ważności czeku nie jest istotne czy istniało zobowiązanie będące przyczyną wystawienia czeku i czy było ono ważne

bezwarunkowość, pieniężny charakter, sformalizowanie dokumentu, samodzielność zobowiązania poszczególnych dłużników czekowych tzn., że zobowiązanie czekowe każdej z podpisanych na nim osób wynika z tego, że złożyła ona na czeku swój podpis, a ważność tego zobowiązania nie jest uza­leżniona od ważności zobowiązań innych osób podpisanych na czeku, oczywi­ście, o ile czek posiada wszystkie elementy niezbędne do jego ważności, solidarna odpowiedzialność dłużników czekowych oznacza, ze wystawca, indosant i poręczyciel odpowiadają wobec posiadacza solidarnie.

Stronami stosunku czekowego są: trasant (czyli wystawca czeku), trasat - płat­nik (w przypadku czeku jest to zawsze bank), remitent (czyli osoba uprawniona do żądania i podjęcia wypłaty).

Pięć funkcji czeku: rozliczeniowo-ptatnicza, gdzie czek wręczany jest zamiast gotówki przy za­kupie towarów i usług, a zapłata za czek następuj e w formie gotówkowej lub bezgotówkowej (rozrachunek),

obiegowa jest związana z możliwością nieograniczonego przenoszenia praw czekowych jednej strony na drugą za pomocą indosu, gwarancyjna polegająca na zabezpieczeniu zapłaty czeku przez wszystkie osoby na nim podpisane, kredytowa - o ile czek nie powinien być instrumentem kredytu to pewne wbudowane w niego możliwości (czek postdatowany, czek „in blanco") po­wodują, że może stać się on narzędziem kredytu kupieckiego, refinansowa - czek można złożyć „do dyskonta", czyli uzyskać za niego za­płatę od innego banku niż trasat, przed otrzymaniem pokrycia przez trasata.

W celu spełnienia wymagań prawnych, każdy czek musi zawierać pewną gru­pę elementów. Jeżeli któregoś ze wskazanych elementów brakuje to dokument taki nie jest traktowany jako czek. Elementy:

I. nazwę „czek" w samym tekście dokumentu, w języku w jakim go wysta­wiono,

II. polecenie bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej,

III. nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata),

IV. oznaczenie miejsca płatności,

V. oznaczenie miejsca i daty wystawienia czeku,

VI. podpis wystawcy czeku (trasanta).

Od tej reguły są jednak wyjątki:

• w braku osobnego oznaczenia, miejsce wymienione obok nazwy lub firmy trasata uważa się za miejsce płatności, jeżeli obok nazwy lub firmy trasata wymieniono kilka miejsc, czek jest płat­ny w miejscu wymienionym najwcześniej,

• jeśli brak oznaczenia miejsca płatności w sposób wskazany w dwóch po­wyższych przypadkach to czek jest płatny w miejscu wystawienia, czek w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uważa się za wystawio­ny w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy.

Przedmiotem zobowiązania czekowego może być tylko oznaczona suma pieniężna, musi być określona, co do wysokości i waluty() (kilka walut - czek nieważny). W przypadku, czek opiewa na walutę, której nazwa jest podobna w kilku krajach np. franki, y itp. konieczne jest określenie, o jakiego kraju walutę chodzi w zobowiązaniu >wym, np. dolar kanadyjski, frank szwajcarski. Nie należy wystawiać czeku na ą ilość monet, które nie mają swego obiegu w charakterze pieniądza np. numi-ów. Prawo czekowe nie nakazuje, aby czek był wystawiany wyłącznie na wa-• obowiązującąw miejscu płatności. Przy wystawianiu czeku na obszarze Rzecz-politej Polskiej w innej walucie niż złoty polski należy brać pod uwagę przepi-' Kodeksu Cywilnego i aktualne przepisy prawa dewizowego. Gdy czek jest wy-ony i płatny w Polsce obowiązuje artykuł 358 k.c. mówiący, że suma czekowa być wyrażona w pieniądzu polskim, chyba, że zezwolenie dewizowe pozwo-na wystawienie czeku w walucie obcej. Pamiętając o postępującej liberalizacji ^pcawa dewizowego liczyć się należy, że zimanątego przepisu. Swna czekowa musi być na czeku napisana cyfrowo albo słownie. Dla ważności czeku wystarczy wpisanie sumy czekowej, co najmniej w tekście czeku wraz z poleceniem zapłaty. Nato­miast umieszczenie kwoty jedynie w górnym prawym rogu powoduje nieważność czeku. Ważny będzie czek, w którym suma czekowa wpisana jest:

• tylko raz słownie lub cyfrowo w treści czeku,

• raz słownie i raz cyfrowo,

• dwukrotnie słownie,

• dwukrotnie cyfrowo²⁰'.

Przy kwocie czeku podanej słownie i cyfrowo musi w obu przypadkach wystę­pować ta sama waluta. Podanie przy kwocie cyfrowej powszechnie znanego skrótu waluty, np. CHF, FRF, USD nie stanowi różnicy między oznaczeniami waluty i nie powoduje nieważności tego dokumentu. Czek może być domicylowany tzn. płat­ny w miejscu zamieszkania osoby trzeciej bądź w miejscowości, w której trasat ma miejsce zamieszkania, bądź w innej miejscowości, z tym, iż osobątrzeciąmusi być bank, a taką osobę trzecią nazywamy domicylantem²¹¹⁹.

Ze względu na sposób określenia osoby uprawnionej czeki dzielimy na:

• imienne (nie na zlecenie),

• imienne na zlecenie,

• na okaziciela.

Za czeki na okaziciela uważa się również czek wystawiony bez podania nazwy remitenta lub taki, gdzie obok oznaczenia remitenta pojawia się dodatkowo okre­ślenie „lub okazicielowi" (albo równoznaczne).

Ze względu na sposób zaspokojenia wierzyciela można je podzielić na następu­jące kategore:

• kasowy (gotówkowy) - stanowi dyspozycję obciążenia rachunku wystaw­cy z jednoczesnym wypłaceniem środków okazicielowi (czek na okaziciela) lub osobie na nim wskazanej (imienny), choćby to był wystawca czeku (wy­dawane np. w bankowych rachunkach oszczędnościowo - rozliczeniowych tzw. ROR-ach)²",

• rozrachunkowy - powstaje, gdy wystawca lub posiadacz czeku zabroni za­płaty w gotówce umieszczając zastrzeżenie „przelać na rachunek", „do roz­rachunku" lub równoznaczne, służy do wypełniania zobowiązań pienięż­nych bez użycia gotówki,

• rozrachunkowy gwarantowany - w tym przypadku czek realizowany jest bez względu na stan rachunku wystawcy (na podstawie umowy po­między bankiem, a jego klientem),

• rozrachunkowy potwierdzony - zawiera oświadczenie płatnika (banku),

że czek ma pokrycie na rachunku²".

Czek może być również wystawiony na rachunek osoby trzeciej. Wówczas nazywany jest komisowym, bowiem wystawiony jest przez komisanta na rachunek komitenta²'².

Obok wskazanych wyżej występuj ą jeszcze inne rodzaje czeków. Jednym z nich jest czek zakreślony. Chroni on posiadacza przed skutkami utraty czeku. Zakre­ślenia dokonuje się poprzez umieszczenie na przedniej stronie czeku dwóch li­nii równoległych. Zakreślenie takie może być ogólne lub szczególne. Zakreślenie jest ogólne, gdy pomiędzy liniami nie ma żadnej wzmianki lub znajduje się wyraz .„bank" lub inny równoznaczny. Czek z takim zakreśleniem trasat może zapłacić tylko do rąk swojego klienta lub innemu bankowi. Natomiast w zakreśleniu szcze­gólnym pomiędzy liniami wpisuje się nazwę banku. Czek z takim zakreśleniem można zapłacić tylko wskazanemu bankowi lub, gdy oznaczonym bankiem jest tra­sat do rąk swojego stałego klienta. Zakreślenia dokonuje wystawca czeku²'³.

Kolejnym specyficznym rodzajem czeku jest czek in blanco. Jest to czek wysta­wiony z pominięciem pewnych istotnych elementów (zawiera, co najmniej podpis wystawcy), które muszą być uzupełnione najpóźniej w momencie realizacji cze­ku. Wypełnienie czeku odbywa się na podstawie porozumienia pomiędzy wystaw­cą i remitentem. Umowa taka może być zawarta na piśmie (tzw. deklaracja) lub ustna²'⁴. Prawo dopuszcza istnienie tzw. czeku postdatowanego²". Na czeku takim dzień wskazany jako data wystawienia jest późniejszy niż rzeczywista data wysta­wienia. Jest to w gruncie rzeczy narzędzie kredytu kupieckiego, bowiem w chwi-fi rzeczywistego wystawienia czeku wystawca nie musi mieć na rachunku środków — jego pokrycie. Jeżeli taki czek zostanie przedstawiony do zapłaty przed dniem wskazanym jako data wystawienia to zostanie on zrealizowany, o ile na rachunku wystawcy znaj dują się odpowiednie środki. Ostatnim dniem, w którym można taki czek przedstawić jest dziesiąty dzień po podanej dacie wystawienia.

Przeciwnym wypadkiem jest czek antydatowany. Wówczas dzień wskazany do data wystawienia był wcześniejszy niż rzeczywista data wystawienia. Czek d jest ważny, ale pamiętać należy, że skróceniu uległ okres, w którym czek taki lina przedstawić do zapłaty²".

Kolejny rodzaj to czek bankierski¹¹⁷. Jest dokumentem wystawionym zgodnie nepisami prawa czekowego przez jeden bank, drugiemu. Bank wystawca pole-wskazanemu bankowi wypłacenie określonej sumy pieniężnej osobie wskazanej :ie dokumentu (czeki na okaziciela nie mają tu zastosowania). Czeki takie są często wykorzystywane w podróżach zagranicznych jako pewny i bezpieczny płatniczy. Specjalnie dla mchu turystycznego są przeznaczone czeki podróż-.Można mmi regulować drobne płatności. Sąone wystawiane nie tylko przez banki, ttkże przez instytucje finansowe i biura podróży obsługujące turystów. Nie są one mi w rozumieniu prawa czekowego i mająnieco inną formę. Gwarancjąpłatno-st solidność i rzetelność instytucji je wystawiających, więc są chętnie przyjmo-jako forma zapłaty. Z reguły są wystawiane na stałe kwoty (np. 20 USD).

Część banków we współpracy z Eurocheque Intemational, zaopatrują swo­ich klientów w standardowe karty gwarancyjne i blankiety czekowe. Euroczeki, w związku z wysoką standaryzacją²'⁸, są bardzo chętnie przyjmowane jako forma zapłaty za dobra lub usługi. Jeśli wartość nabywanego dobra przekracza wartość gwarantowaną, to można wystawić do trzech euroczeków. Warunkiem gwarancji euroczekowej jest zamieszczenie na odwrocie blankietu czekowego numeru przed­kładanej równocześnie karty gwarancyjnej. Ponadto podpis wystawcy i jego numer konta muszą być zgodne z takowymi na karcie gwarancyjnej. Euroczeki mogą być wystawiane jako czeki:

=> gotówkowe lub rozrachunkowe,

=> na określoną osobę lub na okaziciela.

Czeki mogą też być skupowane przez banki bezpośrednio od jego wystawców. W Polsce euroczeki wy daj ą klientom Pekao S.A. i PKO BP SA.²".

Odrębnym problemem jest obrót czekowy. Czek imienny z dodaniem zwrotu „na zlecenie" lub bez takiego dodatku, przenoszony jest poprzez indos. Jest on bezwa­runkowy, przy czym indos „na okaziciela" jest traktowany jako indos m blanco. Po­winien on być umieszczony na czeku lub złączonej z nim dodatkowej karcie zwa­nej przydlużkiem. Indos może również zakazywać dalszego indosowania. Doku­ment z takim indosem nazywamy rekta - czekiem. Czek wystawiony na daną osobę z zastrzeżeniem „nie na zlecenie" (lub „bez indosowania" czy każdy równoznaczny) można przenosić tylko w formie i ze skutkami zwykłego przelewu. Natomiast czek „na okaziciela" przenosi się w drodze prostego wręczenia dokumentu²²⁰.

Czek jest płatny na okazaniem. Powinien być przedstawiony do zapłaty w cią­gu dziesięciu dni. Jeżeli trasat dokonuje płatności z czeku, który był przenoszony przez indos, obowiązany jest do sprawdzenia prawidłowości szeregu indosów, lecz nie do sprawdzenia podpisów indosantów. Czek może być odwołany. Oświadcze­nie woli w formie odwołania czeku może być przekazane w dowolnej formie (np. pisemnej, telefonicznie itp.). Treścią oświadczenie woli jest zakaz wypłaty czeku, który wystawiono omyłkowo lub w wyniku podstępu. Jest ono skuteczne, jeśli do­tarło ono do trasata w taki sposób, by mógł się on zapoznać z jego treścią. Ważne dla stron czeku są terminy jego realizacji. Wynoszą one:

=> 10 dni dla czeku wystawionego w tym samym kraju, w którym ma siedzibę trasat,

=> 20 dni dla wystawionego w innym kraju na tym samym kontynencie,

=> 70 dni w innym kraju na innym kontynencie.

Różnice te wynikaj ą z technicznych możliwości przedstawienia czeku trasatowi.

Chcąc uzyskać wcześniej kwotę pieniężną podawca czeku może w drodze in­dosu przenieść na bank (nie na trasata) prawa z niego wynikające. Operację taką określa się mianem dyskonta czeku¹²'. W jej rezultacie podawca otrzymuje od banku kwotę czekową pomniejszoną o odsetki dyskontowe lub o prowizję. Chroniąc się przed zbytnim ryzykiem kredytowym wynikłym z przyjmowania czeków banki dokonują dyskonta czeków przedstawionych przez klientów o znanej bankowi do­brej kondycji, którzy:

=> nie zalegają z płatnościami wobec banku,

=> nie wystawiają czeków bez pokrycia,

=> nie dopuszczają do protestów czeków i weksli.

