ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE

Historia procesu integracji europejskiej

• Aristide Briand, współtwórca Traktatu z 1928 r. o wyrzeczeniu się wojny - w 1930 r. wystąpił na forum Ligi Narodów z propozycją utworzenia europejskiego stowarzyszenia państw o charakterze federacyjnym → nie przeszło;

• po II wojnie światowej powrót do idei integracyjnej w Europie - powody: odbudowanie więzi gospodarczych i politycznych;

• 1946 r. w Zurychu W. Churchill mówił o utworzeniu Stanów Zjednoczonych Europy;

• 1948 r. Pakt Brukselski - Unia Zachodnia → w 1954 r. protokołem do tzw. Układów Paryskich przekształcona w Unię Zachodnioeuropejską;

• 1948 r. powstanie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC) → w 1960 r. przekształcona na mocy Konwencji Paryskiej w Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD);

• 1949 r. - powołano NATO;

• 1949 r. - kongres w Hadze → propozycje Ruchu Europejskiego dot. takiej integracji, która zapewniałaby demokratyczne rządy, ochronę praw człowieka, objęcie zasadniczych elementów życia społ., ekon. i polit. oraz zapewnianie pokoju i bezpieczeństwa; domagał się też powołania Zgromadzenia Europejskiego przekazane konferencji rządowej w Londynie → powołanie Rady Europy (Council of Europe) - kompromis między stanowiskiem francusko-belgijskim a brytyjskim;

I. Rada Europy

• art. 1 St. RE → celem RE jest osiągnięcie większej jednomyślności między jej członkami dla ochrony i realizacji idea­łów i zasad będących ich wspólnym dziedzictwem i ułatwiających ich postęp społeczny i gospodarczy;

• organy RE:

• Zgromadzenie Parlamentarne (parlamentarzyści wyznaczeni przez swoje parlamenty);

• Komitet Ministrów (MSZ lub ich zastępcy - z reguły stali przedstawiciele);

• Sekretariat z SG na czele;

• Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy - od 1994 r.

• oraz inne organy pomocnicze;

• nie ma kompetencji do stanowienia prawa, ale może wydawać niewiążące rezolucje oraz może przygotowywać projekty u.m.;

• zgodnie z praktyką jej działalności są 3 główne idee przy­świecające jej pracom:

• zasada demokracji pluralistycznej;

• poszanowanie prawa;

• system ochrony praw człowieka;

• EKoOPCiPW z 14 protokołami z 1950 r. → skuteczny mechanizm kontroli jej przestrzegania - początkowo działała E. Komisja P.Cz. oraz E. Trybunał P. Cz., a od 11 Protokołu ETPCz;

• E Karta Społeczna z protokołami z 1961 r.

• E Konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludz­kiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu z 1987 r.

• E Konwencja o wykonywaniu praw dzieci z 1996 r.

• organizacja międzyrządowa (pomimo ZP) o kompetencjach koordynacyjnych → kompromis między stanowiskiem integracji o charakterze ponadnarodowym (system ochrony praw człowieka, ZP) a stanowiskiem integracji międzyrządowej (generalnie mechanizm jej działania);

II. Powstanie i ewolucja Wspólnot Europejskich

• 9 maja 1950 r. Deklaracja Roberta Schumana - propozycja połączenia przemysłów węgla i stali Francji i Niemiec oraz innych państw zachodnioeuropejskich oraz utworzenie ponadnarodowego organu zarządzającego;

Europejska Wspólnota Węgla i Stali

• 18 kwietnia 1951 r. Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy w Paryżu Traktat ustanawiający EWWiS (wszedł w życie 23 lipca 1952 r.) na 50 lat (wygasł 2002 r.);

• przemysł węglowo-stalowy oraz przedsiębiorstwa sektora górniczo-hutniczego pod zarządem Wysokiej Władzy (niezależna od państw) (początkowo termin ponadnarodowy);

• 4 podstawowe instytucje Wspólnoty:

• Specjalna Rada Ministrów → kompetencje decyzyjne;

• Wysoka Władza → kompetencje decyzyjne Komisja;

• Wspólne Zgromadzenie → kompetencje kontrolne Parlament Europejski;

• Trybunał Sprawiedliwości→ kompetencje kontrolne;

• traktat ten to wzorcowy przykład traite-loi gdyż uregulowano w nim wszystkie kwestie, które państwa uważały za niezbędne dla sprawnego funkcjonowania wspólne­go rynku węgla i stali → te materialnoprawne regulacje uzupełniane przez strukturę instytucjonalną;

• odejście od międzyrządowego, klasycznego modelu org. m. → w związku z EWWiS w doktrynie p.m. wyróżniono cechy org. o charakterze ponadnarodowym:

• instytucje, które nie reprezentują państw;

• we wszystkich instytucjach decyzje mogą być podejmowane większością głosów;

• upoważnienie organów organizacji do przyjmowania aktów o charakterze wiążącym;

• niektóre z tych aktów mają skutek wiążący w stosunku do jednostek fi­zycznych i osób prawnych;

• postanowienia traktatu i powstające na jego podstawie prawo stanowią jako całość nowy porządek prawny;

• poddanie oceny ważności aktów takiej organizacji i oceny wypełniania zobowiązań przez państwa członkowskie kontroli instytucji sądowej organi­zacji (Trybunałowi Sprawiedliwości);

Europejska Wspólnota Gospodarcza

• odrzucenie projektu Wspólnoty Obronnej (układ z 27 maja 1952 r.) i Europejskiej Wspólnoty Politycznej (propozycja ZP EWWiS z 9 maja 1953 r.) → wrócono do koncepcji integracji społeczno-gospodarczej;

• propozycja państw Beneluksu (projekt holenderskiego MSZ Jana Beyena) utworzenia wspólnego rynku przez stopniowe rozszerzanie integracji na nowe dziedziny gospodarcze → tzw. rezolucja messyńska z 2 czerwca 1955 r. - EWWiS za i utworzono komitet do opracowania dokumentów (Raport Spaaka - belg MSZ) → raport przyjęty w Wenecji;

• 25 marca 1957 r. Traktat o utworzeniu EWG (Rzym; czas nieokreślony; wszedł w życie 1.1.1958) → akt obszerny, wraz z konwencją stowarzyszającą z EWG kraje i terytoria zamorskie; określał cele, które miały być realizowane przez utworzenie wspólnego rynku oraz konkretyzował środki przysługujące EWG, a system instytucjonalny to:

• Rada (prawodawcza, międzyrządowa);

• Komisja (wykonawca, ponadnarodowa);

• Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (kontrolna, reprezentanci parlamentów);

• Trybunał Sprawiedliwości (kontrolna, ponadnarodowa);

• Komitet Ekonomiczno-Społeczny (pomocniczy);

• Traktat z Maastricht zmienił nazwę EWG na WE;

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom)

• 25 marca 1957 r. Traktat o utworzeniu EWEA (Rzym, czas nieokreślony; wszedł w życie 1.1.1958) → system instytucjonalny: Rada, Komisja, Europejskiego ZP, Trybunał Sprawiedliwości, Komitet Ekonomiczno-Społeczny;

Traktaty o fuzjach instytucji trzech Wspólnot Europejskich

• 25 marca 1957 r. Układ o wspólnych organach WE (tzw. pierwszy traktat fuzyjny) → wspólne ZP i TS dla wszystkich 3 wspólnot;

• 8 kwietnia 1965 r. tzw. drugi traktat fuzyjny → połączenie Rad Ministrów i Komisji;

Charakter relacji między traktatami ustanawiającymi Wspólnoty Eu­ropejskie

• TWE - traite-cedre → bo dot. całości gospodarki i z tego powodu nie możliwe było zawarcie w nim szczegółowych przepisów;

• TEWEA - traite-loi → więc pozostawia niewielką przestrzeń dla regulacji w trybie aktów pochodnego prawa wspólnotowego;

• TWE w stosunku do TEWEA jest jak lex generalis do lex specialis, co potwierdzał ETS, a w sprawie 230/81, Luxemourg vs European Parlament, ZB. Orz. 1983, s. I-283 uznał że powszechnie obowiązuje norma, która pierwotnie była tylko w jednym z traktatów założycielskich→ wynika to min. z zasady jednorodności prawa wspólnotowego;

• regulacje o charakterze wew. podejmowane przez instytucje Wspólnot zazwyczaj dot. postanowień obu traktatów założycielskich;

• kompetencje instytucji Wspólnot → są identyczne tylko w sferze organizacyjnej, ale liczne różnice w ramach WE i EWEA (wcześniej też EWWiS) - w EWWiS decydujący głos miała Komisja, ale obawy państw przed narzuceniem zobowiązań traktatowych spowodowały że w WE i EWEA decydujący głos ma Rada; te same obawy spowodowały początkowo przyznanie niewielkich kompetencji PE, a dopiero z czasem nabierał on znaczenia w sferze prawotwórczej (procedura współpracy i współdecydowania)

• różnice te dot. też obszarów poddanych reżimowi prawnemu II i III filaru UE, gdyż odmienne procedury i role poszczególnych instytucji;

Jednolity Akt Europejski

• luty 1986 r. - Jednolity Akt Europejski (wszedł w życie 1.7.1987) → krótki dokument (3-częściowy);

• I część - niewiele wspólnych postanowień, ale w art. 2 JAE formalne uznanie Rady Europejskiej (konf. szefów państw i rządów);

• II część - poprawki i uzupełnienia traktatów zał. dot. m.in. trybu głosowania w Radzie, procedury legislacyj­ne współpracy i zgody w ramach ówczesnej EWG oraz sprawy związane z Sądem I Inst.;

• III część - formalizowała proce­dury dot. Europejskiej Współpracy Politycznej (EWP);

• prawo materialne → wprowadzono nowe polityki (np. ochrona środowiska) i postanowiono o wprowadzeniu do końca 1992 r. rynku wew. (obszar bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i ka­pitału);

• w preambule JAE → wola przekształcenia w UE na fundamentach WE oraz EWP;

• niehomogeniczny charakter JAE → ważne zmiany do 3 traktatów, po raz pierwszy skodyfikował zagadnienia WSP, ale nie połączył tych 2 torów integracji → jednak: ujęte w jednym dokumencie postanowienia o odrębnych podstawach prawnych, warunkach oraz celach dla instytucji WE i EWP → ale: zapoczątkowanie łączenia tych obszarów, gdyż Rada Europejska ma prawo podejmowania działań w obu tych obszarach JAE uczynił z WE i EWP dwa nierozłączne filary do tworzenia UE;

Traktaty o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht, Traktat z Am­sterdamu oraz Traktat z Nicei)

• 12.1989 r. - konferencja w Strasburgu (zwołana na mocy art. 236 TEWG) → przygotowanie zmian traktatowych dot. unii gosp.-walutowej → 06.1990 r. Rada Europejska zwołała konferencję dot. unii politycznej, w związku ze zmianami politycznymi w Europie Śr. i Wsch. projekty: Traktat o Unii Gosp.-Walutowej oraz Traktat o Unii Politycznej → podpisane jako Traktat o Unii Europejskiej w Maastricht 7 lutego 1992 r. (wszedł w życie 1.11.1993);

• składa się: preambuła i 7 części;

• post. dot. UE w I, V, VI, VII - cele i struktura UE, II (wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa) i III (współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych) filar;

• pozostałe części modyfikują traktaty założycielskie;

• niejednorodna struktura;

• wprowadził zmianę z EWG na WE;

• zmiany do TWE - włączenie przepisów o Unii Gosp.-Walutowej, o obywatelstwie UE i zasadzie pomocniczości; procedura współdecydowania w stanowieniu prawa pochodnego; w prawie materialnym: polityka społeczna, polityki dot. oświaty, kształcenia i młodzieży, kul­tury, zdrowia, ochrony konsumenta, przemysłu i sieci transeuropejskich;

• 1996 r. konferencja międzyrządowa do opracowania reformy instytucjonal­nej UE → 06.1997 r. przyjęty przez Radę Europejską projekt Traktatu Amsterdamskiego (wszedł w życie 1.5.1999) zmodyfikował TUE i TWE i TEWEA → liczne protokoły, załączniki i deklaracje;

• nie przeprowadzono zamierzonej reformy instytucjonalnej (m.in. modyfikacji składu Komisji i systemu głosowania większością kwalifikowaną w Radzie);

• określono zasady na których opiera się UE → możliwość zawieszenia w pewnych prawach członka, który narusza przepisy traktatu;

• postanowienia dot. tzw. ściślejszej współpracy zarówno w ramach WE jak i III filaru;

• uwspólnotowienie polityki azylowej, wizowej i imigracyjnej (tytuł IV TWE);

• zmieniono nazwę III filaru na Współpracę Policyjną i Sądową w Sprawach Karnych i rozszerzono częściowo jurysdykcję TS na III filar UE;

• wiele istotnych zmian w ramach II filaru UE (min. większy zakres decyzji większością kwalifikowaną w Radzie);

26 luty 2001 podpisanie przez MSZ Traktatu Nicejskiego (wszedł w życie 1.2.2003)

• przygotowany przez konferencję międzyrządową zwołaną w 2000 r. → cel: akcesja nowych państw z Europy Śr. i Wsch. → w Deklaracji w sprawie przyszłości Unii dołączonej do Aktu Końcowego TN napisano, że TN zamyka zmiany instytucjonalne niezbędne do przystąpienia nowych państw członkowskich;

• to u.m. zmieniająca TUE, TWE oraz inne akty prawne, składa się z krótkiej preambuły i 2 części;

• I część (art. 1-6): zmiany do TUE, TWE, TEWWiS, TEWEA, Protokołu w Sprawie Statutu ESBC i EBC oraz Protokołu w sprawie przywi­lejów i immunitetów WE;

• II część (art. 7-13): przepisy przejściowe i końcowe → 7,8,9 dot. uchylenia post. Protokołu dot. Statutu TS, art. 10 uchyla decyzję Rady o ustanowieniu Sądu I Inst., pozostałe to typowe przepisy końcowe;

• zawarty na czas nieokreślony;

• dołączono cztery Protokoły:

• w sprawie rozszerzenia Unii Europejskiej;

• w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości;

• o skutkach finansowych wygaśnięcia TEWWiS oraz o Funduszu Badaw­czym Węgla i Stali;

• w sprawie art. 67 TWE;

• do Aktu Końcowego Konferencji dołączono 24 Deklaracje przyjęte przez Konferencję i 3 Deklaracje odnotowane przez Konferencję;

• zmiany obejmują:

• zarówno związane z procesem rozszerzania UE, jak i niezwiązane;

• skład, procedury, podział miejsc w instytucjach WE → uzależnione od liczby nowych państw (szczegóły w Protokole i Deklaracji w sprawie rozszerzenia Unii oraz Deklaracji w sprawie progu większości kwalifikowanej w procedurze głoso­wania w Radzie);

• nowe zasady podziału głosów w Ra­dzie i skład liczbowy Komisji;

• nowe zasady podziału miejsc w PE, Trybunale Obrachunkowym, Komitecie Ekonomiczno-Społecznym oraz Komitecie Regionów;

• istotne zmiany w strukturach sądowych;

• zwiększona rola Komisji i PE związana ze ściślejszą współpracą (wzmocniona współpraca „enhanced co.”);

• nowela art. 7 TUE dot. uznania państwa za winne poważnego i trwałego naruszenia zasad zawartych w art. 6 TUE;

• zmiany w TUE dot. polityki zagranicznej i bezpieczeństwa → min. podkreślenie niezależności między UE a UZachE, procedura głosowania większością kwalif. w spr. u.m. dot. WPZiB, specjalny przedstawiciel mający mandat dot. szczególnych kwestii polityki zagranicznej i bezpieczeń­stwa;

• ustanowienie UE spowodowało zbliżenie się obu kierunków integracji: nurtu ponadnarodowego w I filarze i nurtu międzyrządowego w II i III filarze;

• II i III filar - kwestie te podejmowane są przez Radę, częściowe wykluczenie ich spod kompetencji TS → w II filarze nie może orzekać o zgodności z prawem czy wydawać orzeczeń prejudycjalnych, a w III orzeczenia prejudycjalne mają charakter fakultatywny;

• postanowienia wspólne TUE oraz postanowienia tytułów V i VI - elementy międzyrzą­dowe, a postanowienia końcowe (tytuł VIII) oraz postanowienia do­tyczące zmian traktatów (tytuły II-IV) - ponadnarodowe;

• ważne → post. dot. międzyrządowego nurtu TUE nie naruszają traktatów wspólnotowych lub późniejszych aktów je zmieniających albo uzupełniających, a UE ma obowiązek respektowania acquis communautaire (dochodzone przed TS w stosunku do instytucji wspólnot i państw członkowskich);

• TUE poszerzył obszar obu płaszczyzn integracyj­nych → sfera współpracy wspólnotowej może obejmować jeszcze szerszy zakres bez konieczności wprowadzania zmian do traktatów; sfera współpracy międzyrządowej obejmuje potencjalnie całość po­lityki zagranicznej i bezpieczeństwa (III filar tylko to co w tytule VI TUE);

• art. 2 TUE o zachowaniu i rozbudowywa­niu przez UE acquis communautaire → rodzaj gwarancji dla nurtu ponadnarodowego; a art. 5 TWE (za­sada pomocniczości) → rodzaj gwarancji nurtu międzyrządowego;

Konwent Europejski

• Deklaracja w sprawie przyszłości UE przyjęta przez Radę Europejską w Laeken w 2001 r. dała podstawy do dyskusji Konwentu Europejskiego nad reformą instytucjonalną UE;

• rozszerzyła ramy dyskusji zakreślone w dyskusji nad TN, min. przybliżenie instytucji UE obywatelom oraz wzmocnienie roli UE w globalizującym się świecie;

• definicja globalizacji → globalizacja powinna oznaczać rozwój, solidarność, moralność i korzystne zmiany we wszystkich krajach, także naj­uboższych → w tym celu UE ma budować wspólną politykę za­graniczną i bezpieczeństwa oraz realizować program reform gospodarczych;

• w związku z w/w konieczna jest reforma instytucjonalna, w kierunku demokracji, przejrzystości i efektywności;

• 4 grupy zagadnień, które wymagają rozwiązania:

• bardziej klarowny podział kompetencji między UE i pań­stwami członkowskimi;

• uproszczenie instrumentów prawnych UE;

• wzmocnienie legitymizacji demokratycznej, przejrzystości i skuteczności instytucji europejskich;

• uproszczenie traktatów założycielskich;

• Konwent to reprezentacja 15 państw członkowskich i 13 państw kandydujących (ale one bez prawa weta);

• prace podzielono na etapy (wysłuchanie propozycji - analiza - roboczy projekt) → debata polityczna głównie nad kierunkiem rozwoju UE (federalny czy klasyczny);

• wstępny projekt w Brukseli 28.10.2002;

• ostateczny projekt przedstawiony RE w Rzymie 18.7.2003 r. → obrady konferencji międzyrządowej w Brukseli (zawiesiła obrady 13.12.2003 r.) → wznowiono 17.05.2004;

• składa się ze wstępu, preambuły i 4 części ;

• wstęp → odniesienie do założeń Deklaracji z Laeken i zadania wykonane:

• zaproponował ulepszony podział kompetencji UE i państw członkowskich;

• zalecił połączenie traktatów oraz przyznanie UE osobowości prawnej;

• ustanowił uproszczenie instrumentów działania UE;

• zaproponował środki mające na celu rozwijanie demokracji, zwiększenie przejrzystości i skuteczności UE poprzez:

• większy udział parlamentów narodowych w procesie legitymizacji projektu europejskie­go;

• uproszczenie procedur decyzyjnych;

• zwiększenie przejrzystości i zrozumiałości funkcjonowania instytucji europejskich;

• ustanowił środki niezbędne do usprawnienia struktury i wzmocnienia roli każdej z trzech instytucji UE, z uwzględnieniem kon­sekwencji rozszerzenia;

• znosi trójfilarową konstrukcję UE łącząc traktaty w całość, utrzymując odrębność tylko EWEA, na tych samych zasadach;

• Część I → 9 tytułów:

1. Definicja i cele Unii;

2. Pra­wa podstawowe i obywatelstwo Unii;

3. Kompetencje Unii;

4. Instytucje Unii;

5. Wykonywanie kompetencji Unii;

6. Demokratyczna praktyka Unii;

7. Finanse Unii;

8. Unia i jej bezpośrednie otoczenie;

9. Człon­kostwo w Unii.

nadaje osobowość prawną UE;

możliwość wystąpienia z UE;

granice kompetencji wyznaczone (jak do teraz) przez zasadę kompetencji powierzonych, pomocniczości i proporcjonalności;

Konstytucja i prawo UE pierw­szeństwo nad prawem krajowym;

podział kompetencji UE na: wyłączne (np. tworzenie prawa dot. konkurencji, polityki monetarnej (dla strefy euro), wspólnej po­lityki handlowej, celnej, wspólnej polityki rybołówstwa), dzielone oraz wspierające, koordynujące i uzu­pełniające;

struktura instytucjonalna → Parlament Europejski, Rada Euro­pejska, Rada Ministrów, Komisja Europejska i Trybunał Sprawiedliwości → + Przewodniczący RE na 2,5 roku oraz MSZ UE;

• instytucje doradcze: Europejski Bank Centralny, Trybunał Obrachunkowy oraz Komitet Regionów i Komitet Społeczno-Ekonomiczny ;

• dwie kategorie komisarzy mianowanych przez PE na zasa­dzie rotacji: tzw. komisarzy europejskich z prawem głosowania i komisarzy bez prawa głosowania;

Projekt inicjuje znaczne zmiany w katalogu aktów prawnych UE. Znalazły się w nim:

• ustawy europejskie (akty o charakterze ustawodawczym, podobne do obec­nych rozporządzeń);

• europejskie ustawy ramowe (akty o charakterze ustawodawczym, podobne do obecnych dyrektyw);

• rozporządzenia europejskie (akty o charakterze wykonawczym);

• rozporządzenia delegowane (akty, które mogą uzupełniać lub zmieniać nie­które, mało istotne elementy ustaw lub ustaw ramowych);

• decyzje europejskie (akty o charakterze nieustawodawczym, wiążące w ca­łości);

• zalecenia i opinie (akty niemające mocy wiążącej).

Część II „Karta Praw Podstawowych” → 7 tytułów:

1. Godność;

2. Wolność;

3. Równość;

4. Solidarność;

5. Pra­wa Obywatelskie;

6. Sprawiedliwość;

7. Postanowienia ogólne doty­czące wykładni Karty;

1. to Karta Praw Podstawowych z modyfikacjami;

2. dążenie UE do przystąpienia do EKOPCziPW;

5. Część III „Polityki i funkcjonowanie Unii” → 7 tytułów:

1. Zasady ogólne;

2. Niedyskryminacja i Obywatelstwo;

3. Polityka i działania wewnętrzne;

4. Stowarzyszenie krajów i terytoriów zamorskich;

5. Działania zewnętrzne Unii;

6. Funkcjonowanie Unii;

7. Postano­wienia Wspólne;

1. ta materia obecnie w I, II i III filarze;

2. ważne zmiany dot. prowadzenia i implementacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (w związku z MSZ UE);

6. Część IV „Postanowienia ogólne i końcowe”;

7. Załączniki (5 protokołów i 3 deklaracje):

• Protokół w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej;

• Protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności;

• Protokół w sprawie reprezentacji obywateli w Parlamencie Europejskim oraz ważenia głosów w Radzie Europejskiej i Radzie Ministrów;

• Protokół w sprawie Eurogrupy;

• Protokół zmieniający Traktat Euratomu;

• Deklaracja dotycząca Protokołu w sprawie reprezentacji obywateli w Parla­mencie Europejskim oraz ważenia głosów w Radzie Europejskiej i w Ra­dzie Ministrów;

• Deklaracja o utworzeniu Europejskiej służby działań zewnętrznych;

• Deklaracja w sprawie wejścia w życie Traktatu ustanawiającego Konsty­tucję dla Europy.

8. UE to org. m. regionalna, o po­nadnarodowym charakterze funkcji niektórych jej instytucji (oraz prawa przez nie stanowionego → ze skutkiem bezpośrednim i bezpośredniego stosowania) → nawiązuje do obecnych rozwiązań, ale wg niektórych przesunięcie akcentu w stronę koncepcji współpracy międzyrządowej (coraz większa rola RE), ale raczej jest to zachowanie obu nurtów integracji europejskiej;

Charakter prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

I. Charakter prawny Wspólnot Europejskich

• Wspólnoty Europejskie to organizacje powstałe na podstawie umów między państwami → mają podmiotowość prawną jedynie EWWiS miała określone, że „korzysta w stos. m. ze zdol­ności prawnej do wykonywania funkcji związanych z procesem osiągania jej celów” → pozostałe wspólnoty - „posiada osobowość prawną” (art. 281 TWE i art. 184 TEWEA) → kolejne artykułu określają podmiotowość w prawie wewnętrznym, więc w/w artykuły dot. prawnomiędzynarodowej podmiotowości;

• podmiotowość ta wynika też z innych postanowień, które nadają Wspólnotom zdolność do uczestniczenia w obrocie prawnym → ograniczona zasadą funkcjonalności;

• orzecznictwo ETS w sprawie podmiotowości Wspólnot:

• sprawa 6/64, Flaminio Costa v. E.N.E.L→ ETS na pytanie prejudycjalne od włoskiego sądu stwierdził, że system prawny powołany TEWG stanowi integralną część systemów państw członkowskich, a obowiązek przestrzegania tego prawa wynika min. z przekazania kompetencji na rzecz Wspólnoty, nadania jej osobowości i zdolności prawnej, stworzenia własnych instytucji i wyposażenia Wspólnot w uprawnienia wynikające z ograniczenia suwerenności przez państwa czł.;

• sprawa 22/70; KE v. R (tzw. sprawa ERTA) → Komisja wnosiła o unieważnienie postanowień Rady na podstawie art. 173 TEWG [230 TWE] - kwestia kompetencji zewnętrznych EWG i podziału kompetencji między EWG a państwa czł. ETS dokonał wykładni systemowej art. 210 [281] TWE, mówiącego, że Wspólnota ma osobowość prawną. Ze względu na umieszczenie art. w tytule „Postanowienia ogólne i końcowe”; Wspólnota może nawiązywać stosunki umowne w zakresie wszystkich celów zdefiniowanych w Części I Traktatu (uzupełnioną o Część VI). Ustalenie, czy w konkretnym przypadku WE ma prawo zawarcia umowy musi uwzględniać całą systematykę Traktatu, a kompetencja do zawarcia umowy może wynikać albo z przepisów bezpośrednio dot. takiej kompetencji, ale również z innych postanowień Traktatu;

• przejawy w praktyce: nawiązywanie stosunków dyplomatycznych, zawieranie umów m., a analiza poszczególnych elementów poję­cia podmiotowości prawnomiędzynarodowej prowadzi do stwierdzenia, że WE są podmiotami p.m., jak inne org. m.;

Ponadnarodowy charakter Wspólnot Europejskich

• w stosunkach między państwami członkowskimi inter se, miedzy instytucjami WE inter se oraz instytucjami a państwami, a także innymi os. fiz. i pr. stosuje się prawo wspólnotowe → prawo ponadnarodowe (ang. supranational);

• pojęcie „ponadnarodowości” w art. 9 TEWWiS (też w Traktacie o Europejskiej Wspólnocie Obron­nej) → nie zdefiniowane, a z analizy nie wynikało więcej niż zasada uznania m. char. funkcjonariuszy org. m. → tzw. drugi traktat o fuzjach uchylił ten przepis;

• znaczenie w doktrynie → termin prawniczy i polityczny, oparty na analizie funkcji szczególnych cech WE:

• istnienie organów, których decyzje nie zależą od woli państw;

• podejmowanie decyzji większością głosów, które obowiązują wszystkie państwa czł.;

• organy WE same realizują podjęte decyzje lub sprawują nadzór nad zgodną z prawem ich realizacją przez państwa czł.,

• prawo wspólnotowe może tworzyć uprawnienia i zobowiązania po stronie wszystkich podmiotów prawa wspólnotowego, w tym podmiotów indywi­dualnych, a do rozstrzygania wątpliwości w tym względzie uprawnione są organy sądownicze państw członkowskich;

w kontekście dawnego art. 9 TEWWiS termin ten dotyczył trybu powoływania składu Wysokiej Władzy - członkowie nie reprezentowali państw, lecz byli niezależnie mianowanymi funkcjonariuszami → to samo dla członków Komisji WE i K EWEA, członków PE, Trybunału Obrachunkowego i sędziów ETS;

• jednak kandydatury nie z powszechnych wyborów (poza PE), lecz z nadania państwa;

• zgodnie z zasadami p.m. uchwały org. m. nie wiążą ich członków wbrew ich woli, jednak w prawie wspólnotowym większość aktów podejmowana jest większością głosów, a ETS odrzuca możliwość zgłaszania zastrzeżeń oraz twierdzi, że prawo wspólnotowe powinno być jednolicie interpretowane ze względu na zasadę jednolitości jego stosowania;

• rodzaje administracji wspólnotowej:

• administracja bezpośrednia → instytucje WE realizują podjęte decyzje lub sprawują nadzór nad ich realizacją przez państwa czł.;

• administracja pośrednia → zgodnie z art. 10 TWE państwa czł. są zobowiązane podjąć wszelkie właściwe środki o charakterze ogólnym lub specjalnym w celu zapewnienia realizacji zobowiązań wynikających z TWE lub działań instytucji WE;

• w obu przypadkach do egzekwowania stosowania prawa powołane są sądy i inne właściwe organy państw czł., ale kontrola państw jest szersza niż w p.m. (patrz min. postępowanie w trybie art. 226 TWE i art. 146 TEWEA);

• w ramach I filaru wszystskie państwa podlegają ETS (ostateczne i obowiązujące decyzje);

• WE mają swój porządek prawny o 2 podstawowych cechach: os. fiz. i pr. mogą się powoływać na jego bezpośrednio skuteczne post. i prymat tego prawa nad pr. wew. Państwa czł. powołując ten porządek ograniczyły swoje suwerenne prawa i przekazały je WE na czas nieokreślony

• sprawa 26/62, van Gend & Loos → ETS stwierdził, że państwa przekazały EWG część swych suwerennych praw, a prawo wspólnotowe może nakładać obowiązki na podmioty indywidualne, przyznawać im prawa, nie tylko gdy TEWG tak stanowi, ale też na podstawie jasno sformułowanych obowiązków, jakie TEWG nakłada na podmioty indywidualne, państwa członkowskie oraz instytucje Wspólnoty;

• opinia 1/91 dot. powołania EOG → TEWG, choć w formie u.m., jest kartą konstytucyjną Wspólnoty opartej na zasadzie praworządności i zgodnie z orzecz. ETS traktaty utworzyły nowy porządek prawny, na rzecz którego państwa ograniczyły swoje prawa, a podmiotami są nie tylko państwa, ale i jednostki;

• dyskusja nad terminem ponadnarodowości Wspólnot nie koncentruje się nad zagadnieniem „tak czy nie”, ale nad szczególną kumulacją w WE elementów p.m., jak:

• niezależność mechanizmu podejmowania decyzji;

• bezpośredni stosunek między władzą międzynarodową a jednostką;

• istnienie organu sądowego kontrolującego wypełnianie zobowiązań przez państwa członkowskie i ważność aktów organizacji;

• istota tych czynników nie jest nowa, a nietypowe jest jedynie ich natężenie w jednej org.;

• jedyna nowość to kontrola zgod­ności z prawem aktów WE przez ETS;

• w związku z w/w można powiedzieć, że WE są org. m. o ponadnarodowym cha­rakterze funkcji w płaszczyźnie stosunków wewnątrz organizacji, ale w stosunkach zew. są org. m. o charakterze integracyjnym;

Charakter prawny Unii Europejskiej

• czy UE jest org. m. w rozu­mieniu p.m. i czy posiada podmiotowość prawną → org. m. to forma współpracy państw oraz innych podmiotów p.m. oparta na u.m., posiadająca stałe organy i reali­zująca samodzielne cele;

• uważa się, że org. m. powinny być wyposażone w podmiotowość prawną (ale nie ma jej Unia Gosp. Państw Beneluxu czy OBWE);

• umowa m. → jest, choć o oryginalnej konstrukcji (TUE nie włączył traktów zał. do siebie, a jedynie wprowadził w nich zmiany);

• samodzielne cele i zadania UE → skomplikowane określone w art. 2 TUE, ale po analizie TWE i TEWEA tylko niektóre mają charakter autonomiczny, a inne związane z celami WE;

• art. 2 ust. 2 i art. 4 TUE ważne w rozważaniach nad podmiotowością;

• samodzielna struktura organizacyjna → kontrowersyjne art. 3 TUE (UE dysponuje jednolitymi ramami instytucjonalnymi), ale jedynym organem w TUE jest Rada Europejska (która nie tworzy prawa), a poza tym korzysta z instytucji WE dla wykonywania swych zadań (art. 5 TUE);

• przystąpienie nowych członków → art. 49 TUE - państwo europejskie, które przestrzega zasad z art. 6 TUE może ubiegać się o status członka w UE

• pytanie: czy w świetle tego przepisu można przystąpić do struktur międzyna­rodowych, które nie mają ram organizacyjnych oraz podmiotowości?

