Rozdział 1. Formy handlu zagranicznego
Handel zagraniczny dokonywany jest na rynkach zorganizowanych, gdzie transakcje dokonywane są w określonym stałym miejscu i czasie, ściśle też określona jest formuła transakcji. Gdy warunki te nie są spełnione mówić można o rynkach niezorganizowanych.
Formy handlu zagranicznego na rynkach niezorganizowanych
Podstawowe formy handlu zagranicznego
Import sprowadza się do zakupu od zagranicznych partnerów produktów różnego rodzaju. Mogą to być zarówno towary, jak i usługi. Państwa sprowadzają obce produkty, bo wynika to z:
- trwałego, bądź przejściowego braku towarów,
- zasady kosztów względnych i podstawowej zasady racjonalnego gospodarowania w skali międzynarodowej,
- celu, jakim jest zaspokojenie zróżnicowanych życzeń i potrzeb konsumentów.
import bezpośredni - realizowany jest bez udziału pośredników. Zaleta - bezpośredni kontakt z dostawcą, bezpieczeństwo dostaw, pozwala lepiej poznać ich potrzeby. Wady: większe ryzyko transportowe, ryzyko utraty towaru, ryzyko prawidłowego ubezpieczenia, zwiększone zaangażowanie kapitałowe.
import pośredni - gdy pośrednicz biorą udział w przygotowaniu transakcji, zajmują się transportem lub w inny sposób uczestniczą w transakcji importowej,
Eksport to wywóz za granicę towarów gotowych pochodzenia krajowego (lub przetworzonych w kraju), w celu ich sprzedaży oraz świadczenia usług cudzoziemcom. Eksport może wynikać z:
- trwałego lub czasowego dysponowania produktami przy równoczesnym braku tych towarów na innych rynkach,
- wykorzystania przewagi rozwojowej i technologicznej pozwalającej dany produkt wytwarzać taniej niż ma to miejsce na rynkach zagranicznych,
- potrzeby zaspokojenia zróżnicowanego popytu zagranicznego
eksport bezpośredni odbywa się bez udziału osób trzecich, dotyczy głównie dóbr inwestycyjnych, lepsze poznanie partnera, dostosowanie produktów do wymagań jego rynku, zwiększenie bezpieczeństwa obrotu. Wymaga: większego zaangażowania kapitału własnego, posiadania wiedzy na temat rynku docelowego, zorganizowania transportu, ubezpieczenia towarów. Niższe koszty w dłuższym okresie czasu.
eksport pośredni odbywa się z pomocą pośredników, wady: brak bezpośredniego kontaktu z klientem, brak pewności, utrudniony dostęp do reguł panujących na rynku kraju siedziby naszego klienta. Zalety: eksporter nie ponosi pełnego ryzyka działalności na rynku eksportowym, nie musi posiadać pełnej wiedzy na temat rynku, nie musi samodzielnie ponosić kosztów akwizycji i reklamy, nie wymaga finansowania długoterminowego, nie obciąża kapitałów eksportera
Handel tranzytowy dotyczy on tylko obrotu towarowego i sprowadza się do tego, że wymiana nie jest dokonywana bezpośredni pomiędzy eksporterem w kraju wytworzenia a importerem w kraju odbiorcy, lecz odbywa się za pośrednictwem firmy tranzytowej z siedzibą w kraju trzecim
handel tranzytowy aktywny występuje, gdy mamy do czynienia wówczas, gdy firma krajowa mająca siedzibę w kraju C pośredniczy w handlu pomiędzy krajami A i B;
handel tranzytowy pasywny występuje, gdy firma zagraniczna działająca na rynku krajowym C pośredniczy pomiędzy B i C.
handel tranzytowy bezpośredni występuje, gdy firma tranzytowa nie bierze udziału w obrocie, nie uczestniczy w akcie przekazania towaru
handel tranzytowy pośredni występuje, gdy towar od eksportera trafia do firmy tranzytowej i dopiero później do importera
Szczególne formy handlu zagranicznego
Obok form podstawowych istnieją także transakcje zaliczane do szczególnych form handlu zagranicznego. Zaliczać do nich będziemy:
- obrót reparacyjny,
- obrót uszlachetniający,
- obrót licencjami i know - how,
- franchising,
- leasing,
- inwestycje bezpośrednie,
- obrót projektami inwestycyjnymi,
- transakcje wiązane,
- transakcje kompensacyjne,
- transakcje barterowe oraz inne pokrewne.