Kredyty wynikające z skupu czeków sąnajczęściej udzielane w formie linii kre­dytowych (odnawialnych bądź nieodnawialnych).

5.1.2 Weksel-

Jak już wcześniej wspomniano, pierwsze wzmianki o stosowaniu instrumentu zbliżonego do weksla spotykamy w Azji już w VIII- IX wieku n.e. W Europie poja­wił się wraz z wyprawami krzyżowymi (ok. XII wieku n.e.). Weksel jest papierem wartościowym, o określonej przez prawo formie, „ ...w którym wystawca albo sam przyrzeka zapłatą określonej sumy pieniężnej albo poleca talią zaplotę osobie trze-cie/'"³. Wystawca przyjmuje jednocześnie bezwarunkową odpowiedzialność za za­płatę weksla. Pojęcie i budowę oraz obrót wekslowy jest w Polsce normalizowany •sławą z dnia 28 kwietnia 1936r. - Prawo wekslowe. Polskie prawo wekslowe jest > dostosowane do podpisanych 7 czerwca 1930r. w Genewie trzech konwencji mię-Aynarodowych. Dotyczyły one:

• wprowadzenia przez sygnatariuszy na swych terytoriach jednolitego prawa wekslowego, możliwością pewnych ustępstw na rzecz prawa lokalnego,

• stosowania ustalonych zasad kolizji ustaw w przedmiocie weksli trasowa­nych i własnych,

• niemożności uzależnienia zobowiązań wekslowych oraz wykonywania praw

od uiszczenia opłaty skarbowej²".

Zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny. Oznacza to, że ważność howiązania nie zależy od ważności stosunku prawnego, w wyniku, którego je lgnięto. Inną cechą zobowiązania wekslowego jest bezwarunkowość. Może-m zdefiniować jako niezależność obowiązków wynikających ze stosunku we-go od spełnienia jakichkolwiek warunków. Przez samodzielność zobowią-umie się fakt, że zobowiązanie wekslowe każdej z podpisanych na nim osób i właśnie z faktu podpisania się na wekslu oraz to, że zobowiązanie każdej isanych na wekslu osób jest niezależne od zobowiązania innych osób na nim mych. Solidarność zobowiązania wekslowego oznacza, że posiadacz we-oże dochodzić roszczeń od dowolnie wybranej przez siebie osoby podpisa-k wekslu²"

W obrocie gospodarczym weksel pełni następujące funkcje:

• kredytową,

• obiegową,

• płatniczą,

• refinansową,

• gwarancyjną.

Funkcja płatnicza wynika z tego, ze możemy wręczyć weksel zamiast zapłaty za otrzymane dobra lub usługi. Funkcja kredytowa wyraża się w odroczonym ter­minie płatności należności wekslowej (dłużnik otrzymuje kredyt kupiecki). Nie ma także ograniczeń w przenoszeniu praw wekslowych z jednej osoby na drugą (funk­cja obiegowa). Natomiast funkcja gwarancyjna polega na zabezpieczeniu zapłaty za weksle przez wszystkie podpisane na nim osoby. Funkcja reńnansowa polega na możliwości złożenia weksla w banku do dyskonta²²⁶.

W stosunku wekslowym wy stępuj ą następujące osoby:

1. Trasant - wystawca weksla,

2. Trasat - płatnik weksla,

3. Remitent - osoba wskazana na wekslu, na której rzecz lub zlecenie ma być wypłacona suma wekslowa (pierwszy posiadacz weksla)²²⁷.

Często w praktyce obrotu wekslowego wymagane jest poręczenie zapłaty sumy pieniężnej oznaczonej w wekslu w całości lub części, ze wskazaniem osoby, za którą jest dane. Takie poręczenie nazywamy awalem"*. Awalista (osoba, która do­konała poręczenia) ma wobec remitenta obowiązek zapłaty sumy wekslowej w ca­łości lub części w przypadku, gdy nie uczyni tego dłużnik wekslowy. Możliwe jest również wyznaczenie miejsca płatności weksla u osoby trzeciej, którą może być np. bank, nazywane sądomicylem (a czynność domicylowaniem weksla)²²'.

W świetle prawa wekslowego mamy dwa rodzaje weksli:

• własny „solą" - pisemne, w ustalonej przez prawo formie, zobowiązanie wystawcy do zapłaty określonej kwoty pieniędzy wskazanej osobie w ozna­czonym miejscu i czasie (w Europie pojawił się ok. XII w.),

• ciągniony „trata" trasowany - papier wartościowy o ściśle określonej przez prawo formie, wyrażający bezwarunkowe polecenie zapłaty przez osobę wskazaną na wekslu kwoty wekslowej w określonym miejscu i cza­sie (ciągniony przez trasanta na trasata, przy czym remitentem może być tra-sant- ten rodzaj w Europie pojawił się w wieku XIII)"°.

W przypadku weksla własnego wystawca jest równocześnie płatnikiem. Jest on zobowiązany do bezwarunkowej zapłaty określonej sumy pieniężnej remitentowi. Weksel własny powinien zawierać:

=> słowo „weksel" w tekście dokumentu, w języku jego wystawienia,

=> przyrzeczenie bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej,Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

oznaczenie terminu płatności, oznaczenie miejsca płatności, •j—one osoby remitenta,, UMitee daty i miejsca wystawienia weksla, *'=> podpis wystawcy weksla"'.

'Natomiast w przypadku weksla ciągnionego niezbędne jest dodanie do tych ele-Uów oznaczenia trasata (płatnika)³².

Jako instrument kredytu handlowego bardziej przydamy jest weksel ciągniony. W jego przypadku wystawca upoważnia trasata do wykonania we własnym imieniu, ale na rachunek wystawcy płatności na rzecz oznaczonej osoby (remitenta) i jednocze­śnie upoważnia remitenta do odebrania tego świadczenia. Wystawienie traty nie powo­duje automatycznego stosunku prawnego pomiędzy trasatem a remitentem. Dochodzi do niego w momencie przyjęcia przez trasata weksla do zapłaty, tzw. akceptu. Samego trasata po przyjęciu weksla trasowanego nazywamy akceptantem.™ Akcept następuje wówczas, gdy wynikające z niego świadczenie ma pokrycie w zobowiązaniu trasata do trasanta. Akcept weksla następuje poprzez umieszczeniu słowa „przyjęty" (bądź analo­gicznego) przez trasata z jednoczesnym jego podpisem. Do ważności czynności praw­nej wystarczy również sam podpis trasata. Wymagania wobec weksla trasowanego są analogiczne, jak wobec weksla własnego, przy czym bezwarunkowe polecenie zapłaty musi być skierowane do trasata i oczywiście musi być oznaczony trasat²³⁴.

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

Wszystkie wymienione wcześniej elementy weksla (zarówno własnego, jak i ciągnionego) są konieczne dla jego ważności z wyjątkiem postanowień art. 2 pra­wa wekslowego, kiedy:

=> gdy na wekslu nie ma terminu płatności, to uważa się go za płatny za okaza­niem,

=> gdy brak osobnego oznaczenia, miejsce wymienione obok nazwiska trasata, uważa się za miejsce płatności, a także za miejsce zamieszkania trasata,

=> gdy w wekslu nie oznaczono miejsca wystawienia, uważa się go za wysta­wiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy²³'.

Na wekslu mogą się też znaleźć adnotacje dotyczące waluty sumy wekslowej albo odnośnie oprocentowania weksla.

Prawo wekslowe określa cztery sposoby określenia terminu płatności:

=> weksel płatny za okazaniem (at sight),

=> weksel płatny w pewien czas po okazaniu,

=> weksel płatny w pewien czas po dacie wystawienia,

=> w oznaczonym dniu²³⁶.

Inne określenie terminu płatności lub określenie terminu następujące po innym terminie jest nieważne.

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

W terminie płatności posiadacz weksla powinien przedstawić go do zapłaty w miejscu oznaczonym w treści weksla jako miejsce płatności. Przedstawienie powin­no nastąpić wobec głównych dłużników wekslowych. W przypadku weksla własnego należy do zapłaty weksel przedstawić wystawcy. Natomiast w przypadku weksla tra­sowanego akceptantowi. Osoba płacąca za weksel w terminie jest zwolniona z zobo­wiązania (dla poświadczenia zwolnienia może żądać wydania weksla pokwitowanego przez posiadacza). W przypadku nieprzedstawienia weksla do zapłaty w terminie każ­dy dłużnik może złożyć sumę wekslową do depozytu sądowego (według właściwości miejscowej miejsca płatności) na koszt i ryzyko posiadacza weksla"⁷.

W praktyce obrotu gospodarczego często wykorzystywana jest gwarancyjna fimkcja weksla. Weksel gwarancyjny"', bo tak bywa nazywany, wykorzystywa­ły jest jako zabezpieczenie pewnych przyszłych roszczeń np. jako zabezpieczenie bankowi spłaty zaciągniętego kredytu. Do tego celu najczęściej wykorzystuje się Vzw. weksle in blanco¹³'. Weksel taki jest dokumentem zawierającym, co najmniej podpis wystawcy lub akceptanta, złożone w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Pozostała część formularza pozostaje bez wypełnienia. Jednakże, gdy część klauzul wekslowych będzie wypełniona, weksel taki również nazywać będziemy in blanco. Powstanie zobowiązania następuje dopiero w momencie peł-> jego wypełnienia. Prawo wypełnienia przysługuje osobie, której go wręczo-f zamiarze zaciągnięcia zobowiązania oraz osobom, które na mocy prawa po-xhnego (dziedziczenie, przelew) nabyły do niego prawo. Wypełnienie powin->—stąpić jedynie w wypadku, gdy posiadacz został do tego upoważniony. Ra-

• z wekslem m blanco pojawia się zazwyczaj tzw. deklaracja wekslowa"'. Jest

•fKsemna umowa, która zawiera okoliczności upoważniające posiadacza blankie-slowego do jego uzupełnienia oraz zawiera istotne elementy takie, jak mak-aą wysokość sumy wekslowej i terminy płatności. Jednak ważność weksla in »nie jest uzależniona od jej istnienia.

ii praktyce gospodarczej możemy też spotkać podział weksli ze względu na cel

•Bania zobowiązania z nich wynikającego. Pierwszy rodzaj to weksle towaro-f^acwnentary bilis). Są one związane z bieżącym obrotem towarowym i po­lem zobowiązania jednej ze stron kontraktu do zapłaty za dostarczony towar fc«sługę. Inaczej jest w przypadku weksla finansowego (finance bili). Za takie feksię weksle ciągnione na finansowanie kosztów przewozu lub przerobu zapa-Mrowcowych. Ponieważ nie jest ściśle związany z obrotem towarowym ban-Bjrpnującje do dyskonta dokładniej badają sytuację finansową trasanta, akcep-tiawalisty"'.

rwszym wierzycielem wekslowym jest remitent. Może on jednak przenieść i do weksla na inną osobę. Dokonuje tego w ściśle określonej przez prawo

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

formie w postaci indosu na wekslu. Indos (żyro) to przeniesienie praw własności do papieru wartościowego (weksel, czek z klauzulą na zlecenie) przez oświadcze­nie osoby, która go posiada, że ustępuje ona swoje prawa innej osobie (w formie zbliżonej do obecnej pojawił się w XVI w.)"². Jednakże wystawca może wyłączyć obiegowy charakter weksla przez zamieszczenie na wekslu zwrotu „nie na zlece­nie", „imienny", „bez prawa indosowania" lub równoznacznego. Weksel taki sta­je się papierem wartościowym imiennym (rekta - weksel)"³. Przeniesienie praw następuje w takim wypadku w drodze cesji i wydania weksla. Natomiast w przy­padku weksla in blanco sytuacja jest nieco trudniejsza. Niewypełniony a podpisa­ny blankiet wekslowy może remitent przekazać osobie trzeciej (przez wydanie). Jest to przelew wierzytelności, a nabywca tego dokumentu uzyskuje prawo do jego uzupełnienia tylko w takim zakresie, w jakim obowiązywało ono zbywcę (zgodnie z deklaracjąwekslową)²⁴⁴.

Osoba, która odstępuje swoje prawa do weksla nazywa się indosantem. Nato­miast osoba nabywająca te prawa indosatoriuszem. Poprzez złożenie podpisu na wekslu indosant staje się odpowiedzialny za przyjęcie i za zapłatę tak, jak trasat (wystawca). Pierwszym indosantem może być tylko remitent. Indos powinien być bezwarunkowy, a warunki, od których uzależniono indos uważa się za nienapisa-ne. Przenosi on wszystkie prawa do weksla, co oznacza, że jeżeli ma on przenosić część praw do weksla, to wówczas taki indos jest nieważny.

Rodzaje indosu wekslowego:

Ze względu na formę wyróżniamy indos:

• imienny (zupełny) - obok podpisu indosanta określony jest indosatariusz, a także miejsce i data sporządzenia indosu,

• in blanco jest to indos nie wymieniający indosatariusza, a obejmujący naj­częściej jedynie podpis indosanta, może on być umieszczony jedynie na dru­giej stronie weksla lub na tzw. przedłużniku,

• na okaziciela, w którym zamiast nazwy lub nazwiska indosatariusza poja­wia się zwrot „na okaziciela"²⁴³.

Indos in blanco jest umieszczony na wekslu, gdy składany jest on do dyskonta w banku. W przypadku tego typu indosu należy domniemywać, że każdy posiadacz weksla jest jego prawnym posiadaczem. Może on (prawny posiadacz):

• wypełnić indos nazwiskiem własnym lub osoby trzeciej,

• indosować weksel dalej in blanco lub na inną osobę,

• przenieść weksel na inną osobę bez wypełnienia indosu in blanco i bez indo­sowania, przez wręczenie weksla²⁴'. Z indosem in blanco równoznaczny jest indos na okaziciela. Ze względu na cel indosu wyróżnia się:

Rozdział 5 • Formy rozliczań i techniki finansowania handlu zagranicznego

• indos własnościowy - przenosi on własność weksla na indosatariusza z chwilą wydania weksla,

• indos zastawniczy - umieszczane na wekslu w momencie oddawania indo-satariuszowi weksla w zastaw,

• indos poterminowy - wtedy gdy dokonano indosu już po terminie płatności weksla, ale przed upłynięciem terminu złożenia protestu,

• indos pełnomocniczy - na jego podstawie indosatariusz otrzymuje pełno­mocnictwo do wykonywania praw wekslowych w imieniu indosanta,

• indos zwrotny - wtedy, gdy osoba, która odpowiada już z tytułu weksla, na­była ten sam weksel po raz drugi,

• indos zakazujący dalszego indosowania - gdy weksel posiada klauzulę „nie na zlecenie""⁷.