• problem nie istniał dla państw tworzących traktat z Maastricht, ale istnieje dla nowo przyjmowanych państw, które przystępują do UE, a nie tylko do WE, tzn. przystępują do struktury o niejednolitym charakterze o elementcie podmiotowości przeniesionym na nią przez państwa czł., który gwarantuje poszanowanie praw i obowiązków wynikających z traktatu akcesyjnego, co potwierdzone jest wymogiem z art. 49 TUE, by przystąpienie było w formie u.m. między państwami czł. a państwem;

• procedura → wniosek państwa do Rady, która decyduje po opinii Komisji i zgodzie PE (bezwzględna większość) → sam traktak w formie u.m.;

• choć traktat nie przyznaje UE prawa do zawierania u.m., to w praktyce UE jest stroną kilku u.m., np. umowy z byłą Jugosławią, Polską, Bośnią i Hercegowiną, Albanią, NATO, USA;

• TUE brak przepisów dot. podmiotowości UE zarównow stos. wew. jak i zew.;

• doktryna → pogląd dominujący - UE nie ma podmiotowości, ale niektórzy (Galster, Witkowski) wywodzą podmiotowość z art. 3, 6, 33 TUE. Podmiotowość wew. powinna być oceniana na podstawie prawa wew. państw czł., gł. m. prawa prywatnego;

• UE nie ma też innych atrybutów p.p.m. jak przywileje i immunitety, prawo wnoszenia roszczeń i ponoszenie odpowiedzialności, nie ma też własnego budżetu (choć budżet WE i EWEA nazywany budżetem UE), ale w pewnym stopniu ma wtórne prawo legacji (przedstawicielstwa Komisji w związku z tytułem V TUE);

Reasumując:

• przewaga dowodów formalnych i prawnych wynikających z analizy TUE → nie, ale praktyka zawierania u.m.;

• nawet bez podmiotowości (to nie jest warunek sine qua non) UE może być uznana za org. m.;

• większość doktryny pisze o dynamicznym procesie tworzenia się struktur organizacyjno-proceduralnych UE, bez próby zdefiniowania → z założeń art. 2 wynika że UE to konstrukcja organizacyjna in statu nascendi → tak praktyka, min. pojawienie się funkcji Wysokiego Przedstawiciela do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa + ius contrahendi w tym zakresie;

• brak jednolitej koncepcji charakteru prawnego UE → głównie jako nowa jakość w katalogu instytucji p.m., ale na pewno nie jako federacja czy konfederacja;

• interesujące stanowisko Niem. TK → UE to „związek państw” <niem. Staatenverbund>, czyli związek suwerennych, działających na poziomie międzyrządowym państw, który z jednej strony szanuje narodową tożsamość państw członkow­skich, z drugiej zaś uchwala, na podstawie własnego prawa konstytucyjnego, wiążące dla państw członkowskich akty prawne, dzięki czemu poszczególne zadania państwa są realizowane wspólnie i w tym zakresie wspólnie jest wy­konywana suwerenna władza”;

Trójfilarowa struktura Unii Europejskiej i jej konsekwencje prawne

• I filar - Wspólnoty Europejskie;

• II filar - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpie­czeństwa (tytuł V TUE);

• III filar - Współpraca Policyjna i Sądowa w Spra­wach Karnych (tytuł VI TUE);

• tradycyjna współpraca międzyrządowa (pomimo wzrostu znaczenia ETS w III filarze);

• zwieńczenie konstrukcji → postanowienia wspólne traktatu (ty­tuł I TUE) dot. celów, zasad, ram instytucjonalnych;

• wspólny fundament → postanowienia końcowe TUE (tytuł VIII) dot. trybu zmian traktatów, przyjmowania nowych członków oraz przepisy dot. wzmocnionej współpracy (tytuł VII TUE);

• II i III filar → współpraca oparta na post. tytułu V i VI oraz Post. wspólnych i Końcowych → decyzje podejmowane przez Radę, bez PE i TS (w II, a w III ogr);

• pomimo oddzielenia filara ekonomicznej integracji od międzyrządowych form współpracy istnieją międzysystemowe powiązania w celu zapewnienia jednolitości strukturalnej UE → jednolite instytucje WE i UE, oraz poszanowanie dorobku prawnego WE (acquis communautaire);

stosunek UE-WE → różne poglądy:

• porównanie do stosunków wynikających z holdingu (ze względu na to iż UE łączy dotychczasowe i nowe obszary polityk);

• UE to org. o charakterze dynamicznym, ewoluującym, w której WE to samodzielne związki o charakterze korporacyjnym, a UE ma pozycję nierównorzędną (ze względu na brak podmiotowości);

• UE to jeden podmiot, z jednolitymi instytucjami → tak ze względu na art. 49 TUE UE to org. m. powstała z WE powiązanych II i III filarem;

• teoria o trzech podmiotach tworzących org. unijną, a każdy z nich ma odrębne zadania, a po części również organy, gdyż poszczególne instytucje Unii i Wspólnot działają w materii każdego traktatu jako instytucja danej Wspólnoty lub Unii;

• panujący pogląd → istotę UE określa art. 3 TUE, gdyż decyduje o spójności instytucjonalnej i materialnej WE z UE w zakresie stos. zew. i wew.

• spójność instytucjonalna jednolite ramy instytucjonalne, tzn. że instytucje WE i Rada Europejska działają w obszarach i na podstawie kompetencji z traktatów, a przepisy proceduralne są stosowane inter se;

• spójność materialna poszanowanie i dalszy rozwój przez UE acquis communautaire → punkt wyjścia dla działań UE - podkreślenie zakazu uszczuplenia dorobku WE, gdyż raz uwspólnotowiony obszar współpracy nie może być zmieniony na poziomie współpracy międzyrządowej (co nie oznacza zakazu zmiany traktatów[=to też acquis communautaire] zgodnie z ich postanowieniami);

• pojęcie ram instytucjonalnych dot. zarówno instytucji WE jak i Rady Europejskiej;

• RE → kompetencje określone ogólnie (nadawanie UE impulsu niezbędnego do jej rozwoju i określa­nie ogólnych wytycznych jej polityki), ale w TUE też kilka szczegółowych zadań;

• instytucje WE → kompetencje nie tylko z TWE i TEWEA, ale też obowiązek określania i realizacji polityki w ramach II i III filaru → zadanie RE, a rola KE i PE różna, ograniczona;

• wg art. 3 TUE RE i KE odpowiedzialne są za zapewnienie spójności działań w II i III filarze, ale ze względu na brak podmiotowości UE działania te przyjmują postać działań albo WE albo współpracy państw  art. 5 TUE stanowi, że RE, KE, PE i TS wykonują swoje uprawnienia zgodnie z warunkami i celami z TWE, TEWEA i TUE;

• WE nie przekształciły się w UE, a jedynie instytucje WE zmieniają swoje funkcje i uprawnienia, gdy wykonują zadania z TUE;

• pytanie czy UE to kolejny etap integracji europejskiej czy też wartość nowa, korzystająca przejściowo ze wsparcia WE? - różne poglądy:

• schemat zakładający, że nowe polityki uzupełniają wspólnotową politykę integracji gospodarczej tworząc nowy etap integracji, ponieważ tworzą nowe wartości, nie tyle wieńczące proces integracji gospo­darczej, co tworzące podstawy nowego etapu integracji Europy → wg doktryny UE to rozwijająca się struktura organizacyjna współpracy państw, konstrukcja o charakterze mieszanym;

• któryś z filarów przejmie funkcje pozosta­łych, np. możliwość „uwspólnotowienia” Unii, tzn. że słabsze filary zostaną wchłonięte pod względem instytu­cjonalnym i materialnym przez WE (tak ze względu na art. 2 TUE - m.in. cel Unii to „zachowanie i rozwój acquis communautaire, tak aby móc określić, do jakiego stopnia polityki i formy współpracy wprowadzone przez TUE wy­magają skorygowania, celem zapewnienia efektywności instytucji i mechanizmów Wspólnoty” (podobnie w Konstytucji);

• UE wchłania WE, ale ich nie likwiduje, a one wtórnie na nią oddziaływają, a UE staje się org. ponadnarodową → NIE, za względu na to iż II i III filar to wciąż współpraca międzyrządowa;

• z historii rozwoju integracji europejskiej trudno określić kierunek zmian:

• od współpracy międzyrządowej do ponadnarodowej - JAE włączył nowe polityki (badania naukowe, rozwój i ochrona środowiska), TUE (szkolnictwo, kultura, ochrona zdrowia i ochrona konsumenta);

• ale praktyka podejmowania decyzji przez Radę też w sprawach nieprzewidzianych w traktatach oraz praktyka włączania do obrad RE zagadnień, którymi wcześniej zajmowała się Rada;

Cele Wspólnot Europejskich i cele Unii Europejskiej

I. Uwagi wprowadzające

• „zadania”=”cele” (Preambuła, art. 1 i 2 TUE, art. 308 i 2 TWE, art. 203 i 1 TEWEA) → kierunek działań, które powinny być podejmowane przez instytucje funkcjonujące w jednolitych ramach instytu­cjonalnych UE i przez państwa czł.;

• art. 10 TWE obejmuje też cele z art. 2;

II. Cele Wspólnoty Europejskiej

• art. 2 TWE wymienia zadania WE:

• ustanowienie wspólnego rynku,

• ustanowienie unii gospodarczej i walutowej (też w art. 4),

• harmonijny, zrównoważony i stały rozwój działalności gospodarczej,

• wysoki poziom zatrudnienia i ochrony socjalnej,

• równość mężczyzn i kobiet,

• trwały i nieinflacyjny wzrost,

• wysoki stopień konkurencyjności i konwergencji dokonań gospodarczych,

• wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego,

• podwyższanie poziomu i jakości życia, spójności gospodarczej i społecz­nej oraz solidarności między państwami członkowskimi,

• ale też osiągnięcie funkcjonowania in­stytucji obywatelstwa UE (art. 17 TWE);

• JAE → wprowadził cele wynikające z koncepcji rynku wewnętrznego, która zakłada podniesienie poziomu integra­cji w zakresie podstawowych swobód oraz rozciągnął cele WE na nowe polityki (badania naukowe, ochrona środowiska, rozwój postępu technicznego) → te nowe polityki oraz zmiana nazwy z EWG na WE wskazują na nowe podejście do polityki integracji europejskiej - wzrost gosp. przekształcił się we wzrost gosp.-społ odbywający się w warunkach koncepcji sustainable development;

• TWE do TEWEA - lex generalis do lex specialis, więc i cele TWE dot. EWEA, przy uwzględnieniu też celów z TEWEA (autonomia tych celów zagwarantowana w art. 305 TEWEA)

• pomimo kompleksowego charakteru celów TWE dokonując z nich zmian, nie zmieniano TEWEA;

III. Cele Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej

• sformułowane ogólnie → art. 1 TEWEA:

• przyczynienie się, przez stworzenie niezbędnych warunków, do powstania i szybkiego rozwoju przemysłu jądrowego,

• podniesienie poziomu życia w państwach członkowskich,

• rozwijanie stosunków z innymi państwami.

• preambuła TEWEA → postęp w sprawie pokoju i apel o podjęcie niezwłocznie wysiłku do realizacji tego celu;

• TEWEA - tylko pokojowe wykorzystanie energii jądrowej;

• jednym z celów jest też podniesienie stopy życiowej w państwach czł. → nawiązanie do realizacji celów społ.;

IV. Cele Unii Europejskiej

cele ogólne UE

• art. 1 TUE → kształtowanie w sposób spójny i solidarny związku między państwami i ich narodami;

• art. 2 TUE → szczegółowy katalog:

• popieranie postępu gospodarczego i społecznego oraz wysokiego poziomu zatrudnienia,

• doprowadzenie do zrównoważonego i trwałego rozwoju, zwłaszcza przez utworzenie przestrzeni bez granic wewnętrznych, umacnianie spójności go­spodarczej i społecznej, ustanowienie unii gospodarczej i walutowej, do­celowo ze wspólną walutą,

• potwierdzenie tożsamości UE na arenie międzynarodowej w szczególno­ści przez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, obej­mującej kształtowanie wspólnej polityki obronnej, mogącej prowadzić do wspólnej obronności,

• umacnianie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich przez ustanowienie obywatelstwa UE,

• utrzymywanie i rozwijanie UE jako obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w którym swobodny przepływ osób jest zapewniony w połączeniu z właściwymi środkami dotyczącymi zewnętrznej kontroli granic, azylu, imigracji oraz zapobiegania i zwalczania przestępczości;

• pełne zachowanie i rozwój dorobku wspólnotowego, tak by móc określić, do jakiego stopnia polityki i formy współpracy wprowadzone przez traktat wymagają skorygowania, celem zapewnienia skuteczności mechanizmów i instytucji Wspólnoty;

• cele te zespalają filary UE (głównie 1,2,6), a brak autonomicznego charakteru m.in. przez brak samodzielnych środków, pomimo art. 6 TUE ust. 4 (UE zapewnia sobie środki ...); a cel dot. obywatelstwa nie ma autonomicznego charakteru, gdyż to TWE określa obywatelstwo;

• gdyby przyjąć stanowisko o odrębności UE i WE, to jedynie cele 3,5,6 mogłyby być uznane za autonomiczne (związane z II i III filarem), rozwinięte dalej w art. 11 (tytuł V) i art. 29 (tytuł VI) → art. 11 i 29 integralnie związane z art. 2, realizowane przy pomocy jednolitych ram instytucjonalnych cele UE to cele WE i vice versa;

cele szczególne UE dot. II i III filaru

• art. 11 TUE - UE określa oraz realizuje politykę zagra­niczną i bezpieczeństwa, której cele są następujące:

• ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezawisłości i in­tegralności Unii, zgodnie z zasadami Karty NZ,

• umacnianie bezpieczeństwa Unii we wszelkich formach,

• utrzymanie pokoju i umacnianie bezp. m., zgo­dnie z zasadami Karty NZ i zasadami Aktu Końco­wego z Helsinek oraz celami Karty Paryskiej (Karta Paryska dla Nowej Europy z 1990 r. w KBWE - początek przejścia z KBWE do OBWE), włączając te dotyczące zewnętrz­nych granic,

• popieranie współpracy międzynarodowej,

• rozwijanie i umacnianie demokracji i rządów prawa oraz poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności,

• nawiązują do pokojowych zasad z Karty NZ i powszechnego p.m., ale też do europejskich dokumentów dot. bezp. i współpracy → UE postrzegana jako organizacja europejska o charakterze ogólnym, organizująca w oryginalny sposób nurt międzyrządowej i ponadnarodowej współpracy państw;

• element szczególny - „wspólne wartości, podsta­wowe interesy, niezależność i integralność UE” → 2 pierwsze znane, 2 kolejne niezdefiniowane;

• art. 29 TUE → odwołanie do TWE („bez uszczerbku dla kompetencji WE” - nie ma odwołania do TEWEA), a cele:

• zapewnienie obywatelom wysokiego poziomu bezpieczeństwa w obszarze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, poprzez podejmowanie przez państwa członkowskie wspólnych działań w zakresie współpracy policyj­nej i sądowej w sprawach karnych;

• zapobieganie rasizmowi i ksenofobii oraz zwalczanie tych zjawisk;

• komplementarność celów UE i WE;

• cele UE, jako zespalające filary mają charakter społeczny, gospodarczy i polityczny → powinny być urzeczywistniane na warunkach z TUE, przy poszanowaniu zasady pomocniczości z art. 5 TWE, w harmonii i równowadze z TUE, w celu stopniowego zacieśniania więzi między narodami Europy, a decyzje podejmowane w sposób jawny i na szczeblu najbliższym obywatelowi;

• wg orzecz. ETS (np. sprawa 141/78, Francja v. GB; sprawa 44/84, Hurd v Inseptor Podatkowy GB); przepisy dot. celów to nie tylko ogólne założenia polityczne, ale są prawnie wiążące, i choć samoistnie nie mogą być podstawą orzekania (nie zawierają norm kompetencyjnych), to należy je stosować jako środek pomocniczy przy wykładni i stosowaniu innych przepisów prawa UE;

Członkostwo w Unii Europejskiej

• TUE z Maastricht uchylił poprzednie procedury przyjmowania nowych członków → teraz jedna procedura, a przyjęcie do UE oznacza przyjęcie do WE i EWEA;

I. Nabycie członkostwa w Unii Europejskiej

• przepisy dot. przystępowania nowych członków powinny być interpretowane na tle wszystkich traktatów zał., wraz z preambułami i dokumentami politycznymi → poszerzanie org. to proces pożądany (art. 2 Preambuły TUE), ale mającym swoje warunki z art. 49 TUE (oraz z konkluzji RE z Kopenhagi z 1993 r.), a są to:

• kandydat = państwo (wg p.m.) i to europejskie;

• europejskość → też gdy tylko część państwa leży w Europie (np. Turcja - tak, Maroko - nie); też gdy tylko część terytorium do UE (np. Dania); też kryterium historyczne i kulturowe, oraz inne;

• kandydat = demokratyczne państwo prawa, szanu­jące zasady wolności, demokracji, prawa człowieka i podstawowe wol­ności, a ustrój musi odpowiadać zasadom gospodarki rynkowej i wolnej konkurencji (art. 49 TUE w zw. z art. 4 ust. 1 i 2 TWE);

• kandydat musi przyjąć acquis communautaire;

• strona proceduralna (przepisy i praktyka):

• wniosek do Rady (jednostronny akt), który może być wycofany do czasu złożenia dokumentów ratyfikacyjnych umo­wy o przystąpieniu (np. Norwegia);

• Rada do Komisji, która robi wstępną opinię w sprawie (może uzależnić swoją opinię od spełnienia przez kandydata określonych warunków);

• po opinii Komisji Rada podejmuje decyzje o rokowaniach z kandydatem (nie ma skutków wiążących wobec kandydata);

• wstępne negocjacje → sprawdzanie zgodności prawa krajowego z acquis communautaire <ang. screening> - szczególna rolka KE przedstawienie stanowisk negocjacyjnych w poszczególnych rozdziałach → rokowania prowadzi Rada po ich zakończeniu KE przygotowuje dla Rady opinię w sprawie gotowości kandydata do przystąpienia (konieczna zgoda PE bezwzględną większością);

• przyjęcie nowego członka → jednomyślnie Rada;

• podpisanie umowy akcesyjnej (warunki przyjęcia i dostosowania traktatów) między państwami czł. a nowym → umowa wchodzi w życie po ratyfikacji przez wszystkie państwa-strony;

II. Zawieszenie praw członkowskich w Unii Europejskiej

• nie ma generalnego zawieszenia członka, ale zawieszenie niektórych praw członkowskich, łącznie z prawem do gło­sowania przedstawiciela rządu w Radzie za naru­szenie zasad z art. 6 ust. 1 TUE („UE opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla państw czł.”).

• procedura z art. 7 TUE:

• wniosek 1/3 państw lub KE → Rada wysłuchuje dane państwo, może też wysłuchać osób niezależnych (w rozsądnym terminie ich sprawozdanie dot. sytuacji w państwie) a następnie może stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez dane państwo członkowskie w/w zasad (4/5 za po zgodzie PE [2/3]) i może skierować odpowiednie zalecenie do tego państwa;

• Rada systematycznie bada, czy powody są aktualne;

• Rada (skład szefowie państw i rządów) na wniosek 1/3 państw lub KE, po wezwaniu państwa do przedstawienia swoich uwag, może stwierdzić (jednomyślnie, po zgodzie PE [2/3]) poważne i stałe naruszenie w/w zasad;

• po w/w decyzji Rada (większość kwalifikowana, wstrzymujący się nie liczą, większość ustalana na podstawie art. 205) może zadecydować o zawieszeniu niektórych praw (łącznie z prawem do głosowania w Radzie);

• nie oznacza to zwolnienia z obowiązków;

• Rada w tej decyzji bierze pod uwagę skutki dla osób fiz. i pr.;

• przywrócenie praw → po zmianie sytuacji Rada może (większością kwalifikowaną) uchylić zastosowany środek;

III. Ustanie członkostwa

• żaden z traktatów nie zawiera przepisów dot. wypowiedzenia członkostwa lub rozwiązania WE lub UE;

• w projekcie K jest taka klauzula;

• argumenty przeciwników tej możliwości:

• wyraźne postanowienia o nieograni­czonym czasie obowiązywania TWE, TEWEA i TUE (wyjątkiem w tej mierze był TEWWiS);

• daleko zaawan­sowany stopień integracji państw czł. i ich wzajemnych stosun­ków opartych na zasadach lojalności i solidarności;

• istnieją w WE procedury egzekucji prawa wspólnotowego, dlatego jednostronne zerwanie umowy z powodu naruszenia traktatu nie było by usprawiedliwione → KE lub inne państwo może skierować sprawę nie wywiązywania się ze zobow. do ETS różnice w doktrynie czy w razie nie rozwiązania problemu w przewidzianych prawem wspólnotowym procedurach możliwe czy nie, gdyż traktaty nie przewidują wykluczenia lub wymuszenia wystąpienia przez członka;

• argumenty za możliwością:

• możliwość w wyniku rewizji traktatów przez państwa czł. → państwa nie tracą podmiotowości, ani suwerenności również w kwestiach zawierania u.m. lub członkostwa w org. m.;

• na podstawie KW o prawie traktatów możliwość wystąpienia → wg niektórych czysto teoretyczna ze względu na stopień integracji;

• co wynika z analizy KW o prawie traktatów (art. 54, 56, 57, 60, 62):

• art. 54 → zgodna wola państw na uchylenie traktatów lub wystąpienie jednego państwa;

• art. 62 → reguła rebus sic stantibus, ale musiałby być spełnione szczególne warunki, gdyż traktaty przewidują wiele regulacji na wypadek sytuacji konfliktowych (np. art. 100 i 297 TWE).;

• art. 56 → domniemanie prawa wypowiedzenia → dyskusyjne, gdyż niektórzy uważają że ze względu na charakter traktatów nie można tego prawa z nich domniemywać;

• art. 57 → zawieszenie stosowania umowy → raczej nie możliwe ze względu na regulacje traktatów dot. związków gospodarczych między państwami czł., a nawet gdyby zawieszono TUE, obowiązywałby TWE, natomiast możłiwość zawieszenia TWE w doktrynie jest podważana;

• art. 60 → wygaśnięcie lub zawieszenie w następstwie jego naruszenia → ale panuje pogląd (też orzecz. ETS) że zasada solidarności państw czł. ze Wspólnotami i inter se ma zastosowanie także wtedy, gdy inna strona dopuściła się naruszenia swoich zobowiązań. Także zasada wzajemności jest w tym zakresie ogr. (orzecz. ETS);

• wg doktryny istnieje (ograniczona) możliwość zaprzestania bycia członkiem UE, ale z punktu widzenia politycznego jest ona bardzo mało prawdopodobna;

Stowarzyszenie ze Wspólnotami Europejskimi

• TUE z Maastricht wprowadził jednolitą formę członkostwa, ale możliwe są umowy stowarzyszeniowe (z W, a nie z UE);

• umowy te z państwami eurp. mają szczególne znaczenie w procesie integracji;

• wg orzecz. ETS umowy te tworzą specyficzne i uprzywilejowane związki z państwami trzeci­mi, których szczególny charakter opiera się na systemie wspólnotowym;

• procedura → negocjacje prowadzi Komisja, po otrzymaniu mandatu Rady, a układ zawiera Rada jednomyślnie po zgodzie PE (absolutna większość) → ratyfikacja (niektóre umowy - tzw. mieszane, których dziedziny obejmują kompetencje dzielone między WE a państwa czł. - mogą wymagać ratyf. przez wszystkie państwa);

• 2 kategorie stowarzyszeń:

• tzw. stowarzyszenia traktatowe → państw i org. m. oparte na art. 310 TWE i art. 206 TEWEA;

• niektóre z nich (tzw. stabilizacyjne) powołują się tez na art. 101 TEWEA (choć nie dot. on tych umów);

• TEWWiS nie zawierał takich postanowień, a umowy takie powoływały się na art. 95 TEWWiS;

• tzw. stowarzyszenia konstytucyjne → krajów i terytoriów zamorskich (część IV TWE);

I. Stowarzyszenia traktatowe (kooperacja traktatowa)

• umowy między państwami lub org. m., obejmujące wzajemne praw i obowiązki, wspólne działania i specjalne procedury:

• wymóg zinstytucjonalizowania:

• specjalny organ składający się z członków rządów państw czł. W lub członków Rady (często + przedstawiciele KE) oraz przedstawiciele państw stowarzyszonych → Rada Stowarzyszenia (R. Ministrów, R. do Spr. Współpracy) - decyzje jednomyślnie;

• Komitet Stowarzyszenia - kompetencje legislacyjne i wykonawcze;

• parlamentarny organ doradczy - przedstawiciele PE i parlamentu/ów narodowych;

• z reguły też przepisy dot. rozwiązywania sporów, z reguły w razie nie możności rozwiązania arbitraż;

• 2 rodzaje tych umów:

• stowarzyszenia ograniczone do państw europejskich,

• stowarzyszenia z państwami pozaeuropejskimi.

stowarzyszenia ograniczone do państw europejskich

• w traktatach jedynie ogólnie o treści tych umów (dwustronne prawa i obowiązki, wspólne działania i specjalne procedury) → zał. podstawą jest strefa wolnego handlu o szczególnych celach oraz cele polityczne mogące prowadzić do członkostwa (umowy te jednak nie gwarantują członkostwa), jednak umowy te zawierane z przyszłymi członkami wyróżniają się spośród innych tych umów;

• wg ETS umowy te stanowią integralną część porządku wspólnotowego, a zobowiązania państw czł. wobec państwa S mają nie tylko publicznoprawny, ale i wspólnotowy charakter → pogranicze klasycznych umów m. i ponadnarodowych;

• takie traktaty z Grecją, Turcją, Cyprem i Maltą;

• nowy typ → Układy Eurpejskie (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Bułgaria, Rumunia, Estonia, Litwa, Łotwa, Słowenia) - charakter mieszany, gdyż ich stroną są W, państwa czł. i państwa S.;

• Deklaracja o członkostwie we WE zamieszczona w Układzie Europejskim z Pol­ską ma charakter jednostronny;

Przykład: Umowa z RP z 1991 (weszła w życie 1994, ale część w 1992)

• bezterminowy, ale z możliwością wypowiedzenia (notyfikacja i po 0,5 roku) → wygasł w dniu wejścia do UE;

• zawarty przez 3 W (więc pomimo braku tych umów w TEWWiS były one dopuszczalne w oparciu o zasadę jedności, integralności i komplementarności kompetencji W);

• cele układu:

• dialog poli­tyczny;

• popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych;

• stworzenie podstawy dla pomocy finansowej i technicznej W dla Pol­ski;

• stworzenie ram stopniowej integracji Polski ze W;

• popie­ranie współpracy w dziedzinie kultury;

• układ określił zadania Polski w okresie przejściowym;

• instytucje:

• Rada Stowarzyszenia - członkowie rządu RP, członkowie Rady i Komisji (na szczeblu ministrów, raz w roku lub w razie potrzeby);

• nadzorowanie procesu realizacji Układu i inne sprawy;

• decyzje wiążące za zgodą obu stron (gdy Układ je przewidywał); też zalecenia

• Komitet Stowarzyszenia - przedstawiciele Rządu RP oraz przedstawiciele Rady i Komisji (szczebel wyższych urzędników)

• wspomaganie Rady Stowarzyszenia;

• Parlamentarny Komitet Stowa­rzyszenia - członkowie PE i parlamentu RP;

• forum wymiany poglądów parlamentarzystów obu stron;

• system załatwiania sporów wynikających z interpretacji i stosowania - każda strona mogła przedstawić spór Radzie Stow. → Rada decyzję, a jeśli niemożliwe to arbitraż (każda strona po jednym, a trzeciego Rada) → decyzja arbitrów większością głosów + zobow. stron do realizacji orzeczenia arbitrażowego;

• Europejskie Układy o Stabilizacji i Stowarzyszeniu (Stabilisation and Association Agreement - ASS) - przez WE i państwa czł. z Chorwa­cją oraz byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii → charakter umów mieszanych, a podstawa prawna (FYROM);

• charakter umów mieszanych;

• podstawa prawna → art. 310 TWE - jak w/w i art. 101 TEWEA - inaczej, bo nie art. 206 TEWEA - podyktowane pewnie względami proceduralnymi - inny tryb zawierania u.m.:

• art. 206 - Rada jednomyślnie;

• art. 101 - Komisja za zgodą Rady działającej większością kwalifikowaną głosów;

• reszta procedury normalnie;

• inne stowarzyszenie oparte na art. 306 TWE i 206 TEWEA - Układ o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) → termin w 1984 r. w oświadczeniu państwa EWG, EFTA i Komisji;

• obowiązuje między W, państwami czł., Norwegią, Islandią, Lichtensteinem;

• zał. Układu → rozszerzenie wspólnego rynku wewnętrznego na EFTA bez wstępowania ich do WE;

• umowa o charakterze mieszanym → prócz współpracy gosp. też polit.;

• swobodny przepływu towarów, osób, usług i kapitału; reguły konkurencji; postanowienia dot. współpracy w dziedzinie badań naukowych, roz­woju, środowiska, edukacji i polityki społecznej.