Obrót reparacyjny
Polega na wysłaniu za granicę uszkodzonych przedmiotów bądź urządzeń w celu ich naprawy (obrót aktywny) albo przyjęciu takich przedmiotów z zagranicy w celu dokonania ich naprawy i odesłania ponownie do właściciela (obrót pasywny). Jest to związane z: niższymi kosztami wykonania takiej usługi w innym państwie oraz gdy eksporter nie posiada serwisów i magazynów na terytorium kraju, do którego sprzedał swoje produkty
Obrót uszlachetniający
Jest to odpłatny przerób towarów otrzymanych w tym i czasowo z zagranicy lub wysłanych za granicę. Warunkiem takiego obrotu jest, aby przerabiany towar pozostawał przez cały czas własnością wysyłającego i jemu był zwrócony lub wysłany na jego życzenie do kraju trzeciego. Celem takiego obrotu jest podniesienie wartości towaru poprzez wykonanie kolejnej czynności produkcyjnej.
aktywny - gdy dany kraj przyjmuje produkt do uszlachetnienia
pasywny - wtedy, gdy dany kraj wysyła produkt do uszlachetnienia
Obrót licencjami i know-how
Jest to obrót myślą naukowo - techniczną. Jednym z elementów tego obrotu są umowy licencyjne. Są to umowy, na mocy, których właściciel patentów, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych oraz znaków towarowych (licencjodawca) udziela innej osobie (licencjobiorcy) upoważnienia do korzystania z tych praw w zakresie określonym w tejże umowie. Ze względu na charakter zobowiązania dawcy licencji mamy umowy:
czyste - obejmujące tylko prawa patentowe
złożone - zawierające dodatkowe zobowiązania, dostarczenie odp. materiałów, przekazanie całego know-how,
wyłączne - gdy na danym terytorium tylko jeden podmiot otrzymuje licencję
niewyłączne - czyli takie, gdzie licencjodawca może udzielić analogicznych uprawnień kolejnym podmiotom, które będą konkurować z pierwszym licencjobiorcą
pełne - gdy biorca może swobodnie korzystać z nabytych praw
niepełne - gdy w poważnym stopniu ograniczone zostały uprawnienia biorcy, tzn. może on korzystać z licencji tylko w ściśle określony sposób
ograniczone - gdy podmiot uzyskuje uprawnienia tylko na jakiś czas lub może je wykonywać tylko na danym terytorium
nieograniczone - czyli takie, gdzie nie ma wyszczególnionych tego typu restrykcji
czynnej - gdy licencjodawca bierze udział we wdrożeniu licencji, np. prowadzi szkolenia, doradztwo
biernej - kiedy rola podmiotu przekazującego licencję sprowadza się tylko i wyłącznie do jej przekazania
Licencjobiorca w zamian za możliwość korzystania z praw przyznanych w umowie płaci licencjobiorcy stosowne wynagrodzenie. Może być to opłata jednorazowa lub płacona okresowo w ratach równych lub uzależnionych od wielkości produkcji. Zapłata może być również dokonywana w formie niepieniężnej, np. poprzez dostawy wyrobów licencyjnych.
Franchising
Jest to umowa, na mocy, której podmiot, zwany franczyzobiorcą, uzyskuje prawa do sprzedawania markowych produktów i usług lub do produkcji w uzgodnionej z inną firmą, zwaną franczyzodawcą, postaci i według ściśle ustalonych reguł, gwarantujących utrzymanie jednolitych standardów oferty. W zamian za możliwość korzystania z technologii, know-how, znaków firmowych itd., franczyzant wnosi dawcy opłaty. Wstępną za dopuszczenie do sieci, a także okresowe, które mogą być stałe lub uzależnione od skali obrotów. Strony tej umowy stale ze sobą współpracują, podczas gdy przy umowie licencyjnej, franczyzant prowadzi działalność samodzielnie (we własnym imieniu i na własny rachunek), na ustalonym obszarze, ale według wskazówek i pod kontrolą dawcy. Ten drugi odpowiada za strategię, promocje i kampanie reklamowe. Rozróżnić można trzy formy franchisingu:
- dystrybucyjną (polega na centralizacji dystrybucji towarów),
- produkcyjną (podobny do licencji, bez zasady wyłączności i na danym obszarze tworzy się sieć producentów),
- usługowy (najczęściej spotykany).