Klauzula „nie na zlecenie" choć brzmi podobnie umieszczana przez wystaw­cę weksla i jego indosanta, to w obu tych przypadkach pociąga inne skutki praw­ne. W przypadku, gdy umieszcza j a, wystawca weksla oznacza to, że weksel może być przeniesiony ze skutkami zwykłego przelewu. Natomiast, gdy umieszcza ją in-dosant, to tym samym oznajmił on, że nie odpowiada wobec następnych posiada­czy weksla.

Posiadacz weksla może ten weksel spieniężyć przed terminem płatności w ban­ku. Operacja taka to dyskonto weksli"'. Dyskonto weksli to kupno przez bank we­ksla przed terminem jego płatności, po potrąceniu odsetek za czas pozostały do wy­kupienia (płatności) weksla według stopy zwanej stopą dyskontową. Stopę dyskon­tową można określić według wzoru:

(R-P) 360 d =—^—•-^-•100% gdzie,

d - stopa dyskontowa,

R - wartość nominalna weksla (cena wykupu weksla),

P. - wartość bieżąca (cena zakupu weksla),

n - czas wykupu weksla w dniach"⁹.

Dyskonto to w gruncie rzeczy udzielenie przez bank niżej oprocentowanego kredytu, zwanego kredytem dyskontowym. Kwotę tego kredytu stanowi suma we­kslowa pomniejszona o odsetki dyskontowe (za okres do dnia wykupienia weksla) i prowizję banku"⁰. Wartość należnych odsetek za okres pozostały do wykupienia weksla możemy przedstawić wzorem:

O

d*R«n

360 •100% ,. i gdzie:

^M" szerzej: Heropolitańska I., 1991, op cit, s. 55 i kolejne '•" Mojak J., op cit, s. 16

'•" zobacz też: Ladko A., 1994, Wybrane instrumenty rynku pieniężnego i kapitałowego, BiMB, War­szawa, s. 41 oraz NowakA.Z., 1994, Brytyjski system finansowy, Wyd. Adam Marszałek, Toruń, s. 53 -przyp. autora '-'" Mojak J., op cit, s. 16

135

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

O - kwota odsetek dyskontowych,

d - stopa dyskontowa (w procentach), a pozostałe oznaczenia jak wyżej.

Kwotę tego kredytu możemy określić wzorem:

K-i<„ ⁼ R - O - kp ^ gdzie:

y

^kw - kwota kredytu wekslowego,

1^ ^p - koszty prowizyjne (pozostałe jak wyżej).

Uwzględniając powyższe przekształcenia wzór na wartość kredytu miałby na­stępujący kształt:

d«n K-by - R(l - 350 .100% ^"", gdzie

d - stopa dyskontowa (w procentach),

a pozostałe oznaczenia jak wyżej.

Wartość prowizji od dyskonta określa każdy bank według własnych regulaminów.

W operacji dyskonta bank otrzymuje weksel opatrzony indosem in blanco i sam jako posiadacz weksla czeka na termin płatności bądź zbywa weksel w banku cen­tralnym (w Polsce do NBP). Operacja ta nazywa się redyskontem²⁵¹. Polega ono na skupie przez bank centralny od banków zdyskontowanych weksli po potrąceniu odsetek redyskontowych. Stopa redyskontowa jest określana przez władze banku centralnego (w Polsce decyzje w sprawie poziomu stóp procentowych podejmuje gremialnie Rada Polityki Pieniężnej) i ze swej natury jest ona niższa od stopy dys­kontowej. Różnica pomiędzy stopą dyskontową a redyskontową stanowi wynagro­dzenie banku skupującego weksle w ramach dyskonta.

Również w Polsce NBP skupuje od banków weksle w ramach redyskonta. Ta­kie weksle muszą spełniać wymagania zawarte w zarządzeniu Prezesa NBP z 27 lutego 1998r. Poniżej wymieniono wymagania, których spełnienie jest warunkiem przyjęcia weksla do redyskonta w NBP:

=> weksel musi odpowiadać wymogom prawa wekslowego,

==> musi być od niego odprowadzona opłata skarbowa w odpowiedniej wysoko­ści,

=> musi pochodzić z obrotu gospodarczego,

=> podpisany co najmniej przez wystawcę i akceptanta, którzy mogą budzić za-* ufanie jako solidni płatnicy,

=> termin płatności przypada nie później niż 3 miesiące od daty płatności we­ksla i w terminie pozwalającym na zawiadomienie płatnika,

=> weksel musi być z terminem płatności w oznaczonym dniu,

=> być płatny w oddziałach banków, w których dłużnicy maj ą rachunki,

=> w przypadku weksli trasowanych opatrzony bezwarunkowym akceptem

płatnika na całą sumę wekslową, "' Krzyżkiewicz Z., 1993, op cit, s. 45

136

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

=> opatrzone indosem in blanco,

=> bez wzmianek ograniczających jego zbywalność lub ograniczających pro­test,

=> z podpisami umożliwiającymi bezsporną identyfikację osób, które je składa­ły²⁵².

W przypadku należności wekslowej, gdy dłużnik wekslowy odmawia zapłaty icżliwy jest regres. Posiadacz weksla może dochodzić roszczeń od wszystkich aprzedników wekslowych (indosantów, poręczycieli, wystawcy) poprzez tzw. po-

•kiwanie zwrotne. Warunkiem koniecznym poszukiwania zwrotnego, czyli za-iowania regresu do poprzedników wekslowych jest wykonany w terminie pro-st wekslowy²". Nie jest on jednak konieczny, gdy dłużnik umieści zwrot „bez wtestu " na wekslu. Protest jest aktem publicznym, sporządzanym przez notariu-

• w terminie przewidzianym prawem np. niezapłacenie weksla w ciągu dwóch

• powszednich przypadających po terminie ważności. Roszczenie wekslowe ule-ipczedawnieniu:

•^ przeciwko akceptantowi traty lub wystawcy „soli" po 3 latach od dnia płat­ności,

•=> w stosunku do indosantów i wystawcy weksla trasowanego po roku od dnia

protestu,

; =^ wzajemne roszczenia indosantów do wystawcy z upływem 6 miesięcy, li-I cząc od dnia wykupienia weksla przez indosanta albo od dnia pociągnięcia f go do odpowiedzialności sądowej²⁵⁴.

|W większości krajów europejskich przepisy wekslowe sąbardzo podobne, róż-lę od polskich rozwiązań prawnych jedynie pewnymi drobnymi szczegółami. nując płatności wekslowych należy pamiętać, że spora grupa krajów nie pod-i konwencji o obrocie wekslowym. Są wśród nich USA, Wielka Brytania czy L W krajach tych różnią się od naszych rozwiązania prawne. Warto wskazać ly na kilka z nich. W tekście weksla nie musi się pojawiać słowo „weksel", [jest instytucji awalu. Natomiast dodatkowe zabezpieczenie weksla można poprzez podpis osoby niebędącej trasatem ani akceptantem, złożony na kniej stronie weksla (osoba taka ponosi solidarną odpowiedzialność za wy-s weksla). W niektórych krajach można weksel spłacać ratalnie, inne są też f wnoszenia protestów. Nie traktuje się w nich zbyt rygorystycznie sposobu Bnia na wekslu daty czy miejsca wystawienia. Jednak z różnice te nie zmie-

—oty weksla oraz charakteru zobowiązań z niego wypływających.

t koniec warto jest dokonać pewnych porównań pomiędzy czekiem i we-

LOczywiście poniższe porównania dotyczą jedynie „czystych" form obu in-

—ów. Dokonując uproszczonej (pamiętając jednak o wskazanych wyżej od-

—Kh) analizy możemy wskazać na następujące podobieństwa między cze-fckslem:

- - op cit. s. 17

: »hyak J., op cit, s. 12- 13

—*e J.,/red/, op cit, s. 152

137

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

* są to bezwarunkowe formy płatności,

* w obu kwota wyrażona cyfrowo i słownie,

* zawsze jest trasant, trasat i remitent.

Natomiast różnice między czekiem a wekslem są następujące:

* weksel jest narzędziem kredytu, a czek musi mieć pokrycie,

* weksel wystawiamy na konkretną osobę, czek może być na okaziciela,

* weksel może być przedstawiony trasatowi do akceptacji, czek nie jest akcep­towany,

* weksel nie jest odwołalny, czek możemy anulować.

5.2 Uwarunkowane formy płatności

5.2.1 Inkaso dokumentowe

Inkaso dokumentowe jest powszechnie wykorzystywaną formą płatności w handlu zagranicznym. Polega na wydaniu dokumentów handlowych importe­rowi (przez jego bank) w zamian za zapłatę ustalonej sumy pieniężnej lub zabez­pieczenie zapłaty np. akcept weksla ciągnionego. Zasady postępowania dotyczące operacji tego typu zawarte są w „Jednolitych regułach dotyczących inkasa" - Do­kument 522 opublikowanych przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu (/CC Uniform Rulesfor Collections - Publication No 522 - URC 522 1995). Defi­niuje on inkaso, jako ^postępowanie banków z dokumentami (...), przeprowadzone zgodnie z otrzymanymi instrukcjami, instrukcjami celu:

I. uzyskania zapłaty i/lub akceptu, lub,

II. wydania dokumentów w zamian za zapłatę i/lub w zamian za akcept, lub, III. wydania dokumentów na podstawie innych ustaleń i warunków."²" Przez pojęcie „dokumentów" rozumieć należy wszelkie dokumenty towarzy­szące instrukcji inkasowej, w tym dokumenty finansowe (czeki, weksle) czy han­dlowe (np. faktury)²⁵' Stronami inkasa są:

• zleceniodawca (eksporter),

• bank zleceniodawcy (bank przekazujący),

• bank inkasujący (każdy kolejny bank włączony do procesu inkasowego z wyjątkiem banku przekazującego),

• bank prezentujący (bank importera),

• płatnik (importer)."⁷

²⁵⁵ Jednolite reguły dotyczące inkasa. Publikacja MIH nr 522, 2001, ICC Poland -ZBP, Warszawa,

s. 8

URC 522 1995art.2a

²-" zobacz: URC 522 art. 2b, Jednolite..., op cit, s. 9

²⁵⁷ URC 522 1995 art. 3,

138

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

Rysunek 24. Schemat płatności inkasem dokumentowym (D/P).

Eksporter (podawca)

Bank eksportera

Kontrakt

Dostawa

2.

4a.

4b.

Importer (płatnik)

Bank importera

/. Przekazanie dokumentów handlowych do inkasa.

2- Przekazanie dokumentów handlowych wraz z instrukcją inkasową do banku importera.

l Potwierdzenie otrzymania instrukcji inkasowej.

4a. Przekazanie importerowi dokumentów w zamian za zapłatę , 46- Zapłata za dokumenty. | J. Informacja o zapłacie (zapłata). | 6. Zapłata. | Aod?o; Opracowanie autora na podstawie: Krzyżkiewicz Z., 1993, op cii, s. 143

Postępowanie rozpoczyna eksporter kierując do swojego banku tzw. zlecenie in-sowe wraz z reprezentującymi towar dokumentami. Bank eksportera przekazu-; przyjęte dokumenty wraz z własną instrukcją (opartą o instrukcję zleceniodaw-, wskazującą jednocześnie oparcie o URC 522) do banku importera. Na podsta-• tej instrukcji bank wydaje dokumenty reprezentujące towar osobie wskazanej eksportera - w zamian za zapłatę (lub akceptację traty) bez prawa uprzed-i zbadania towaru przez importera (wykorzystywane w przypadku, gdy stro-fiąjądo siebie zaufanie). Wydanie to następuje na warunkach określonych w in-cji inkasowej banku i zgodnie ze zleceniem inkasowym eksportera. Należy ik zwrócić uwagę, że bank nie ma obowiązku wykonywania inkasa. Jeśli zde-|e się odmówić musi o tym poinformować stronę, od której zlecenie uzyskał. i l»kjuż wcześniej wskazano bankom wolno działać tylko na podstawie instruk-iW celu jej uzyskania banki nie sprawdzają załączonych dokumentów. Więcej, i, instrukcja inkasa nie wskazuje inaczej, banki nie będą honorowały poleceń cych od jakichkolwiek instytucji czy podmiotów innych niż te, od których in-cje otrzymały"⁸. ttrukcja powinna zawierać dane dotyczące:

banku przekazującego (np. pełną nazwę, adres pocztowy i S.W.I.F.T., nume­ry telefoniczne, taksowe itd.), zleceniodawcy (pełna nazwa, adres pocztowy i inne numery teleadresowe),

:522. art. 4, Jednolite..., op cit, s. 10

139

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

* płatnika (jak w przypadku zleceniodawcy),

* banku prezentującego (jak w przypadku banku przekazującego),

* kwoty i waluty do zainkasowania,

* dokumentów dołączonych (wraz z ich liczbą),

* ustaleń i warunków, na podstawie których zapłata lub akcept ma nastąpić,

* kosztów do pobrania,

* odsetek do pobrania (ze wskazaniem stopy procentowej, okresu naliczania odsetek, bazy kalkulacji - 360/365 dni)

* sposoby zapłaty i zawiadomienia o niej,

* postępowania w przypadku braku zapłaty,

* miejsca prezentacji dokumentów"'.