• własna struktura:

• Rada - zapewnia polityczną inicjatywę realizacji Układu;

• Wspólny Komitet - organ wykonawczy;

• Wspólny Komitet Parlamentarny - koordynacja i uzgodnienie wspólnych interesów parlamentarzystów;

• Komitet Doradczy - kwestie ekonomicz­ne i społeczne (skład: członkowie Komitetu Gosp-Społ. W oraz Komitetu Doradczego EFTA);

• różnice między układami stowarzyszeniowymi a traktatami zał.:

• TWE umowa samowykonalna, a układy wymagają instrumentów wykonawczych;

• układy to umowy ramowe, dlatego ważna rola Rady Stow. (organ wykonawczy i prawodawczy);

• podobieństwo (pozorne) → zobowiązania stron oraz prawa i obowiązki jednostek wynikające z TWE i układów, ale wg orzecz. ETS postanowienia układów wiążą państwa strony, a jednostki tylko gdy przepisy spełniają wy­mogi bezpośredniej skuteczności;

stowarzyszenia z państwami pozaeuropejskimi

• podstawa - art. 306 TWE i 206 TEWEA;

• cel → wspieranie gosp. i społ. rozwoju państw;

• szeroki zakres pomocy gosp. i technicznej dla państw stowarzyszonych;

• obecnie → z państwami Maghrebu (Maroko, Algieria i Tu­nezja), też Egipt, Jorda­nia, Liban, Syria i Izrael.

• warunki:

• ułatwienie dostępu produktów tych państw na rynek UE, współpraca gosp. i finansowa;

• w w/w układach - zerowa taryfa celna (NIE: Izrael) albo taryfa obniżona, a państwa stow. KNU dla UE oraz nie wprowadzanie dyskryminacji w sprawach podatkowych;

• zobowiązanie do jednakowego traktowania obywateli państw. stow. zatrudnionych legalnie w UE;

II. Tak zwane stowarzyszenia konstytucyjne

• podstawa prawna - część IV TWE dot. krajów i terytoriów zamorskich;

• art. 182 TWE → „państwa czł. zgadzają się na stowarzyszenie z W pozaeuropejskich krajów i terytoriów utrzymujących szczególne stosunki z Danią, Francją, Holandią oraz Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej”;

• cel: popieranie rozwoju gosp. i społ i ustanowienie ścisłych stosunków między nimi a WE;

• wymienione w II załączniku;

• to stowarzyszenie to nie rozszerzenie terytorialnego obowiązywania TWE, ale poddanie tych stosunków reżimowi z art. 182-188 TWE;

• zmiany wraz z uzyskiwaniem przez nie niepodległości → od układu tzw. Jaounde z 1963 r. przez konwencje z Lome, po ostatnią Konwencję z Cotonou - stowarzyszenie państw z regionów Afryki, Karaibów i Pacy­fiku (AKP);

• duże udogodnienia dla państw AKP w zakresie stawek celnych - stawka zerowa (większość towarów, bez rolnych);

• przystąpienie po zatwierdzeniu przez Radę i po złożeniu dokumentu przystąpienia;

• tylko kraje spełniające warunek geograficzny oraz ekonomiczna struktura porównywalna jak innych AKP;

• ważne elementy funkcjonalne:

• system stabilizacji zysków z eksportu określonych produktów rolnych (stabex);

• sy­stem wspierania przemysłu wydobywczego tych krajów (sysmin);

• Układ z Cotonou nie dot. swobodnego przepływu pracowników, ale w sektorze usług zasady równości między WE a AKP;

• pomoc finansowa i techniczna;

• układ o charakterze mieszanym (WE i państwa czł.) wiec obowiązek pomocy też na państwach czł.;

• decyzje polit. w Radzie podejmowane raz do roku (+ udział przedstawicieli Komisji oraz przedstawicieli wszystkich państw AKP);

• rozszerzenie układu na nowych członków UE tylko po podpisaniu protokołu przystą­pienia do układu przez strony;

Obywatelstwo Unii Europejskiej

I. Uwagi wprowadzające

• wprowadzone przez TUE do TWE (art. 17-22);

historia

• wraz z rozwojem prawa UE i orzecz. ETS - szczególna pozycja osób fiz. i pr. (szczególne znaczenie zasady skutku bezpośredniego i zasady odp. państw za naruszenie prawa wspólnotowego);

• 2 cele:

• przybliżenie obywatelom państw czł. procesu integracji europej­skiej i jego instytucjonalnych aspektów → lata 70'te pierwsze koncepcje (raport Tindemansa oraz Raport Adonino); dopiero TUE z Maastricht (ważne projekty Belgii i Hiszpanii - szeroki katalog);

• redukcja deficytu demokratycz­nego WE → (ze względu na coraz większą liczbę aktów prawnych dot. podmiotów indywidualnych) od lat 70'tych próby reform PE: Akt o wyborach powszechnych z 1976 r. oraz zwiększenie kompetencji PE przez szerszy zakres spraw w procedurze współdecydowania;

• wąski katalog praw oraz fakt, że niektóre przysługiwały już wcześniej powoduje krytykę, że jest to posunięcie jedynie polityczne, a nie prawne, ale praktyka pokazuje, że koncepcja obywatelstwa ma coraz większe znaczenie (min. przez częstsze korzystanie z pozasądowych mechanizmów skargowych);

II. Charakter prawny obywatelstwa Unii Europejskiej

• obywatelstwo to szczególna więź prawna między osobą fizyczną a państwem, z której wynikają określone w prawie wew. i m. prawa i obowiązki wspólne danym osobom mającym to samo obywatelstwo, chyba, że pewnym grupom przyznano specjalny status (B.Banaszczak);

• obywatelstwo UE jest szczególną więzią łączącą oby­wateli państw członkowskich z Unią Europejską, z której to więzi wynika­ją określone uprawnienia oraz (teoretycznie) obowiązki;

• art. 17 TWE każda osoba mająca obywatelstwo państwa czł. nabywa obywatelstwo UE, które nie zastępuje obywatelstwa państwowego, ale uzupełnia je;

• akcesoryjny charakter - pochodna statusu osoby fiz. w świetle prawa krajowego → wg p.m. określenie warunków uzyskania obywatelstwa to kompetencja wew. państwa (potwierdzone Europejskiej Konwencji o Obywatelstwie, Deklaracji do Aktu Końcowego TUE, oraz w sprawie C-369/90; Micheletti (Zb. Orz. 1992, s. I-4239) oraz w sprawie C-192/99; The Queen and Secretary of State for the Home Department, ex parte: Manjit Kaur (Zb. Orz. 2001, s.-1237);

• sprawa C-369/90, Micheletti, Zb. Orz. 1992, s. I-4239 → ETS stwierdził, że zgodnie z p.m. państwo, w poszanowaniu prawa wspólnotowego, samo określa warunki nabycia obywatelstwa i nie może ich narzucić innemu państwu;

• akcesoryjność na początku nie była wyrażona w TUE z Maastricht, ale potwierdzona licznymi deklaracjami dołączonymi do różnych aktów prawnych → dopiero Amsterdam uzupełnił TUE

• art. 22 TWE to delegacja legislacyjna, pozwalająca Radzie (jednomyślność) na wniosek Komisji i po porozumieniu z PE wzmocnić lub przyjąć nowe prawa i zalecić ich stosowanie państwom  nie skorzystano z tego trybu - zmiany TUE z Amsterdamu (prawo petycji art. 21, prawo dostępu do dokumentów art. 255);

III. Prawa obywateli Unii Europejskiej

• art. 17 TWE → obywatele UE korzystają z praw i obowiązków wynikających z TWE → obecnie tylko prawa - zarówno z prawa pierwotnego jak i pochodnego (też prawa obywatelskie w art. 39-46 Karty Praw Podstawowych UE);

• podział na:

• uprawnienia sensu largo - całość praw i obowiązków wynikających z europejskiego prawa wspólnotowego;

• uprawnienia sensu stricto - uprawnienia będące atrybutem wynikającym z instytucji obywatelstwa UE tak dalej;

• katalog praw:

• art. 18 TWE - prawo do swobodnego przemieszczania się i osiedlania;

• art. 19 TWE - prawa wyborcze (samorządy i PE);

• art. 20 TWE - prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej;

• art. 21 TWE - pozasądowe prawa skargowe do PE i do Rzecznika PO UE → TUE z A dodał prawo do kierowania pism do instytucji WE (art. 21 ust. 3 TWE) oraz prawo dostępu do dokumentacji Ko­misji, Rady oraz PE (art. 255 TWE);

• z analizy art. 41 KKPUE wynika, że tworzy się nowe prawo - prawo do dobrej administracji - część tego w art. 21 ust. 3 TWE;

Ramy instytucjonalne Unii Europejskiej

Instytucje Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

• w jednolitych ramach instytucjonalnych działają: PE, Rada, KE, ETS oraz Trybu­nał Obrachunkowy;

• wg TUE szczególna rola Rady i Komisji → odp. za zapewnienie spójności całości działań UE podejmowanych za granicą w ramach jej zewnętrznych stosunków, bezpieczeństwa oraz polityki gospodarczej i rozwoju (Rada i Komisja zapewniają realizację tych polityki);

• nadal pozostają w I filarze, ale jednocześnie stawiane do dyspozycji UE, gdzie mają pozycje instytucji uczestniczących w procesie podejmowania decyzji w zorganizowanej przez UE współpracy międzyrządowej i ponadnarodowego nurtu integracji;

• używane terminy:

• instytucje → struktura organizacyjna W i UE;

• ciało <body> inne instytucje służące do realizacji zadań wynikających wprost lub pośrednio z traktatów;

• w traktatach tylko w/w (terminy prawne);

• ciała, organy → w doktrynie;

• podział na instytucje główne i inne:

• instytucje główne → to te które zapewniają wykonywanie zadań powierzonych W, a ich działanie traktowane jest jako działanie osoby prawnej;

• gdy traktat mówi o instytucjach to = i. główne: pięć z art. 7 TWE i art. 3 TEWEA, np. art. 234 lit. b TWE, art. 289 i 290 TWE;

• instytucje doradcze → dla Rady i Komisji - Komitet Ekon.-Społ. i Komitet Regionów (art. 7 ust. 2 TWE, art. 3 ust. 2 TEWEA) - czasem obowiązek ich opinii;

• inne instytucje (pomocniczne/dodatkowe) częściowo wyposażone w podmiotowość prawną, m.in: Euro­pejski Bank Centralny, Europejski System Banków Centralnych (art. 8 TWE), Europejski Bank Inwestycyjny (art. 9 TWE), Agencja Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (art. 52 TEWEA);

• też: rozmaite komitety, grupy, zespoły i inne ciała o różnych funkcjach czy genezie powstania (bezpośrednia delegacja z traktatów, decyzje instytucji lub bez wyraźnego upoważnienia traktatowego);

Rada Europejska

I. Miejsce Rady Europejskiej w systemie instytucjonalnym Unii Europejskiej

• Rada Europejska (RE) - z praktyki konferencji szefów państw/rządów lub rządów;

• nie mylić z Radą Europy, Radą czy zebranymi w Radzie przedstawicielami państw członkowskich;

• pierwsze spotkanie - Paryż, luty 1961 r. → Paryż 1974 r. prezydent Francji, Valery Giscard d'Estaing zaproponował utworzenie Rady Europejskiej (3razy do roku) + włączenie do struktury W dopiero w JAE sformalizowane;

• spory w doktrynie:

• miejsce RE w systemie W → nie jest instytucją W, ale jest instytucją UE;

• szefowie państw/rządów mogą być też jako Rada (art. 7 TWE), ale wtedy bez przewodniczącego i 1 członka KE;

• odmawia się jej charaktery instytucji ze względu na brak ram administracyjnych, trybu powołania i siedziby → ale w p.m. są org. m. podobnie funkcjonujące;

II. Skład i organizacja

• niekadencyjna instytucja mię­dzyrządowa, wspomagana administracyjnie przez to państwo członkowskie, któ­re sprawuje przewodnictwo w Radzie (tzw. Prezydencja) oraz przez Sekretariat Generalny Rady;

• spotkania → w państwie prezydencji, ale od 2002 r. przynajmniej 1 w Brukseli, a zgodnie z Deklaracją Nr 22 do TUE z Nicei po powiększeniu sie do 18 wszystkie w Brukseli;

• skład i funkcje → w TUE;

• skład: szefowie państw/rządów (+MSZ) i przewodniczący Komisji (+1 członek);

• nie ma trybu powołania;

• status w p.m. taki jak stanowisko, które zajmują (np. przewod. KE i człlnek Protokół o przywilejach o immunitetach W z 1965 r.);

• częstotliwość → co najmniej 2 razy w roku;

• przewodniczy szef państwa/rządu państwa, które przewodniczy w Radzie;

• składa po każdym posiedzeniu sprawozdania PE oraz roczne o postępie osiągniętym przez UE;

• posiedzenia przygotowywane merytorycznie na 3 poziomach

• państwowym;

• międzypaństwo­wym;

• wspólnotowym;

• porządek obrad przygotowuje dla:

• I filaru - Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER);

• II i III filaru - Komitet Polityczny i Koordynacyjny;

• podział spotkań na oficjalne i nieformalne;

• czasem spotkania tematyczne;

III. Funkcje

• art. 4 TUE → RE nadaje UE impuls niezbędny do jej rozwoju i określa główne wytyczne jej polityki;

• funkcje o charakterze politycznym;

• w traktatach rzeczowy podział kompetencji między Radą a RE;

• w traktatach niewiele kompetencji RE, np. zasady i wytyczne, decydując o wprowadzeniu przez UE strategii w ob­szarze polityki gospodarczej i walutowej (art. 99 ust. 3 TWE), polityki zatrudnie­nia (art. 128 TWE), polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (art. 13 i 17 TUE), a w obszarze współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych określa podstawowe zadania oraz może jednomyślnie podjąć decyzję o upoważnieniu państw do podjęcia wzmocnionej współpracy (art. 40a TUE);

• sprawy należące do kompetencji W, RE nie stanow żadnych aktów prawnych, ale może omawiać sprawy, które W dot.;

• impulsy i wytyczne nie są obowiązujące dla wspólnot, dlatego możliwa jest ponowna dyskusja nad nimi w ramach Rady, też możliwa dyskusja gdy Rada w II filarze podejmuje decyzje na podstawie wytycznych przyjętych przez RE lub w przypadku decyzji dot. kwestii będących przedmiotem wspólnych działań oraz wspólnych stanowisk (art. 13 TUE);

• RE to główna in­stytucja polit. UE → RE nie tylko nadaje ogólny kierunek polit, kierunku UE, ale i załatwia sprawy, których nie dało się rozwiązać na poziomie Rady → spełnia funkcje przyspieszania i pogłębiania integra­cji;

IV. Podejmowanie decyzji

• podejmowane na zasadzie konsensusu w formie oświadczenia przewodniczącego (tzw. konklu­zje Prezydencji);

• w doktrynie podział stanowisk zajmowanych przez RE (kryterium: zawartość rzeczowa):

• programujące rozwój instytucjonalny Wspólnot, jak np. postanowienia dotyczące Unii Gospodarczej i Walutowej, Strasburg 1989 r.;

• wytyczne formułujące cele i zasady integracji, np. porozumienie w spra­wie zaleceń dotyczących rozszerzenia Wspólnot, Lizbona 1992 r., dysku­sja na temat Białej Księgi, Kopenhaga 1993 r.;

• decyzje merytoryczne, jak np. wyznaczenie terminu powszechnych i bez­pośrednich wyborów do Parlamentu Europejskiego w 1978 r.; poszerzenie kompetencji Parlamentu Europejskiego, Luksemburg 1985 r.;

• deklaracje intencji, jak np. w sprawie sytuacji na Środkowym Wscho­dzie, Wenecja 1980 r.; w sprawie stosunków z Rosja, Edynburg 1992 r.; w sprawie państwa palestyńskiego, Barcelona 2002 r.1

• czasem uzupełniane przez deklaracje dot. szczegółów zawartych porozumień;

• nie mają mocy wiążącej, ale moga stanowić wytyczne legislacyjne → przykład: dekla­racja dot. ochrony środowiska z 1990 r. w Dublinie - postulaty de lege ferenda,

• też zajmowanie stanowiska i podejmowania decyzji we wszystkich kwestiach dot. integracji europejskiej (min. zawieranie traktatów lub innych porozumień m.), a wszystkie postanowienia RE, które nie są w formie u.m. mają wartość prawną rezolucji;

• jej działalność nie podlega kontroli ETS (art. 46 TUE);

ocena miejsca i roli RE w systemie instytucjonalnym UE

• wg. niektórych osłabiła Radę i Komisję, wg innych pozytywny element RE polega na pośredniczeniu przez nią w nadawaniu W legitymacji demokratycznej wywodzącej się z woli rządów państw członkow­skich w ten sposób przyczynia się do zachowania równowagi i rozwoju obu nurtów integracji;

• obawy by RE nie stała się kolejną instytucją zajmującą się bieżącym funkcjonowanie, min. dlatego, że uchwały Rady (większość głosów) przenoszone były do RE, ale ustalenia dot. raportu tzw. Komitetu Dooge'a z 1985 r. przyczyniły się do zahamowania tego;

• Jean Monnet widział RE jako „Tymczasowy Rząd Europejski”, uważał, że powinna być zinstytucjonalizowana, gdyż wg niego to wspólne instytucje a nie międzyrządowa współpraca stanowią „klucz do trwałej wspólnoty”, ze względu na to, iż przechowują doświadczenia i wspólne wartości, a wspólna Europa może być zbudowana nie w oparciu o ogólniki i wizje, ale o wspólne dokonania;

Parlament Europejski

• wcześniej: Zgromadzenie Ogól­ne EWWiS, EWG i EWEA → 1965 r. połączone w jedno Zgromadzenie;

• od początku samo siebie nazywało Parlamentem Europejskim → oficjalnie dopiero w JAE;

• początkowo rola kontroli Wysokiej Władzy, a od wejścia TWE i TEWEA stopniowo zwiększały się jego kompetencje, skład i procedury;

• podstawa prawna: TWE (art. 189-201) i TEWEA (art. 107-114) oraz Regulamin PE;

• siedziba - Strasburg (sesje plenarne), ale sesje też w Brukseli (tam też komisje), a SG w Luksemburgu;

I. Skład

• art. 89 i 190 TWE i art. 107 TEWEA → wybrani w bezpośrednich wyborach powszechnych przedstawiciele narodów;

• ponadnarodowy charakter - reprezentują społeczeństwo, a nie parlamenty państw oraz nawet gdy jakieś państwo wyłączone z poszczególnych działań, oni biorą udział w obradach;

• podstawa prawna wyborów → akt wyborach bezpośrednich z 20.9.1976 r.;

• art. 190 TWE i art. 108 TEWEA tworzą obowiązek PE do przygotowania projektu bezpośrednich wyborów powszechnych zgodnie z jednolitą procedurą we wszystkich państwach albo zgodnie z zasadami wspólnymi dla wszystkich państw → nie utworzone, więc wybory przebiegają zgodnie z procedurą krajową, przy założeniu że muszą mieć charakter proporcjonalny;

• mandat:

• 5 lat + możliwość dowolnych reelekcji;

• koniec wraz z końcem kadencji, rezygnacją lub śmiercią deputowanego;

• o ważności mandatu rozstrzyga w trybie weryfikacji PE;

• mandat wolny (art. 4 AWB);

• zakaz łączenia:

• członek rządu;

• członek innej instytucji wspólnotowej;

• członek komitetów i ciał mających środki przeznaczone dla W lub ich instytucji;

• członek zarządu, dyrekcji ani urzędnik Europejskiego Banku Inwestycyjnego;

• urzędnik lub członek personelu instytucji lub innych ciał wspólno­towych (art. 6 ABW);

• parlamentarzysta krajowy (nowela ABW z 2002 r.);

• status - określa Protokół o przy­wilejach i immunitetach Wspólnot Europejskich z 8.4.1965 r., ale też Regulamin PE:

• przywileje i immunitety ograniczone, o charakterze funkcyjnym;

• nie mogą być zatrzymani, rewidowani lub ścigani ze względu na wyrażane poglądy;

• podczas sesji na terytorium narodowym mają PiI takie jak parlamentarzysta krajowy, a w innych państwach - ochrona przed zatrzymaniem lub ściganiem sądo­wym;

• wyłącza immunitet zatrzymanie na gorącym uczynku;

• uchylenie przez PE;

• ilość mandatów: w TUE z N oraz w Akcie Przystąpienia (AP) załączo­nym do Traktatu Akcesyjnego z 16.4.2003 r. zmiany od momentu akcesji nowych państw → ilość do 2004 (art. 25 ust. 1 AP), oraz docelowy podział na mandaty w kadencji 2004-2009 (Ar. 11 AP);

• w okresie przejściowym parlamenty krajowe kandydatów wyznaczyły swoich przedstawicieli do PE;

II. Organizacja wewnętrzna Parlamentu Europejskiego

• art. 199 Twe i art. 112 TEWEA → PE działa wg Regulaminu PE (przyjęty większością głosów), który upoważnia PE do podjęcia odpowiednich środków w celu zapewnienie właściwego toku pracy;

• sesje:

• coroczna sesja - drugi wtorek marca i trwa do rozpoczęcia kolejnej sesji w następnym roku;

• nadzwyczajna - na żądanie Rady, Komisji, większości PE (art. 196 TWE i art. 109 TEWEA);

• porządek prac → ustalany na początku (kalendarz prac PE);

• sesja = zebranie plenarne (sesja kompletna) + zebrania komisji i frakcji parlamentarnych;

• Komisja - mogą brać udział i na swoje żądanie być wysłuchani, a na pytania PE lub członków PE, KE udziela odp. ustnych lub pisemnych;

• Rada - może być wysłuchana przez PE, z zachowaniem warunków ustalonych w jej regulaminie wew. (art. 197 TWE i art. 110 TEWEA);

• uchwały PE - bezwzględna większość oddanych głosów (art. 198 TWE i art. 111 TEWEA);

• zwykła większość - np. sprawy techniczno-organizacyjne;

• niektóre większość wszystkich członków, inne 2/3 lub 3/5 oddanych;

• np. budżet i votum nieufności dla Komisji;

• wg RegPE (zgodnie z art. 201 TWE i art. 114 TEWEA) quorum = 1/3 obecności;

• jawność → jako zasada (art. 171 ust. 2 RegPE), a wymóg (art. 200 TWE i art. 113 TEWEA) dot. corocznego sprawozdania Komisji;

• podstawa prawna dot. dostępu do dokumentów PE - art. 255 TWE, roz­porządzenie PE i Rady Nr 1049/2001/EC oraz art. 172 RegPE.