Rozwój franchisingu spowodowany jest jego zaletami. Podmiot udzielający praw może rozwijać sieć nie ponosząc przy tym dodatkowych kosztów. Nie wyzbywa się natomiast prawa kontroli nad nowo powstającymi placówkami. Po stronie biorcy główną zaletą jest to, że dysponując kapitałem rozwija własną działalność korzystając ze sprawdzonej technologii, wiedzy innych osób i ma prawo używać, zazwyczaj dobrze już znanej, marki.
Leasing
Jedna z metod która umożliwia nabycie majątku produkcyjnego bez wiekszego zaangażowania własnych środków pieniężnych. Jest to umowa, na mocy, której posiadacz danego dobra daje prawo używania go przez określony czas innej osobie fizycznej lub prawnej w zamian za ustalone, okresowe opłaty. Wyróżniamy trzy podmioty: producent dobra, specjalistyczna firma leasingowa (leasingodawca) i podmiot korzystający (leasingobiorca). Najpopularniejszy podział:
Finansowy -najbardziej klasyczny rodzaj leasingu, jest to umowa zawierana zwykle na taki okres czasu, że przedmiot kontraktu ulega całkowitej amortyzacji. Po wygaśnięciu umowy własność przedmiotu przechodzi zwykle na leasingobiorcę. On również w trakcie trwania umowy ponosi koszty amortyzacji, utrzymania rzeczy w należytym stanie, jej ubezpieczenia itp.
Operacyjny - leasingodawca użycza dobra inwestycyjne leasingobiorcy najczęściej na krótszy czas od okresu jego gospodarczej używalności (z reguły do 3 lat). Przedmiotem leasingu operacyjnego są zatem z reguły dobra, których wartość początkowa jest bardzo wysoka i które mogą być używane przez kilku kolejnych użytkowników. Po wygaśnięciu umowy przedmiot leasingu wraca do finansującego, on również odpowiada najczęściej za remonty i naprawy, jego też obciążają koszty amortyzacji
Zwrotny - gdy właściciel sprzedaje część swojego majątku firmie leasingowej, a następnie bierze go od niej w leasing. Ma to miejsce zazwyczaj w sytuacji, gdy leasingobiorca ma kłopoty z płynnością finansową. Uzyskuje w ten sposób gotówkę a jednocześnie może w nieprzerwany sposób korzystać ze sprzedanego dobra.
Wspomagany - gdy leasingodawca pokrywa tylko część ceny zakupu dobra, a na resztę udzielany jest przez inne podmioty finansowe kredyt. Własność przedmiotu zachowuje tzw. powiernik, na którego konto wpływają opłaty leasingowe. W pierwszej kolejności przeznacza on je na spłatę kredytu (raty i odsetki) a dopiero w drugiej na raty dla leasingodawcy. Gdy okres leasingu dobiega końca powiernik spłaca wierzycieli i własność przedmiotu leasingu przechodzi na finansującego
Netto (czysty) - gdy przedmiotem umowy jest tylko przekazanie przedmiotu do używania, a na leasingodawcy nie ciążą żadne dodatkowe obowiązki.
Brutto (pełny) - gdy leasingodawca oprócz wydania przedmiotu umowy jest zobowiązany do dodatkowych świadczeń, takich jak: konserwacja, naprawy, koszty podatków, ubezpieczenia, transport itp.
Pośredni - gdy leasingiem zajmuje się wyspecjalizowana firma, która nabywa urządzenie od producenta, a następnie oferuje je innym podmiotom na zasadzie leasingu
Bezpośredni - gdy leasing prowadzony jest przez wytwórców danego dobra.
Międzynarodowy -transakcja leasingu ma charakter międzynarodowy, jeżeli finansujący i korzystający mają różną przynależność państwową, określaną z reguły na podstawie miejsca ich utworzenia, miejsca siedziby lub zamieszkania
Inwestycje zagraniczne
Działalność przedsiębiorstwa na rynku zagranicznym przybiera różne formy, jest to podyktowane skalą działania, kierunkiem rozwoju, a także stopniem zaangażowania zasobów firmy na rynku zagranicznym, jak i też poziomem sprawowania kontroli nad operacjami i strategicznymi decyzjami. Wyodrębniamy trzy formy internacjonalizacji: handel zagraniczny, formy kooperacji i inwestycje bezpośrednie.