Jeżeli niektóre dane np. dotyczące adresu płatnika są niekompletne bank inka­sujący czy prezentujący może samodzielnie poszukiwać płatnika. Za opóźnienia z tego tytułu jednak nie ponosi odpowiedzialności²⁶⁰. Po odnalezieniu płatnika bank prezentujący dokonuje prezentacji. Jest to postępowanie, za pomocą, którego bank ten udostępnia dokumenty reprezentujące towar do dyspozycji płatnika²". Postę­powanie to powinno odbyć się zgodnie z załączoną instrukcją. Artykuł 5b regula­cji wskazuje, że „Instrukcja inkasa powinna zawierać dokładny czas, w ciągu któ­rego ma być podjęte przez płatnika jakiekolwiek działanie"²". Banki i płatnik nie będą jednak honorowały takich zwrotów jak „pierwsza", „pilna", „natychmiasto­wa" przy oznaczaniu trybu postępowania z dokumentami²'³. Jeśli dokumenty finan­sowe są płatne za okazaniem to bank prezentujący powinien bezzwłocznie doko­nać ich prezentacji. Natomiast w przypadku dokumentów płatnych w inny sposób niż za okazaniem, bank prezentujący:

* jeśli wymagany jest akcept - bezzwłocznie przedłożyć dokumenty do akceptu,

* jeśli określony jest termin zapłaty - przedłożyć dokumenty nie później niż

we właściwym terminie zapłaty²".

Dokumenty powinny być prezentowane, w formie, w jakiej bank prezentujący je Otrzymał, chyba, że w treści instrukcji był upoważniony do dodatkowych działań.

Rodzaje inkasa

Wskazując na różnice w uprawnieniach, sposobie przekazywania dokumentów, dokonywania płatności można wskazać kilka kategorii inkas. Poniżej dokonano próby przeglądu tych kategorii.

A. ze względu na rodzaj prezentowanych dokumentów wyróżniamy następują­ce rodzaje inkasa:

²⁵⁹ URC 522 1995, art. 4b,c, Jednolite..., op cit, s. 10 - 11

""J.W.

²" URC 522 1995, art. 5a, Jednolite..., op cit, s. 11 ²'² URC 522 1995, art. 5b, Jednolite..., op cit, s. 11

²⁰ j.w.

²⁶⁴ URC 522 1995, art. 6, Jednolite..., op cit, s.l2

140

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

=> dokumentowe - w banku prezentowane tylko dokumenty handlowe (faktura, listy przewozowe itd.), ale mogą być do nich dołączone doku­menty finansowe (np. weksle),

=> finansowe (proste, czyste) w banku prezentowane są tylko dokumenty finansowe np. weksle czy czeki²⁶⁵.

B. ze względu na sposób (formę) zapłaty inkasa dzielimy na:

=> dokumentowe gotówkowe - bank wydaje dokumenty w zamian za za­płatę w gotówce (inkaso C/D) i zapłatę za weksel (inkaso D/P),

=> akceptacyjne D/A - importer akceptuje tratę, a towar może odebrać przed zapłatą, ale po akceptacji traty - dokumenty są wydawane w za­mian za akcept,

=> z akceptem po zapłacie D/P - akcept i jednoczesne wykupienie traty, a dopiero potem następuje wydanie dokumentów importerowi²".

C. ze względu na charakter transakcji handlowej:

=> inkaso eksportowe - gdy w banku przedstawiane są dokumenty han­dlowe zleceniodawców krajowych (a dokumenty reprezentują towar lub usługi wyeksportowane),

=> inkaso importowe - gćy w banku przedstawiane są óo]mmmty hanó]o-we zleceniodawców zagranicznych, reprezentujące zaimportowane to­wary i usługi.

D. ze względu na termin płatności:

=> inkaso gotówkowe (a'vista) - bank inkasujący wydaje importerowi do­kumenty za zapłatę należnej sumy pieniężnej,

=> inkaso terminowe - bank wydaje importerowi dokumenty, a wykup przez importera dokumentów reprezentujących towar następuje w pew­nym, uzgodnionym w kontrakcie terminie po odebraniu towaru (wyko­rzystywane bardzo rzadko ze względu na duże ryzyko).

£ ze względu na sposób przekazania dokumentów:

=> bankowe - dokumenty przekazywane są przez banki, => kapitańskie - przekazanie dokumentów następuje przy użyciu poczty ka­pitańskiej (dokumenty przekazywane są przez przewoźnika a nie bank-pocztą kapitańską), eksporter przesyła formularze zlecenia inkasowego podpisane przez bank do spedytora, który cały komplet przekazuje kapi­tanowi statku, a ten wskazanemu bankowi.

=> spedytorskie - przekazanie dokumentów i zlecenia inkasowego następu­je bez pośrednictwa banków, a poprzez spedytora eksportera i spedytora importera,

kC 522, art. 2 c,d. Jednolite..., op cit, s. 9

141

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

=> z instrukcją telegraficzną - eksporter za pośrednictwem swego banku powiadamia telegraficznie bank importera o wysłaniu towaru zlecając in­kasowanie należności²".

Istnieje jeszcze jeden rodzaj inkasa niemieszczący się w przedstawionych wy­żej kategoriach. Jest to inkaso gwarantowane (z gwarancją bankową). Eksporter otrzymuje od banku importera gwarancję, że zostaną mu przekazane należne środ­ki pieniężne. W praktyce rozliczeń z zastosowaniem inkasa wykorzystywany jest jeszcze jeden dokument. Sailing telegram jest to zawiadomienie, które kapitan statku, po przypłynięciu do portu docelowego, kieruje do importera. To z kolei zo­bowiązuje importera do zapłaty w określonym w umowie trybie.

Należy zwrócić uwagę, że banki nie mająobowiązku podejmowania jakiegokol­wiek działania w związku z towarami, do których odnosi się inkaso dokumentowe. Dotyczy to również obowiązku ubezpieczania i magazynowania tych towarów²". Jednocześnie banki nie przyjmują jakiejkolwiek odpowiedzialności czy zobowią­zania za formę, dostateczną liczbę, dokładność, autentyczność, dokładność, fałszer­stwo lub skuteczność prawną dotyczącą dokumentów. Banki nie ponoszą też odpo­wiedzialności za „...opis, ilość, wagę, jakość, stan, opakowanie, dostawę, wartość lub istnienie towarów reprezentowanych przez jakikolwiek dokument, ani za dobrą wiarę lub działania i/lub zaniechania, wypłacalności, wyniki lub pozycję dostaw­ców, przewoźników, spedytorów, odbiorców lub ubezpieczycieli towarów...'"'".

Banki nie ponoszą też odpowiedzialności za:

• straty wynikające z opóźnienia powiadomienia lub zaginięcia dokumentów trakcie ich przekazywania,

• przerwy w działalności spowodowane o siłą wyższą, o rozruchami, o rozruchami,

o zamieszkami wewnętrznymi, o powstaniami lub wojnami, czy innymi przyczynami pozostającymi pod

ich kontrolą, o strajkami i lokautami²⁷⁰.

K-woty, które bank prezentujący zainkasował od płatnika (po odjęciu kosztów i opłat) musza być niezwłocznie przedstawione do dyspozycji strony, od której in­strukcję przyjęto²⁷'. Możliwe jest przyjęcie płatności w częściach. Dotyczy to jed­nak tylko inkasa czystego, w wysokości i na warunkach, na jakich pozwala miej­scowe prawo (wg właściwości miejscowej w miejscu płatności). Jednakże wyda­nie dokumentów finansowych jest możliwe jedynie po dokonaniu pełnej zapłaty".

"^< URC 522 1995, art. 7, Jednolite...,opcit, s. 13, Grzelak Z., Kostrzewa A, 1999, Ryzyko płatności i wybór waluty w kontraktach handlu zagranicznego. Politechnika Łódzka, Łódź, s. 59-60.

²⁶⁷ Białecki K.P., DoroszA., Januszkiewicz W., op cit, s. 116; Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 159

²⁶⁸ URC 522 1995, art. lOb, Jednolite..., op cit, s.l4 ^m URC 522 1995, art. 13, Jednolite..., op cit, s. 16

²⁷⁰ URC 522 1995, art. 14 -15, Jednolite..., op cit, s. 16

²⁷¹ URC 522 1995, art. 16, Jednolite..., op cit, s. 17

²⁷² URC 522 1995, art. 21a, Jednolite..., op cit, s. 19-20

142

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

W ramach korespondencji bank prezentujący przekazuje bankowi przekazującemu ustępujące dokumenty:

o zawiadomienie o zapłacie, o zawiadomienie o akcepcie,

o zawiadomienie o odmowie zapłaty i/lub braku akceptu. O ile w przypadku w dwóch pierwszych przypadkach reguły postępowania są , Jasne. O tyle w przypadku odmowy bank prezentujący musi bezzwłocznie przesłać l •formację o tym do banku, od którego otrzymał instrukcje. Po takim zawiadomie-'b bank przekazujący powinien przekazać do banku prezentującego nowe instruk-e- Gdy nie dokona tego w ciągu 60 dni bank prezentujący zwraca mu wszystkie ikumenty i zwalnia się z jakiejkolwiek odpowiedzialności™. Analizując możliwości wykorzystania tej formy rozliczeń należy wskazać, że B to forma, która nie obarcza banków (przekazującego, inkasującego, czy pre-ntującego) nadmierną odpowiedzialnością (można powiedzieć, że odpowiedzial-bć ta jest niewielka). Oznacza to rosnące ryzyko dla podmiotu, który na otrzymać

•łfeitę, czyli eksportera. Ryzyko to należy brać pod uwagę przy podejmowaniu de-Z)i o formie płatności (w ramach zawieranego kontraktu).

5.2.2 Akredytywa dokumentowa

Kolejnym z sposobów dostarczenia zapłaty eksporterowi jest akredytywa. Rów-eż ta forma płatności jest ściśle regulowana przez Międzynarodową Izbę Handlo-I w Paryżu. Jednolite Zwyczaje i Praktyka Dotyczące Akredytyw Dokumento-|ch (Uniform Customs and Practice for Documentary Credits UCP 500 - 1993)

•astępujący sposób definiują akredytywę:

....akredytywa dokumentowa i akredytywa zabezpieczająca (standby letter o f fiy, dalej zwane akredytywą^ oznaczają każde porozumienie bez względu na »nazwę lub określenie, w którym bank działając na zlecenie i zgodnie z instruk-u klienta lub w swoim własnym imieniu:

• ma dokonać zapłaty na rzecz lub na zlecenie osoby trzeciej albo zaakcep­tować i zapłacić za weksle trasowane ciągnione przez beneficjenta lub

• upoważnia inny bank do dokonania takiej zapłaty lub do zaakceptowania i zapłaty za takie weksle trasowane lub

• upoważnia inny bank do negocjacji

f winian za określone dokumenty pod warunkiem ich zgodności z ustaleniami warunkami akredytywy..." (art. 2 UCP 500 1993)²⁷⁴.

Upraszczając tą definicję można powiedzieć, że akredytywa jako uwarunko-•a forma płatności w handlu zagranicznym jest pisemnym zobowiązaniem ban-, który ją otworzył na zlecenie i zgodnie z instrukcjami zleceniodawcy (impor-| do zapłacenia lub zabezpieczenia zapłaty beneficjentowi akredytywy (ekspor-wi) określonej sumy pieniężnej. Dokonanie wypłaty wystąpi, gdy beneficjent

IC 522 1995, art. 26, Jednolite..., op cit, s. 21

agniacje Międzynarodowej Izby Handlowej dotyczące operacji dokumentowych UCP 500 i URR . 1999, ZBP, Warszawa, s.3

143

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

udowodni przedłożonymi przez niego dokumentami, że zostały dopełnione wszyst­kie warunki, od których akredytywa uzależnia zapłatę oraz przedłoży te dokumen­ty w okresie ważności akredytywy. Akredytywa pozwala na przejęcie ryzyka trans­akcyjnego przez bank. Zobowiązanie banku obejmuje sytuacje, gdy bank w zamiar za określone dokumenty zgodne z warunkami akredytywy:

=> ma dokonać zapłaty na rzecz lub na zlecenie beneficjenta (np. akceptuje i płacąc jego weksle trasowane),

=> upoważni inny bank do zapłaty (lub akceptu i zapłaty za traty),

=> upoważni inny bank do negocjacji dokumentów²⁷⁵.

Bank zobowiązany jest to zapłaty bez względu na stanowisko kupującego. Zo bowiązanie banku ma charakter autonomiczny. Oznacza to, że banku nie interesuj;

żadne porozumienia pomiędzy eksporterem i importerem, o ile nie wprowadzon< ich do treści akredytywy. Dodatkowo beneficjent akredytywy nie może w żadnyn wypadku wykorzystywać stosunków umownych istniejących między bankami lul pomiędzy zleceniodawcą a bankiem otwierającym. Zobowiązanie banku stanów zapłata sumy określonej w akredytywie pod względem wysokości i rodzaju wału ty lub jej zabezpieczenie. Zapłata jest uzależniona od spełnienia przez beneficjen ta zawartych w niej warunków, a niespełnienie chociaż jednego powoduje zawie szenie zobowiązania banku"⁶. Gdy w momencie realizacji akredytywy odwołalne przed jej anulowaniem doszło do częściowego wykonania kontraktu bank importe ra musi zwrócić bankowi eksportera poniesione koszty²⁷'. W przypadku akredyty wy bank występuje jako instytucja zaufania publicznego.

Analizując podaną wcześniej definicję akredytywy, można określić jej cedr charakterystyczne:

1. akredytywa dokumentowa ma charakter autonomiczny (jako zobowiązani banku, który j ą otworzył),

2. wykonanie zobowiązań wynikłych z akredytywy następuje po dostarczeni do banku wymaganych dokumentów, a nie po faktycznym wydaniu przed miotu umowy,

3. badanie dokumentów dostarczonych do banku polega na stwierdzeniu, ca

wydają się być one zgodne z wymaganiami akredytywy"⁸. Strony zaangażowane w postępowanie z tytułu akredytywy to:

1. zleceniodawca,

2. bank otwierający,

3. beneficjent

i ewentualnie

4. bank pośredniczący.