• organizacja:

• w traktatach niewiele → przewodniczący (na 2,5 roku) i Prezydium (Biuro) spośród członków (art. 197 TWE i art. 110 TEWEA);

• wiceprzewodniczący - wg art. 15 RegPE ilość 14, na 2,5 roku;

• inne jednostki wg RegPE: prezydium, konferencje, frakcje parlamentar­ne, komisje i Sekretariat Generalny;

Prezydium

• jeden z organów kierowniczych PE;

• skład: przewodniczący, wice i 5 kwestorów z głosem doradczym;

• zadania: finansowe, administracyjne i orga­nizacyjne, m.in. powołuje SG;

Przewodniczący PE

• zadania: kieruje działaniami PE i wszystkimi ciałami organizacji wewnętrznej, prowadzi obrady i reprezentuje PE na zew. (to uprawnienie może delegować na wice);

Konferencja przewodniczących

• skład: przewodniczący PE i przewodniczący frakcji parlamentarnych + 2 przedstawicieli deputowanych niezrzeszonych;

• zadania: decyzje dot. organizacji prac oraz planowania legislacyjnego PE, przyjmuje sprawozdania dot. współpracy z parlamentami narodowymi, stosunki z państwami trzecimi i org. m.;

Konferencja przewodniczących delegacji

• skład: przewodniczący wszystkich stałych delegacji między­parlamentarnych (podzielonych na pięć grup regionalnych powołanych do kontaktów międzyparlamentarnych);

• zadania: zadania zlecone przez prezydium lub konf. przewodniczą­cych (dla niej może czynić zalecenia);

Konferencja przewodniczących komisji

• skład: przewodniczący wszystkich stałych i niestałych komisji parlamentarnych;

• zadania: zalecenia do konf. przewodniczących dot. porządku obrad, zadania zlecone przez prezydium i konf. przewodniczących;

Frakcje polityczne

• tworzenie frakcji wg przynależności partyjnej, a nie narodowej (warunki w RegPE);

• art. 191 TWE → partie polit. to ważny czynnik integracji wew. UE, przyczynienia się do powstawania świadomości europejskiej i wyrażania woli politycznej obywateli UE;

• regulacje dot. partii polit. na poziomie europejskim (min. finansowanie) - Rada w procedurze z art. 251 TWE → rozporządzenie 2004/2003 PE i Komisji dot. statuty i finansów europ. partii polit.;

Komisje stałe i niestałe

• działają na podstawie RegPE;

• stałe → 17, powoływane na początku sesji na 2,5 roku, a liczba miejsc przydzielana poszczególnym frakcjom systemem d'Hondta;

• spotkania 1 raz w miesiącu, jawne (chyba, że zdecydują inaczej), a quorum = ¼ członków (możliwe wyjątki);

• niestałe → liczba zmienna, powoływane przez PE w kazdym czasie na 1 rok;

Sekretariat Generalny

• na czele z SG (mianowany przez prezydium PE), jest zwierzchnikiem pionu administracyjnego w SekG;

• skład i organizację określa prezydium;

Stałe delegatury

• delegatury do kontaktów z parlamentami państw spoza UE;

• kraje stowarzyszone → z reguły powołano wspólne organy (= Wspól­ne Komitety Parlamentarne):

• spotkania nieregularne, miejsce z reguły na zmianę;

• Wspólnotowe Zgromadzenie krajów Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) i UE - na podstawie umowy z Cotonou;

• skład: przedstawiciele państw AKP i tyle samo z PE;

• zadania: nadzór nad współpracą AKP z UE;

• 2 sesje 2-tyg. w roku (miejsca zamiennie);

III. Funkcje Parlamentu Europejskiego

• art. 5 TUE → PE (iin) wykonuje swoje uprawnienia zgodnie z warunkami i w celach z TWE i późniejszych modyfikacji oraz z TUE;

• I filar → na podstawie TWE - określone ogólnie jako uprawnienia przyznane przez TWE, a w art. 107 TEWEA funkcje doradcze i kontrolne;

• II filar → Prezydencja powinna konsultować się z PE w zakresie głównych aspektów polityki zagr. i bezp.; informować PE i Komisję o pracach z tej materii; debata o postępach UE w tej dziedzinie, zapytania i rekomendacje do Rady;

• III filar → podobnie jak wyżej; zapytania i rekomendacje do Rady, coroczna debata, informowany przez Prezydencję i Komisję o pracach, wyraża opinie o decyzjach ramowych, decyzjach i środkach wykonawczych oraz konwencjach zawieranych przez państwa zgod­nie z art. 34 TUE oraz opinie o ustanowieniu wzmocnionej współpracy;

• w doktrynie podział na 3 główne rodzje funkcji PE:

• funkcje opiniodawcze;

• funkcje w procesie prawodawczym;

• funkcje kontrolne.

funkcje opiniodawcze

• w stosunkach wew. UE wyrażają się w:

• opiniach PE o charakterze zgody, ale uzyskanie jej jest wymogiem proceduralnym → np. art. 214 TWE (mianowanie Przewodniczącego KE i jej członków), też obsada Tryb. Obra­chunkowego (art. 247 TWE), Prezesa, Wice i członków Za­rządu Europejskiego Banku Centralnego (art. 112 ust. b TWE).

• opiniach, które wynikają z ogólnych uprawnień PE → może dot. każdej sprawy dot. UE i wydawać rezolucje, gdyż sam decyduje o swoim porządku obrad;

• tutaj mieszczą się tzw. wezwania do działania (gdy to inna instytucja może podjąć działanie);

• mogą dot. też II i III filaru;

• w zakresie obowiązkowych konsultacji Prezydencji dot. spraw II fialru, prezydencja ma obowiązek zapewnić należyte uwzględnienie opinii PE (art. 21 TUE);

• zanim Rada wyda akty prawne (art. 34 TUE) powinna konsultować je z PE;

• Prezydencja i Rada powinny informować PE w sprawach dot. III filaru;

• PE może zalecenia i pytania w tych sprawach;

• PE uczestniczy w procedurze wydawania zgody na wzmocnioną współpracę między grupami państw członkowskich UE;

• w stosunkach zew. UE też mogą być:

• fakultatywne → m.in.:

• zawieranie u.m. - Rada z PE, nie dot. umów dot. wspólnej polityki handlowej;

• art. 300 TWE informowany o tymczasowym stosowaniu lub zawieszeniu stosowania umowy, której stroną jest WE;

• obligatoryjne → m.in.:

• zawieranie umów stowarzyszeniowych;

• zawieranie umów ustanawiających szczególne ramy instytucjonalne poprzez organizacje procedur współpracy;

• zawieranie umów o istotnym znaczeniu dla budżetu;

• zawieranie umów zmieniających aktu przyjęty w trybie współdecydowania (art. 310 TWE);

• przystąpienie państwa do UE;

funkcje w procesie prawodawczym;

• nie ma kompetencji prawotwórczych, nie może decydować o swoich kompetencjach legislacyjnych (decyzja państw), nie decyduje o budżecie → choć jego rola się systematycznie powiększa, to nadal jest to rola opiniodawcy;

• brak prawa do inicjatywy ani do stanowienia → w I filarze art. 192 TWE - PE uczestniczy w procesie przyjmowania aktów WE, wykonując swoje funkcje zgodnie z procedurami z art. 251 (procedura współdecydowania) i art. 252 (procedura współpracy między instytucjonalnej) oraz udzielając zgo­dy i wyrażając opinie doradcze (konsultując);

funkcje kontrolne

• dot. głównie Komisji (polit. odp.):

• prawo zapytań ustnych i pisemnych (art. 197 TWE);

• obowiązek Komisji do przedstawienia PE sprawozdania z działalności W oraz systematycznego udzielania info dot. II i III filaru;

• obowiązek Komisji udzielania PE info dot. wykonania budżetu;

• wniosek o votum nieufności do KE → PE w jawnym głosowaniu (min. 3 dni po wniosku), do przyjęcia potrzebne 2/3 oddanych głosów reprezentujących większość PE odp. solidarna (nie ma odp. indywidualnej);

• Rada:

• brak uprawnień kontrolnych;

• Rada może być wysłuchana przez PE (od od 1973 r. Rada wprowadziła obowiązkową praktykę stawiennictwa w PE);

• TUE skodyfikował prawo kierowania pytań w sprawach II i III filaru;

• komisja śledcza → od TUE (art. 193) PE na wniosek ¼ członków do badania domniemanych wykroczeń lub niewłaściwego zarządzania w stosunku do prawa wspólnoty, chyba, że bada to sąd;

• prawo przyjmowania petycji, dot. bezpośrednio osób zgłaszających;

• mianuje RPO na okres swojej kadencji, ale jego działania nie są w ramach jego funkcji kontrolnych, gdyż RPO jest niezależny (odwołany tylko przez ETS), choć skargi do RPO mogą być składane za pośrednictwem deputowanych, a RPO ma obowiązek składania corocznego raportu;

• 2 rodzaje uchwał:

• rezolucje zwykłe lub legislacyjne;

• decyzje wydane na podstawie przyznanego PE upo­ważnienia do określenia statusu i ogólnych warunków wykonywania funkcji RPO, czy też powoływania tymcza­sowych komisji śledczych;

Rada

• Rada (Rada Ministrów lub Rada UE) - tzw. traktat o fuzji z 1965 r. (zastąpiła Specjalną Radę Ministrów EWWiS, Radę EWG i Radę Euratomu);

• instytucja prawotwórcza (czasem wraz z PE i KE), ale też kompetencje wykonawcze (które może delegować KE);

I. Skład i organizacja

• kolegialna instytucja wspólnotowa o charakterze międzyrządowym, w systemie jednolitych ram instytucjonalnych;

• art. 203 TWE i art. 116 TEWEA → skład: przedstawicieli wszystkich państw szczebla ministerial­nego, upoważnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu w da­nym państwie (też sekretarze stanu, ale nie ambasadorzy);

• zmienny skład: wybierani wg kryterium tematycznego (od 2002 r.):

• Rada ds. Ogólnych i Spraw Zagranicznych;

• Rada ds. Go­spodarczych i Finansowych;

• Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych;

• Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Spraw Konsumenckich;

• Rada ds. Konkurencyjności (Rynku Wewnętrznego, Przemysłu i Badań);

• Rada ds. Transportu, Te­lekomunikacji i Energii;

• Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa;

• Rada ds. Ochrony Środowi­ska;

• Rada ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury;

• Rada działa w ramach albo WE albo EWEA;

• TUE dostosował skład tak by państwa federacyjne i federalne jednostek adm. mogły być reprezetowane;

• zastępstwo → jeden członek może zastąpić innego (tylko jednego) → przekazanie prawa głosu (art. 206 TWE i art. 120 TEWEA);

• prezydencja → każde państwo po 6 m-cy (1.01 i 1.07), a kolejność ustala Rada jednomyślnie;

• praktyka - prezydencja wspierana przez poprzednią i następną;

• spotkania → zwoływana przez przewodniczącego (wniosek jego, członka lub KE);

• uczestnictwo:

• KE, chyba że Rada postanowi inaczej;

• data podawana na początku prezydencji;

• Bruksela, ale kwiecień, czerwiec, październik w Luksemburgu (chyba że Rada lub COREPER zdecyduje inaczej);

• SekG wspiera Radę, a SG jest wysokim przedstawicielem ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (wspiera Radę w sprawach II filaru), m.in. na żądanie Rady prowadzi dialog polityczny ze stronami trzecimi;

• SG wspomagany jest przez zastępcę SG (zarządza SekG) → obaj mianowani przez Radę (kwalif. większość);

• organizacja SekG - decyzja Rady;

• przygotowanie prac → Komitet sta­łych przedstawicieli państw członkowskich (COREPER)

• skład: sze­fowie stałych przedstawicielstw dyplomatycznych państw członkowskich akre­dytowanych przy Wspólnotach na szczeblu ambasadorów;

• zadania: przygotowywanie prac, wykonywanie zadań zleconych przez Radę, podejmowanie decyzji proceduralnych w przypadkach przewidzia­nych w RegRady; kieruje pracą komitetów powołanych przez Radę; powołuje swoje komitety i grupy robocze;

• przewodniczący - tego państwa co prezydencja;

• KE ma swoich przedstawicieli w COREPER i grupach roboczych → może wnosić poprawki, ma wpływ na ten etap procesu legislacyjnego (dopóki Rada nie podejmie działań, KE może zmienić swój wniosek legislacyjny - art. 250 TWE);

II. Zadania i kompetencje

I filar

• art. 202 TWE dla realizacji celów określonych w traktatach i z zastrzeżeniem jego warunków, Rada:

• zapewnia koordynacje ogólnej polityki gospodarczej państw członkow­skich;

• ma uprawnienia do podejmowania decyzji;

• ma uprawnienia do wykonywania decyzji.

• art. 115 TEWEA - Rada wykonuje swoje obowiązki i uprawnienia decyzyjne zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu. Podejmuje wszelkie środki należące do jej kompetencji w celu koordynacji działań państw czł. i W;

• brak elementu kompetencji wykonawczych przekazywanych KE lub wykonywanych bezpośrednio → ze względu na sektorowość TEWEA należy uznać, że R jako R EWEA ma te same kompetencje co R WE;

• art. 202 TWE dla realizacji celów określonych w traktacie i z zastrzeżeniem przewidzianych w nim warunków Rada:

• zapewnia koordynacje ogólnej polityki gospodarczej państw członkow­skich;

• niewiążące uchwały; cel: koordynacja ogólnej polityki i jej harmonizacja;

• TWE i TEWEA w wielu miejscach przyznaje kompetencje koordynacji polityk;

• ma uprawnienia do podejmowania decyzji;

• decyduje o środkach prawnych, które mają zapewnić re­alizację traktatowych celów → ośrodek stanowienia prawa pochodnego;

• Rada podejmuje działania tylko na wniosek KE i choć może zażądać od KE określonego działania, jednak KE nie jest tym związana (tzw. pośrednia inicjatywa legislacyjna);

• propozycje KE → potem długi proces prawotwórczy, m.in. Rada ocenia sytuację ekonomiczną, cele i dzia­łania (zasięg i rodzaj), tak by można było pogodzić interesy W z interesami państw czł.;

• w zakresie prawa pierwotnego:

• może zmieniać liczbę członków KE;

• na wniosek ETS może zmieniać liczbę rzeczników generalnych;

• opiniuje zwoływanie konferencji międzyrządową dot. zmian traktatów;

• zawiera u.m., które w imieniu W negocjowała KE;

• stosunki zew. → art. 3 TUE - Rada i KE ponosi odpowiedzialność i zapewnia realizuje spójność działań w zakresie stos. zew., bezp. i polit. gosp. i rozwoju;

• uchwały w sprawach III filaru (tylko Rada);

• ma uprawnienia do wykonywania decyzji;

• zgodnie z art. 202 TWE i art. 124 TEWEA → R przekazuje KE kompetencje wykonawcze dot. jej aktów prawnych i może określić swoje wymagania (muszą odpowiadać ustanowionym przez R normom i zasadom, ustanowionym na wniosek KE, po opinii PE);

• może też bezpośrednio wykonać swoje akty;

• wpływ na działalność innych instytucji (bez PE):

• Trybunał Obrachunkowy → mianuje członków;

• ETS - zmniejszyć liczbę rzeczników generalnych;

• ustala wynagrodzenia i należności tych instytucje;

• powołuje członków innych instytucji (poza głównymi) ustala ich statuty i regulaminy;

• kontrola niektórych działań KE oraz żądać od niej pewnych działań;

• uczestniczy w kontroli budżetu;

• może zasięgać opinii Tryb. Obr., Komitetu Ekon.-Społ., Komitetu Regionów;

• zapoznaje się z rocznym sprawozdaniem Europejskiego Banku Centralnego;

• prawo wnoszenia skarg przed ETS o stwierdzenie nieważności aktu pochodnego prawa oraz na bezczynność instytucji;

II filar

• podejmuje decyzje potrzebne do określenia wspólnej polityki zagr. i bezp. na podstawie ogólnych wytycznych RE;

• zaleca RE wspólne strategie;

• realizuje wspólne strategie przez przyjmowanie wspólnych działań i wspól­nych stanowisk;

• zapewnia jedność, spójność i skuteczność działania UE;

• po­wołuje specjalnych przedstawicieli do szczególnych kwestii dot. wspólnej polityki zagr. i bezp.;

III filar

• forum informacji, konsultacji i koordynacji działań państw czł.;

• stanowi akty dotyczące III filaru, przygotowuje konwencje dot. tego + może stanowić do nich akty wykonawcze (po konsultacji z PE);

• upoważnia państwa czł. do podjęcia wzmocnionej współpracy (po konsultacji z PE i KE);

• zawiera u.m. w zakresie III filaru oraz upoważnia Prezydencję do podejmowa­nia rokowań w celu zawarcia takich umów;

• odpowiada na pytania PE dot. III filaru i przyjmuje jego rekomendacje w tym względzie;

• określa warunki dla działań m. państw czł. w zakresie wspólnych działań dot. III filaru;

III. Podejmowanie decyzji

• 3 tryby postępowania:

• procedury większości zwykłej;

• procedury większości kwalifikowanej;

• procedury jednomyślności;

procedury większości zwykłej

• art. 205 TWE i 118 TEWEA → teoretycznie jako zasada, chyba że są odmienne postanowienia;

• każde państwo ma jeden głos;

procedury większości kwalifikowanej

• gdy ta konieczność wynika z przepisów § państwa mają określoną liczbę głosów, zależną od potencjału demograficznego (art. 205 ust. 2 TWE i art. 118 ust. 2 TEWE);

• modyfikacje Traktatem Akcesyjnym z 16.4.2003 r. → przejściowe (od przystąpienia do 30.10.2004) i docelowe wielkości;

• przejściowe (art. 26 ust. 1 AP): 88 głosów za, a jeśli projekt nie KE to 88 głosów za przez min. 2/3 członków UE (tak też w II i III filarze);

• docelowe (art. 12 AP): w I filarze potrzebne min. 232 głosy za oddane przez większość członków (gdy KE projekt), a w pozostałych przypadkach oddane przez 2/3 członków;

• członek Rady może wystąpić o zbadanie, czy decyzja została podjęta przez państwa mające łącznie min. 62% ogółu ludności → inaczej decyzja nie podjęta;

• II i III filar → 232 za przy 2/3 + mechanizm kontroli 62%;

procedury jednomyślności

• jednomyślność = bez sprzeciwu, wstrzymanie tak (art. 205 ust. 3 TWE/118 ust. 3 TEWEA), nieobecność bez przekazania prawa głosu nie;

• historia:

• 1965 r. → tzw. kryzys pustego krzesła - Francja opuściła obrady (dot. wspólnej polityki rolnej) i przeforsowała tzw. kompromis luksemburski - w przypadku ważnych interesów dyskusje w Radzie muszą być kontynuowane aż do osiągnięcia jednomyślności nieokreślony charakter prawny, nie jest też normą zwyczajową, ale nie zostało zakwestionowane przez ETS;

• 1994 r. (negocjacje w sprawie przystąpienia Austrii, Szwecji i Finlandii) → Hiszpania i GB zażądały utrzymania dotychczasowego minimum blokującego w procedurze art. 205 (=23 głosy) → grecka prezydencja → tzw. kompromis z Ioanniny - minimum = 26, ale 23-25 wymaga by Rada znalazła zadowalające rozwiązanie w rozsądnym czasie, które powinno być przyjęte 65 głosami,

• zgodnie z RegR państwa mogą zażądać (zwykłą większością) ustalenia trwania „rozsądnego terminu”;

• Deklaracja nr 50 dołączona do Protokołu dot. organów w związku z rozszerzeniem UE po uchwaleniu TUE z A → kompromis z Ioanniny nadal będzie obowiązywał, przynajmniej do czasu rozszerzenia;

• JAE i kolejne modyfikacje → rozszerzenie zakresu decyzji przyjmowanych większością głosów;

• TUE z N → nie udało się wprowadzić generalnej zasady głosowania większością przy jasno określonych wyjątkach → z proponowanych 70 przypadków, przyjęto 27 propozycji wprowadzenia większości;

• RegR → quorum = większość członków;

• praktyka → Rada nie musi formalnie głosować, gdyż decyzje przygotowywane są przez delegacje państw czł., KE i COREPER:

• punkty A → punkty dyskusji w których COREPER osiągnął zgodę → Rada zatwierdza je automatycznie, chyba że ktoś wnosi zastrzeżenia;

• punkty B → nie osiągnął tej zgody, ale pomimo tego poddawane są pod głosowanie → Rada stara się osiągnąć jednomyślność lub wystarczającą większość → wraca do COREPER do dalszego wypracowania → wraca do Rady jako punkt A;

• głosowanie pisemne → w pilnych sprawach decyzja w tej drodze za jednomyślną zgodą Rady lub COREPER;

• szczególne sytuacje - na wniosek przewodniczącego Rady;

• gdy akt wnioskowany przez KE konieczna jej zgoda;

• formalne głosowanie w Radzie, prace przygotowawcze w COREPRER lub grupach roboczych;

• akty prawne Rady:

• WE → samodzielnie lub z PE - rozporządzenia, dyrekty­wy i decyzje oraz opinie i zalecenia;

• odpowiednie akty pozawspólnotowych filarów - np. decyzje i decyzje ramowe w III filarze;

• decyzje o środkach administracyjnych i budżetowych;

• akty dotyczące współpracy międzyinstytucjonalnej i międzynarodowej;

• wyraża swoje stanowisko w uchwalanych rezolucjach i konkluzjach;

Komisja

• Komisja to instytucja ponadnarodowa, o charakterze adm., skupiająca kompetencje wykonawcze, ale też ograniczone prawodawcze i quasi-sądownicze (stwierdza naruszenie prawa przez oso­by w zakresie prawa konkurencji i ma szeroki wachlarz uprawnień);

• geneza: z Wysokiej Władzy EWWiS (wtedy funkcje decyzyjne) → EWG i EWEA jako K (wykonawczo-zarządzająca) → traktat o fuzji z 1965 r. wspólna instytucja dla W;

I. Skład i organizacja

• liczebność → do 31.10.2004 r. po 1 komisarzu, ale Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania oraz GB po 2, a nowe państwa po 1 do końca tej kadencji od 1.11.2004 r. po 1 komisarzu TUE z N - gdy UE>27 państw, wtedy liczba powinna być mniejsza niż liczba państw, co ustali jednomyślnie Rada (w drodze rotacji na zasadzie równości, od momentu pierwszej kadencji po rozszerzeniu);

• tryb powołania (wieloetapowy) od 1.11.2004r. (art. 214 TWE/127 TEWEA) → Rada w składzie szefów państw/rządów kwalifikowaną większością wyznacza przewodniczącego zatwierdzenie przez PE Rada kwalif. większością w porozumieniu z kandydatem przyjmuje listę kandydatów na komisarzy (zgodnie z propozycjami państw) zatwierdzenie przez PE jako cały skład KE nominacja przez Radę (kwalif.);

• zmiany w TUE z M → PE opiniuje kandydata na przewodniczącego i cały skład  zmiany w TUE z A → potwierdza praktykę wyrażenia formalnej zgody przez PE na przewodniczącego i caly skład  zmiany w TUE z N → istotne zmiany: wprowadził większość kwalif. w Radzie; skład Rady to szefowie państw/rządów;

• mandat komisarza:

• 5 lat, możliwość reelekcji;

• kadencja ta sama co PE;

• możliwość skrócenia kadencji (np. en block pod przewodnictwem J. Santera, też R. Prodiego dla rozszerzenia);

• wymagania:

• szczególne kompetencje;

• niezależność;

• działanie w interesie W, niezależni w wyk. obowiązków (art. 213 TWE/art. 126 TEWEA);

• zakaz działań niezgodnych z obowiązkami;

• po zakończeniu uczciwie i rozważnie będą przyjmowali inne funkcje;

• przy objęciu funkcji uroczyste zapewnienie respektowania w/w zobowiązań;

• państwa czł. mają obowiązek poszanowania ich niezależności;

• wygasa:

• śmierć;

• rezygnacja:

• dobrowolna;

• na wezwanie przewodniczącego KE, po uzyskaniu zgody kolegium;

• dymisji → w wyniku uchwalenia votum nieufności dla całej K przez PE lub w wyniku orzecz. ETS (na wniosek R lub KE), gdy przestał spełniać warunki lub winny poważnego uchybienia nowy albo mianowany przez Radę (kwalif.) albo Rada decyduje o pozostawieniu wakatu (jednomyślnie) → gdy dot. to przewodniczącego mianowanie jego zastępcy w w/w procedurze (zgoda PE);

• stary pełni obowiązki do czasu nowego (chyba, że złożony z urzędu przez ETS);

• upływu kadencji;

• przewodniczący:

• polityczne kierownictwo (TUE z A);

• mianuje wice (kolegialna zgoda komisarzy);

• decyduje o org. wew. w celu spójności i skuteczności i kolegialności → daje to możliwość do pociągnięcia do odp. polit. za brak nadzoru (TUE z N);

• rozdziela kompetencje KE na jej członków, może zmieniać ten podział (TUE z N), a komisarze wykonują ich zadania pod jego kierownictwem;

• znaczne wzmocnienie w TUE z A i N;

• aparat urzędniczy KE → tzw. Dyrekcje Generalne i Służby:

• tzw. dyrekcje gen. → na czele z DG, podzielone na Dyrektoriaty (przydzielone zadania problemowe);

• służby to przede wszystkim:

• Służ­by Prawne;

• Służby Tłumaczy;

• każdemu komisarzowi podlega min. jedna dyrekcja;

• centralne ogniwo → SekG KE z SG na czele, który koordynuje wszystkie jed­nostki org. KE oraz utrzymuje kontakty z R i PE;

• siedziba w Brukseli, niektóre jednostki w Luksemburgu;

II. Kompetencje Komisji

Kompetencje Komisji w I filarze Unii Europejskiej

• cele zadań KE:

• TWE → zapewnienie sprawnego działania i rozwoju wspólnego rynku (art. 211 TWE);

• TEWEA → zapewnienie rozwoju energii jądrowej we Wspólnocie (art. 124 zd. 1 i art. 4 TEWEA to lex specialis);

• art. 4 TEWEA - m.in. zadanie popiera­nia i ułatwiania badań jądrowych w państwach czł. oraz ich uzupełnianie przez realizację programu badań oraz szkolenia w ramach EWEA;

• różne cele, ale kompetencje nie różnią się w ramach WE i EWEA;

• 4 zasadnicze grupy funkcji:

• kontrolne;

• decyzyjne;

• wykonawcze;

• w zakresie stosunków zewnętrznych;

Funkcje kontrolne

• czuwa nad stosowaniem traktatów i innych decyzji wspólnotowych:

• podmioty kontrolowane:

• państwa czł.;

• instytucje wspólnotowe;

• inne podmioty;

• art. 284 TWE/187 TEWEA - możliwość zbierania potrzebnych informacji i ich sprawdzania;

• pozyskiwanie informacji w drodze formalnych i nieformalnych skarg;

• wniesienie powództwa do ETS (art. 230 TWE/146 TEWEA) po stwierdzeniu naruszenia prawa wspólnotowego;

• w razie stwierdzenia nie wypełniania przez państwo zobow. traktatowych → uruchomienie procedury z art. 226 TWE/141 TEWEA → po wyroku i zaniechaniu zastosowania się do niego może wszcząć procedurę z art. 228 TWE/143 TEWEA;

• kontrola podmiotów prywatnych → w szczególności dot. prawa konkurencji oraz kwe­stii związanych z przestrzeganiem zasad handlu m.;

Funkcje decyzyjne

• wg art. 211 TWE/art. 124 TEWEA:

• formułowanie zaleceń i opinii w sprawach stanowiących przedmiot trakta­tu, jeżeli traktat tak przewiduje lub Komisja uzna to za niezbędne → zalecenia i opinie z art. 249 TWE/art. 161 TEWEA;

• podejmowanie decyzji w sprawach, w których traktaty taką kom­petencję przyznają KE → tzn. może uchwalić każdy z aktów prawnych z art. 249 TWE/161 TEWEA, gdy traktat przyznaje jej taką kompetencję w danej materii;

• niewiele: np. w za­kresie transportu (np. art. 76 TWE), prawa konkurencji (art. 86 TWE), zbli­żania ustawodawstw (np. art. 95 i 96 TWE);

• uczestniczenie w kształtowaniu środków podejmowanych przez Radę i PE w sposób przewidziany w traktatach → najważniejsza funkcja to wyłączne prawo inicjatywy legislacyjnej w ramach I filaru;

• teraz jako jedyna; ale wcześniej też państwo czł. w ramach wspólnej polityki azylowej, wizowej i imigracyjnej, ale po 5 latach od TUE z A (czyli 1.5.2004r.) już jako jedyna;

• w zakresie jednolitej ordynacji wyborczej do PE i wspólnych zasad wybor­czych dla państw czł. wyłączna inicjatywa PE;

• dlaczego → niezależna, ponadnarodowa, wyspecjalizowana by zapewnić spójność i zgodność z interesami W;

• gdyby R to prawdopodobnie zahamowało by to proces legislacyjny (zasada kompromisu);

• państwa czł. mogą zgłaszać propozycje zmian traktatów;

• tzw. pośrednia inicjatywa legislacyjna:

• art. 192 TWE/art. 107a TEWEA → PE może (większość za) zwrócić się do KE o wystąpienie z inicjatywą;

• art. 208 TWE/art. 122 TEWEA → też Rada;

• KE nie jest związana tymi wezwaniami, ale gdy istnieje obowiązek (z TWE/TEWEA/TUE) KE do inicjatywy, możliwe jest wystąpienie do Sądu I-inst. lub ETS ze skargą na bezczynność (art. 232 TWE/art. 146 TEWEA);

• KE powinna kierować się zasadą pomocniczości (w obszarach, w których kompetencje państw i WE są podzielone) i proporcjonalności (we wszystkich obszarach, w których WE posiada kompetencje);

• KE działa na postawie rocznego planu działań legislacyjnych, a w zależności od powołanej podstawy prawnej inicjatywy różna procedura;

Funkcje wykonawcze

• stanowienie przepisów wykonawczych → głównym prawodawcą jest Rada, która zgodnie z art. 202 TWE/124 TEWEA przekazuje KE w przyjętych aktach uprawnienie do realizacji przepisów (określa warunki) → procedura: Rada jednomyślnie, po uzyskaniu opinii PE i na wniosek KE;

• KE realizuje te zadania wykonawcze zgodnie z procedurą w zasadach tzw. Comitology Decision (decyzja Rady);

• przyznanie kompetencji wykonawczych tylko gdy wystarczająco jasno określone;

• z praktyki wynika, że Rada czasem przyznaje szeroki zakres kompetencji KE;

• ważne orzecz. 188-190/1980, Fr., Wł, GB, Irlandia vs. KE, Zb. ORz. 1982, s. 2545;

• realizacja budżetu:

• na własną odpowiedzialność i w granicach przyznanych środków, zgodnie z zasadą rozsądnego zarządzania finansami (art. 274 TWE/art. 179 TEWEA);

• KE określa zasady udziału instytucji w ponoszonych przez nią wydatkach;

• odpowiedzialna za zarządzanie finansami w sytuacjach, gdy realizacja budżetu powierzona jest rządom poszczególnych państw czł. albo wspólnie z nimi;

Funkcje w zakresie stosunków zewnętrznych

• stosunki wewnętrzne → art. 282 TWE/185 TEWEA - w każdym z państw czł. ma najszerszą zdolność prawną (taką jak osoba prawna) → WE i EWEA reprezentowane przez Komisję (EWWiS reprezentowana przez swoje organy w ich zakresie);

• w praktyce też inne organy;