Bezpośrednie inwestycje są najbardziej zaawansowana forma internacjonalizacji przedsiębiorstwa, przemieszcza się na rynki zagraniczne w celu prowadzenia stałej działalności gospodarczej. Inwestycja bezpośrednia w przedsięwzięcie zagraniczne umożliwia pełniejsze wykorzystanie przewagi konkurencyjne na danym rynku, wiąże się to z większym ryzykiem, zaangażowaniem kapitału, ale w zamian jest lepsza kontrola organizacyjna i lepszy kontakt z rynkiem.
Klasyfikacja inwestycji
Inwestycje to zasoby ekonomiczne zdolne do trwałości ekonomicznej w procesie reprodukcji, a więc do samo odtwarzania się i to w skali rozszerzającej. Taki zasób ekonomiczny nazywamy kapitałem, a jego istotą ekonomiczną jest to, że posiada on określoną zdolność ponownego przekształcania się w strumień dóbr i usług pozwalający nie tylko na samo odtworzenie się, ale i dający nadwyżkę, czyli dochód. Inwestycje są traktowane jako pewien proces i aby mógł zajść muszą być spełnione określone warunki - odpowiednia sytuacja ekonomiczna w kraju inwestowania. Inwestycje dzielimy stosując określone kryteria.
wg przyrostu kapitału można wyróżnić inwestycje nowe(netto) i odtworzeniowe, (razem = inwestycje brutto).
wg widzenia rodzaju działalności inwestycje: produkcyjne i nieprodukcyjne.
wg stosowania postępu technicznego na modernizacyjne i innowacyjne.
Najbardziej sensowny wydaje się jednak podział inwestycji na:
bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) są to lokaty kapitału w przedsiębiorstwo zagraniczne w celu uzyskania długotrwałego i bezpośredniego wpływu na jego działalność, mamy możliwość sprawowania kontroli nad inwestowanym kapitałem, przemieszczenia przez granice zasobów materialnych, wiedzy, technologii, know-how i innych aktywów często niezbędnych do prowadzenia działalności na rynku zagranicznym, BIZ umożliwiają kompleksowe wykorzystanie zasobów firmy w porównaniu z innymi formami omawianymi wcześniej.
inwestycje portfelowe (IP), inaczej pośrednie, polegają na nabywaniu instrumentów finansowych zagranicznych emitentów, bez udziału w zarządzaniu podmiotem emitenta, dokonywane są głównie poprzez mechanizmy międzynarodowych rynków finansowych, brak możliwość sprawowania kontroli nad inwestowanym kapitałem, dotyczą sytuacji, w której kapitał jakiegoś kraju dokonuje zakupu akcji firmy zagranicznej i ciągnie z tego tytułu zyski, ale nie jest zaangażowany bezpośrednio w zarządzanie przedsiębiorstwem, którego akcje posiada. Jest to forma lokaty kapitału za granicą polegająca na zakupie akcji, obligacji i innych papierów rynku kapitałowego.
Formy działalności firm zagranicznych
samodzielne prowadzenie działalności gospodarczej na rynku zagranicznym - solo venture;
greenfield investment - inwestycje od podstaw, firma zagraniczna tworzy spółkę, wyposaża ją w kapitał zakładowy, ponosi wszystkie koszty takiej inwestycji
merger - tworzenie nowych podmiotów poprzez fuzje
Fuzje przez połączenie, mamy fuzje egalitarne - dwie firmy o podobnej wielkości w jeden podmiot, fuzje wchłonięcia - większy i silniejszy kontrahent przejmuje aktywa drugiego przedsiębiorstwa, które zostaje rozwiązane.
Fuzje przez podział - likwidacja firmy, która całe swoje aktywa wnosi w formie aportów do innych przedsiębiorstw.
Aport części aktywów - polega na tym, że część swoich aktywów wnosi do majątku innego przedsiębiorstwa w zamian za akcje lub udziały
acquisitions - tworzenie nowych podmiotów poprzez przejęcia, wykupienie takiej ilości udziałów (z reguły, ponad 50%), co pozwoli na osiągnięcie przewagi decyzyjnej.
Przejęcia poziome - łączenie przedsiębiorstw będących konkurentami, które mają podobne lub te same produkty i rynki. Głównym celem jest zwiększenie korzyści wynikających z ekonomii skali (korzyści skali) i zwiększenie udziału w rynku.
przejęcia wertykalne - nabywanie swoich dostawców, producentów, czyli podmioty, które stój ą na drodze między producentem a finalnym nabywcą. Tego rodzaju działanie można określić jako rozbudowie pionowej struktury firmy. Pozwala to zwiększyć siłę rynkową firma osiąga wymierne korzyści produkcyjne (integracja „wprzód" lub „wstecz").