²⁷⁵ tamże

²⁷⁶ zobacz też: Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 160 -161

²⁷⁷ Regulacje Międzynarodowej..., op cit, s. 7

²⁷⁸ zobacz: Regulacje Międzynarodowej..., op cit, s. 3 - 4 oraz 13 -19

144

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

Rysunek 25. Schemat płatności akredytywą dokumentową

^^^^t^Ntt Eksporter beneficjent)	Ł,	III^S^^SM''^ &aBBBHBIte
		3. Bai (bank Dostawa ^		nk eksportera pośrednicząc l -l •l

Importer (zleceniodawca)

Bank importera (bank otwierający)

l. Zlecenie otwarcia akredytywy i wniesienie opłat prowizyjnych. 2- Otwarcie akredytywy i poinformowanie o tym banku eksportera. j. Awizowanie akredytywy i ewentualne jej potwierdzenie. 4. Przekazanie przez eksportera dokumentów handlowych swojemu bankowi. , Ł Przekazanie dokumentów do banku importera 16 Zapłata za dokumenty.

|Z Przekazanie dokumentów uprawniających do dysponowania towarem. l Potracenie należności z rachunku klienta. vBo: Opracowanie autora na podstawie: Karczmarek T.T., Stalmaszczyk M., op cit, s. 56

Może się również zdarzyć, że beneficjent jest klientem oddziału zagranicznego tego mego banku co zleceniodawca. Jeżeli oddziały banku znajdująsię w różnych krajach uważane sąza oddzielne banki lokalne krajów, w których dane oddziały działają, (art. IUCP 500 1993)²⁷⁹. W działaniach związanych z realizacją tej formy operacji doku-aBowych wszystkie strony zajmują się jedynie dokumentami, a nie towarami, usłu-•n lub innymi świadczeniami, do których akredytywy te mogą się odnosić.

Wszelkie zmiany do treści akredytywy może wprowadzać tylko bank otwie-cy, ale za zgodą stron (beneficjenta, zleceniodawcy i banku pośredniczące-Zlecenia dotyczące otwarcia akredytywy, sama akredytywa i zlecenia doty-zmian w treści akredytywy muszą być kompletne i precyzyjne²⁸⁰. Banki po-y zapobiegać próbom umieszczania zbyt wielu szczegółów zarówno w akre-rie, jak i w zmianach do niej oraz przekazywania instrukcji otwarcia, awi-nia lub potwierdzania akredytywy z powołaniem się na akredytywę otwartą dnio, o ile była ona przedmiotem zaakceptowanych lub nie zaakceptowanych l Wszelkie czynności prawne dotyczące akredytywy (zlecenia otwarcia, tre-|akredytywy i zmiany do niej wprowadzone) muszą precyzyjnie określać doku-

acje Międzynarodowej..., op cit, s. 4 z: art. 5, UCP 500'93

145

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

menty, w zamian, za które ma być dokonana płatność, akcept lub negocjacja (art.5 UCP5001993).

W praktyce obrotu gospodarczego rozróżnić możemy kilka typów akredytyw:

A. ze względu na treść zobowiązania²":

=> odwolalna (bank otwierający może w każdej chwili odwołać ją bez zgo­dy i powiadomienia eksportera),

=> nieodwołalna (bank importera daje gwarancję, że pieniądze będą wypła­cone, gdy importer się wycofa)"² => niepotwierdzona, ==> potwierdzona²'¹.

Akredytywa powinna jednoznacznie określać, czy jest odwołalna, czy też nieodwo­łalna. W przypadku braku takiego wskazania będzie ona uważana za nieodwołalną (art 6 UCP 500 1993). W przypadku odwołania akredytywy bank otwierający musi:

• zwrócić innemu bankowi, któremu akredytywa odwołalna została udostęp­niona do zapłaty za okazaniem (at sight), do akceptu lub negocjacji - wszel­kie wydatki związane z powyższymi czynnościami, a dokonane przez tei bank przed otrzymaniem zawiadomienia o zmianie lub unieważnieniu akre­dytywy w zamian za dokumenty, które z punktu widzenia cech zewnętrz­nych wydają się być zgodne z warunkami akredytywy,

• zwrócić innemu bankowi, któremu akredytywa taka została przedstawieni do odroczonej zapłaty, wszelkie wydatki związane z taką zapłatą, gdy przeć zawiadomieniem o zmianie lub anulowaniu akredytywy bank ten podjął do­kumenty, które z punktu widzenia ich cech zewnętrznych wydają się by( zgodne z warunkami akredytywy (art. 8 UCP 500 1993). Akredytywa nieodwołalna to ostatecznie wiążące zobowiązanie banku otwie­rającego do:

=> płatności za okazaniem dokumentów (gdy akredytywa przewiduje płat­ność za okazaniem - „at sight'),

=> płatności w terminach wymagalności zgodnych z postanowieniami akre­dytywy (gdy akredytywa przewiduje odroczoną płatność), => zaakceptowania weksli trasowanych, ciągnionych przez beneficjenta m bank otwierający (bądź inny bank trasata) i zapłaty za nie w terminie wy­magalności (gdy akredytywa przewiduje akcept),

=> zapłaty bez regresu do wystawcy (lub/i posiadaczy w dobrej wierze) we ksii trasowanych przez beneficjenta i dokumentów prezentowanych w r» mach akredytywy (nie powinno się otwierać akredytywy dostępnej •a weksle trasowane na zleceniodawcę, jeżeli jednak akredytywa wymagi tego typu weksli, banki będą je traktowały jako dokumenty dodatkowe) pod warunkiem prezentowania wyszczególnionych dokumentów bańko wi wyznaczonemu lub otwierającemu oraz zgodności tych dokumentów z ustaleniami i warunkami akredytywy. -

²⁸¹ Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 161

²⁸² UCP 500'93, art. 6., w: Regulacje Międzynarodowej..., op cit, s. 5

²⁸³ Regulacje Międzynarodowej..., op cit, s. 8

146 ;

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

B. ze względu na charakter zobowiązania banku pośredniczącego:

=> potwierdzona (oba banki otwierający i pośredniczący gwarantują wypłatę), => niepotwierdzona (tylko bank importera daje gwarancję, że pieniądze będą wypłacone),

=> awizowana (bank pośredniczący stwierdza tylko autentyczność zle­cenia, pośredniczy w korespondencji, stwierdza także rodzaj, liczbę oraz daty złożenia dokumentów),

=> negocjacyjna -bank pośredniczący ma prawa do negocjacji doku­mentów udzielone przez bank otwierający akredytywę, porozumienie pomiędzy bankami dotyczy określenia postępowanie z tratami (ak­cept, skup i negocjowanie treści)²", zgodności dokumentów z warun­kami akredytywy, zapłaty beneficjentowi za dokumenty lub zapłace­nia należności w określonym terminie - gdy jest to akredytywa z od­roczoną płatnością.

Bank wyznaczony jako awizujący musi dołożyć należytej staranności spraw­ować autentyczność awizowanej przez siebie akredytywy. Jeżeli bank wyznaczo-rjako awizujący nie podejmuje się awizowania akredytywy, musi niezwłocznie

•uformować o tym bank otwierający. W momencie, gdy nie może on ustalić na ristawie cech zewnętrznych autentyczności akredytywy, musi o tym natychmiast informować bank, od którego otrzymał instrukcje, a jeżeli mimo to zdecyduje się lawizowanie akredytywy, musi poinformować beneficjenta, że nie jest w stanie ftbć autentyczności akredytywy. W momencie, gdy akredytywa nieodwołalna zostaje potwierdzona przez inny

•k, to bank ten jest zobowiązany do płatności, wykupu weksla bądź jego akcep-9 na warunkach podobnych do banku otwierającego. Jeżeli inny bank został po­ny (lub upoważniony) przez bank otwierający o dodanie swojego potwier-i do akredytywy, ale zdecyduje tego nie uczynić, musi o tym bezzwłocznie domić bank otwierający.

|C- ze względu na sposób zabezpieczenia środków²":

pokryta z góry - gdy bank pośredniczący z chwilą otwarcia akredytywy otrzymuje na swoje konto całą kwotę zobowiązania, pokryta z dołu - płatność występuje za dokumenty otrzymane przez bank, który otworzył akredytywę (tylko w akredytywach awizowanych).

. ze względu na formę prawną wyróżniamy²⁸':

akredytywę w formie listu kredytowego (letter ofcredit, L/C) przesyła­na beneficjentowi przez bank otwierający, upoważnia go do ciągnięcia tra­ty na bank otwierający (jest to nieodwołalne zobowiązanie banku), ekspor­ter może złożyć dokumenty w banku otwierającym akredytywę lub w in­nym banku tratę łącznie z dokumentami (zlecając negocjowanie traty),

i B., op cit, s. 56

yk J., /red/, op cit, s. 162 -163

i B., op cit, s. 61

147

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

=> akredytywę dokumentową (D/C) wszystkie pozostałe akredytywy, gdzie występuje bank pośredniczący.

E. ze względu na charakter transakcji handlowej (z punktu widzenia banku):

=> eksportową, => importową,

F. ze względu na termin płatności:

=> płatną po okazaniu dokumentów (a'vista), => z odroczonym terminem płatności"⁷,

G. ze względu na dokumenty finansowe towarzyszące fakturom i innym doku­mentom reprezentującym towar:

=> wekslową - gdy dokumentom tym towarzyszą weksle, => bezwekslową - gdy sąto tylko dokumenty handlowe²",

H. ze względu na technikę realizowania wyróżniamy inne rodzaje akredytyw²":

=> gotówkową - gdy bank importera wypłaca gotówkę w zamian za dokumenty, => dyskontową - gdy bank importera skupuje traty ciągnięte na importera

i przez niego zaakceptowane,

=> gwarancyjną - gdy bank importera gwarantuje przez awal na wekslu za­płatę pieniędzy,

=> akceptacyjną - określaną, też jako akredytywa w formie listu kredytowe­go - gdy bank upoważnia eksportera do ciągnięcia traty na bank importera, => przenośną - wykorzystywaną, np. gdy eksporter nie jest producentem

i przenosi prawa do płatności na producenta,

=> rewolwingową wykorzystywaną, w transakcjach długofalowych na cały kontrakt, zawiera plafon (pułap) na który jest wystawiana:

•=> kumulowaną - gdy gwarantowanych jest jednocześnie kilka płatności, => niekumulowaną - w przypadku odrębnego rozliczania każdorazowej

dostawy,

=> wiązaną - wykorTystywaną, gdy firma jest jednocześnie eksporterem i importerem otwiera akredytywę na rzecz eksportera jeśli inny importer otworzy akredytywę na jej rzecz, => zaliczkową:

=> z czerwoną klauzulą - bank importera i potwierdzający są zobowiąza­ne do wypłacenia beneficjentowi zaliczki na poczet przyszłej dostawy., => z zieloną klauzulą - wymaga dodatkowego zabezpieczenia wypłaco­nej zaliczki w postaci kwitu składowego lub zastrzeżenia praw wła­sności na towarze. ^!

²⁸⁷ Zboińska B., op cit, s. 59

^2ł8 Grzelak Z., Kostrzewa A., op cit, s. 87

²" zobacz: Grzelak Z., Kostrzewa A., op cit, s. 77 - 88, Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 164 - 167, Zbo|

ińska B., op cit, s. 59 - 63

148

Rozdział 5 • Formy rozliczań i techniki finansowania handlu zagranicznego

Wszystkie akredytywy muszą jasno wskazywać, czy są dostępne przez zapłatę za okazaniem, przez odroczoną zapłatę, przez akcept, czy przez negocjacje. Elementy akredytywy:

=> suma akredytywy, => określenie towaru, => oznaczenie ilości towaru, => określenie ceny na bazie INCOTERMS, => klauzula świadczenia (do czego zobowiązuje się bank), => waluta akredytywy, => wymogi dotyczące dokumentów²".

Gdy akredytywa nie zawiera zapisu, że jest dostępna tylko w banku otwiera­jącym należy wskazać bank wykonujący wszystkie czynności związane z tą akre­dytywą (bank wyznaczony). Rozwój technologii telekomunikacyjnych pozwa-\ h w chwili obecnej na szersze wykorzystanie środków teletransmisji w procesie l abshigi akredytyw. W tym samym kierunku podążają rozwiązania proponowane zez Międzynarodową Izbę Handlową w UCP 500 1993, które dopuszczają sto-wanie wyłącznie środków teletransmisji. Zawiadomienie przekazane środkami

•ansmisji będzie uważane za dokument wykonawczy akredytywy (lub doku-wykonawczy zmiany warunków akredytywy) i żadne potwierdzenie nie po-o być przesyłane drogą pocztową, chyba, że wiadomość przesłana środkami

•ansmisji zawiera notkę „wszystkie szczegóły nastąpią" (lub o podobnym zna-du) lub stwierdza, że potwierdzenie listowne ma być dokumentem wykonaw-n akredytywy lub jej zmiany - to wówczas dokumentu przesłanego drogą tele-nnisji nie należy uważać za wykonawczy²". Wszystkie akredytywy muszą ustalać termin ważności zobowiązania i miejsce nitowania dokumentów do zapłaty, akceptu lub z wyjątkiem akredytyw do-ae negocjowalnych, miejsce dla prezentowania dokumentów do negocjacji. ważności akredytywy powinna odpowiadać dacie ważności prezentowania unentów. Dokumenty powinny być prezentowane w terminie lub przed termi-i ważności. Bank otwierający bądź bank przez niego wyznaczony i upoważniony dokonują

—rdzenia zgodności dokumentów z treścią akredytywy. Gdy bank odrzuci do-

•enty musi o tym powiadomić możliwie szybko, ale nie później niż na koniec facgo dnia pracy banku (licząc od następnego dnia po otrzymaniu dokumenta-|bonk, od którego dokumenty te otrzymał lub beneficjenta (o ile dokumenty te t^ma) właśnie od niego). Zawiadomienie takie, powinno być przekazane środ-

• teletransmisji, a jeśli nie jest to możliwe to wszystkimi innymi dostępnymi ftami komunikacji. Musi ono stwierdzać wszystkie niezgodności, na podsta-fc których bank odmówił przyjęcia dokumentów.

ri nie przyjmuj ą żadnego zobowiązania, ani nie ponoszą odpowiedzialności a powstałe w wyniku przerwy i ich działalności spowodowanej siłą wyż-

_.^^ J., /red/, op cit, s. 168 - 171 ' 500'93, art. 11, w: Regulacje Międzynarodowej..., op cit, s. 12

149

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

szą (rozruchami, zamieszkami i innymi wydarzeniami, na które bank nie ma wpły­wu) oraz strajkami lub lokautem. Po ustaleniu tych przyczyn banki będą przyjmo­wać rozliczenia także z tytułu akredytyw, które w trakcie trwania siły wyższej bądź strajków uległy przeterminowaniu²⁹². Wykonanie akredytywy może być uzależnio­ne od przedstawienia innych dokumentów niż faktura. Mogą to być:

=> konosament morski / oceaniczny,

=> niezbywalny morski list przewozowy,

=> konosament czarterowy,

=> dokumenty transportowe lądowe i lotnicze,

=> pokwitowania pocztowe,

=> dokumenty spedytorskie,

=> dokumenty ubezpieczeniowe²'³.