• zd. pr. i zd. do czyn. pr. = też zdolność procesowa (czynna i bierna) → tzn. że W przed sądami reprezentowane są przez Komisję (nie dot. sporów przed ETS);

• stosunki zewnętrzne → brak regulacji dot. reprezentacji, więc sposób reprezentacji zależy od kompetencji instytucji w stos. zew.;

• KE reprezentuje W w państwach trzecich i niektórych org. m. (ONZ, WTO), prawo negocjowania traktatów, które zawiera Rada;

Kompetencje Komisji w II i III filarze Unii Europejskiej

• angażuje się w m. dzia­łania państw czł., W i UE;

• II filar:

• uczestniczy w pra­cach z dziedziny II filaru i udziela wsparcia Prezydencji w ramach tzw. Trojki;

• wniosek R przedstawia spostrzeżenia dot. tej materii (uwzględniane przez Radę podczas wprowadzania decyzji o wspólnych działaniach);

• przedstawi­cielstwa KE współpracują z misjami dypl. państw czł. UE w krajach trzecich - przestrzeganie i realizacja wspólnych stanowisk i działań przyjętych przez R;

• ważna rola - Dyrektoriat Generalny Komisji ds. sto­sunków zewnętrznych;

• III filar:

• w pełni uczest­niczy w pracach z dziedziny III filaru i wspiera Prezydencję w reprezentowaniu UE (zgodnie z art. 18 TUE);

• wspiera Prezydencję w negocjacjach ze stronami trze­cimi umów zawieranych dla realizacji celów II filaru (zgodnie z art. 24 TUE);

• wraz z państwami ma prawo inicjatywy dot. decyzji ramowych, decyzji, wspólnych stanowisk i opracowywania konwencji;

• prawo wniesienia powództwa o stwier­dzenie legalności decyzji i decyzji ramowych oraz wniosku o interpretację stosowania konwencji zawartej w trybie art. 34 TUE;

• informuje PE o pracach prowadzonych oraz przedsta­wia R opinie dot. jej propozycji o wzmoc­nionej współpracy dot. tego filaru;

• może zainicjować poddanie dziedzin określonych w art. 29 TUE regulacjom zawartym w tytule IV TWE (polityka azylowa, wizowa i imigracyjna);

III. Podejmowanie decyzji

• art. 219 TWE/art. 132 TEWEA → decyzje większością członków;

• quorum określone w RegKE, a gdy brak to posiedzenie ważne, ale nie można decydować;

• możliwość zastąpienia przez dyrektorów swoich gabinetów i poproszeni przez przewodniczącego wyrazić stanowisko zastępowanego;

• posiedzenia - raz na tydzień zwoływane przez przewod., zamknięte, obrady o charakterze poufnym, uczestniczy SG KE, a wyjątkowo wysłuchane też inne osoby;

• art. 4 RegKE - decyzje podejmowane są:

• na posiedzeniach,

• w drodze procedury pisemnej (art. 12 RegKE) → propozycja od min. 1 komisarza i bez sprzeciwu innego komisarza, właściwego Dyrektora Generalnego i Służb Prawnych → tekst pomiędzy komisarzami z terminem na zajęcie stanowiska brak zastrzeżeń=przyjęty, a zastrzeżenia=dyskusja na najbliższym posiedzeniu;

• w drodze procedury umocowania (art. 13 RegKE) → zgodnie z zasadą kolektywnej odpowiedzialności KE, KE może upoważnić 1 lub więcej komisarzy do podjęcia środków adm. lub związanych z zarządzaniem w jej imieniu;

• może też dać instrukcje jednemu/kilku komisarzom dla przyjęcia ostatecznego tekstu każdego instrumentu lub jego propozycji dla innej instytucji;

• za zgodą przewod.;

• możliwa subdelegacja do Dyrektorów Generalnych lub Szefów Służb;

• w drodze procedury delegowania (art. 14 RegKE) → zgodnie z zasadą kolektywnej odpowiedzialności KE, KE może delegować Dyr.G. i Szefów Służb do podejmowania środ­ków związanych z zarządzaniem lub środków adm w imieniu KE;

• kolegialny charakter to m.in. jednakowy udział wszystkich członków w procesie podejmowania decyzji oraz jednakowa odpowiedzialność polityczna za podejmowane uchwały;

• akty z art. 249 TWE/art. 161 TEWEA:

• rozporządzenia i dyrektywy, decyzje;

• wyrażanie opinii i wydawanie zaleceń;

• dokumenty określające stanowisko KE i zasady jej postępowania przy stosowaniu przepisów W;

• rozmaite dok. robocze: białe i zielone księgi, komunikaty, itp;

Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji

• tzw. pierwszy traktat fuzyjny z 1957 r. ustanowił jeden TS dla wszystkich W;

• wg. art. 7 TWE/art. 3 TEWEA - jedna z instytucji głównych W;

• podstawa prawna działania: TWE, TEWEA, TUE oraz Protokołu w spra­wie Statutu TS (załączniki do w/w traktatów);

• struktura: do 09.1989 r. składał się z 2 jednostek org. (TS i Sąd I inst. - postanowienia traktatów i statutu dot. obu) → po TUE z N SPI uzyskał status odrębny - na mocy noweli art. 220 TWE/art. 136 TEWEA uzyskał rangę wspólnotowej instytucji („TS i SPI, każdy w granicach swych właściwości, zapewniają poszanowanie prawa przy wykładni i stosowaniu traktatów)

• TUE z N pomimo reformy instytucji sądowych nie zmienił nazw odpowiednich części traktatów („TS”) ani brzmienia stosownych przepisów wymieniających instytucje W;

• izby sądowe <ang. judicial panels> - związane z SPI (art. 225a TWE/art. 140b TEWEA) - wg TUE z N powoływane przez Radę (jednomyślnie), na wniosek KE, po konsultacji z PE i TS albo na wniosek TS po konsultacji z KE i PE;

• decyzja R → zasady organizacji oraz zakres ich właściwości w szczególnych obszarach regulacyjnych;

• siedziba: wszystkich w Luksemburgu;

I. Skład Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji

• TS → (art. 221-222 TWE/art. 137-138 TEWEA) po 1 sędzim z państwa;

• sekretarz - mianowany przez TS (określa jego status);

• prezes → na 3 lata, przez TS spośród siebie;

• 8 rzeczników generalnych → zadanie: publiczne, niezależne i bezstronne opinie w sprawach zawisłych przed TS;

• Rada (jednomyślnie) może zwiększyć liczbę rzeczników;

• SPI → min. po 1 z państwa (wg Statutu TS ilość = 15);

• sekretarz;

• rzecznik generalny - jeden z sędziów może być do tego wyznaczony (TUE z N);

• SPI działa na podstawie Regulaminu Procedury (min. jakie sprawy referuje rzecznik) ustalany przez SPI za zgodą TS i zatwierdzony przez Radę (kwalif.);

• mandat:

• nie tylko obywatel danego państwa, ale taka praktyka;

• mianowani przez rządy państw czł. za wspólną zgodą na 6 lat (co 3 lata częściowa rotacja wg Statutu TS);

• możliwość reelekcji;

• wymagania: TS i SPI → gwarancje niezależnosci, warunki do zajmowania w kraju najwyższych sądowych stanowisk lub doradcy prawni o uznanej kompetencji;

• sędziowie i rzecznicy → przysięga (niezależnie, zgodnie z wiedzą i sumieniem);

• zakaz wykonywania funkcji adm. i polit. + te same ogr. co członków KE:

• koniec:

• śmierć,

• upływ czasu;

• rezygnacja;

• zwolnienie lub pozbawienie prawa do emerytury → gdy pozostały skład sędziowski jednomyślnie tak zdecyduje, że przestał spełniać wymogi lub nie wywiązuje się z obowiązków;

• ustępujący (nie licząc zwolnionego i śmierci) pełni funkcję do czasu objęcia jej przez nowego;

• immunitety i przywileje - wg Protokołu w spr. przywilejów i immunitetów WE z 1965 r. (najważniejszy immunitet jurysdykcyjny) → TS w pełnym składzie może uchylić funkcjonariuszom p. lub i.;

• izby sądowe:

• wymogi dla członków izb sądowych: gwarancja niezawisłości i kwalifikacje dla sędziego krajowego → powoływani przez Radę (jednomyślność);

• re­gulamin procedury w porozumieniu z TS, zatwierdzony przez Radę (kwalif.);

• stosuje się przepisy traktatów dot. TS i SPI (o ile uchwała o powołaniu izb nie stanowi inaczej);

II. Właściwość Trybunału Sprawiedliwości, Sądu Pierwszej Instancji oraz izb sądowych

• właściwość - I filar (oba sądy), i od TUE z A III filar - ograniczona właściwość;

• art. 220 TWE/art. 136 TEWEA → TS i SPI każdy w ramach swojej jurysdykcji, zapewnia po­szanowanie prawa w interpretacji i stosowaniu traktatu;

• też prawo pochodne - nie zapisane bezpośrednio;

• TS i SPI pełnią funkcję jednocześnie sądu adm., sądu kon­stytucyjnego, sądu cywilnego i sądu m.;

• podstawa prawna jurysdykcji obu → traktaty, ale też w prawie pochodnym (rozp. o wspólnotowym znaku towarowym) i w u.m. (umowa o utworzeniu EOG);

• TS i SPI są właściwe m.in:

• w sporach między instytucjami Wspólnot,

• w sporach między wspólnotami i państwami członkowskimi,

• w sporach między państwami członkowskimi,

• w sprawach wnoszonych przez osoby fizyczne i prawne.

• 31.10.1989 r. - część kompetencji TS przeszła na SPI → wg art. 225 TWE/art. 140a TEWEA SPI orzeka w sprawach wnoszonych w trybie art. 230, 232, 235, 236 i 238 TWE oraz art. 146, 148, 151, 152 i 153 TEWEA;

• wyjątek: sprawy przekazane do izb sądowych lub zarezerwowane dla TS;

• zarezerwowane dla TS wg Statutu TS → skargi państw czł., instytucji W i EBC;

• w Deklaracji nr 12 z konf. RE z Nicei z 2000 r. - TS i KE powinny jak najszybciej przeprowadzić podział jurysdykcji między TS a SPI → do 1.5.2004 nie przyjęto;

• pytania prejudycjalne z art. 234 TWE/150 TEWEA SPI → wg art. 225 TWE/140a TEWEA SPI jest właściwy w obszarach określonych w Statucie TS;

• wyjątkowo kontrolowane przez TS;

• SPI może przekazać do TS w szczególnych wypadkach;

• odwołanie:

• od izb sądowych - do SPI;

• od SPI - do TS; ograniczone do kwestii prawnych;

III. Procedura orzekania

• podstawa prawna orzekania → traktaty, statut TS oraz inne akty wydane na podstawie upoważnień z w/w;

• TS:

• działa w trybie ciągłym;

• obraduje w izbach (2-5 sędziów) lub jako wielka izba (11) lub w pełnym składzie;

• wielka izba - na wniosek państwa lub instytucji;

• pełny skład - w określonych przypadkach (art. 195, 213, 216, 247 TWE i art. 107d, 126, 129, 160 TEWEA) oraz po wysłuchaniu rzecz. gen. TS może zadecydować, jeśli uzna, że sprawa ma wyjątkowe znaczenie o skierowaniu sprawy na posiedzenie plenarne;

• orzeka tylko w nieparzystej liczbie;

• quorum: 9 (pełny lub wielka izba) albo 3 (izba);

• gdy sędzia nieobecny można wezwać sędziego z inne izby;

• SPI:

• izby (3-5) lub posiedzenie plenarne lub jednoosobowo lub jako wielka izba → quorum odpowiednio: 3, 11, 9;

• postępowanie:

• część pisemna wszczęte na pisemny wniosek złożony do sekretarza (strony [dane i podpisy], przedmiot sporu i podstawa skargi) → prezes TS wyznacza sędziego sprawozdawcę i przekazuje pozew pozwanemu → strony mogą dwukrotnie pisemnie się wypowiedzieć;

• część ustna rozprawa jawna (chyba że z urzędu lub na wniosek TS inaczej) → przedstawienie sprawozdania, wysłuchanie pełnomocników, doradców, adwokatów wniosków końcowych rzecz. gen. przesłuchanie świadków i biegłych → posiedzenie niejawne;

• z rozprawy sporządza się protokół (podpisany przez prezesa i sekretarza);

• wyrok (podpisany przez prezesa i sekretarza) = uzasadnienie i nazwiska sędziów orzekających, ogłaszany na otwartym posiedzeniu;

• tryb jednoinstancyjny, wyrok ostateczny, który jest tytułem wykonawczym wg art. 256 TWE (=wykonanie należy do władz państwowych);

• wyroki w drodze egzekucji nie są wykonywane przeciwko państwo czł.;

• w SPI → porównywalnie jak w TS, ale możliwość odwołania (kwestie prawne) do TS;

• w Statucie TS → regulacje dot. niewłaściwego kierowania pism i nakładania się kompetencji TS i SPI:

• gdy pozew/pismo skierowane niewłaściwie sekretarz SPI/TS przesyła sekretarzowi TS/SPI;

• gdy SPI uzna się za niekompetentny przekazuje sprawę TS → jeśli TS uzna, że to SPI jest właściwy to kieruje do SPI (wtedy SPI nie może uznać się za niewłaściwy);

• gdy w TS i SPI postępowania dot. tego samego przedmiotu lub wykładni albo ważności aktu prawnego SPI może zawiesić swoje postępowanie do czasu wydania przez TS;

• gdy dot. skargi o stwierdzenie nieważności aktu prawnego SPI może uznać się za niewłaściwy;

• TS może zadecydować o zawieszeniu postępowania przed nim, wtedy toczy się przed SPI;

• publikacja w European Court Reports (ECRI dla TS (litera C) i ECR II dla SPI (litera T));

Trybunał Obrachunkowy

• TO (zwany też w doktrynie Trybunałem Audytorów, Trybunałem Rewidentów Księgowych lub Trybunałem Kontroli Budżetowej) powstał z instytucji pomocniczej - z Komisarzy Finansowych TEWWiS i z Komisji Kontrolnej z TEWG i TEWEA;

• siedziba - Luksemburg;

I. Skład i organizacja

• art. 247 TWE/art. 160b TEWEA → po jednej osobie z państwa, ale mianowanie przez Radę (kwalif.) po konsultacji z PE na 6 lat (możliwa reelekcja);

• Rada przyjmuje przygotowaną listę członków zgodnie z propozycjami każdego z państw członkowskich;

• obywatelstwo państwa czł. jest warunkiem koniecznym;

• kandydat musi w swoim kraju wchodzić w skład zew. orga­nów kontrolnych lub posiadać szczególne kwalifikacje;

• TO z siebie wybiera prezesa (na 3 lata, może na kolejną kadencję);

• niezależni i działają w interesie W (te same ogr. dot. funkcji czy korzyści co KE);

• składają przysięgę;

• koniec:

• śmierć;

• zwykłe zastąpienie;

• rezygnacja;

• dymisja orzeczona przez TS;

• podstawa prawna org.: traktaty oraz reg. wew. (zatwierdza R kwalif.);

• R określa zasady zatrudniania prezesa i członków TO;

• TO mianuje swojego SG;

• w TO pracuje ponad 500 pracowników;

II. Zadania i kompetencje

• art. 248 TWE/art. 160c TEWEA → kontroluje rachunki wszystkich dochodów i wydatków W;

• także ciał ustanowionych przez W (o ile dokument założycielski tego nie wyklucza);

• przedkłada PE i R oświadczenie o wiarygodności dok. księgowych i zgodności z prawem i prawidłowości transakcji (publikowane w Dz. Urz. UE);

• mogą być dołączone specjalne oceny dla każdego znacznego obszary działalności W;

• roczne sprawozdanie po zamknięciu roku budżetowego (przedstawia wszystkim instytucjom; publikowane);

• może w każdej chwili przedstawić uwagi (m.in. w formie specjalnych sprawozdań) dot. poszczególnych kwestii oraz dostarczać opinii na wniosek każdej instytucji;

• pomaga PE i R w kontroli nad realizacją budżetu;

• też kontrole w państwach czł. w porozumieniu z krajowymi organami kontroli;

• nie może kontrolować podatników, ale może kontrolować przeznaczenie subsydiów przyznanych przez W, jeśli kontrolowany pisemnie się zgodzi;

III. Sposób działania

• stale działająca instytucja kolegialna;

• prezes → zwoływanie i przewodniczenie posiedzeniom (zamknięte);

• TO składa sprawozdania i udziela zaleceń większością członków;

• może tworzyć wew. izby do pewnych rodzajów raportów/opinii;

Instytucje doradcze

• art. 7 TWE → R i KE wspierane przez Komitet Ekon.-Społ. oraz Komitet Regionów (f. doradcze);

• art. 3 TEWEA → tylko Komitet Ekon.-Społ.;

• siedziba obu - Bruksela;

I. Komitet Ekonomiczno-Społeczny

Skład i organizacja

• członkowie niezależni, działają w interesie W, przedstawiciele różnych dziedzin życia społ. i gosp. państw UE (producenci, rolnicy, przewoźnicy, kupcy, pracownicy, rzemieślnicy, wolne zawody, konsumenci oraz osoby reprezentujące interesy ogólne);

• mianowani przez R (większość) na 4 lata; propozycja państw + opinia KE + ew. opinia org. reprezentujących poszczególne działy gosp.-społ. życia W;

• możliwość reelekcji;

• max. 350 członków;

• w AP podział miejsc na poszczególne państwa (np. PL = 21);

• KES wybiera z siebie przewodniczącego i prezydium na 2 lata;

• KES ustala swój regulamin;

• prace KES organizuje SekG z SG;

Zadania i sposób działania

• doradza R i KE poprzez niewiążące opinie (=stanowisko różnych grup interesu) dot. planowanych aktów prawnych i ogólnych problemów polit.;

• KES dzieli się na wyspecjalizowane sekcje (najważniejsze dziedziny z traktatów), działające w ramach uprawnień KES, ale nie mogą być konsultowane niezależnie od KES;

• możliwość tworzenia sekcji i podkomitetów do opracowywania konkretnych opinii wnoszonych pod obrady KE;

• podział na:

• obligatoryjne zasięgnięcie opinii (np. art. 40, 44, 94, 95, 137, 140, 148-150 TWE; art. 31, 40, 96 TEWEA) → wtedy jako wymóg proceduralny, choć brak wydania opinii w terminie nie powoduje przerwania procesu decyzyjnego, ale brak wystąpienia z tym wnioskiem może być podstawą skargi do TS;

• fakultatywne zasięgniecie opinii - R i KE gdy uznają to za stosowne, ale też KES z własnej inicjatywy;

• posiedzenia:

• zwołuje przewodniczący;

• z inicjatywy KES, KE lub R;

• formy - opinie, rezolucje oraz sprawozdania informacyjne;

• może być też wysłuchany przez PE;

II. Komitet Regionów

Skład i organizacja

• przedstawiciele wspólnot regionalnych i lokalnych (mandat poprzez wybory lokalne/regionalne lub gdy są odp. polit. przed wybranym zgromadzeniem);

• max. 350 członków;

• w AP podział miejsc na państwa (np. Polska = 21);

• R (kwalif.) przyjmuje listę członków i ich zastępców (propozycje państw);

• 4 lata (+ reelekcja);

• zakaz łączenia z PE;

• niezależni, działają w interesie W;

• państwa same decydują, które władze lokalne mają być reprezentowane w KR;

• wybiera przewodniczącego i prezydium na 2 lata, ustala regulamin procedury, a prace organizuje SekG z SG;

Zadania i sposób działania

• doradza R i KE poprzez opinie (dot. polityki regionalnej/lokalnej);

• idea istnienia - zasada pomocniczości i propagowanie idei „Europy Regionów”

• podział na:

• konsultację obligatoryjną - (np. art. 148, 151, 156, 159, 161, 162 TWE);

• konsultację fakultatywną;

• też z własnej inicjatywy;

• prawnie nie wiążące;

• tzw. akcesoryjne prawo wysłu­chania (art. 265 ust. 3 TWE) - gdy jest konsultacja z KES w trybie art. 262 TWE, R lub KE informują KR o wniosku o opinię → KR może wydać opinię, gdy uzna że w grę wchodzą interesy regionalne;

• może być wysłuchany przez PE;

• formy → opinie i rezolucje;

Instytucje finansowe

• TWE w I cz. (określającej strukturę) stanowi o powołaniu ESBC, EBC i EBI → podstawa prawna to TWE i ich statuty (zał. do TWE);

• nie są to instytucje główne, ale należą do systemu instytucjonalnego UE;

• ESBC to system banków centralnych państw czł. powołanym dla realizacji polityki unii walutowej, a poza tą strukturą każdy z nich zachowuje swoją tożsamość państwową;

Europejski Bank Centralny i Europejski System Banków Centralnych

• utworzone dla WE, związane z Unią Gosp-Walutową;

• podstawa prawna: TWE (art. 105-111 TWE) + statut ESBC i EBC;

• zadanie:

• EBC czuwa nad rea­lizacją przez narodowe banki centralne postanowień traktatu nałożonych na ESBC;

• EBC to:

• kierownicze ogniwo;

• bank emisyjny dla obszaru unii gosp.-walutowej;

• reprezentuje interesy WE związane z polityką pieniężną;

• prawo wymierzania grzywien i kar pieniężnych przedsiębiorcom, którzy nie wypełnieją zobowiązań z jego rozp. i decyzji;

• w razie skargi do TS zakończonej nakazaniem danemu bankowi centralnemu do określonego zachowania, ma on obowiązek wypełnić ten wyrok;

• niezależny;

• posiada osobowość prawną w odniesieniu do prawa krajowego;

• organy:

• Rada Prezesów EBC → w posiedzeniach może brać udział przewod. R i 1 członek KE;

• posiedzenia tajne;

• zwykła większość, wyjątkowo kwalif. (ustalana za pomocą ważenia głosów w oparciu o udziały wniesione przez narodowe BC - wysokość udziałów zależy od ludności i udziału w PKB wspólnoty);

• siedziba we Frankfurcie;

• Zarząd EBC;

• wydaje roz­porządzenia, podejmuje decyzje oraz wydaje zalecenia i opinie → nie mają charakteru ogólnego, ale związane z konkretną materią, dlatego art. 110 TWE nie wymienia dyrektyw, ale RegEBC dodaje wytyczne i instrukcje;

Europejski Bank Inwestycyjny

• członkami EBI - państwa czł., które wpłaciły sumy określonej wartości;

• zadania EBI:

• przyczynianie się do zrównoważonego i stałego rozwoju wspólnego rynku w interesie Wspólnoty;

• prowadzi działalność niedochodową i udziela pożyczek i gwarancji na finansowanie projektów we wszystkich sektorach gosp.;

• organy:

• Rada Gubernatorów (Rada Na­czelna) - MF z państw czł. → zadanie: ustalanie ogólnej polityki kredytowej;

• Rada Dyrektorów (Rada Administra­cyjna) - 25 Dyrektorów i 13 ich zastępców (wyznaczenie przez KE i państwa czł.) → zadanie: . udziela pożyczek i gwarancji;

• Zarząd EBI - prezes i 6 wice powołanych przez Radę Gub. na wniosek Rady Dyr. → kieruje bieżącymi sprawami;

• ma oso­bowość w p.m. w państwach czł. oraz w państwach trzecich na podstawie u.m. z nimi;

• siedziba w Luksemburgu;

• w doktrynie trudność zaklasyfikowania pozycji EBI w strukturze z TWE, m.in. ze względu na jego szczególną pozycję, np.:

• wg art. 237 TWE Rada Dyr. ma kompetencje KE z art. 226 TWE (skargi do TS przeciwko państwom w związku z ich zobowiązaniami;

• decyzje Rady Gub. podlegają zaskarżeniu do TS w trybie art. 230 TWE przez państwo czł. lub Radę Dyr. lub KE;

• decyzje Rady Dyr. podlegają zaskarżeniu do TS w trybie art. 230 TWE przez państwo czł. lub KE (podstawą skargi: naruszenie przepisów proceduralnych ze StatutuEBI);

Równowaga instytucjonalna

• art. 7 TWE/art. 3 TEWEA → każda instytucja wymie­niona w traktatach działa w zakresie uprawnień w nich przewidzianych zachowanie równowagi instytucjonalnej oparte na podziale uprawnień → ETS przyczynił się do doprecyzowania tego pojęcia - charakterystyczne elementy to:

• autonomia każdej instytucji konieczna do wykonywania przez nią zadań → prawo każdej instytucji określania struk­tury i zasad działania w sposób przewidziany w traktatach;

• autonomia też przez przywileje i immunitety członków;

• też art. 10 TWE - niepodejmowanie przez państwa środków, przeszkadzających w realizacji celów W;

• generalny zakaz przekazywania własnych uprawnień innej instytucji → ETS w sprawie 9/56, Meroni&Co., ZB. Orz. 1958, s. 11 → w tym wyroku po raz pierwszy użył terminu „równowaga władz”, jako cechę charakterystyczną struktury W, a potem konsekwentnie używał pojęcia „równowaga instytucjonalna”. W tym wyroku przyjął regułę zakazu przekazywania wła­snych uprawnień innej instytucji;

• konieczność brania pod uwagę uprawnień innych instytucji w proce­sie podejmowania własnych zadań → działania jednej instytucji nie mogą być zagrożeniem dla uprawnień innej, szczególnie dot. to roli PE w kształtowaniu prawa;

• sprawa 138/79, SA Roquette Freres v. KE, Zb. Orz. 1980, s. 3333 → fakty: R przedstawiła projekt rozp. PE do opinii, ale opinii do końca kadencji nie było i R przyjęła rozp. z klauzulą, że konsultacje były → ETS uznał, że konsultacje to ważny czynnik dla równowagi instytucjonalnej zamierzonej przez TWE i stanowią środek dla PE do uczestnictwa w procesie prawotwórczym (odwoływał się też do zasady demokratycznej, że społeczeństwa powinny mieć udział w sprawowaniu władzy za pośrednictwem zgromadzeń przedstawicielskich). Uznał, że pominięcie tych konsultacji powoduje nieważność aktu oraz że wymóg nie został spełniony tylko poprzez zwrócenie się po opinii, jeśli żadna opinia przez PE nie została wydana;

• sprawa C-70/88, PE vs KE (tzw. sprawa Chernobyl), Zb. Orz. 1990, s. 2042 → fakty: przed Maastricht nie było przepisów uwzględniających PE w procedurze o unieważnienie aktu, a PE wystąpił z takim powództwem o unieważnienie rozp. R wydanego w związku z katastrofą w elektrowni w Czarnobylu (ustalenie dopuszczalnej dawki napromieniowania żywności i paszy) → ETS znów powołał się na pojęcie równowagi instytucjonalnej, które oznacza, że każda instytucja musi wykonywać swoje prawa z należytym uwzględnieniem praw innych instytucji, co wiąże się z możliwością penalizowania ew. naruszeń. ETS uznał, że choć T nie dają PE tego środka prawnego, to dopuścił taką możliwość w przypadku naruszenia kompetencji PE ze względu na wymóg interesu W polegający na utrzymaniu równowagi instytucjonalnej;

• nad zachowaniem tej równowagi czuwa system ochrony prawa, gł. ETS (zadanie: zapewnie­nie poszanowania prawa w interpretacji prawa W. i stosowaniu jego postanowień w praktyce);

• równowaga dot. nie tylko W, ale i UE → więc to nie tylko pogodzenie interesów wspólnotowych i międzyrządowych w ramach instytucji, ale też interesów unijnych i partykularnych państw:

• interesy państw zabezpieczone są przez T. tym, że działanie UE wpływające znacznie na nie zarezerwowane jest dla R lub RE, a decyzje o wadze konstytucyjnej dla UE podejmowane zgodnie z wymogami konstytucyjnymi państw;

• interesy W. reprezentowane są przez instytucje ponadnarodowe (KE, PE, ETS);

• decyzje to wypadkowa interesów W i wew. w stos. między R., KE i PE;

• międzyrządowy nurt w UE - kompromis między szeroką autonomią R a interesami w ramach UE państw;

• ważne też uprawnienia KE (z art. 211TWE/art. 124 TEWEA) wg których jest ona „strażniczką traktatów”;

• równowaga instytucjonalna dot. też funkcji poszczególnych instytucji:

• f. prawodawcze - R, ale też PE i KE mają udział;

• f. wykonawcze - KE, ale też R;

• f. konsultacyjne i kontrolne - PE, ale PE ma też f. prawodawcze;

• f. sądownicze - TS, ale też udział w kształtowaniu prawa;

• ochrona interesów jednostek opiera się na „RI” między instytucjami państwowymi powołanymi do tej ochrony a ochroną na poziomie W;

• „RI” polega również na wypracowanym systemie wzajemnej współpracy i kontroli na poziomie UE i państw członkowskich - wspólnotowy proces podejmowania decyzji i działań wykonawczych wiąże się z koniecznością ich podejmowania w państwach członkowskich, a rozstrzyganie sporów wynikających ze stosowania traktatów należy głównie do sądów państwowych, a w określonych przypadkach do ETS i SPI;

Źródła prawa Unii Europejskiej

Zagadnienia wprowadzające

Uwagi ogólne

• pojęcie „prawo UE” stosowane coraz częściej;