Przejęcia koncentryczne - łączą się firmy należące do różnych sektorów, branż, ale prowadzą działalność powiązaną w zakresie technicznym lub handlowym. Firmy osiągają korzyści wynikające z przekazywania wiedzy, technologii czy umiejętności zarządzania i transponuje to na swoje dziedziny o dużym stopniu podobieństwa
przejęcia konglomeratowe - przejmowanie przedsiębiorstw niezwiązanych pod względem technicznym, technologicznym czy handlowym. Firmy podejmują tego rodzaju działalność tylko dla osiągnięcia większych zysków.
prowadzenie działalności wspólnie z partnerem zagranicznym -joint venture.
udziałowe - tworzy się wyodrębnione organizacyjnie i prawnie przedsiębiorstwo poprzez porozumienie kontrahentów, z co najmniej dwóch państw poprzez wniesienie przez obie strony wkładów kapitałowych. przedsiębiorstwo joint venture posiada osobowość prawną i organizacyjną, partnerzy, którzy je utworzyli są niezależni, nie tracą swojej niezależności i biorą czynny udział w zarządzaniu przedsięwzięciem.
kontraktowe - nie są bezpośrednią inwestycja zagraniczną, ten rodzaj powiązań charakteryzuje się tym, że kontrahenci nie łączą kapitałów i nie tworzą wspólnego przedsiębiorstwa. Ich współpraca parta jest tylko na porozumieniu w formie kontraktów licencyjnych, koprodukcyjnych i różnych innych formach kooperacji kontraktowej
Formy handlu zagranicznego na rynkach zorganizowanych
Do form rynków zorganizowanych zalicza się giełdy, targi, aukcje, przetargi oraz wolnej obszary celne. Przyjmując za kryterium podziału stopień zorganizowania rynku można wyróżnić:
Rynek formalny jest to rynek, na którym w określonym miejscu i czasie dochodzi do konfrontacji popytu i podaży zgodnie z regulaminem danego rynku. Rynek taki jest również określany mianem rynku formalnego pełnego. Głównymi cechami rynków zorganizowanych są m.in.:
bezpośrednia konfrontacja popytu i podaży
regularny obrót handlowy
konieczność przestrzegania ustalonych regulaminów i zasad handlu
upowszechnianie ukształtowanych na rynku cen i warunków wymiany.
Rynek formalny ułomny - gdy nie jest spełniony któryś z warunków rynku formalnego, są to targi, przetargi, wystawy gospodarcze, centra wystawiennicze targowe, rolnicze giełdy towarowe, targowiska - bazary. Cechami rynków ułomnych odróżniających je od rynków w pełni formalnych są:
ceny na nich uzyskiwane nie zawsze są podawane do publicznej wiadomości
rynki ułomne nie wpływają znacząco na kształtowanie się międzynarodowych zwyczajów i uzansów handlowych
handel na nich nie podlega tak ścisłym regulaminom i przepisom
Rynek nieformalny określa natomiast wszelki obrót, który nie występuje na rynkach formalnych pełnych i ułomnych. Tworzą go rozproszeni uczestnicy realizujący wymianę handlową na całym świecie w formie sporadycznej, jak i stałej współpracy. Rynki nieformalne obejmują podstawowe formy handlu zagranicznego (eksport, import, handel tranzytowy) oraz szczególne (obrót licencjami i know-how, franchising, transakcje wiązane, transakcje wzajemne, barterowe, eto.).