W przypadku dokumentów transportowych banki akceptują tylko dokumenty czyste i na towary załadowane.

Odrębnym problemem jest kwestia zmian treści akredytywy. W przypadku akredytywy odwołalnej strony zachowuj ą pełną dowolność zachowania. Zupełnie inaczej jest jednak w przypadku akredytywy nieodwołalnej. Z wyjątkiem akredy­tyw przenośnych (art. 48 UCP 500 1993) akredytywa nieodwołalna nie może być zmieniona ani anulowana bez zgody banku otwierającego, banku potwierdzające­go, jeśli występuje, oraz beneficjenta. Dotychczasowe warunki obowiązują bene-ńcjenta do czasu, kiedy przekaże on swoją akceptację zmian do banku, który te zmiany awizował. Częściowa zgoda na zmiany zawarte w jednym i tym samym awizowaniu zmiany, jest niedozwolona i tym samym nie ma mocy obowiązującej.

Szczególnie wyróżniona została w Jednolitych zwyczajach i praktyce dotyczą­cej akredytyw dokumentowych (UCP 500 1993) akredytywa przenośna (art.48). Przez pojęcie akredytywy przenośnej rozumiemy akredytywę, w której beneficjent może zwrócić się do banku upoważnionego do zapłaty, do podjęcia zobowiąza­nia zapłaty odroczonej, do akceptu lub do negocjacji o postawienie akredytywy do dyspozycji w całości lub części jednemu beneficjentowi lub wielu beneńcjentom (wtórni beneficjenci). Akredytywa może być przeniesiona tylko wtedy, gdy zo­stała wyraźnie określona jako „przenośna" (trans ferrable). Bank przenoszący nie ma obowiązku wykonania takiego przeniesienia, chyba, że w takim zakresie i w ta­kiej formie, na jaką wyraźnie się zgodził. Beneńcjent musi wyraźnie poinstruować bank przenoszący, czy zachowuje lub nie prawo do odmowy udzielenia zezwole­nia bankowi przenoszącemu na awizowanie zmian wtórnym beneficjentom. Jeżeli akredytywa jest przeniesiona na więcej niż jednego wtórnego beneficjenta, odmo­wa dokonania zmiany warunków przez jednego lub grupę wtórnych beneficjentów nie unieważnia zgody innych, w odniesieniu, do których następuje zmiana warun­ków akredytywy. Natomiast dla beneficjentów, którzy odmówili warunki akredyty­wy pozostają bez zmian. Jeżeli akredytywa nie stanowi inaczej, to może być prze­nośna tylko raz, co oznacza, że wtórny beneficjent nie może przenieść akredytyw]!

²⁹² Regulacje Międzynarodowej..., op cit, s. 17

²⁹³ zobacz: Regulacje Międzynarodowej..., op cit, s. 19 - 41

150 :

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

i jakiegokolwiek trzeciego beneficjenta (ale przeniesienie powtórnie na pierwot-; •ego beneńcjenta nie jest zabronione). Akredytywa może być przeniesiona tylko łagodnie z ustaleniami zawartymi w akredytywie oryginalnej, z wyjątkiem:

sumy akredytywy,

jakiejkolwiek ceny jednostkowej podanej na niej, terminu ważności,

ostatniego terminu prezentowania dokumentów, terminu załadunku,

• osobno lub łącznie mogą być obniżone lub skrócone. Brak określenia prze-ności akredytywy nie pozbawia beneńcjenta prawa do przeniesienia j akichkol-k wpływów, do których jest lub może być uprawniony z tytułu akredytywy na by trzecie²⁹⁴. Akredytywa ma zastosowanie, gdy:

• następuje nawiązanie kontaktów handlowych na nowych rynkach lub z nowymi partnerami,

• w przeszłości były problemy z wykonywaniem przez importera termino­wych płatności i innych zobowiązań, co naruszyło zaufanie stron,

• jest niestabilna sytuacja polityczno-ekonomiczna kraju importera,

• często zmienia się środowisko prawne kraju importera,

• kontrahenci preferują bezpieczną, formę rozliczeń.

5.2.3 Inkaso a akredytywa

Analizując formy płatności należy też zwrócić uwagę na wybór przez strony ntraktu jednej z nich i konsekwencje, jakie to dla nich niesie. Pewne elementy istrukcji obu omawianych instrumentów są bardzo podobne. Wśród analogii po-ipdzy tymi instrumentami można wymienić przede wszystkim to, że oba sąforma-• uwarunkowanym (a więc zapłata jest uwarunkowana spełnieniem wskazanych Bez nie działań), w obu przypadkach następuje zapłata za dokumenty reprezentu-x towar, a nie za sam towar. Może również występować zobowiązanie banku do płaty. Występuje to jednak wyłącznie w przypadku inkasa gwarantowanego.

Do najważniejszych różnic występujących pomiędzy tymi instrumentami może-f zaliczyć różnice w kosztach. W przypadku inkasa koszty bankowe są względ-; niskie. Natomiast w przypadku akredytywy zachodzi potrzeba wynagrodzenia koku otwierającego z tytułu ponoszenia przez niego grupy ryzyk, w tym najważ­niejszego, ryzyka kredytowego. W przypadku inkasa inna jest rola banku eksporte-m. Odgrywa on jedynie rolę pośrednika, a kredytuje rachunek eksportera dopiero po —zymaniu awiza z banku prezentującego (inkasującego). Natomiast w przypadku akredytywy występuje autonomiczne zobowiązanie banku do zapłaty za otrzymane l dokumenty po spełnieniu przez nieokreślonych warunków. Sama płatność dokonuje

^serzej: Regulacje Międzynarodowej..., op cit, s. 46 - 50

151

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

się szybko. Kredytowanie rachunku eksportera (w banku eksportera) następuje za­zwyczaj po zbadaniu zgodności dokumentów z warunkami akredytywy.

Tabela 6. Korzyści z wykorzystania przez strony kontraktu jednej z uwarunkowanych form rozliczer w handlu zagranicznym.

Akredytywa

1. minimalizacja ryzyka handlowe­go, np. poprzez odmowę zapłaty po odbiorze towaru,

2. pewność otrzymania zapłaty za dostarczony towar, nawet w przy­padku niewypłacalności kontra­henta,

3. wprowadzenie zmian do treści akredytywy wymaga zgody wszyst­kich jej stron,

4. możliwość dyskontowania akre­dytyw w przypadku akredytyw z od-roczonym terminem płatności.

1. zapłata następuje jedynie za dokumenty spełniające wymogi akredytywy,

2. może określić wykaz niezbędnych doku­mentów, po przekazaniu których następu­je zapłata,

3. wśród wymaganych dokumentów może znaleźć się certyfikat kontroli jakości co elimi­nuje ryzyko otrzymania wadliwego towaru,

4. akredytywa staje się instrumentem uzyska­nia kredytu na sfinansowanie importu,

5. jest zabezpieczony przez nieuzasadnio­ną wy płata.

Inkaso

1. jest pewny, że importer nie uzy-

ska dokumentów przed zapłatą lub akceptacją (traty),

2. może wybrać bank inkasujący, w przypadku inkasa D/A może zdys­kontować weksel we własnym ban­ku,

1. podejmuje decyzje o zapłacie lub akcep­tacji traty,

2. ma możliwość zapłaty wekslem termino­wym,

3. istnieje możliwość sprzedaży towaru przed terminem płatności (inkaso D/A- przy czym musi to być trata terminowa).

Źródło: Opracowano na podstawie: Kaczmarek T.T., 1998, op cit, Krzyźkiewicz Z, 1993, op cii RymarczykJ., /red/, op cit, oraz Zboińska B., op cit

Oczywistym jest, że wykorzystanie każdej z nich skutkuje innymi prawam i obowiązkami stron kontraktu. Powyższa tabela przedstawia w uproszczonej for­mie korzyści dla stron (eksportera i importera) wynikłe z zastosowania akredyty­wy bądź inkasa dokumentowego.

Do wad akredytywy ze względu na interes importera moglibyśmy zaliczyć:

=> brak dostatecznego zabezpieczenia przed niedostarczeniem towaru przea

eksportera, => blokada środków finansowych, ze względu na potrzebę przekazania bańko

wi zabezpieczenia, => w przypadku zaciągnięcia kredytu na otwarcie akredytywy dochodzą j eszca

koszty z nim związane, => brak kontroli nad właściwym wykonaniem kontraktu (z zastrzeżeniem pkt. 3 w la

beli 6) związane z faktem, że bank sprawdza tylko dokumenty, a nie towar²'⁵. Natomiast z punktu widzenia eksportera do wad zaliczyć możemy skompliko waną procedurę płatności, poważne opłaty bankowe i uciążliwość czynności opc racyjnych (odpowiednie przygotowaniu dokumentów, tak by były zgodne z warua karni akredytywy).

²⁹⁵ zobacz: Kaczmarek T.T, Stalmaszczyk M., 1992, Nowy poradnik dla eksporterów, CDKHZ Wrt szawa, s. 67 - 68

152

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

Nieco inaczej jest w przypadku inkasa dokumentowego. Przy zastosowaniu tej formy płatności importer musi się liczyć z wcześniejszym nadejściem dokumen­tów niż towaru (problem kontroli jakości) i brakiem możliwości kontroli samego terminu wysyłki. Natomiast eksporter narażony jest na ryzyko braku płatności za <lostarczony towar, które jest potęgowane tym, że zobowiązanie zapłaty jest jedy-ue zobowiązaniem własnym importera.

Z powyższych powodów warto jest w trakcie negocjacji kontraktowych dobrze nstanowić się nad wyborem jednej z powyższych form płatności. W analizie na­leży kierować się m.in. naszą sytuacją finansową, stosunkami, jakie mamy z wła-|»ym bankiem, wiarygodnością partnera i jego sytuacją finansową.

5.2.4 Akredytywa standby

Istnieje jeszcze jeden rodzaj akredytywy. W związku jednak z bardzo specyficzną nąjest ona omówiona odrębnie. Jest to tzw. akredytywa standby"⁶ (zabezpiecza->). Pochodzi ona z USA, ale jest coraz chętniej stosowana w innych krajach. Stąd •nie jej wykorzystanie regulowane jest przez Międzynarodowe Praktyki Doty-fx Standby - Publikacja Międzynarodowej Izby Handlowej nr 590 (Intemational udby Practices - ISP 98), a także przez przywołane już wcześniej UCP 500.

ISP98 definiuj ą standby jako nieodwołalne, niezależne, dokumentowe iwią-z chwilą otwarcia zobowiązanie (jednakże bez potrzeby tego wyraźnego arfzania) (reguła 1.06 - ISP 98). Upraszczając można powiedzieć, że zawie-b zobowiązanie banku do zapłaty sumy na pierwsze wezwanie beneficjenta. kim przypadku banki często przy otwarciu akredytywy wymagaj ą wystawie-Iftaty płatnej za okazaniem (at sight) stąd też często akredytywę tę nazywamy fu^stsight. Standby l/c jako gwarancja w formie akredytywy zastępuje najczę-|j gwarancję płatności, dobrego wykonania, bądź zwrotu zaliczki. Zawiera ona lyej treści zobowiązanie banku do zapłaty sumy na pierwsze wezwanie bene-, gdy wierzyciel nie wywiąże się ze zobowiązania²⁹⁷. O ile akredytywy do-owe dotyczą tylko obrotu towarowego to akredytywy standby dotyczą tak­tu finansowego. Są one wystawiane nie tylko w celu zabezpieczenia za-,alc także przy zabezpieczeniu spłaty kredytu, zwrotu zaliczki i in"«. Jej kon-wynikała z ograniczonego zakresu korzystania z gwarancji bankowych ue amerykańskim i stanowiła, jakby, jej substytut.

inaczej nie oznaczono - standby jest nieodwołalne, stąd podobnie jak idku zwykłych akredytyw dokumentowych (UCP 500) zmiana treści wy-

tKS- 1997, Zarządzanie bankiem komercyjnym tom II, ZBP, Warszawa, s. 92 - 93, Zboiń-pdLs. 63

•da ISP 98 definiuj ą akredytywę standby podobnie jak UCP 500 to jednak zaznaczają wy-c płatność dokonywana jest, gdy dłużnik nie wywiąże się ze zobowiązania (w praktyce naj­dę może też funkcjonować jako instrument płatności bezpośredniej), wymagając dokumen-y^tązaniu się go z zobowiązań Reguła 4.17 - przyp. autora jtiodowe Praktyki Dotyczące Standby, 2002, Polski Komitet Narodowy MIH, Związek

rMAich. Warszawa, s.6

153

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

maga zgody stron. Standby jest niezależne - stąd wyegzekwowanie zobowiązań otwierającego w ramach standby nie zależy od:

• prawa lub zdolności otwierającego do uzyskania rembursu od zleceniodawcy,

• prawa beneficjenta do uzyskania zapłaty od zleceniodawcy,

• powołania się w standby na jakąkolwiek umowę dotyczącą rembursu lub za­sadniczej transakcji,

• wiedzy otwierającego o wykonaniu lub naruszeniu jakiejkolwiek umowy dotyczącej rembursu lub podstawowej transakcji²".

Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że na kształt stosunku prawnego pomię­dzy otwierającym abeneficjentem nie mają wpływu jakiekolwiek relacje łączą­ce otwierającego i zleceniodawcy (ISP 98, Reguła 1.07). Jednocześnie otwierający nie jest odpowiedzialny za:

• wykonanie lub niewykonanie jakiejkolwiek transakcji podstawowej,

• dokładność, autentyczność lub moc obowiązującąjakiegokolwiek dokumen­tu prezentowanego w ramach standby,

• działanie lub zaniedbanie innych osób, nawet jeśli taka osoba została wybra­na przez otwierającego lub wyznaczona osobę,

• przestrzeganie prawa lub innych praktyk niż te, które zostały wybrane w standby (ISP 98, Reguła l .08).

Zobowiązanie z tytułu standby uważa się za otwarte z chwila, gdy opuścitei otwierającego, chyba, że treść akredytywy wyraźnie wskazuje inny moment (ISI 98, Reguła 2.03). Z chwilą otwarcia automatycznie uruchamiane jest zobowiąż* nie otwierającego wobec beneficjenta. Otwierający i każdy kolejny potwierdza;

cyjest zobowiązany do honorowania prezentacji, która z punktu widzenia cech 2 wnętrznych wydaje się być zgodna z warunkami standby (ISP 98, Reguła 2.01, Prezentację stanowi otrzymanie dokumentu wymaganego i przedstawianego w i mach standby przez otwierającego (czy potwierdzającego). Dokument ten podri ga zbadaniu ze względu na zgodność z treścią akredytywy, nawet, jeśli nie wszysq kie wymagane dokumenty dotarły do banku (ISP 98, Reguła 3.02). Prezentacj a talq musi identyfikować akredytywę, w ramach której jest dokonywana, poprzez podM nie jej numeru referencyjnego oraz nazwy i lokalizacji otwierającego. Identyfit^ cja ta jest również możliwa poprzez załączenie kopii lub oryginału standby. Je li czynności tych nie dopełniono i nie jest możliwa identyfikacja akredytywy, l rej podlega, uważa się, że prezentacji dokonano w celu identyfikacji (ISP 98, J guła 3.03). W celu, aby prezentacja była zgodna musi ona być dokonana w m scu i lokalizacji w ramach miejsca wskazanego w standby. Jeśli takiego miej nie wskazano to prezentacja jest dokonywana w miejscu prowadzenia działaUf ści otwierającego (ISP 98, Reguła 3.04a,b). W przypadku, gdy akredytywa

potwierdzona, wiążącej dla potwierdzającego i otwierającego prezentacji nal^| dokonać w miejscu działalności potwierdzającego, tam gdzie zostało wystawi potwierdzenie lub u otwierającego. ISP 98 regulują również, co należy robić, j

²⁹⁹ ISP 98, Reguła 1.06c, Międzynarodowe..., op cit, s. 14

154

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

mdby nie wskazano odpowiedniego dla prezentacji działu, departamentu, pię->okoju itd (ISP 98, Reguła 3.04d). Prezentacja powinna być dokonana w termi-drogą określoną, w standby np. za pośrednictwem systemu S.W.I.F.T. Możli-;st prezentacja na kwotę niższą niż kwota standby (tzw. ciągnienie częściowe) związana z tym wielokrotna prezentacja. W celu ograniczenia tego typu dzia-liezbędne są odpowiednie zapisy w tekście standby np. „częściowe ciągnięcie onione" (ISP 98, Reguła 3.08). O dokonaniu prezentacji nie informuje się zle-:ego otwarcie akredytywy.

.ardzo interesującym dokumentem przewidzianym przez ISP 98 jest żądanie ity (ISP 98, Reguła 4.16). Jest dokument zawierający:

żądanie zapłaty skierowane od beneficjenta do otwierającego lub wyznaczo­nej osoby,

datę wskazującą, kiedy to żądanie zostało wystawione,

żądaną kwotę,

podpis beneficjenta³⁰⁰.

ądanie to może mieć formę weksla trasowanego, zlecenia, instrukcji itd. tandby może również przewidywać złożenie oświadczenia o niedotrzymaniu wiązania (może to być również odpowiedni certyfikat) (ISP 98, Reguła 4.17). oment taki zawiera:

oświadczenie, że płatność jest należna, co wynika z zaistnienia opisanego

w akredytywie przypadku, który jest podstawą wypłaty,

datę wystawienia oświadczenia,

podpis beneficjenta³⁰'.

Ha dokonania płatności w ramach standby, należy sformułować wskazane wy-bkumenty tak, by były zgodne z warunkami i uzgodnieniami w niej zapisany-itąd dokonuje się sprawdzenia treści prezentowanych dokumentów, co do po-cństwa cech zewnętrznych. Jeśli w ramach prezentacji pojawiająsię dokumen-eprzewidziane przez treść akredytywy nie podlegają one badaniu³⁰². O ile nie [•zewidziane inaczej dokumenty wystawia beneficjent. Język dokumentów, to k standby.

'. punktu widzenia rodzajów zabezpieczonego zobowiązania możemy rozróżnić c rodzaje akredytyw standby. Należą do nich:

akredytywa standby handlowa - służąca do zabezpieczenia płatności

w obrocie gospodarczym,

akredytywa standby dobrego wykonania umowy - dla zabezpieczenia zo­bowiązań innych niż zapłata za kontrakt,

akredytywa standby zwrotu zaliczki,

akredytywa standby przetargowa - wykorzystywana jako forma wadium

przetargowego,

ffS. Reguła 4.16, Międzynarodowe..., op cit, s.34

Ml Reguła 4.17, tamże

f. Reguły 4.01 - 4.03, Międzynarodowe..., op cit, s. 29

155

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

• akredytywa standby regwarantująca - wystawiana jako dodatkowe za­bezpieczenie istniejącej już akredytywy,

• akredytywa standby finansowa - jako zabezpieczenie zwrotu kredytu,

• akredytywa standby asekuracyjna - zabezpiecza zobowiązania z tytułu asekuracji lub reasekuracji³⁰³.

Bank może odmówić honorowania prezentacji. Jest wówczas zobowiązany do powiadomienia o tym w „rozsądnym" terminie po prezentacji, wskazując jedno­cześnie jej przyczyny. Nie oznacza to wygaśnięcia zobowiązania.

Standby nie jest przenośna, chyba, że w tekście jest to wyraźnie wskazane (ISP 98, Reguła 6.02). Jeśli otwierający lub potwierdzający maj ą na przykład wątpliwo­ści, co do oryginalności standby mogą odmówić przeniesienia praw z jej tytułu.

Prawa beneńcjenta nie mogą być unieważnione bez jego zgody (standby jest nieodwołalna, o ile z jej treści nie wynika coś innego) (ISP 98, Reguła 7.01). Zgo­da beneficjenta na unieważnienie jest nieodwołalna z chwilą jej dotarcia do otwie­rającego.

Standby musi zawierać w swojej treści datę wygaśnięcia (upływu terminu waż­ności). Jednocześnie powinna zezwalać otwierającemu za zakończenie standby po uprzednim uzasadnionym zawiadomieniu o uchyleniu się od płatności, czy choćby po zapłacie (ISP 98, Reguła 9.01).

Należy podkreślić, że według ISP 98 drobna pomyłka w opisie towaru, brak przecinków, czy litery nie powoduje niezgodności dokumentów (a więc nieco ina­czej niż ma to miejsce w UCP 500 1993). Ważne jest by tekst wymaganego doku­mentu był podobny i odzwierciedlał tekst pierwotny. Właśnie to uproszczenie pro­cedury³" dokumentacyjnej połączone z dodatkowym zabezpieczeniem przed nie­uczciwym roszczeniem kontrahenta jest jedną z głównych zalet tego typu formy rozliczeń³⁰⁵.

5.3 Formy rozliczeń mieszane 5.3.1 Gwarancje bankowe³⁰⁶

Innym bardzo ważnym instrumentem stosowanym w obrocie międzynarodo­wym jest gwarancja. Jej budowa i funkcjonowanie jest praktycznie takie same, jak akredytywy standby. Jest ona podwójnie regulowana przez Jednolite Regułj Dotyczące Gwarancji Kontraktowych - publikacja MIH nr 325 (Uniform Rulesfm

³⁰³ Międzynarodowe praktyki, op cit, s.6-7

³⁰⁴ ponieważ wprawie amerykańskim brak jest rozwiązań dotyczących gwarancji to wystawcaai

standby mogą być też podmioty niebankowe - przyp. autora

³" Kurząc M., 1999, Nie tylko akredytywa, Home & Market Nr 8 (82), Lipiec 1999, s. 41

³⁰⁽ gwarancje można traktować jako formy zabezpieczenia płatności, ale też jako formy finansowani!

dlatego, że w wielu przypadkach pozwalają na osiągnięcie poważnych oszczędności lub nieangaM

wanie środków własnych - np. gwarancja przetargowa - przyp. autora

156

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

ract Guarantees -URCG 325 1978) oraz Jednolite Reguły Dotyczące Owa­cji Płatnych na Żądanie -publikacja MIH nr 458 (Uniform Rules for Demand rantees - URDG 458 1991). Gwarancją można nazwać każde zobowiązanie liczę banku, instytucji ubezpieczeniowej czy osoby fizycznej lub prawnej do asy sumy pieniężnej po wypełnieniu przez beneficjenta określonych czynno-i prawnych.

W szczególności gwarancją bankową jest to zobowiązanie podjęte przez bank podstawie zlecenia klienta lub innego banku do zapłacenia określonej sumy pie-toej jej beneficjentowi³⁰⁷. Celem wnoszącego o otwarcie gwarancji jest zabez-tzcnie wykonania umowy. Jednakże jak już wskazano zobowiązanie to musi pokreślone wyłącznie w kwocie pieniężnej. Stronami gwarancji są:

| => zleceniodawca, na którego wniosek bank udziela gwarancji, ss> beneficjent gwarancji,

10 bank (lub inny podmiot) udzielający gwarancji³".

ud każdej gwarancji mogą być dodane re- i kontrgwarancje (wraz z podmio-|i dokonującymi tych czynności). Regwarancja oznacza pisemne zobowiąza-•dmiotu, który j ą wy stawił (np. banku) do zapłaty sumy pieniężnej gwaranto-iprzedłożeniu określonego żądania zapłaty oraz innych dokumentów wymie-h w gwarancji³⁰' (odpowiedzialność regwarantajest równa odpowiedzialno-Banta³¹⁰). Z kolei kontrgwarancja to instrument wyłącznie międzybankowy iyy zabezpieczenie banku gwaranta.

wancjajest niezależna od kontraktu lub warunków przetargowych. Gwarant t zobligowany zapisami kontraktu czy tez przetargu, nawet, jeśli występuje r odwołanie się do nich w tekście gwarancji (URDG 458 1991 art. 2). Rów-1 kontraktu, a także gwarancji niezależne sąregwarancje.

•ancja może być przekazana w formie listu gwarancyjnego lub przekazana łcktroniczną(S.W.I.F.T) z odpowiednimi do identyfikacji jej autentyczności

—m. List gwarancyjny składa się zazwyczaj z czterech części:

Bfłd wstępnej - preambuły - gdzie umieszcza się przede wszystkim na-|—y stron, które zawarły między sobą umowę, której dotyczy gwarancja, h^, numer, wartość przedmiotu umowy oraz termin i sposób jej zawarcia, określenia przedmiotu gwarancji oraz zakresu zobowiązania banku

-v tym miejscu bank zobowiązuje się do wykonania świadczenia pieniężne->o określonej wysokości na określonych wcześniej warunkach, jeżeli zlece-awca nie wywiąże się z świadczenia będącego przedmiotem gwarancji, •oków, w jakich zobowiązanie wynikające z gwarancji będzie wy-ydne - przede wszystkim zgłoszenie, że zleceniodawca nie wykonał ob-» gwarancją świadczenia, a w praktyce powinien przedstawić określo-r gwarancji dokumenty np. wyrok sądu arbitrażowego,

c TT, Stalmaszczyk M., op cit, s. 68

b I— 2001, Gwarancyjne sposoby zabezpieczeń bankowych, Wyd. WSPiZ, Warszawa, s. 16 SX art. 2, Jednolite reguły dla gwarancji płatnych na zadanie - Publikacja MIH 458 1991, 2BP. Warszawa, s. 8 kiL-,2001,opcit,s.l6

157

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

=> określenia terminu początku i wygaśnięcia zobowiązania - tzn. okres

w którym działa zobowiązanie banku udzielającego gwarancji³". Treść gwarancji powinna zawierać przede wszystkim:

- uprawnienia wynikające z gwarancji,

- osobę upoważnioną do wykonywania uprawnień z tytułu gwarancji,

- treść zobowiązania gwaranta,

- maksymalną kwotę gwarancji,

- termin obowiązywania gwarancji,

- ewentualne zastrzeżenia dotyczące przelewu wierzytelności z tytułu gwa

rancji³'².

Dodatkowo do gwarancji mogą być dodane klauzule lub warunki dodatkowe Do klauzul takich zaliczamy m.in.:

- klauzulę redukcyjną - na mocy, której zobowiązanie gwaranta będzie ule gało proporcjonalnej redukcji w wyniku spłat zobowiązań przez dłużnika,

- klauzulę formy zapłaty (identyfikacyjną) - określa konieczność przedłożę nią wezwania do zapłaty,

- klauzulę nakazującą zwrot gwarancji - po upływie jej ważności,

- klauzulę udokumentowania roszczenia - jakie dokumenty należy przędło żyć dla realizacji gwarancji (gwarancje warunkowe - dokumentowe),

- klauzulę zapłaty na pierwsze żądanie,

- klauzulę wykonania przez beneftcjenta określonych czynności -n;

określa tryb domagania się realizacji gwarancji,

- klauzulę odwolalności -jeśli pojawi się w tekście gwarancji -gwarai może j ą odwołać przed upływem terminu ważności,

- klauzulę zakazującą wprowadzania zmian w tekście gwarancji,

- klauzulę określającą przyczyny wygaśnięcia gwarancji"³. Banki wystawiaj ą gwarancje na podstawie szczegółowych zleceń klientów pc bierając za to prowizje (nie ponoszą jednocześnie odpowiedzialności za błęd w zleceniach klientów). Prowizja zależy od:

=> kwoty gwarancji, => czasu jej trwania,

=> pozycji finansowej zleceniodawcy (jego wiarygodności kredytowej), => od wartości zabezpieczenia, jakie od zleceniodawcy otrzymuje bani

gwarant.