• w ramach I filaru → wykształcenie systemu prawa WE, określanego „europejskim prawem wspólnotowym”:

• szczególne właściwości aplikacyjne;

• odrębność od p.m. publicznego;

• kontrowersyjna kwestia relacji miedzy p.m.p. a prawem WE (pomimo jednoznacznego orzez. ETS);

• różnice od pmp → zakres przedmiotowy, podmiotowy, reguły dot. stosowania prawa WE, nadrzędność nad prawem krajowym, zasada ponoszenia odp. przez państwa czł. za jego naruszenie;

• w ramach II i III filaru - inna natura źródłe, ze względu na międzyrządowy charakter współpracy;

• biorąc pod uwagę fakt niejednorodności norm prawa UE można mówić o prawo UE jako o zwartym systemie norm regulujących stosunki między WE, UE, państwami czł. oraz jednostkami;

Pojęcie „źródła prawa Unii Europejskiej”

• podstawowy podział:

• znaczenie materialne → wola państw czł., które w traktatach przekazały UE i instytucjom kompetencje do tworzenia prawa podział na (kryterium podmioty zaangażowane):

• akty o charakterze ponadnarodowym;

• akty p.m. tworzone przez państwa;

• znaczenie formalne → różne rodzaje aktów prawnych regulujących funkcjonowanie przestrzeni prawnej w UE w jej filarach, bardzo bogaty zbiór;

• znaczenie poznawcze → różnego rodzaju zbiory dokumentów wydawane przez UE (oraz inne), gł. Dz. Urz. UE;

• ta klasyfikacja nie oddaje w pełni charakteru prawa UE (głównie nie oddaje ponadnarodowego charakteru w I filarze) → akty prawa pochodnego w I filarze są wynikiem funkcji i kompetencji instytucji UE, a w II i III filarze ich kompetencje dot. współpracy międzyrządowej;

Acquis communautaire

• pojęcie zarówno języka prawnego jak i prawniczego;

• niezdefiniowane w T.;

• w doktrynie i praktyce termin zdefiniowany;

• acquis communautaire → to nie zamknięty czy usystematyzowany katalog/zbiór prawa UE, a jego granice nie są dokładnie określone (wątpliwości te mają duże znaczenie przy przyjmowaniu nowych członków, którzy muszą przyjąć cały dorobek prawny UE);

• dorobek wspólnotowy, spuścizna lub dorobek prawny WE cała gama regulacji we wszystkich filarach, wszystkie działania legislacyjne wraz z dorobkiem orzeczniczym (gł. ETS, mniej EPI);

• związany zarówno z W, ale też z II i III filarem → tak m.in. w art. 44 TUE <ang. Union acquis> dlatego definiować na tle dynamicznego rozwoju UE, obejmują prawo i szeroko pojętą politykę, włączając w to podstawowe wartości UE;

Katalog i klasyfikacja źródeł prawa UE

• brak przepisów:

• niektórzy wskazują na art. 249 TWE/art. 161 TEWEA i art. 12 i 34 TUE (= wyliczenia kategorii aktów możliwych do tworzeniach przez instytucje);

• w przepisach dot. kognicji ETS brak przepisów odpowiadających art. 38 Statutu MTS, ale wg art. 220 TWE/art. 136 TEWEA ETS i SPI zapewniają poszanowania prawa w interpretacji i stosowaniu obu T → wg D. Lasoka daje to ETS prawo do sięgania do różnych źródeł w imię słuszności;

• katalog na podstawie doktryny, orzecz. ETS i praktyki obrotu prawnego:

• zasadnicza rola traktatów zał. (TWE, TEWEA, TUE, wcześniej TEWWiS) oraz ich modyfikacji + traktaty akcesyjne;

• też p.m.p., w tym gł. u.m. zawierane przez W albo W i państwa z państwami trzecimi;

• ogólne zasady prawa i prawo zwyczajowe → z analizy orzecz. ETS i T.;

• cała gama wiążących i niewiążących aktów prawnych tworzonych w ramach filarów UE;

• orzecz. ETS i SPI (choć nie ma charakteru precedensowego);

• też inne akty prawne o różnym charakterze (np. decyzje szefów państw lub rządów zebranych w R);

• trudności klasyfikacji → różne kryteria:

• obszar regulacyjny → źródła prawa I filaru i źródła prawa II i III filaru;

• zakres przedmiotowy → prawo instytucjonalne (określające strukturę organizacyjną UE) oraz materialne (regulujące poszczególne aspekty funkcjonowania rynku wewnętrznego- I filar oraz zakres materialny II i III filaru UE);

• podstawa tworzenia prawa → prawo pierwotne i prawo pochodne/wtórne;

• spisanie → prawo pisane i prawo niepisane;

• moc wiążąca → normy prawnie wiążące i formalnie niewiążące (tzw. prawo miękkie);

• kombinacja kilku kryteriów → źródła wewnętrzne i zewnętrzne;

• kryterium ich hierarchii;

• najbardziej rozpowszechniony podział na prawo pochodne i pierwotne;

• prawo pierwotne → traktaty zał., ich modyfikacje oraz traktaty akcesyjne, także ogólne zasady pra­wa oraz prawo zwyczajowe;

• nie do końca przesądzona pozycja p.m.p. (gł. u.m. zawieranych przez W lub W i państwa):

• w przypadku kryterium podmiotu zawierającego to te u.m., jako akty instytucji W należą do prawa pochodnego (analogicznie u.m. zawierane przez UE w ramach II i III filaru);

• źródłem prawa UE są też u.m. między państwami czł. służące realizacji celów W;

• prawo pochodne → różne akty prawne tworzone przez instytucje:

• akty wiążące i niewiążące <ang. soft law>;

• też inne, trudne do zaklasyfikowania akty prawne;

Problematyka hierarchii źródeł prawa w systemie prawnym Unii Europejskiej

• brak przepisów (za mało to art. 230 TWE/art. 146 TEWEA i art. 35 ust. 6 TUE -= zakres jurysdykcji ETS = prawo pochodne);

• wg doktryny, praktyki obrotu prawnego i orzecz.:

• pozycja prawa pierwotnego → na szczycie (przy czym pomiędzy nimi zastosowanie zasady lex posterior derogat legi priori);

• pozycja p.m.p. → W jak i UE, jako uczestnicy obrotu m. wiążą zasady tego reżimu (gł. pacta sunt servanda) oraz zasady wew., m.in.: zasada kompetencji powierzonych, dlatego implementacja p.m.p. może wymagać działań implementacyjnych i dot. to zarówno:

• u.m. → np. przystąpienie do WTO wiązało się ze zmianami w prawie celnym czy zamówień publicznych UE;

• innych aktów, np. aktów RB ONZ nakładających na państwa snakcje, np. wspólne stanowisko (R) dot. takiej Rezolucji (sankcje na Liberię) → konieczne było przyjęcie też rozp. R;

• dlatego p.m.p. jest częścią prawa UE, pomiędzy pierwotnym a pochodnym;

• pozycja prawa pochodnego → skomplikowane i w relacjach poziomych (pomiędzy filarami) i w relacjach pionowych (w ramach filaru) zarówno w zakresie określenia ich hierarchii jak i współzależności (kwestia nie uregulowana; temat prac Konwentu);

• poziome → zróżnicowanie aktów tego prawa i co do zasady niezależność i autonomiczność w relacjach między filarami, ale praktyka pokazuje ich zależności (też między aktami politycznymi i prawnymi), np. polityka handlowa realizowana w ramach WE, a polityka zagraniczna w ramach II filaru; podobnie obszar sprawiedliwości i spraw wew., który po TUE z A podlega częściowo pod I i III filar. stąd te same kwestie uregulowane w różnych aktach (np. w/w przykład z rezolucją RB, ale też rezolucja RB w spr. Somalii, też dyrektywa dot. nielegalnego przekraczania granic i decyzja ramowa dot. stosowania sankcji karnych; w obszarze walki z terroryzmem związek decyzji Rady z III filaru ze wspólnym stanowiskiem Rady z II filaru);

• pionowe → zasada: akty z art. 249 TWE/art. 161 TEWEA/art. 12 i 34 TUE są autonomiczne, a kolejność ich wyliczenia to nie hierarchia (tak jest w I i III filarze, ale w II filarze są pewne wskazówki w T) wyjątki:

• rozp. i dyr. mogą mieć charakter ustawodawczy albo wykonawczy → wyk. niżej niż ich ustawodawcze (np. ustawodawcze przez R, potem wykonawcze przez KE);

• w II filarze - pewna hierarchia z art. 13 ust. 2 TUE:

• na podstawie ogólnych wytycznych RE → R decyzje;

• R wprowadza w życie wspólne stanowiska za pomocą wspólnych działań czy wspólnych stanowisk;

Prawo pierwotne

Traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

• TWE, TEWEA, TUE;

• Układ o utworzeniu wspólnej Rady Ministrów oraz Komisji z 1965 r.;

• dwa traktaty budżetowe z 1971 r. i 1977 r.;

• JAE z 1987 r.;

• Traktat z Maastricht z 1992 r.;

• Traktat Amsterdamski z 1997 r.;

• Traktat Nicejski z 2001 r.;

• traktaty akcesyjne → ostatni z 16.4.2003 r. (8 państw E. Śr.-Wsch., Cypr i Malta);

Zakres przedmiotowy traktatów założycielskich

• wiele kwestii natury instytucjonalnej jak i materialnoprawnej;

• TWE → preambuła, 314 art. (cz., tytułu, rozdz. + zał.):

• cz. I: cele i zasady funkcjonowania WE, cz. II: obywatelstwo UE; cz. III: polityki WE (podstawowe regulacje rynku wew.); cz. IV: instytucje WE;

• TEWEA → preambuła, 225 art. (tytuły, rozdz. + zał.) → zakres przedmiotowy: problematyka rozwoju badań w sektorze energii atomowej, rozpowszechniania wiadomości dot. badań, ochrony zdrowia, inwestycji, zaopatrzenia w surowce z państw czł. i trzecich, środków bezp., problematyka prawa własności;

• wiele art. o analogicznej treści co w TWE;

• TUE → preambuła, 53 art. (tytuły) → tyt. I, VII i VIII - dot. wszystkich filarów, V - II filar, VI - III filar, III-V - zmiany do T.;

Charakter prawny traktatów założycielskich

• kontrowersje → ważna opinia ETS w sprawie 1/91, EOG, Zb. Orz. 1991, s. I-6079 → ETS uznał, że TEWG, choć zawarty w formie u.m., stanowi kartę konstytucyjną dla W opartą na zasadzie praworządności, a T ustanowiły nowy porządek prawny, w którym państwa ograniczyły swoje prawa suwerenne, a jego podmiotami są nie tylko państwa ale i jednostki, a szczególna cecha to prymat nad prawem wew. i bezp. skuteczność T to akty o dwojakim znaczeniu: u.m. w stosunkach zew. i szczególne akty prawa wspólnotowego w stosunkach wew. → szczególnego rodzaju u.m.;

Ogólne zasady prawa

• choć nie wymienione w T, to z praktyki i orzecz. w T niewiele odniesień (zasada pomocniczości, zasada proporcjonalności) → w orzecz wiele;

• funkcje tych zasad w prawie UE (wg T. Tridimasa):

• jako instrument pomocniczy w procesie wykładni prawa UE;

• jako pod­stawa w procesie orzekania o nieważności aktu prawnego;

• jako fundament dla uznania odp. W oraz państw czł. za naru­szenie tego prawa;

• geneza tych zasad wg orzecz. ETS:

• zasady właściwe dla porządków państw czł.;

• zasady charakterystyczne dla reżimu europejskiego prawa wspólnotowego - są to m.in.:

• zasada solidarności;

• zasada pomocniczości;

• zasada proporcjonalności;

• zasada kompetencji dorozumianych;

• zasada uprawnionych oczekiwań;

• zasada odpowiedzialności państwa oraz odpowiedzialności WE;

• zasada niedyskry­minacji;

• zasada równości;

• zasada pewności prawa;

• zasady o charakterze pro­ceduralnym (np. zasada dobrej administracji);

• tzw. prawa podstawowe <ang. fundamental rights> - KPP UE;

• generalne zasady znajdujące zastosowanie w każdym porządku prawnym;

Prawo zwyczajowe

• w doktrynie prawo zwyczajowe to nor­my prawne powstałe w wyniku praktyki państw czł. UE → na razie skromna, np. zwyczaj reprezentowania państw w R przez sekretarzy stanu (wg art. 203 TWE/art. 116 TEWEA ranga ministerialna);

• orzecz. ETS nie przyczyniło się do rozwoju tego prawa zwyczajowego;

Prawo międzynarodowe publiczne jako źródło prawa Unii Europejskiej

Uwagi ogólne

• jako szczególnego rodzaju org. m. są podmiotami p.m., które mają wpływ na p.m.p. (np. założenia dot. uznania państw zastosowane przy rozpadzie Jugosławii);

• p.m.p. to źródło prawa UE → najważniejsze u.m. zawierane przez W (same lub z państwami czł.), ale też prawo zwyczajowe czy rezolucje RB ONZ;

• też akty wydane przez organy powstałe na podstawie u.m., których stroną są W., np. decyzje rad stowarzyszenia powstałe na podstawie umów stowarzyszeniowych (w tym Układów Europejskich);

Ius contrahendi Wspólnot Europejskich

• ius cotrahendi org. m. ma charakter wtórny (tak w KWoPTO) → zależy od woli państw i zazwyczaj jest określona w statucie;

• dot. to też org. ponadnarodowych, choć wg praktyki orzecz. ETS przepisy kompetencyjne mogą być interpretowane ekstensywnie;

• w TWE wiele delegacji dla WE do zawierania u.m.:

• art. 133 TWE - w zakresie polityki handlowej;

• art. 238 TWE - umowy stowarzyszeniowe;

• art. 304 TWE - porozumienie z Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD);

• też w TEWEA:

• art. 110 TEWEA - ogólna kompetencja W do zawierania u.m. (z państwami, org. m. i podmiotami prywatnymi);

• art. 206 TEWEA - umowy stowarzyszeniowe;

• art. 201 TEWEA - porozumienie o współpracy z OECD;

• w zależności od zakresu przez jedną, lub drugą lub obie W.;

• podstawa prawna → wg praktyki i orzecz. ETS też w prawie pochodnym → sprawa 22/70, KE vs. R, Zb. Orz. 1971, s. 263 → ETS stwierdził, że W ma prawo zawierać umowy w całej sferze zadań określonych przez T, a to uprawnienie wynika nie tylko z T., ale i z aktów przyjętych przez organy W w zakresie dopuszczalnym przez T.;

• kontrowersje → kwestia rozgraniczenia kompetencji między WE a państwami czł. → ważna rola ETS, który na podstawie art. 300 uzt. 6 TWE może wydawać opinii o zgodności u.m. z TWE, np:

• opinie dot. przystąpienia WE do WTO (opinia 1/94), do EOG (opinie 1/91 i 1/92), przystąpienia do EKoOPCziPW (opinia 2/94), umów o otwartym niebie z państwami trzecimi (opinia 1/00);

• też w EWEA → sprawa C-29/99, KE v R, Zb. Orz. 2002, s. I-11221;

• też przedmiotem postępowania w trybie z art. 226 TWE, gdy państwa zawierają umowy poza reżimem UE, gdy W mają w tym zakresie kompetencje, np. sprawa szeregu umów dot. lotnictwa cywilnego z USA z 2002 → ETS w tych sprawach uznał, że umowy te wkraczają w kompetencje WE w I filarze, a umowy dwustronne mają być wypowiedziane, a KE otrzymała mandat do negocjacji dot. umów mieszanych;

• w TEWEA specjalna procedura, gdy państwo czł. zamierza zawrzeć u.m. wkraczającą w obszar kompetencji EWEA (art. 103 TEWEA);

Rodzaje umów zawieranych przez Wspólnoty Europejskie

• nie mają jednolitego charakteru → różne kryteria podziału:

• kryterium przedmiotowe → umowy z zakresu handlu międzynarodowego, umowy w obszarze ochrony środowiska czy też umowy dotyczące wykorzystania energii atomo­wej;

• kryterium podziału kompetencji między WE a państwa → umowy samodzielnie zawierane i tzw. umowy mieszane (wymagają akceptacji nie tylko przez państwo trzecie i WE, ale i państwa czł., np. w drodze ratyf.);

• praktyka zawierania np. Układów Europejskich - czasem jednocześnie przyjmowano umowy przejściowe (w zakresie wyłącznych kompetencji W) → wchodziły w życie po zakończeniu procedury wewnątrzwspólnotowej i po akceptacji przez państwo trzecie, ale nie potrzebna ratyf. przez państwa czł. i obowiązywała do wejścia w życie Układu;

Umowy międzynarodowe zawierane przez Unię Europejską

• mimo, że w T nie ma osobowości, to w praktyce zawarła kilka umów z podmiotami trzecimi, np.:

• umowy dot. misji UE w państwach byłej Jugosławi oraz w Albanii)

• umowy z NATO dot. informacji tajnych;

• umowy z USA dot. ekstradycji i pomocy prawnej;

• podstawa prawna - art. 38 TUE;

• szczególny rodzaj → w formie wymiany listów między UE a państwami przystępującymi dot. procedury informo­wania konsultacji w okresie po podpisaniu a przed wejściem w życie Traktatu Akcesyjnego → akceptowane w końcowej części negocjacji i dołączane do Aktu Końcowego do TA;

Inne umowy międzynarodowe będące źródłem prawa Unii Europejskiej

• tzw. umowy dopełniające → między państwami czł. dla uzupełnienia prawa wspólnotowego → status jako źródła prawa problematyczny, ale delegacja ich zawierania w art. 293 TWE,

• zakres przedmiotowy → ochrona osób, korzystanie z praw i ich ochrony na warunkach przyznanych przez państwa własnym obywatelom, zniesienia podwójnego opodatkowania, wzajemnego uznawania spółek oraz uproszczenia formalności dot. uznawania i wykonywania orzeczeń arbitrażowych i sądowych;

• np. Konwencja brukselska o jurysdykcji i wykony­waniu orzeczeń w sprawach cywilnych z 1968 r. → praktycznie zastąpiona przez rozp. R Nr 44/2001 (nadal dot. Danii);

• u.m. zawierane przez państwa czł. w trybie art. 34 ust. 2 pkt d TUE;

• zakres przedmiotowy - materie III filaru, przyjmowane zgodnie z procedurami konstytucyjnymi państw na zalecenie R;

• wchodzą w życie po akceptacji przez min. ½ państw czł. (chyba, że same stanowią inaczej);

• np. Konwencja o wzajemnej współpracy w sprawach karnych przyjęta na podstawie Aktu Rady z 29.5.2000 r.;

• niektóre decyzje/porozumienia szefów rządów zebranych w R → różny status i każde z nich należy analizować oddzielnie, przy czym niektóre mają status u.m. zawartych w trybie uproszczonym;

• np. decyzja Nr 95/553/EC dot. opieki dyplomatycznej i kon­sularnej;

Prawo pochodne Unii Europejskiej

I. Uwagi ogólne

• akty prawa pochodnego - wydawane przez instytucje W. na podstawie upoważnień T. (zgodnie z zasadą kompetencji powierzonych i zasadą kompetencji dorozumianych) względnie na podstawie delegacji legislacyjnych z aktów prawodawczych;

• w I filarze → ograniczony katalog dopuszczalnych aktów prawa pochodnego oraz brak wyraźnego rozróżnienia na prawodawcze i wykonawcze (m.in. prace Konwentu);

• WE i EWEA - analogiczne katalogi, odmienne dot. II i III filaru (ważne zmiany TUE z A);

II. Prawo pochodne w I filarze Unii Europejskiej

Katalog wiążących aktów prawa pochodnego w I filarze Unii Europejskiej

• art. 249 TWE/art. 161 TEWEA →

• art. 110 TWE i art. 34 Statutu ESBC → legis specialis do w/w - akty wydawane przez EBC w zakresie jego kompetencji;

• akty w ramach I filaru mogą być generalne abstrakcyjne jak i indywidualne i konkretne;

art. 249 TWE/art. 161 TEWEA → „W celu wykonania swych zadań oraz na warunkach przewidzianych w niniejszym T., PE wspólnie z R, R i KE uchwalają rozporządze­nia i dyrektywy, podejmują decyzje, wydają zalecenia i opinie.

Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.

Dyrektywa wiąże każde Państwo Czł., do którego jest kierowana, w odnie­sieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swo­bodę wyboru formy i środków.

Decyzja wiąże w całości adresatów, do których jest kierowana. (...)”

• zamknięty katalog wiążących aktów prawa;

• w ramach TEWWiS były: decyzja (odpowiednik rozp), zalecenie i opinia → w orzecz. ETS podzielono decyzje na decyzje ogólne i indywidualne (sprawa 8/55, Belgia vs. Wysoka Władza, Zb. Orz. 1954-56, s. 201; sprawa 18/57, Nold KG vs. Wysoka Władza, Zb. Orz. 1959, s. 88; sprawa 18/62, Barge vs. Wysoka Władza, Zb. Orz. 1963, s. 531);

Rozporządzenia to akty prawne o ogólnym zastosowaniu, które obowiązują w całości i podlegają bezpośredniemu stosowaniu w państwach czł.;

• wg T. rzadko obligatoryjne, częściej pozostawiają państwom swobodę;

• charakter ogólny i abstrakcyjny → sprawa 16/62 i 17/62, Confederation nationale des producteurs de fruits et legumes and others v. Rada, Zb. Orz. 1962, s. 471 → ETS podkreślił, że cechą rozp. jest możliwość zastosowania ich do wielu grup społ. określonych abstrakcyjnie, a ocena czy jest to rozp. czy decyzja zależy od jego treści;

• obowiązują w całości → sprawa 39/72, KE vs. Włochy, Zb. Orz. 1973, s. 101 → ETS uznał za niedopuszczalne by państwa stosowały rozp. niepełnie, nie zależnie czy sprzeciwiało się temu rozp. czy uważa, że jest ono sprzeczne z narodowym interesem;

• charakter prawodawczy lub wykonawczy → np.:

• rozp. Rady Nr 384/96/EC dot. postęp. antydumpingowego, a na jego podstawie rozp. KE dot. tymczasowych ceł antydumpingowych albo rozp. Rady dot. ostatecznych ceł antydumpingowych [wykonawcze];

• głównie wspólna polityka rolna oraz unia celna → szczególnie dużo rozp. wykonawczych;

• adresaci → państwa, ale i jednostki (os. fiz. i pr.) → sprawa 84/71, SpA Marimex v. Ministero delie Finanze, Zb. Orz. 1972, s. 89 → ze względu na charakter i funkcję rozp. skutkują natychmiastowo i bezpośrednio przyznają uprawnienia, które sądy krajowe muszą ochraniać;

• tak też w innych sprawach: 65/75 Criminal Proceedings v. Riccardo Tasca; 43/71 Politi s.a.s. v. MF Włoch oraz C-253/00, Antonio Munozy Cia S.A., Superior Fruiticola S.A. v. Frumar Ltd., Redbridge Produce Marketing Ltd;

• w sprawie 93/71, Orsolina Leonesio v. Ministerio dell'agricoltura e foreste, Zb. Orz. 1972, s. 287 → ETS uznał, że jeśli uprawnienie jednostek polega na otrzymaniu środków finansowych od państwa, można ich dochodzić po spełnieniu warunków z rozp., a państwo nie może dokładać swoich;

• ogr. prawo kwestionowania ważności rozp. przez jednostki → w toku postęp. przed sądem krajowym - wniosek o złożenie przez sąd pyt. prejudycjalnego do ETS (w przyszłości też do SPI) dot. interpretacji lub ważności rozp.;

• przed SPI można zaskarżyć tylko akt, który w rzeczywistości jest decyzją (udowodnienie tego b. trudne), o ile dot. tej osoby bezpośrednio (art. 230 ust. 4 TWE/art. 146 ust. 4 TEWEA);

• charakter ponadnarodowy → bezpośrednia stosowalność (podlega automatycznemu atosowaniu w porządkach prawnych państw):

• sprawa 93/71, Orsolina Leonesio v. Ministerio dell'agricoltura e foreste → ETS uznał, że rozp. stają się częścią prawa krajowego, które nie może ogr. jego stosowalności;

• sprawa 18/72, NV Granaria Graaninkoopmaatschappij v. Produktschap voor Veevoederb → państwa nie mogą odwoływać się do przepisów, które mają skutki modyfikujące rozp.;

• sprawa 50/76, Amster­dam Bulb BV v. Produktschap voor Siegerwassen → ETS uznał, że państwa nie mogą w żaden sposób godzić we wspólnotowy charakter rozp. czy w skutki prawne rozp. dla ich adresatów. Z T. wynika obowiązek państw do niepodejmowania środków naruszających bezpośrednie stosowanie rozp. i mają obowiązek ścisłego ich przestrzegania w celu zapewnienia jednolitego i jednoczesnego ich stosowania;

• sprawa 34/73, Fratelli Variola S.p.A v. Amministratione italiana delie Flnanze → ETS uznał, że ze względu na charakter i miejsce w systemie źródeł prawa wspólnotowego rozp. skutkuje natychmiastowo i nadaje osobom prywatnym prawa, które sądy muszą ochraniać, a jego stosowanie jest niezależne od środków recepcyjnych prawa krajowego. Prawo krajowe, które narusza bezpośrednie stosowanie narusza fundamentalną zasadę nadrzędności prawa wspólnotowego;

• sprawa 94/77, Fratelli Zerbone Snc v, Amministrazione delie flnanze delio Stato → podkreślił, że bezpośrednie stosowanie to m.in. niezależność stosowania od wprowadzenia tego prawa do prawa krajowego, a państwa mają obowiązek nie ograniczać bezpośredniej skuteczności, co jest wymogiem jednoczesnego i jednolitego stosowania rozp. we W., więc prawo krajowe nie może ukrywać wspólnotowego charakteru rozp. oraz ich skutków prawnych. Państwo w stosowaniu tego prawa może przyjąć szczególną interpretację, ale musi być zgodna z prawem wspólnotowym i nie może być wiążąca;

• obowiązek państw do uchylenia wcześniejszych regulacji wew. niezgodnych z rozp., choć rozp. nie wyklucza możliwości podjęcia indywidualnych przepisów wykonawczych przez państwa, gdy wymaga tego rozp. a czasem konieczne jest stosowanie norm prawa krajowego dla stosowania rozp;

• np. takim rozp. jest rozp. R Nr 718/1999/EC w spr. wspólnotowej polityki podaży floty oraz implementujące je rozp. KE Nr 805/1999/EC → przepisy bezpośrednio stosowalne w państwach czł. + przepisy wymagające rozwinięcia w prawie krajowym (PL: ustawa o Funduszu Żeglugi Śródlądowej i Funduszu Rezerwowym);

• np. rozp. R dot. powoływania Societas Europea (Europejskiej spółki akcyjnej) → dla ich tworzenia i istnienia konieczne są akty prawa wew.;

rozporządzenia to szczególny akt prawa wspólnotowego, który dalece modyfikuje prawe wew.