Targi
Są to spotkania handlowe organizowane regularnie, w tym samym miejscu i o określonym czasie trwania. Zapewniając kontakt sprzedającym i kupującym umożliwiają jednocześnie zaprezentowanie wyrobów i nawiązanie współpracy. Targi określa się mianem rynku ułomnego - mino określonego miejsca i czasu, nie zawiera się na nich transakcji. Organizowane są przede wszystkim w celach promocyjnych, dla zaprezentowania oferty, udzielenia informacji o towarach i przygotowania przesłanek realizacji transakcji w przyszłości Jako najstarsze spośród rynków zorganizowanych, targi zajmują obok giełd kluczowe miejsce pod względem znaczenia i oddziaływania na wymianę światową. Rozróżnia się targi: regionalne, krajowe, międzynarodowe, a pod względem wystawianego asortymentu towarów, dzielimy na targi:
- ogólne - wielobranżowe, gdzie przedstawia się ofertę dotyczącą wielu różnych branż
- specjalistyczne -jednobranżowe, które dotyczą jednej dziedziny
Przetargi
Są to publiczne zakupy lub sprzedaż towarów bądź usług na najkorzystniejszych warunkach i cenach, organizowane w formie konkursu, w którym uczestniczy, co najmniej dwóch ubiegających się o dokonanie transakcji, a organizator wybiera oferenta proponującego najlepsze warunki. Zalety: wyrównane szanse oferentów, wybór korzystnej propozycji przez zamawiającego, możliwość zlecenia przeprowadzenia procedury przetargowej wyspecjalizowanym podmiotom. Jest rynkiem ułomnym - wg określonego regulaminu i w czasie, a miejsce nie jest stałe - jest zależne od organizatora. Ogłaszający przetarg ustala warunki wyboru, weryfikuje napływające oferty zgodność a wymogi, wybór.Klasyfikacja:
krąg podmiotów do których kierowane jest zamówienie: na przetargi nieograniczone (publiczne) i ograniczone (zamknięte),
długość trwania procedury przetargowej: na przetargi jednostopniowe i dwustopniowe.
Klasyfikacja rodzajów przetargu:
1) przetarg nieograniczony, organizowany w celu wyboru najkorzystniejszej oferty na wykonanie zamówienia publicznego, oferty mogą złożyć wszyscy dostawcy spełniający wymagania ustawowe. Dostawca lub wykonawca przystępujący do przetargu jest obowiązany wnieść wadium (w granicach 0,5-3% wartości), które stanowi gwarancję, iż firma (dostawca), która wygra przetarg nie wycofa się z jego realizacji.
2) przetarg ograniczony, oferty mogą złożyć wyłącznie dostawcy lub wykonawcy dopuszczeni do udziału w tym przetargu i zaproszeni przez zamawiające go do składania ofert, można określić liczbę wykonawców lub dostawców 5→20; organizowany, gdy wystąpi co najmniej jedna z następujących okoliczności:
wartość zamówienia nie przekracza równowartości kwoty 30 000 euro,
specjalistyczny charakter ogranicza liczbę dostawców lub wykonawców mogących zrealizować zamówienie.
3) przetarg dwustopniowy - w pierwszym etapie dostawcy i wykonawca składają oferty wstępne bez podawania ceny. Drugi etap jest przetargiem, którego zasięg jest ograniczony do wybranych oferentów, którzy spełniają wstępne wymagania i zaprasza ich do składania ofert ostatecznych, zawierających cenę, może być poprzedzony negocjacjami zamawiającego z oferentami. Wykonawca wnosi wadium przystępując do drugiego etapu
4) negocjacje z zachowaniem konkurencji zamawiający negocjuje warunki umowy z taką liczbą dostawców lub wykonawców, która zapewni wybór najkorzystniejszej oferty, konkurencję oraz sprawny przebieg postępowania. Oferentów nie może być mniej niż trzech, chyba, że ze względu na specjalistyczny charakter zamówienia jest tylko dwóch dostawców mogących je wykonać.
5) zapytanie o cenę - zamawiający kieruje pytanie o cenę dostaw rzeczy lub usług do takiej liczby dostawców lub wykonawców (nie mniej niż do czterech), która zapewnia wybór najkorzystniejszej oferty, konkurencję i sprawny przebieg postępowania. Każdy z dostawców może zaproponować tylko jedną cenę i nie może jej zmienić. Nie prowadzi się żadnych negocjacji w sprawie ceny. Zamawiający udziela zamówienia dostawcy lub wykonawcy, który zaoferował najniższą cenę.
6) zamówienie z wolnej ręki to tryb udzielenia zamówienia publicznego, w którym zamawiający udziela zamówienia po rokowaniach tylko z jednym dostawcą lub wykonawcą. Zamawiający może udzielić zamówienia publicznego z wolnej ręki tylko wtedy, gdy prace są z zakresu działalności twórczej i artystycznej, konieczne jest natychmiastowe wykonanie, itp.