Banki są od momentu wystawienia gwarancji zobligowane do ich szczegóh wego wykonania, chyba, że w tekście wskazana jest odrębnie data wejścia w żyd zobowiązania. Gwarancja po jej przygotowaniu przekazywana jest do beneficja ta bezpośrednio lub za pośrednictwem jego banku. Gwarancja oraz dołączone d niej regwarancje, mają charakter nieodwołalny, chyba, że w treści dokument wskazano, że otwierający lub regwarant może ją odwołać.

³" Kaczmarek T. T., Stalmaszczyk M., op cit, s. 69

³¹² Holly R., /red/, 2003, Ubezpieczenia finansowe i gwarancje ubezpieczeniowe, Poltext, Warszart s. 86 - 87

³¹³ Holly R., /red/, op cit, s. 87 - 88.

158 l

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

Wygaśnięcie gwarancji następuje przez:

=> upływ terminu j ej ważności, => realizację gwarancji przez jej beneficjenta, => odwołanie gwarancji (gwarancja odwołalna)³".

Do zmiany treści gwarancji dochodzi jedynie za zgodą beneficjenta, ale na wnio­sek zleceniodawcy gwarancji. W celu uzyskania świadczenia beneficjent musi przed upływem terminu ważności gwarancji przedłożyć żądanie zapłaty. Żądanie takie musi mieć formę pisemną. Powinno mu towarzyszyć oświadczenie o niewywiązaniu się z zobowiązań podmiotu, do którego zobowiązania gwarancja została otwarta.

W praktyce obrotu gospodarczego można spotkać wiele różnych rodzajów gwa­rancji. Poniżej przedstawiono próbę kategoryzacji tej formy płatności.

l. podział z punktu widzenia podmiotu, którego gwarancja dotyczy:

=> gwarancje kontraktowe - udzielane za zobowiązania eksportera³'⁵

o gwarancje przetargowe,

o gwarancje właściwego wykonania kontraktu,

o gwarancje zwrotu zaliczki. => gwarancje płatnicze - udzielane za zobowiązania importera³¹⁶

o gwarancje wpłaty zaliczki,

o gwarancje zabezpieczające zapłatę za dokumenty a'vista,

o gwarancje zabezpieczające spłatę kredytu kupieckiego,

o gwarancje zabezpieczające terminową spłatę kredytu bankowego,

o gwarancje spłat rat leasingowych,

o gwarancje otwarcia akredytywy,

o gwarancje udzielenia poręczenia wekslowego.

II. podział z punktu widzenia przedmiotu zobowiązania³'⁷:

=> gwarancja przetargowa (wadialna) - wydawana przez bank jako sposób zapłaty wadium przetargowego, w jej przypadku bank gwarantujący zobo­wiązuje się do wypłacenia na rzecz organizującego przetarg kwoty wadium w przypadku, gdy zleceniodawca gwarancji pomimo wygrania przetargu wycofa się z jego realizacji, jednocześnie bardzo często bank gwarantujący dodatkowo gwarantuje należyte wykonanie dostaw, gwarancja taka wyga­sa z chwilą ogłoszenia wyników przetargu i zwrotu wadium oferentom,

gwarancja właściwego wykonania kontraktu - zapewnia właściwe wy­konanie zobowiązania przez eksportera kontraktu zarówno pod wzglę­dem ilości, jakości, jak i terminu jego wykonania, stosowana przede wszystkim w przypadku eksportu dóbr inwestycyjnych i kompletnych obiektów, a jej wysokość i okres trwania zależą od przedmiotu kontraktu i zobowiązań kontraktowych (jako dowód wykonania zobowiązań kon-

i B., op cit, s. 90

Id L., 1997, Bankowe gwarancje, poręczenia i awale, Poltext, Warszawa, s.59 Id L., 1997, op cit, s. 45 c T.T., Stalmaszczyk M., op cit, s. 70 - 71

159

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

traktowych przyjmuje się zwykle dokumenty wysyłkowe składane prze eksportera w jego banku i przesyłane za pośrednictwem banku importer do niego samego,

=> gwarancja zwrotu zaliczki - stosowane wówczas, gdy zwyczajów w obrocie międzynarodowym stosuje się zaliczkowanie eksportera, bań eksportera gwarantuje importerowi, że gdy eksporter nie wykona kor traktu, to bank eksportera zwróci mu zaliczkę,

=> zapłaty za dostawę towaru lub wykonania usługi - w zależności o zastosowanej formy płatności banki rozliczające mogą udzielić stronoi kontraktu następujących gwarancji:

=> gwarancji dokonania płatności zgodnie z terminami przewidziana

mi w kontrakcie niezależnie od terminów dokonywania dostaw lu

świadczenia usług, => gwarancji otwarcia akredytywy - zabezpiecza otwarcie na rzecz eki

portera akredytywy o określonych warunkach, => gwarancji zabezpieczających zapłatą dokumentów przesłanych do ir

kasa, jeśli dokumenty te są zgodne z warunkami udzielonej gwarar

cji, a importer nie zapłaci inkasa w określonym terminie, => gwarancji awalizowania weksli zabezpieczających udzielenie przez bar

gwarantujący poręki wekslowej, czyli awalu na tratach ciągnionych b

importera lub na jego wekslach własnych (w transakcjach kredytowych => gwarancje zabezpieczające eksporterowi terminową zapłatą należni

ści kredytowych, gdy płatności nie dokona importer. => celne - są to gwarancje wystawiane na rzecz urzędów celnych kraju in portera lub eksportera w zależności d tego kto posiada gestię celną; żal czarny do nich:

=> gwarancje celne za firmy realizujące kontrakty inwestycyjne za grania => gwarancje za importerów zabezpieczające zapłatę należności celnyci => gwarancje związane z odprawą warunkową towarów niekrajowyc

przeznaczonych do powrotnego wywozu, => gwarancje zapłaty należności celnych od towarów zagranicznyc

sprzedawanych w składach konsygnacyjnych i komisowych, => gwarancje zabezpieczające należności od towarów przewożonyc

w tranzycie przez terytorium danego kraju³".

=> ubezpieczeniowe - oświadczenie woli zakładu ubezpieczeniowego di tyczące zobowiązania do określonego świadczenia pieniężnego na rzsn gwarantariusza w przypadku, gdy dłużnik nie wywiąże się z przyjęte;

wobec beneficjenta zobowiązania:

=> gwarancję z innych tytułów - gwarancje mogą dotyczyć także wid

innych, nie opisanych w tym miejscu przypadków, np. eksporter skt

dający w ramach akredytywy nieprawidłowe dokumenty może zlec ^"CnomadźkTL^^ÓOr^ck,^ l

160

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

bankowi udzielenie gwarancji zabezpieczającej zwrot otrzymanej na­leżności za towar w przypadku, gdy importer nie przyjmie dokumen­tów ani towaru; zaliczamy do nich:

=> gwarancja pod ułatwienia kredytowe za granicą,

=> gwarancja za brakujący konosament,

=> gwarancja za armatora zabezpieczająca refundację szkód wyrządzo­nych przez statek w czasie rejsu,

=> gwarancja za linię lotniczą lub armatora statku zabezpieczająca zapła­tę należności za korzystanie z usług lub dostaw w portach lotniczych i morskich,

=> gwarancja na zabezpieczenie usług agencji turystycznych,

=> gwarancja stanowiąca wadium dla sądu"'.

III. podział ze względu na charakter zobowiązania gwaranta"":

=> gwarancje bezwarunkowe - roszczenie z jej tytułu jest płatne na pierw­sze żądanie beneficjenta gwarancji,

=> gwarancje uwarunkowana - roszczenia płatne są po udokumentowaniu przez beneficjenta, że spełnił on wszystkie warunki przewidziane w gwa­rancji,

=> gwarancje odwolalne - są stosunkowo rzadkie,

=> gwarancje nieodwołalne - podstawowe - zazwyczaj wystarczy podanie terminu ważności gwarancji.

IV. podział ze względu na osobę beneficjenta:

=> gwarancje zobowiązań publicznoprawnych, wynikających ze stosunku

pierwotnego z podmiotami publicznymi (np. gwarancja koncesyjna), => gwarancje zobowiązań niepublicznych³²¹.

Gwarancje mogą mieć charakter jednorazowy, a także ciągły, np. poprzez odno-; zobowiązania gwaranta w gwarancji rewolwingowej³²².

5.3.2. Polecenie wypłaty

iMicenie wypłaty definiowane jest jako „otrzymane od banku zagranicznego mię dokonania wypłaty bezpośrednio na rzecz osoby prawnej lub fizycznej albo mania przelewu na jej rachunek""'. W rozliczeniach międzynarodowych pole-t wypłaty jest realizowane przez bank krajowy za pośrednictwem zagraniczne-i korespondenta.

zkiL.,2001,opcit,s.lll-127 rek T.T., Stalmaszczyk M., op cit, s. 72 - 73 rR.,/red/,2003,opcit,s.90 zkiL.,1997,opcit,s.49 yk J.,/red/, op cit, s. 155

161

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

Polecenie wypłaty może mieć dwie formy:

* uwarunkowaną,

* bezwarunkową'".

Z poleceniem wypłaty uwarunkowanym mamy do czynienia, gdy zlecenioda-w ca (importer) warunkuje dokonanie wypłaty od przedłożenia przez beneflcjeni określonych dokumentów. Jeżeli takiego zastrzeżenia nie ma jest to polecenie w^ płaty bezwarunkowe. Zazwyczaj dokonuje się jej poprzez przelew na rachunek b( neficjenta środków dostarczonych przez zleceniodawcę.

Możemy wyróżnić następujące formy polecenia wypłaty:

* gotówkowe,

* przez doręczenie czeku,

* w formie przelewu³".

Rysunek 26. Schemat płatności poleceniem przelewu

polecenie przelewu 1)

obciążenie rachunku klienta* 2a)

Zleceniodawca

Bank zleceniodawcy

przelew na

rachunek beneficjenta w jego banku 2b)

Umowa

świadczenie

przyjęcie środków na rachunek klienta i udostępnienie ich beneficjantowi

3)

Beneficjent

Bank beneficjenta

Źródło: Opracowanie autora na podstawie: Krzyżkiewicz Z., 1993. op cit, s. 96

Najważniejszą formą jest forma przelewu. Polecenie przelewu wydaje banio wi właściciel rachunku bankowego. Na jego mocy bank przelewa określonąw p leceniu kwotę pieniędzy z rachunku zleceniodawcy na wskazany przez niego e chunek bankowy w dowolnym banku. W ramach operacji międzybankowych z e chunku LORO przez bank zleceniodawcy. Stanowi ono podstawę do dokonań przekazania określonej w poleceniu sumy pieniędzy na wskazany rachunek bend cjenta w tym lub innym banku. Polecenie przelewu może być składane bezpośna nio w banku lub przesyłane pocztą. W poleceniu przelewu należy wymienić naz« oraz numer rachunku bankowego wierzyciela oraz skróconą informację o reguł

³²⁴ Bemaś B., 1999, Finanse międzynarodowe, Wyższa Szkoła Zarządzania i Finansów, Wrocław, s. 21 ³" Rymarczyk J., /red/, op cit, s. 155 ;

162

Rozdział 5 • Formy rozliczeń i techniki finansowania handlu zagranicznego

nym zobowiązaniu. Dokumenty podpisują właściciel rachunku lub osoby upo-(wżnione do dysponowania nim.

Bank wykona takie zobowiązanie po sprawdzeniu czy wydała je osoba do tego ważniona, jeżeli kwota przelewu ma pokrycie na rachunku wystawcy. W razie hi pokrycia bank przechowuje zlecenie przez określony w umowie czas do mo­ttu zgromadzenia odpowiednich środków. Jeśli w umówionym czasie nie doj-; do ich zgromadzenia polecenie przelewu jest zwracane wystawcy z odpowied-ladnotacjąbanku³²⁶.

Polecenie przelewu może być anulowane pisemną dyspozycją zleceniodawcy, ; bank nie obciążył jeszcze jego rachunku. W chwili obecnej, w przypadku ban-r świadczących usługi home banking polecenie przelewu może być przekazy-ic elektronicznie.

Pokrewną formą jest polecenie zapłaty. Jest to dokument, w którym wierzy­li wydaje bankowi dłużnika dyspozycję do obciążenia rachunku dłużnika i uzna-• swój ego rachunku w określonym w poleceniu terminie. Forma ta jest stosowa-»głównie w ramach rozliczeń długookresowych kontraktów o charakterze cią-. gdzie rozliczenia następują częściowo w określonych terminach, np. kwar-, rozliczenia dostaw. W celu nadania takiej dyspozycji charakteru wiążące-nżnik musi wydać upoważnienie dla wierzyciela i poinformować o nim swój . Również wierzyciel musi mieć odpowiednią umowę ze swoim bankiem. Po-i oba banki muszą zawrzeć porozumienie o takiej formie rozliczeń³".

Przykładowe pytania sprawdzające:

11- Co to znaczy, że forma płatności jest uwarunkowana bądź nieuwarunkowana? (.2. Jakie znasz nieuwarunkowane formy płatności? Jakie są gospodarcze funkcje czeku? Jak przenosi się prawa do czeku? Jakie są gospodarcze funkcje weksla? Jak przenosi się prawa do weksla? Co to jest indos? Jakie są uwarunkowane formy płatności? Na czym polega rozliczenie poprzez inkaso dokumentowe? Na czym polega rozliczenie w drodze akredytywy dokumentowej? Uakie są różnice pomiędzy akredytywą a inkasem? LNa czym polega akredytywa standby? LCo to są gwarancje? »ia czym polegają gwarancje płatnicze? ^a czym polegają gwarancje kontraktowe? ^a czym polega polecenie wypłaty?

f: Kizyżkiewicz Z., 1993, op cit, s. 95 - 98 •»B.,opcit,s.271

163

---