• najszersze zastosowanie: wspólna polityka handlowa (gł. pr. celne), wspólna polityka rolna, wspólna polityka rybołów­stwa oraz prawo konkurencji;

• obecnie nie rodzi już tylu problemów co kiedyś, głównie w państwach o dualistycznym podejściu do u.m. (np. Włochy);

Dyrektywy

• specyficzny akt prawny (niektórzy porównują do fr. czy niem. ustaw ramowych), stosowany powszechnie, gł. w prawie pra­cy, ochronie środowiska, ochronie konsumenta, prawie spółek, prawie podatkowym;

• wydawane przez:

• Radę;

• Rada wraz z PE (procedura współdecydowania);

• Komisję;

• charakter ustawodawczy lub wykonawczy (gł. przez KE, na podstawie upoważnienia z dyrektywy podstawowej, np. dyr. dot. standardowych wzorców ogłoszeń w zakresie zamówień publicznych);

• adresat → państwa członkowskie;

• czasem konkretne państwo, np. dyrektywa dot. rozwoju rolnictwa we fr. nadmorskich regionach;

• funkcja - zbliżanie przepisów prawa państw czł. → stopień szczegółowości zależy od celu i zakresu kompetencji W;

• państwa nie mają obowiązku dosłownej implementacji dyrektyw, dlatego dyrektywy z reguły ogólne i fragmentaryczne rozwiązania;

• ale też bardzo szczegółowe, np. tzw. dyr. starego podejścia dot. standardów technicznych dla pojazdów kołowych;

• ważna prawidłowa i terminowa implementacja → brak lub wady powodują różne konsekwencje:

• powództwo o naruszenie obowiązku wynikającego z art. 249 TWE/art. 161 TEWEA;

• powództwo o narusze­nie prawa wspólnotowego (art. 226, 227, 228 TWE oraz art. 141, 142, 143 TEWEA; por. Nb. 389 i nast.);

• po upływie terminu na implementację, jednostki mogą dochodzić swoich praw bezpośrednio na podstawie dyrektyw;

• państwa mają swobodę w zakresie doboru form i metod implementacji (uzasadnienie suwerennością państw i możliwością uwzględnienia specyfiki realiów) → nie absolutna, a wytyczne wynikają z orzecz. ETS:

• konieczność implementacji całej dyrektywy, inaczej wadliwa implementacja → sprawa C-72/02, KE vs. Portugalia → ETS podkreślił, że państwo ma obowiązek podjąć środki do zapewnienia, by dyrektywa była w pełni skuteczna zgodnie z jej celami, a wyjątki tylko gdy przewidziane w dyr., np. tzw. postanowienia opcyjne;

• np. dyr. R 85/374/EEC o odpowiedzialności za produkt wadliwy;

• realizacja obowiązku implementacji poprzez tworzenie lub zmianę aktów prawa wew. → w sprawie 48/75, Jean NoelRoyer oraz połączonych sprawach Criminal proceedings v. (...) → ETS stwierdził, że obowiązek implementacji to również obowiązek doboru środków najbardziej właściwych w celu zapewnienia efektywności dyrektywy pod kątem jej celu. W razie braku regulacji państwa mogą w prawie wew. ustanowić sankcje karne za naruszenie dyrektywy, które powinny podlegać takim samym warunkom formalnym i materialnym jak sankcje karne za naruszenie prawa wew. Sankcja powinna być skuteczna, proporcjonalna i prewencyjna. Obowiązek implementacji powinien być widziany w świetle zasady solidarności (art. 10 TWE/art. 192 TEWEA), tzn. że państwa podjąć wszelkie środki ogólne i szczegółowe by wykonać zobow. z T.;

• warunki te zostały doprecyzowane w sprawie 14/83, von Colson i Kamann → choć państwa mają swobodę w implementacji, to nie narusza ona zobowiązania państw do przyjęcia w ramach ich prawa niezbędnych środków dla pełnej skuteczności dyrektywy zgodnie z jej celami. Obowiązek ten wiąże wszystkie organy państwa, włączając w to sądy;

• ważny jest dobór krajowego instrumentu prawnego → sprawa C-263/96, KE vs. Belgia → przyjęcie przed upływem terminu przepisów upoważniających organ do wydania regulacji implementującej nie jest wypełnieniem obowiązku implementacji;

• m.in. w sprawie 102/79, KE vs. Belgia → ETS podkreślił, że nieprecyzyjna ustawa lub akt administracyjnym który może być łatwo zmieniany nie są właściwymi instrumentami implementacji;

• wybór wew. aktu prawnego może być kwestionowany przez KE w trybie art. 226 TWE/art. 141 TEWEA jako wadliwa implementacja;

• termin zawity, jednakowy dla wszystkich państw, choć z praktyki wynika, że czasem niektóre moga mieć dłuższy (względy ekon. lub polit.);

• np. dyr. R Nr 93/38/EEC dot. procedury zamówień publicznych w sektorach użyteczności publicznej (Hiszpania, Grecja i Portugalia);

• sprawa 52,75, KE vs. Włochy → państwa nie mogą powoływać się na argument zbyt krótkiego terminu. Jeśli tak uważa, to musi podjąć odpowiednie działania na szczeblu wspólnotowym;

• wg ETS państwa nie mogą powoływać się na krajowe przepisy ani na stosowane praktyki i in. podobne okoliczności jako powód braku implementacji;

• choć co do zasady dyrektywa nie obowiązuje bezpośrednio, to jednak w orzecz. ETS stworzone zoztsły zasady umożliwiające takie zastosowanie w razie braku/wadliwej implementacji (w zakresie skutku bezpośredniego i pośredniego dyrektyw);

Decyzje

• wiążą w całości adresatów, do których są skierowane → indywidualny charakter (porównywane do decyzji adm.);

• wydawane:

• głównie przez KE;

• Rada - sama lub z PE;

• decyzje:

• pro foro externo → dalej o tych;

• decyzje stanowiące część tzw. prawa we­wnętrznego WE;

• podstawa prawna ich wydawania:

• w prawie pierwotnym;

• w prawie pochodnym;

• adresaci:

• ustalani bezpośrednio

• ustalani pośrednio (np. przez określenie grupy osób czy państw);

• przedmiot: wiele kwestii, gł. dot. prawa antytrustowego, fuzji przedsiębiorstw oraz pomocy pu­blicznej, ale też w prawie podatkowym czy dla tworzenia zasad szczególnych w reżimie tzw. szóstej dyr. podatkowej;

• gdy adresatem państwo, dot. to wszystkich jego organów, też sądy, choć to czasem dyskusyjne → sprawa C-209/00, KE vs Niemcy → państwo powinno podjąć wszelkie środki w celu realizacji decyzji;

• podobnie w sprawie C-404/00, KE vs. Hiszpania;

• dla wykonania może być konieczne stosowanie krajowych reguł proceduralnych, np. obszar pomocy publicznej → rozp. dot. programu pomocy publicznej udzielonego bez uprzedniej notyfikacji - KE może uznać dany program za niezgodny z rynkiem wew. i nakazać zwrot pomocy publicznej, co może następować zgodnie z krajowymi procedurami, o ile zapewniają niezwłoczny i skuteczny tryb;

• ETS wypowiadał się też w tej sprawie przed i po tym rozp.;

• nie może powoływać się na trudności wew. → sprawie C-404/00, KE vs. Hiszpania → gdy stosowanie decyzji nie jest w pełni możliwe, państwa powinno wraz z KE ustalić sposób zaradzenia problemom;

• brak zastosowania się do decyzji może być powodem powództwa o naruszenie prawa wspólnotowego i powództwa w trybie art. 226, 227 oraz 228 TWE/art. 141, 142 i 143 TEWEA;

• skuteczność decyzji jako aktów prawnych → sprawa 9/70, Grad → fakty: skarga na podatek obrotowy nałożony na przedsiębiorstwo transportowe, mimo, że decyzją Rady miano go zastąpić innym → nie tylko rozp. mogą mieć skutek bezpośredni. Decyzje wiążą adresatów w całości i wg ETS powoływać się na nie mogą również zainteresowani, więc też osoby prywatne (os. fiz. i pr.), a wyłączenie takiej możliwości byłoby sprzeczne z wiążącym ich charakterem, a ich skuteczność byłaby osłabiona. ETS uznał jednak, że skutki decyzji nie mogą być identyczne ze skutkami rozp., różnica ta jednak nie może powodować zabrania jednostce prawa do powołania się na decyzję przed sądem krajowym;

• decyzja nie może wywoływać skutków erga omnes, choć praktyka nie jest w tym zakresie spójna i czasem przyjmowane są decyzje o generalnym zakresie zastosowania (np. powołujące wspólnotowe programy finansowe) → szczególnie ważne dla locus standi jednostek w postęp. o unieważnienie aktu;

III. Prawo pochodne w II filarze Unii Europejskiej

Katalog aktów tworzonych w II filarze Unii Europejskiej

• katalog w art. 12 TUE: „Unia osiąga cele określone w art. 11 poprzez:

• określanie zasad i ogólnych wytycznych wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa;

• decydowanie o wspólnych strategiach;

• przyjmowanie wspólnych działań;

• przyjmowanie wspólnych stanowisk;

• umacnianie systematycznej współpracy między Państwami Członkowskimi w prowa­dzeniu ich polityki.”

• przed TUE z A katalog ten bardzo ograniczony: wspólne działania oraz wspólne stanowiska;

Charakter prawny aktów II filaru Unii Europejskiej

• kontrowersyjny → różne poglądy, np.:

• instytucje uprawnione do ich wydawania to tylko R i RE, a rola KE i PE mocno ograniczona, dlatego i w związku z brakiem podmiotowości prawnej UE akty te powinny być przypisywane państwom a nie UE (więc jako akty p.m.p.);

• mimo braku podmiotowości, UE ma własne kompetencje realizowane za pomocą instrumentów przewidzianych w jej jednolitych ramach instytucjonalnych → instrumenty te są mechanizmem realizacji celów UE w ramach II filaru i stanowią element prawa pochodnego;

Zasady i ogólne wytyczne

• określone lakoniczne:

• określane przez RE;

• mogą dot. kwestii polit. i problematyki szeroko pojętego bezpieczeństwa (w tym militarne kwestie);

Wspólne strategie

• art. 13 ust. 2 TUE → wprowadzane w dziedzinach wspólnych interesów państw czł., a ich założenia wprowadzane w życie za pomocą:

• wspólnych działań;

• wspólnych stanowisk;

• mogą mieć wpływ na prawo z I filaru (np. prawo celne w handlu zagr.);

• powinny określać cele oraz środki, które pozostają w dyspozycji UE i państw czł.;

• uchwa­lane na czas określony (z możliwością przedłużenia);

• do tej pory 3:

• strategia względem Federacji Rosyjskiej;

• strategia względem Ukra­iny;

• strategia względem państw Basenu Morza Śródziemnego;

Wspólne działania

• art. 14 ust. 1 TUE → podejmowane, gdy niezbędne są działania o charakterze operacyjnym;

• powinny określać swój cel, zasięg i środki dla UE;

• mogą być ograniczone czasowo i podlegać modyfikacjom;

• wiążą państwa czł. w odniesieniu do zajmowanych przez nie stanowisk oraz prowadzonych działań;

• w razie trudności z wprowadzeniem ich w życie państwo ma obowiązek powiadomić o tym Radę;

• Rada może żądać od KE projektów działań celem wprowadzenia w życie wspólnych działań;

• w praktyce często używane → np. w zakresie akcji militarnej w Kongo, w byłej Jugosławi, Macedonii czy Osetii;

• wg. A. Wyrozumskiej można podzielić je na 3 kategorie:

• wspólne działania wspierające procesy pokojowe i demokratyczne w państwach trze­cich;

• wspólne działania tematyczne;

• wspólne działania harmonizujące politykę państw czł.;

Wspólne stanowiska

• określają pozycję UE w odniesieniu do konkretnego zagadnienia (problem geograficzny albo przedmiotowy);

• obowiązek państw zapewnienia polityk krajowych ze wspól­nymi stanowiskami;

• praktyka → częste;

• wg A. Wyrozumskiej podział na:

• wspólne stanowiska dot. sankcji wobec państw trzecich;

• wspólne stanowiska dot. polityki UE wobec państw trzecich;

• wspólne stanowiska dot. pewnych inicjatyw specjalnych o charakterze tematycznym;

Decyzje

• nie wynika wprost z katalogu instrumentów II fi­laru → art. 13 ust. 3 TUE Rada podejmuje decyzje na podstawie ogólnych wytycznych RE;

• praktyka → dla ce­lów implementacji np. wspólnych stanowisk czy też wspólnych działań (np. decyzja R dot. implementacji wspólnego działania R dot. wkładu UE w niszczenie amunicji Albanii;

IV. Akty prawa pochodnego w III filarze Unii Europejskiej

Katalog aktów prawa pochodnego w III filarze Unii Europejskiej

• w art. 34 ust. 2 TUE:

• „Rada, w stosownej formie i według właściwych procedur przewidzianych w niniej­szym tytule, przyjmuje środki i sprzyja współpracy, przyczyniając się do osiągnięcia przez Unię jej celów. W związku z tym, stanowiąc jednomyślnie z inicjatywy Państwa Człon­kowskiego lub Komisji, Rada może:

• przyjmować wspólne stanowiska ustalające sposób postępowania Unii w określonej sprawie;

• podejmować decyzje ramowe w celu zbliżania przepisów ustawowych i wykonaw­czych. Decyzje ramowe wiążą Państwa Członkowskie w odniesieniu do rezultatu, któ­ry ma być osiągnięty, pozostawiają jednak organom krajowym swobodę wyboru for­my i środków. Nie mogą one wywoływać skutku bezpośredniego;

• podejmować decyzje dla osiągnięcia jakichkolwiek innych rezultatów, zgodnych z ce­lami niniejszego tytułu, z wyłączeniem zbliżania przepisów ustawowych i wykonaw­czych Państw Członkowskich. Decyzje te są wiążące i nie mogą wywoływać skutku bezpośredniego. Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, przyjmuje środki nie­zbędne do wykonania tych decyzji na poziomie Unii;

• sporządza konwencje, których przyjęcie zaleca Państwom Członkowskim, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. Państwa Członkowskie wszczynają wła­ściwe procedury w terminie ustalonym przez Radę.

• Jeśli te konwencje nie stanowią inaczej, wchodzą one w życie po ich przyjęciu przez co najmniej połowę Państw Członkowskich w tych Państwach. Rada przyjmuje środki wykonawcze do tych konwencji większością dwóch trzecich Państw-Stron. (...)”

• do TUE z A tylko wspólne stanowiska, wspólne działania i konwencje, a wg niektórych Rada miała też kompetencje do wydawania uchwał, zaleceń i wniosków (art. K.3.2 (a) TUE), a podstawowy akt to były konwencje;

Charakter aktów prawa pochodnego w III filarze UE

• podobne kontrowersje jak w przypadku II filaru (nie licząc konwencji, które po przyjęciu przez państwa są u.m. w rozumieniu p.m.p.) → są to szczególne formy realizacji celów UE w III fi­larze;

• instytucja prawodawcza: Rada;

• inicjatywa: Komisja i państwa czł.;

Wspólne stanowiska

• ustalają sposób postępowania UE w danej sprawie;

• kontrowersje:

• kwalifikacja prawna - czy akty prawne czy akty polityczne?

• relacje ze wspólnymi stanowiskami z II filaru UE (czy są to tożsame instrumenty?);

• obowiązek państw obrony wspólnych stanowisk w trakcie konf. m. w ramach org. m.;

• bardzo rzadkie;

Decyzje ramowe

• wiążące co do celu, który ma być osiągnięty i wymagają implementacji (swoboda wyboru form i metod);

• cel: zbliżanie krajowych przepisów ustawodawczych i wykonawczych państw członkowskich UE;

• zawsze termin na implementację;

• nie mogą wywołać skutku bezpośredniego;

• praktyka → najczęstsze w III filarze, ostatnio dot. zbliżania prawa dot. terroryzmu, pozycji stron w procesie karnym, europejskiego nakazu are­sztowania <ang. European Arrest Warrant>, tworzenia sankcji karnych np. za na­ruszenie prawa ochrony środowiska;

Decyzje

• przyjmowane dla innych celów niż zbliżanie krajowych przepisów prawnych, a związanych z realizacją III filaru;

• inny charakter i skutki prawne niż decyzje z I filaru;

• wiążący charakter, ale bez skutku bezpośredniego (tak art. 34 ust. 2);

• dla ich prawidłowego wdrażania mogą być uchwalane środki wykonawcze;

Środki wykonawcze do Konwencji

• dot. konwencji za­wieranych w ramach III filaru UE;

• może je uchwalać Rada (większość 2/3 państw-stron);

Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Pierwszej Instancji

• orzecznictwo dot. głównie I filaru (ograniczona albo wyłączona kognicja w pozostałych filarach);

• art. 220 TWE/art. 136 TEWEA → ETS i SPI, każdy w zakresie swo­jej jurysdykcji, zapewniają poszanowanie prawa w interpretacji i stosowaniu T.;

• ETS nie tylko korzystał z językowej metody wykładni, ale też z wykładni systemowej i teleologicznej, kierował się też zasadą efektywności prawa wspólnotowego;

• formalnie orzeczenia wiążą tylko w danej sprawie (nie mają mocy precedensu);

• kwestia kontrowersyjna → niektórzy autorzy uważają, że ETS przekracza swoje kompetencje i stał się organem quasi-prawodawczym;

• wiele podstawowych zasad (np. reguła pierwszeństwa prawa wspólnotowego, skutku bezpośredniego, skutku pośredniego) to przede wszystkim dorobek orzeczniczy;

• dlatego prawo orzecznicze uznane przez doktrynę jako jedna z części prawa wspólnotowego;

Niewiążące akty prawa pochodnego

• tworzone głównie w I filarze, ale zdarzają się też w innych;

• podział na:

• nazwane → z art. 249 TWE/art. 161 TEWEA - zalecenia i opinii;

• nienazwane → powstałe w praktyce, np. komunikaty, rezolucje, noty infor­macyjne, wytyczne;

• charakter prawny → określane jako „prawo miękkie”;

• o rzeczywistym statusie decyduje treść, a nie nazwa aktu (tak orzecz. ETS, np. sprawa C-57/95, Francja vs. KE, Zb. Orz. 1997, s. I-1627 → ETS dopuścił powództwo o unieważnienie aktu prawnego, choć był to formalnie niewiążący komunikat KE);

• funkcja → często instrument wykładni prawa UE, czasem tworzone tam gdzie W nie mają kompetencji, albo w braku woli politycznej państw;

• sprawa C-322/88, Grimaldi vs Fonds → ETS uznał, że sądy krajo­we powinny brać pod uwagę zalecenia (głównie te wyjaśniające/uzupełniające prawo UE), co wynika z zasady lojalności, wg której sądy powinny orzekać zgodnie z zasadami prawa wspólnotowego (zasada skutku pośredniego);

Akty prawa wewnętrznego

• (uchwały pro foro interno) - szczególne znaczenie 2 grupy aktów:

• regulaminy wew. instytucji i organów → każda instytucja ma swój regulamin procedury tworzony przez nią samą lub przez inną instytucję (np. statut RPO UE);

• kluczowe przepisy dot. procedury danej instytucji/organu;

• też decyzje wew. dot. dostępu do dokumentacji (pod wpływem działalności RPO UE);

• porozumienia międzyinstytucjonalne → powszechny sposób ustalania zasad współpracy w wybranych obszarach, np. dot. technik legislacyjnych, procedury współdecydowania, procedury budżetowej;

Tworzenie prawa Unii Europejskiej

Tworzenie prawa pierwotnego

I. Tworzenie i modyfikacja traktatów założycielskich

• zawarcie traktatów założycielskich - zgodnie z zasadami p.m.p. → potem zmiany oraz utworzenie UE zgodnie z procedurami wewnątrzwspólnotowymi, zasadami p.m.p. i pr. wew. państw czł.;

• procedurami wewnątrzwspólnotowymi:

• przez TUE z M każdy T miał swoje przepisy dot. procedury modyfikacyjnej → art. 48 TUE wspólna procedura zmian dla wszystkich traktatów (podobnie jak poprzednio) - ogólna klauzula rewizyjna;

• zmiany też przez Traktaty Akcesyjne;

• zmiany też w trybie uproszczonym na mocy decyzji Rady z zastosowaniem tzw. procedury kładki (w WE i UE rzadkie, ale w EWEA jest kilka);

• ogólna klauzula rewizyjna

art. 48 TUE: Rząd każdego Państwa Członkowskiego lub Komisja mogą przedkładać Radzie pro­pozycje zmiany traktatów stanowiących podstawę Unii.

Jeśli Rada, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego i, w odpowiednim przypad­ku, Komisji, opowie się za zwołaniem konferencji przedstawicieli Państw Członkowskich, konferencję taką zwołuje przewodniczący Rady w celu przyjęcia, za wspólnym porozumie­niem, zmian, jakie mają zostać dokonane w tych traktatach. W przypadku zmian instytucjo­nalnych w sprawach monetarnych Rada zasięga opinii Europejskiego Banku Centralnego.

Zmiany wchodzą w życie po ich ratyfikowaniu przez wszystkie Państwa Członkow­skie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.

• inicjatywa zwołania konf. - państwa czł. i KE;

• konieczna pozytywna opinia Rady + formalnie zwołanie przez przewod. R.;

• praktyka określania prowizorycznej daty zwoływania konf. w traktatach modyfikujących (tak w TUE z M, też TUE z N), a powołanie Konwentu to modyfikacja traktatowych zmian, gdyż powołany przez RE (Laeken, w Konkluzji Prezydencji);

• szczególny forum negocjacji u.m. wielostronnych (zamkniętych) przez państa czł. UE;

• po zakończeniu podpisywane przez pełnomocnych przedstawicieli → procedury ratyfikacji (konieczna ratyf. przez wszystkie państwa czł.);

• traktaty akcesyjne → wprowadzają modyfikacje dot. struktury instytucji itd. w celu umożliwienia nowym państwo uczestniczenia w procesie decyzyjnym;

• tzw. procedury kładki → przykłady:

• ustanowienie III eta­pu Unii Gospodarczej i Walutowej;

• art. 42 TUE pozwalający na uwspólnotowienie niektórych obszarów obecnie z III filaru;

• w wielu miejscach w TEWEA:

• art. 41 TEWEA - zmiana list działalności przemysłowej za­mieszczonej w załączniku Nr II do traktatu (R (kwalif) na wniosek KE, po opinii KES;

• art. 76 TEWEA - zmiany rozdziału VI TEWEA (R (jednomyślnie) na wniosek KE po konsultacji z PE + ew. propozycje państw czł.);

• art. 85 TEWEA - zmiana pro­cedur bezpieczeństwa z rozdz. VII (R (jednomyślnie) po konsultacji z PE, wniosek KE, z inicjatywy państwa czł. lub KE);

• art. 90 TEWEA - zmiana rozdz. VIII w zakresie prawa własności EWEA (tak jak rozdz. VII);

• art. 92 TEWEA - zmiana zał. Nr IV (R (kwalif.) na wniosek KE z inicjatywy KE lub państwa czł.);

II. Zawieranie Traktatów Akcesyjnych

• regulują przystępowanie kolejnych państw do WE/UE;

• przed TUE z M każdy z traktatów miał odrębne procedury akcesyjne, obecnie jednolita procedura w art. 49 TUE;

Art. 49 TUE: Każde Państwo europejskie, które szanuje zasady określone w art. 6 ust. 1, może się ubiegać o członkostwo w Unii. W tym celu składa ono swój wniosek Radzie, która podej­muje decyzje, stanowiąc jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej bezwzględną większością głosów jego członków.

Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w traktatach stanowią­cych podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Pań­stwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.

• negocjacje prowadzone przez R i państwa czł. z kandydatem;

• stanowiska negocjacyjne przygotowuje KE, formalnie zatwierdza je R;

• umowa akcesyjna zawierana między pań­stwami czł. a państwem(ami)-kandydatem;

• zgoda przez PE, a po formalnym podpisaniu ratyfikacja przez wszystkie państwa;

• modyfikacja tej umowy też w przewidzianym w niej trybie uproszczonym;

Procedury zawierania umów międzynarodowych przez Wspólnoty Europejskie

I. Uwagi wprowadzające

• w każdym T. odmienne procedury zawierania u.m. zew. + kontrowersje dot. podmiotowości UE (ale w TUE są przepisy dot. zawierania przez nią u.m.);

II. Procedura zawierania umów międzynarodowych przez Wspólnotę Europejską

• art. 300 TWE - podstawowa procedura;

• przepisy szczególne dot. umów zawieranych w ramach Unii Gosp.-Walutowej (art. 111 TWE);

• przepisy szczególne dot. umów w zakresie wspólnej polityki handlowej (art. 133 TWE);

• w/w procedury odnoszą się do wew. procedury, a cały proces ma charakter wieloetapowy, w pozostałym zakresie ma zastosowanie p.m.p. i prawo wew. drugiej strony;

Art. 300 TWE:

1. W przypadku gdy postanowienia niniejszego traktatu przewidują zawarcie umów między Wspólnotą a jednym lub większą liczbą państw albo organizacji międzynarodo­wych, Komisja przedstawia zalecenie Radzie, która ją upoważnia do rozpoczęcia niezbęd­nych rokowań. Komisja prowadzi rokowania w konsultacji ze specjalnymi komitetami wyznaczonymi przez Radę w celu wsparcia jej w tym zadaniu i w ramach dyrektyw, jakie Rada może do niej kierować.

W wykonywaniu uprawnień przyznanych jej niniejszym ustępem Rada stanowi więk­szością kwalifikowaną, z wyjątkiem przypadków przewidzianych w ust. 2 pierwszy aka­pit, w których Rada stanowi jednomyślnie.

2. Z zastrzeżeniem uprawnień przyznanych Komisji w tej dziedzinie, o podpisaniu, któremu może towarzyszyć decyzja o tymczasowym stosowaniu przed wejściem w życie,' jak również o zawarciu umów decyduje Rada, stanowiąca większością kwalifikowaną na wniosek Komisji. Rada stanowi jednomyślnie, gdy umowa dotyczy dziedziny, w której do przyjęcia przepisów wewnętrznych wymagana jest jednomyślność, jak również gdy cho­dzi o umowy określone w art. 310.

Na zasadzie odstępstwa od reguł ust. 3, te same procedury mają zastosowanie do decyzji o zawieszeniu stosowania umowy, jak również do ustalenia stanowisk, które mają być zajęte w imieniu Wspólnoty w organie utworzonym przez umowę, gdy organ ten ma przyjąć decyzje mające skutki prawne, z wyjątkiem decyzji uzupełniających lub zmienia­jących ramy instytucjonalne umowy.

Parlament Europejski jest natychmiast i w pełni informowany o każdej decyzji pod­jętej na mocy niniejszego ustępu, dotyczącej tymczasowego stosowania lub zawieszenia umów lub ustalenia stanowiska wspólnotowego w organie utworzonym przez umowę.

3. Rada zawiera umowy po konsultacji z Parlamentem Europejskim, z wyjątkiem umów określonych w art. 133 ust. 3, włącznie z przypadkami, gdy umowa dotyczy dziedziny, w któ­rej do przyjęcia wewnętrznych przepisów wymagana jest procedura określona w art. 251 lub określona w art. 252. Parlament Europejski wyraża swoją opinię w terminie, który może ustalić Rada, stosownie do pilności sprawy. W przypadku braku opinii w tym ter­minie Rada może stanowić samodzielnie.

Na zasadzie odstępstwa od postanowień poprzedniego akapitu, umowy określone w art. 310, inne umowy, które tworzą specyficzne ramy instytucjonalne poprzez organi­zację procedur współpracy, umowy mające istotne implikacje budżetowe dla Wspólnoty oraz umowy powodujące zmianę aktu przyjętego według procedury określonej w art. 251 są zawierane po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego.

Rada i Parlament Europejski mogą, w pilnych przypadkach, uzgodnić termin wyraże­nia zgody.

4. Zawierając umowę, Rada może, na zasadzie odstępstwa od ust. 2, upoważnić Komi­sję do zatwierdzania poprawek w imieniu Wspólnoty, gdy umowa przewiduje, że popraw­ki te powinny być przyjęte według procedury uproszczonej lub przez organ utworzony przez tę umowę; Rada może dołączyć do takiego upoważnienia pewne warunki specyficzne.

5. W przypadku gdy Rada zamierza zawrzeć umowę zmieniającą niniejszy traktat, zmiany takie powinny być najpierw przyjęte zgodnie z procedurą określoną w art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej.

Parlament Europejski, Rada, Komisja lub Państwo Członkowskie mogą uzyskać opinię Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z postanowieniami niniejszego traktatu. Jeśli opinia Trybunału Sprawiedliwości jest negatywna, umowa może wejść w życie wyłącznie na warunkach określonych w art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej.

6. Umowy zawarte zgodnie z warunkami określonymi w niniejszym artykule wiążą instytucje Wspólnoty oraz Państwa Członkowskie.

• zalecenie KE dla R → R upoważnia KE do rokowań (decyzja) → KE konsultuje się w trakcie rokowań ze spec. komitetami wyznaczonymi przez R (RegPE i praktyka: PE bierze w tym udział) → decyzja R w sprawie zawarcia u.m.;

• rola PE różna w zależności od u.m. (konsultacje lub wyrażenie zgody);

• art. 300 TWE dot. też zawieszenia stosowania u.m., tymczasowego jej stosowania;

• gdy u.m. ma zmienić T. niezbędna jest wcześniejsza jego modyfikacja zgodnie z art. 48 TUE;

III. Procedura zawierania umów międzynarodowych przez Europejską Wspólnotę Energii Atomowej

Art. 101 TEWEA:

W ramach posiadanych uprawnień i właściwości, Wspólnota może przyjmować zobo­wiązania poprzez podpisanie porozumień lub umów z państwem trzecim, organizacją mię­dzynarodową lub obywatelem państwa trzeciego.

Komisja negocjuje te porozumienia lub umowy zgodnie z dyrektywami Rady i zawie­ra je po zatwierdzeniu przez Radę stanowiącą większością kwalifikowaną.

Jednakże, porozumienia lub umowy, które mogą zostać wykonane bez działań ze stro­ny Rady oraz w ramach odpowiedniego budżetu, negocjuje i zawiera wyłącznie Komisja, informując o tym Radę.

• KE prowadzi rokowania zgodnie z zaleceniami R i zawiera u.m. po zatwierdzeniu R (kwalif.);

• gdy umowa może być wykonywania bez działań R oraz w ramach budżetu → negocjuje i zawiera KE, a R tylko informowana;

IV. Umowy międzynarodowe zawierane przez Unię Europejską

• w zakresie II filaru - art. 24 TUE, a w III filarze - art. 38 TUE;

Art. 24 TUE:

1. Jeżeli do wykonania postanowień niniejszego tytułu niezbędne jest zawarcie umowy z jednym lub z większą liczbą państw bądź z organizacjami międzynarodowymi, Rada może upoważnić Prezydencję, wspieraną w miarę potrzeby przez Komisję, do podjęcia rokowań w tym celu. Umowy takie są zawierane przez Radę na podstawie zalecenia Prezydencji.

2. Rada stanowi jednomyślnie, jeżeli umowa dotyczy zagadnienia wymagającego jed­nomyślności przy podejmowaniu decyzji wewnętrznych.