Aukcję
Jest to sprzedaż towarów, których rynkową wartość trudno ustalić w formie publicznego przetargu, co pozwala sprzedającemu uzyskać najbardziej korzystną dla siebie cenę. Towar jest bowiem sprzedawany w drodze licytacji temu spośród uczestników, który zaoferuje najwyższą cenę. Przedmiotem transakcji na aukcjach są zarówno dobra masowe, jak i towary jednostkowe. Wspólną ich cechą jest jednak to, iż są to towary, których nie można ujednolicone pod względem jakości i kondycji. Aukcje odbywają się w określonym miejscu i czasie oraz zgodnie z przyjętym przez organizatorów regulaminem. Podstawą sprzedaży aukcyjnej jest umowa pomiędzy aukcjonariuszem (właścicielem towaru) i aukcjonatorem (organizatorem aukcji). Aukcjonator za prowadzenie aukcji otrzymuje wynagrodzeni w wysokości 2-5% wartości transakcji. Aukcje są zazwyczaj organizowane przez samorządy gospodarcze lub przedsiębiorstwa aukcyjne. Mogą mieć charakter stały - aukcje regularne (odbywają się w określonych miejscach i terminach) oraz doraźny - aukcje nieregularne (organizowane gdy zachodzi konieczność upłynnienia towarów). Są:
aukcje typu angielskiego - licytacja odbywa się w systemie zwyżkowym. Rozpoczyna się na od ceny wywoławczej, czyli najniższej do zaakceptowania przez sprzedającego. Towar nabywa ten kupujący, który pierwszy zgłosi chęć zakupu po najwyższej głoszonej w trakcie licytacji cenie.
aukcja typu holenderskiego - system licytacji zniżkowej. Towar nabywa ten kupujący, który pierwszy zgłosi chęć zakupu w czasie, gdy cena jest obniżana od poziomu ceny maksymalnej do określonej wcześniej przez sprzedającego ceny minimalnej. Jeżeli w trakcie trwania licytacji żaden kupujący nie zgłosi chęci zakupu do momentu ogłoszenia ceny minimalnej to towar wycofywany jest ze sprzedaży.
Do głównych zalet rynku aukcyjnego należy zaliczyć:
• jest to szybka i sprawna metoda sprzedaży dużych ilości towarów,
• każdy kupujący ma możliwość dokładnie zapoznać się z oferowanymi produktami,
• aukcje to nie tylko miejsce koncentracji popytu i podaży, ale również
okazja do spotkań producentów, poznania potrzeb nabywców, promocji, etc.
Giełda towarowa
Można ją zdefiniować jako organizowany w określonym miejscu i czasie rynek, na którym zawierane są transakcje kupna - sprzedaży po cenach ogłaszanych w codziennych notowaniach. Jest ona takim miejscem, gdzie spotykają się kupujący i sprzedający. Jest to rynkiem formalnym, na którym odbywa się handel:
• w ściśle określonym czasie,
• ujednoliconymi towarami zarówno co do ilości, jak i jakości, pochodnymi od towarów lub prawami do nich,
• według precyzyjnie określonych metod i zasad,
• poprzez podmioty dopuszczone do obrotu, po spełnieniu określonych przez organizatora rynku kryteriów,
• poprzez publiczne ogłaszanie ustalonych cen oraz informacji mających wpływ na kształtowanie się tych cen,
• gdzie uczestnicy są obecni fizycznie albo kontaktują się ze sobą przy pomocy sieci i terminali komputerowych.
Przedmiotem obrotu na giełdach są towary masowe, które można wystandaryzować. Handluje się produktami roślinnymi i zwierzęcymi, tak konsumpcyjnymi, jak i przemysłowymi, metalami i kruszcami szlachetnymi, produktami naftowymi i chemikaliami. Poza nimi obrotowi na rynkach towarowych mogą podlegać:
usługi transportowe i frachtowe,
usługi ubezpieczeniowe,
instrumenty finansowe tj.: obligacje państwowe i municypalne, obligacje hipoteczne i zabezpieczone, obligacje z prawem poboru, skrypty dłużne, commercial papers i weksle skarbowe, certyfikaty depozytowe, dewizy, instrumenty finansowe opiewające na indeksy giełdowe, inne instrumenty pochodne.
Ceny towarów są ogłaszane w biuletynach nazywanych cedułami giełdowymi. Ceduły są publikowane przez podmioty organizujące rynek każdego dnia, kiedy pracuje giełda, po zakończeniu notowań. Obok cen instrumentów notowanych na rynku zawierają też istotne informacje, które mogą mieć wpływ na kształtowanie się ich kursów. Jest to niezbędne dla utrzymania równego dostępu inwestorów do informacji, co jest warunkiem istnienia rynku efektywnego.
Giełdy działają według określonych norm prawny i reguł handlowych. Zakłada się obowiązkowe uczestnictwo w realizacji transakcji zawodowych pośredników (maklerów). Obok maklerów w obrocie giełdowy uczestniczą:
członkowie - osoby fizyczne lub prawne, mające prawo do uczestniczenia w sesjach giełdy i zawierania transakcji, bierne i czynne prawo wyborcze do władz giełdy, korzystania ze zniżek w prowizjach rynku przy zawieraniu transakcji
niepełni członkowie - mogą zawierać transakcje na giełdzie, ale nie korzystają ze zniżek prowizyjnych i nie posiadają praw wyborczych,
goście - to osoby, które mogą dokonywać transakcji jedynie za pośrednictwem maklerów i członków giełdy.
Nad całością działalności giełdy pieczę sprawuje zgromadzenie członków, l jego zadań należy przede wszystkim wybór pozostałych władz giełdy, tj. rady giełdy, zarządu (rady dyrektorów), komisji dyscyplinarnej, rozjemczej itp. W rama kompetencji zgromadzenia mieści się również zatwierdzanie budżetu i sprawozdań z działalności. Organem zarządzającym giełdą jest rada giełdy, która m.in.:
administruje rynkiem,
dysponuje jego środkami finansowymi,
określa czas pracy giełdy,
określa towary (instrumenty) dopuszczone do obrotu na rynku,
określa tryb notowań oraz sposób ustalania i podawania do wiadomości cen notowanych instrumentów,
przyjmuje nowych członków giełdy,
egzaminuje i dopuszcza do rynków maklerów,
czuwa nad prawidłowym przebiegiem transakcji giełdowych.
Regulamin giełdy ma charakter operacyjny. Określa:
instrumenty (towary) dopuszczone do obrotu oraz odnoszące się do nich standardy (tak instrumenty, jak i obrotu nimi np. jednostki obrotu),
dopuszczalne odchylenia od norm,
miejsce dostaw,
wysokość depozytu zabezpieczającego
Podstawową instytucją, bez której nie byłby możliwy obrót giełdowy to izba rozrachunkowa (clearing house). Jest to strona trzecia transakcji giełdowej, która jest odpowiedzialna za jej rozliczenie, gromadzenie wadiów (depozytów), regulację dostaw prowadzenie raportów handlowych, izby rozrachunkowe mogą być samodzielnymi instytucjami, ale mogą też stanowić jednostkę organizacyjną giełdy. Są one:
regulatorami i gwarantami operacji giełdowych,
zapewniaj ą finansową integralność transakcji terminowych.
Depozyt podstawowy - przy zakupie instrumentu, na nim dokonywane są operacje rozliczeniowe związane ze zmianami cen. W przypadku, gdy w wyniku ponoszonych strat wartość depozytu podstawowego spadnie poniżej określonego progu izba wzywa stronę do jego uzupełnienia. Depozyt taki nazywany jest uzupełniającym.
Składy towarowe.
Są to miejsca, gdzie można złożyć do depozytu towar, który chcemy sprzedać na rynku. Jest on tam poddawany badaniom ze względu na potrzebę określenia jego jakości, a także przydatności do obrotu (zgodność z standardami rynku). Po przyjęciu na taki skład wydawaje odpowiedni dowód, który po spełnieniu określonych warunków może być papierem wartościowym. Instrument taki jest dowodem posiadania towaru i stanowi podstawę obrotu giełdowego. Skład towarowy jest też miejscem fizycznej realizacji zawartej na giełdzie transakcji.
Rola giełd towarowych, rynki te są:
• regulatorem cen,
• czynnikiem określającym pożądaną wielkość produkcji,
• podmiotami określającym standardy jakości i normy etyczne,
• instytucjami zmniejszającymi ryzyka finansowe oraz inne ryzyka biznes we,
• dzięki odpowiednim regulacjom, instytucjami chroniącymi przed powstawaniem kontrolujących cenę karteli,
• instytucjami kreującymi popyt na nowoczesne rozwiązania informatyczne
• instytucjami, których innowacyjność powoduje rozwój prawodawstwa,
• instytucjami wymuszającymi rozwój różnych form przechowalnictwa a przede wszystkim składów towarowych,
• atrakcyjnym partnerem sektora bankowego.