3. Jeżeli umowa ma na celu wprowadzenie w życie wspólnego działania lub wspólne­go stanowiska, Rada stanowi większością kwalifikowaną, zgodnie z art. 23 ust. 2.

4. Postanowienia niniejszego artykułu mają zastosowanie również do dziedzin uregu­lowanych tytułem VI. Jeżeli umowa dotyczy zagadnienia wymagającego większości kwa­lifikowanej przy podejmowaniu decyzji lub środków wewnętrznych, Rada stanowi więk­szością kwalifikowaną, zgodnie z art. 34 ust. 3.

5. Umowa nie wiąże Państwa Członkowskiego, którego przedstawiciel w Radzie oświadczył, że musi ono stosować się do wymogów własnej procedury konstytucyjnej; inni członkowie Rady mogą uzgodnić, że mimo tego umowa ta będzie miała zastosowanie tymczasowe.

6. Umowy zawarte zgodnie z warunkami określonymi w niniejszym artykule wiążą instytucje Unii.

• dot. u.m. z państwami lub org. m.;

• rokowania na wniosek R przez Prezydencję (wsparcie KE) → zalecenie Prezydencji → Rada decyduje;

• jednomyślnie - gdy w danej materii przy podejmowaniu decyzji wew. jest to wymagane;

• kwalifikowana większość - gdy celem umowy jest wprowadzenie w życie wspólnego działania albo wspólnego stanowiska;

• podobnie w III filarze - kwalif. gdy wymagana dla podejmowania decyzji lub środków wew.;

• u.m. nie wiąże państwa, które oświadcza, iż niezbędne jest zastosowanie odpowiedniej krajowej procedury konstytucyjnej → pozostali mogą zadecydować o tymczasowym stosowaniu;

• u.m. te wiążą instytucje UE;

V. Publikacja i wejście w życie umów międzynarodowych zawieranych przez Wspólnoty Europejskie/Unię Europejską

• konieczność publikacji u.m. W. → art. 13 ust. 1 rozp. PE i R Nr 1049/2001/EC o dostępie do dokumentów:

• wyjątki: względy bezp.;

• w Dz. Urz. UE też noty informujące o wejściu w życie u.m.;

• data wejścia w życie:

• zależy od złożenia/wymiany dok. ratyf. lub innych dok;

• w przypadku umów mieszanych z reguły dłuższy okres;

• art. 102 TEWEA → porozumienia lub umowy z państwem trzecim, org. m. lub obywatelem państwa trzeciego, których stroną, oprócz KE są też inne państwa czł. nie wchodzą w życie do czasu zawiadomienia KE przez wszyst­kie zainteresowane państwa czł. o możliwości stosowania ich zgodnie z ich prawem wew.;

• wg p.m.p. - rejestrowane w SekG ONZ;

• konieczność publikacji u.m. UE w Dz. Urz. UE → art. 13 ust. 1 w/w rozp.;

• wyjątek: względy bezp. publicznego lub prywatnego (z art. 4 i 9 rozp.);

Procedury tworzenia wiążących aktów prawa pochodnego w ramach I filaru Unii Europejskiej

I. Uwagi wprowadzające

• ewolucja procesu legislacyjnego w kierunku wzmocnienia PE przez procedury współpracy i współdecydowania;

• ograniczenie kompetencji krajowych organów w obszarach objętych zakresem prawa wspólnotowego → dyskusja nad udziałem parlamentów krajowych we wspólnotowy proces decyzyjny;

• 3 modele współpracy parlamentów krajowych w zakresie spraw europejskich (J. Barcz):

• mocny udział parlamentu krajowego (bezpośredni wpływ na stanowisko rządu oraz prawo udzielania wiążącego mandatu członkowi rządu);

• średni udział parlamentu krajowego (realny wpływ, ale bez ograniczenia mandatu negocjacyjnego);

• słaby udział parlamentu krajowego (tylko zwykłe instrumenty kontroli);

• w RP: w okresie przed przystąpieniem ustawa z 2004 r. o współpracy RM z Sej­mem i Senatem w spr. zw. z członkostwem RP w UE;

• COSAC - konferencja komisji ds. europejskich z parlamentów krajowych państw czł. → powołana w celu zwiększenia współpracy;

• też deklaracje do TUE z M, TUE z A oraz przez Konwent Europejski;

II. Inicjatywa legislacyjna

• bezpośrednia inicjatywa legislacyjna → Komisja, ale istnieją wyjątki:

• tytuł IV TWE (wizy, imigracje i inne polityki związane ze swobodnym przepływem osób) → TUE z A przeniósł te zagadnienia z II do I fialru, ale art. 67 dawał do 1/5/2004 r. państwom czł. prawo inicjatywy w tym zakresie;

• obecnie mają pośrednią inicjatywę o szczególnym charakterze;

• art. 24 ust. 2 TEWEA → w zakresie zastosowania odmiennego niż przyjęty w trybie art. 24 ust. 1 TEWEA sto­pnia tajności informacji uzyskanych przez W bądź podjąć decyzję o odtajnie­niu informacji;

• gdy inicjatywa państwa, Rada ma obowiązek zasięgnąć opinii KE;

• art. 25 ust. 3 TEWEA → w zakresie przyjęcia odmiennych zasad tajności informacji w za­kresie patentów albo znaków użytkowych bądź w razie decyzji o odtajnieniu informa­cji;

• j/w obowiązek opinii KE;

• w zakresie tworzenia wspólnej dla wszystkich państw ordyna­cji wyborczej w wyborach do PE → wyłączna inicjatywa PE;

• w zakresie niektórych spraw z dziedziny Unii Gosp.-Walut. - inicjatywa też EBC;

• pośrednia inicjatywa legislacyjna:

• PE → art. art. 192 TWE/107a TEWEA (+art. 59 RegPE) → (większością) żądać od KE przedłożenia wszelkich właściwych propozycji w kwestiach, jeśli uważa, że niezbędny jest akt wspólnotowy w celu wykonania traktatu;

• R → art. 208 TWE/art. 122 TEWEA → żądać od KE przeprowadzenia wszelkich analiz, jeśli uzna je za pożądane dla realizacji wspólnych celów i przedłożenia jej wszelkich propozycji;

• oba w/w przypadki nie są martwą literą;

• od strony formalnej - inicjatywa KE, od strony materialnej - inicjatywa PE lub R;

• RE → art. 4 TUE „... nadaje UE impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa w tej mierze ogólne kierunki polityczne.”;

• państwa czł. → od 1.5.2004 r. w sprawie tytułu IV - KE prezentuje projekt na podstawie propozycji państwa czł. - art. 67 TWE, a w TEWEA:

• art. 32 - weryfikacja norm bezp. i zdrowia uchwalanych na pod­stawie art. 31 TEWEA;

• art. 76 - zmiana postanowień rozdziału VI TEWEA (a KE ma obowiązek badania każdej inicjatywy państw w tym zakresie);

• art. 85 - procedury bezp. z rozdz. VII TEWEA - zmieniane przez R po konsulatacji z PE na wniosek KE (własny lub państwa);

• art. 90 - rozdz. VIII TEWEA (dot. prawa własności W.) zmieniany przez R po konsulatacji z PE na wniosek KE (własny lub państwa);

• art. 92 - zmiana listy towarów i produktów (podległych rozdz. IX TEWEA) - decyzja R na wniosek K (własny lub państwa);

• białe (nowe rozwiązania) i zielone (konsultacyjne) księgi → powstały w praktyce działań KE;

• termin na wypowiedzenie się przez podmioty;

• podmioty to państwa, ale też podmioty gospodarcze, a nawet osoby fizyczne;

• na podstawie tych odpowiedzi KE przygotowuje projekt aktu prawnego;

• np. reforma prawa antytrustowego → 1999 r. Biała Księga o modernizacji reguł stosowania art. 85-86 TWE → opinii → KE projekt do Rady → rozp. Rady Nr 1/2003/EC;

• np. reforma pra­wa zamówień publicznych → 1997 r. Zielona Księga → KE podsumowała opinii w komunikacie w 1998 → 2000 projekty do R → 2004 r. weszły w życie;

• KE prezentuje plan legislacyjny na kolejny rok;

• też plany wieloletnie w związku z funkcjonowaniem rynku wewnętrznego;

• art. 253 TWE/art. 162 TEWEA → rozp., dyr. i decyzje przyjęte wspólnie przez PE i R, akty przyjęte przez R lub KE są uzasadniane” → sprawa 45/86, KE v R → faktyczne i prawne uzasadnienie w celu poznania ich przez instytucje i państwa oraz obywateli;

• w innych sprawach ETS stwierdził, że stopień szczegółowości zależy od treści i charakteru prawnego aktu;

• projekty są jawne i publikowane (seriia COM oraz Dz. Urz. UE seria C);

• też na stronie internetowej możliwe jest śledzenie procesu legislacyjnego;

III. Wybór podstawy prawnej oraz rodzaju aktu prawnego

• ważna kwestia, bo błędne wybranie podstawy prawnej może powodować unieważnienie aktu przez SPI/ETS (art. 230 TWE/art. 146 TEWEA);

• ani WE ani EWEA nie ma nieograniczonych kompetencji prawodawczych → zasada ograniczonych kompetencji szczegółowych - prawo wspólnotowe może być tworzone w granicach przewidzianych przez T., a wyjątkowo z zastosowaniem zasady kompetencji dorozumianych z art. 308 TWE/art. 203 TEWEA;

• działanie W musi być zgodne z zasadą proporcjonalności;

• podziały kompetencji W ze względu na dopuszczalny stopień regulacji:

• kompetencje wyłączne → wyłączność dla W;

• kompetencje podzielone → kompetencje podzielone między państwa a W, a ich rozgraniczenie dzięki zasadzie pomocniczości;

• podstawę prawną dają poszczególne przepisy T - czasem ogólnie, czasem b. szczegółowo, ale podstawę mogą wskazać też akty ustawodawcze (np. 6-ta dyr. harmonizująca prawo państw czł. dot. podatków obrotowych);

• wybór podstawy prawnej utrudniony, gdy dot. kilku dziedzin → wypracowane przez orzecz. ETS:

• sprawa 45/86, KE v R → fakty: KE wniosła o unieważnienie 2 rozp. R dot. preferencji handlu - początkowo podstawa prawna była 133 TWE, potem R zmieniła na ogólne odwołanie do TWE, argumentowała to, że podstawą był też art. 308 TWE → ETS unieważnił akty i stwierdził, że choć nie ma obowiązku precyzyjnego wskazania podstawy prawnej, gdy można ją wywieść z treści, ale gdy nie można, konieczne jest wyraźne wskazanie. ETS uznał też, że wybór podstawy prawnej nie może być oparty na przeświadczeniu co do celu, któremu środek ma służyć, ale musi być oparty na przesłankach obiektywnych, podlegających kontroli sądowej;

• inne sprawy → wyjątkowo dopuszczalna podwójna podstaw prawna;

• czasem wskazana konkretna forma;

• rozp. - rzadko, np. art. 39 ust. 3 pkt. d, art. 89, art. 110, art. 279 TWE lub art. 79, art. 183 TEWEA;

• dyr. - często, np. art. 44 ust. 1, art. 46 ust. 2, art. 47 ust. 1-2, art. 52 ust. 1, art. 94, art. 96, art. 137 ust. 2 TWE, lub art. 38, art. 82, art. 96, art. 98 TEWEA;

• swoboda - rozp. czy dyr., np. art. 37 ust. 2, art. 40, art. 83 ust. 1 TWE;

• decyzje - często, art. 60 ust. 2, art. 85 ust. 2, art. 87 ust. 3 pkt e, art. 88 ust. 2, art. 104 ust. 6, 9, 11, art. 139 ust. 2, art. 148, art. 162 TWE lub w TEWEA też liczne;

• w kilku miejscach też swoboda rozp.-decyzja lub dyr. decyzja;

IV. Zasady techniki prawodawczej oraz budowa aktu prawnego

• ostatnie lata - przedmiot debaty i szeregu działań KE, ale też RE, R, deklaracja do TUE z A oraz akty prawa wew. (np. porozumienie międzyinstytucjonalne dot. wspólnych wytycznych dot. jakości projektów);

• duże znaczenie procesu kodyfikacja i upraszczania aktów prawa pochodnego ze względu na znaczny wzrost ich liczby;

• zgodnie z założeniami techniki prawodawczej:

• napisane w sposób przejrzysty, jasny i precyzyjny oraz uwzględniający rodzaj aktu prawnego;

• standardowa konstrukcja: tytuł, preambuła, część właściwa pogrupowana w rozdz. i części oraz zał.;

• sygnatura - 3 elementy: roku uchwalenia, numer aktu prawne­go oraz symbol W.;

• preambuła - ważne znaczenie praktyczne - info o podstawach prawnych, etapach procesu legislacyjnego, opis celów i założeń → dzięki temu wskazówka do prawidłowej wykładni;

V. Procedury legislacyjne

• mnogość procedur → powstawały z czasem - JAE (procedura współpracy, procedura zgody), TUE z M (procedura współdecydowania) cel: wzmocnienie roli PE;

• czasem przed obowiązek opinii:

• Komitetu Regionów (TWE);

• Komitetu Ekon.-Społ. (TWE oraz TEWEA);

• Trybunału Audy­torów (TWE oraz TEWEA);

• Europejskiego Banku Centralnego (TWE);

• Komitetu Technicznego (TEWEA);

• decyzja Rady (wyjątkowo KE, gdy podejmuje uchwały samodzielnie);

• właściwe negocjacje w COREPER, a Rada formalnie podejmuje decyzję → w szczególnie trudnych przypadkach na forum Rady;

procedura współdecydowania

• uchwalenie aktu prawnego przez R i PE → jedyna procedura, w której PE jest organem legislacyjnym;

• wprowadzona w art. 251 TWE przez T z M;

• szczegóły w porozumieniu międzyinstytucjonalnym między PE a R i KE;

• kolejne zmiany T nie zmieniały procedury, a rozszerzały zakres jej zastosowania;

• prace Konwentu wskazują na dalsze rozszerzenia;

• nie ma zastosowania w EWEA;

• przebieg procedury:

Komisja przedkłada projekt aktu PE i R

+ ew. opinia komitetu Regionów oraz Komitetu Ekon.-Społ.

PE wydaje opinię

R rozpatruje projekt KE wraz z opinią PE

Jeśli R nie zatwierdza projektu K lub zgłasza własne poprawki, przedstawia PE „wspólne stanowisko”

Jeśli R zatwierdza projektu K wraz z ewentualnymi poprawkami PE → akt prawny uchwalony

Jeśli PE zatwierdzi „wspólne stanowisko” lub w ciągu 3 m-cy nic nie zrobi → akt prawny przyjęty

Jeśli PE odrzuci „wspólne stanowisko” bezwzględną większością → akt prawny nieprzyjęty

Jeśli PE bezwzględną większością zaproponuje zmiany do „wspólnego stanowiska” → przekazuje je R i KE w celu opinii

Rada rozpatruje propozycję PE wraz z opinią KE

KE wydaje opinię

Jeśli R w ciagu 3 m-cy przyjmie poprawki większością kwalif. (jednomyślnie, gdy przyjmuje je wbrew opinii KE) → akt prawny przyjęty

Jeśli R nie zatwierdzi poprawek PE → zwołuje się Komitet Pojednawczy

Jeśli projekt Komitetu zatwierdzony przez R i PE → akt prawny przyjęty

Jeśli Komitet nie przygotuje projektu lub jeśli projekt nie zostanie zatwierdzony przez PE i R → akt prawny nieprzyjęty

• art. 250 ust. 2 - do czasu podjęcia działań przez R, KE może zmieniać swój projekt;

Komitet Pojednawczy:

• zwoływany przez przewodniczącego R i przewodniczącego PE;

• skład: członkowie R i odpowiednio parlamentarzyści;

• cel: doprowadzenie do porozumienia → kwalif. R i większość PE;

• KE uczestniczy i ma obowiązek podejmowania inicjatyw w celu zbliżenia stanowisk;

• termin: 6 tygodni → R i PE mają 6 tyg. na uchwalenie aktu w tym kształcie;

• możliwość przedłużania w/w terminów: 3 m-ce o 1 m-c, a 6 tygodni o 2 tygodnie;

procedura współpracy

• art. 252 TWE → wprowadzony przez JAE;

• początkowo bardzo rozbudowana, następnie ograniczona przez T z A;

• obecnie zastosowanie (Unia Gosp.-Walut.): art. 99 ust. 5, art. 102 ust. 2, art. 103 ust. 2, art. 106 ust. 2 TWE;

• praktycznie nie ma zastosowania;

procedura konsulatacyjna

• jest stopniowo na gruncie WE zastępowana przez procedurę współdecydowania, ale nadal na gruncie EWEA ma znaczenie;

• brak jednolitej podstawy prawnej, m.in.: art. 13 ust. 1, art. 19, art. 22, art. 67 ust. 1, art. 89, art. 93, art. 94, art. 107 ust. 6, art. 128, art. 175 ust. 2, art. 308 TWE; oraz art. 31, art. 76, art. 85, art. 96, art. 98, art. 173, art. 183, art. 203 TEWEA;

• procedura: inicjatywa KE, a R działa po zasięgnięciu opinii PE;

• R nie jest związana opinią;

• sprawa C-316/91, PE v KE ale też sprawa 204/86, Hellenic Republic vs. KE i in.→ prawo konsultacji to prerogatywa PE i stanowi jeden ze sposobów udziału w tworzeniu prawa, a obie instytucje powinny współdziałać na zasadzie szerej współpracy, która znadjuje zastosowanie odpowiednio do relacji między instytucjami;

• najpełniejsza definicja tej współpracy w sprawie 138/79, Freres v KE → konsultacje te to środek pozwalający uczestniczyć PE w procesie prawodawczym W. i stanowi istotny składnik równowagi instytucjonalnej. Choć w ograniczonym zakresie, ale to element demokratycznej zasady, że społeczeństwa powinny brać udział w sprawowaniu władzy przez swoich przedstawicieli. Dlatego pominięcie tej formalności powoduje nieważność. ETS nie zgodził się ze stanowiskiem, że wymóg został spełniony, jeżeli żadna opinia nie zostanie wydana;

• w razie istotnej zmiany już po opinii - obowiązek wystąpienia o ponowną opinię → tak w sprawie C-388/92, PE v KE, a wyjątkiem gdy zmiana czysto techniczna lub gdy uwzględnia wcześniejsze postulaty PE;

bez opinii

• czasem T przewidują kompetencję R do uchwalenia aktu bez opinii (na wniosek KE);

• TWE → art. 26, art. 45, art. 49, art. 55, art. 57 ust. 2, art. 60, art. 96;

• TEWEA → art. 9 ust. 2, art. 24 ust. 1, art. 25 ust. 3;

procedura zgody

• dodana przez JAE (brak jednolitej podstawy prawnej);

• procedura: projekt KE → wskazane organy opiniują (EBC, Komitet Ekon.-Społ.) → PE albo akceptuje (wtedy formalnie Rada uchwala) albo odmawia akceptacji;

• PE nie ma możliwości dokonania zmian, ale w praktyce podjęto środki zwiększające rolę PE;

• nie ma zbyt dużego zastosowania: art. 105 ust. 6, art. 107 ust. 5, art. 161 TWE oraz art. 49 TUE;

procedury komitologii

• to wewnętrzne procedury KE → nazwa ze względu na uczestnictwo komitetów (skład: przedstawiciele państw czł. + przewodniczy reprezentant KE);

• mało przejrzysty charakter → krytyka;

• podstawa prawna:

• decyzja Rady 1999/468/EC

• międzyinstytucjonalne porozumienie PE i KE;

• 4 zasadnicze procedury:

• procedurę doradczą (ang. Advisory procedure);

• procedurę zarządczą (ang. Management procedure);

• procedurę regulacyjną (ang. Regulatory procedure);

• procedurę ochronną (ang. Safeguard procedue);

• wybór procedury zależy od przepisów upoważniający do wydania aktów wykonawczych oraz ich przedmiotu;

• kryteria wyboru w art. 2 decyzji:

• doradcza → gdy jest to najbardziej stosowne;

• zarządzająca → przepisy dot. sfery zarządczości zw. z realizacją wspólnej po­lityki rolnej, wspólnej polityki rybołówczej oraz wdrażania programów ze znacznymi wydatkami finansowymi;

• regulacyjna → dla wdrażania aktów o charakterze ustawodawczym (gł. dot. ochrony zdrowia, bezpieczeństwa ludzi, zwierząt i roślin);

• ochronna → dla tworzenia środ­ków ochronnych - bez konsultacji z komitetami, ale może bezpośrednio z państwami (art. 6 decyzji);

procedura doradcza

• art. 3 decyzji → projekt przekazywany przez przedstawiciela KE do Komitetu Doradczego → opinia Komitetu (termin wskazany przez przewodniczącego Komitetu);

• państwa czł. mogą wnioskować o odnotowanie swojego stanowiska do protokołu;

• KE powinna wziąć pod uwagę opinię Komitetu, a stosowane info przesyłane do Komitetu;

procedura zarządcza

• art. 4 decyzji → do zaopiniowania (j/w) przez Komitet Zarządczy → opinia (większość kwalif. zgodnie z głosami ważonymi, a przewodniczący bez prawa głosu) → KE uchwala akt prawny → natychmiast stosowany, ale gdy odmienne rozwiązania niż w opinii to info do R (wtedy KE może wstrzymać działanie tego aktu na 3 m-ce, a R może w ciągu 3 m-cy uchylić ten akt);

procedura regulacyjna

• art. 5 decyzji → jak procedura zarządcza, ale KE może uchwalić tylko akt zgodny z opinią Komitetu → gdy opinia jest odmienna lub gdy jej brak KE przesyła projekt do R oraz info do PE;

• jeśli akt był do aktu z procedury współdecydowania PE może powiadomić R, że KE przekroczyła kompetencje przyznane jej w akcie podstawowym;

• możliwe rozwiązania:

• R w ciągu 3 m-cy uchwala akt;

• R w ciągu 3 m-cy odrzuca akt, co powoduje obowiązek KE do ponownego rozpatrzenia → KE może zmienić akt albo złożyć wcześniejszy albo przedstawić projekt aktu na podstawie T.;

• gdy R w ciągu 3 m-cy nie podejmie decyzji akt uchwalany przez KE;

procedura ochronna

• obowiązek KE do notyfikowania R i państwom czł. o aktach dot. środków ochronnych;

• może być przewidziany obowiązek konsultacji z państwami czł.

• akty prawne w tym trybie mogą być kwestionowane przez państwa w terminie wskzanym w akcie podstawowym i wtedy R może:

• przyjąć odmienny akt prawny;

• jeśli akt podstawowy to przewiduje, może większością kwalif. za­twierdzić/zmienić/uchylić akt KE;

• gdy tak stanowi akt podstawowy brak działania R jak uchylenie

art. 8 decyzji → prawo PE do kwestionowania aktu wykonawczego z aktem podstawowym, uchwalanym w procedurze współdecydowania;

VI. Publikacja aktów prawnych i ich wejście w życie

• publikacja w Dz. Urz. UE → zasady publikacji w T oraz w w/w rozp. PE i R oraz RegR;

• 2 serie:

• L → akty o obowiązkowej publikacji i inne najwyższe rangą;

• C → akty prawa miękkiego i in.;

• ukazuje się codziennie, w wersji drukowanej i elektronicznej;

• do TUE z N nazwa Dz. Urz. WE;

• podstawa prawna - art. 245 TWE - obligatoryjnie:

• rozp., dyr. i decyzje w procedurze współdecydowania;

• rozp. i dyr. R kierowane do wszystkich państw czł.;

• rozp. i dyr. KE kierowane do wszystkich państw czł.;

• wejście w życie - termin w nim określony, w razie braku 20 dni od publikacji;

• do TUE z M publikacja dyr. nie była obowiązkowa, co było jednym z argumentów przeciwko ich horyzontalnemu skutkowi bezpośredniemu → praktyka: pomimo to publikowane;

• dyr. kierowane do niektórych państw - notyfikowane im i wchodzą w życie → wyjątki → art. 13 ust. 2 rozp. 1049/2001/EC w zw. z art. 17 ust. 2 pkt d RegR - publikowane gdy R lub COREPER nie postanowi inaczej;

• odmienne zasady w EWEA → art. 163 TEWEA - tylko rozp (wejście w życie albo w nich albo 20 dni);

• dyr. i decyzje - notyfikowane i od tego momentu skuteczne;

• praktyka: większość dyr. publikowana;

• języki urzędowe UE (jednakowo autentyczne);

Proces legislacyjny w II filarze Unii Europejskiej

I. Uwagi ogólne

• znaczne różnice w stosunku do I filaru → głównie RE i R, a rola KE i PE ograniczona → koordynatorem prac jest państwo sprawujące prezydencję wg doktryny mechanizmy zbliżone do klasycznej współpracy międzypaństwowej;

II. Inicjatywa prawotwórcza

• głównie RE oraz R przeważnie ta instytucja, która ma kompetencje do uchwalenia danego aktu, a wyjątek to wspólne strategie - przez RE na wniosek R (art. 13 ust. 3 TUE);

• ważna rola też państw czł.;

• refleksy inicjatywy pośredniej:

• art. 14 ust. 4 TUE → R żąda od KE przedłożenia wszelkich właściwych propozycji dot. II filaru;

• art. 22 TUE → każde państwo czł. lub KE może zwrócić się do R z pytaniami dot. II fila­ru oraz przedkładać propozycje;

• art. 21 TUE → PE może kierować do RE zalecenia;

III. Wybór podstawy prawnej oraz instrumentu działania

• każdy z instrumentów z art. 12 TUE ma jasno zdefiniowaną funkcję:

• wspólne strategie → określają podstawowe założenia WPZiB tak gdzie państwa mają wspólne interesy;

• wspólne działania → tworzone, gdy potrzebne działania operacyjne;

• wspólne stanowiska → określają podejście UE do konkret­nego zagadnienia o charakterze geograficznym lub przedmiotowym;

• decyzje → charakter wykonawczy;

• UE działa w zakresie kompetencji po­wierzonych przez państwa czł. → TUE w zakresie WPZiB bardzo ogólnie jedynie określa sfery współpracy państw na poziomie UE;

IV. Zasady techniki prawodawczej oraz budowa instrumentów WPZiB

• niewiele regulacji dot. tego, ale ważny zwyczaj i stosowanie odpowiednie z I filaru;

• w/w międzyinstytucjonalne porozumienie z 1998 r. nie dot. II fialru, ale stanowisko R załączone do porozumienia - te zasady powinny stanowić inspirację;

• RegR - wspólne strategie, działania i stanowiska powinny w nazwie mieć określenie:

• organu, który je przyjął;

• sygnatury (numer aktu, rok uchwalenia, skrót WPZiB);

• daty przyjęcia aktu;

• przedmiotu regulacji;

• praktyka: dot. to też decyzji;

• akty w II fialrze konstruowane analogicznie do aktów z I filaru;

• treść - przepisy, przed preambuła (odniesienia do podstawy prawnej oraz założeń i celów);

• wspólne strategie odmiennie - forma raportu - części, bez przepisów;

V. Procedura decyzyjna w ramach WPZiB

• brak standardowych i rozbudowanych mechanizmów decyzyjnych → R i RE, a stopień zaangażowania zależy od instrumentu:

• RE - określa zasady oraz ogólne wy­tyczne, decyduje o wspólnych strategiach;

• R - przyjmuje wspólne działania i wspólne stanowiska oraz decyzje;

• czyli negocjacje miedzy państwami → I faza dział m.in. grup roboczych w ramach R, Komitetu Politycznego (art. 25 TUE) oraz COREPER → II faza: uchwalany przez R lub RE;

VI. Publikacja i wejście w życie instrumentów WPZiB

• brak przepisów w T. dot. zasad publikacji oraz wej­ścia w życie;

• zasady publikacji → RegR → o publikacji wspólnych strategii, wspólnych dzia­łań oraz wspólnych stanowisk decyduje każdorazowo R albo COREPER (jednomyślnie);

• instrumenty implementujące wspólne działania, wspólne działania, wspólne stanowiska oraz inne decyzje na podstawie wspólnych strategii → R lub COREPER (zwykła większość);

• w Dz. Urz., we wszystkich językach urzędowych (jednakowo autentyczne);

• gdy nie publikowane - notyfikacja adresatom;

• wejście w życie → RegR → termin nich wskazany (data uchwalenia, publikacji lub inna data);

• duża część uchwalana na czas określony;

Proces legislacyjny w III filarze Unii Europejskiej

I. Inicjatywa prawotwórcza

• bezpośrednia:

• państwa czł.;

• KE;

• okres miedzy T z M a T z A KE miała inicjatywę tylko w zakresie kwestii walki z narkomanią oraz oszustw o mię­dzynarodowym zasięgu;

• gdy KE ma inicjatywę, może najpierw wydać dokumenty programowe, np. Zielone Księgi → np. zielona księga dot. procedural­nych środków ochronnych dla podejrzanych i pozwanych w postęp. karnym z 2003 r. → potem prace legislacyjne;

• pośrednia:

• PE może kierować do R zalecenia;

• publikacja tych projektów (tak rozp. 1049/2001/EC oraz RegR) → chyba, że R albo COREPER postanowi inaczej;

• budowa projektów jak w I filarze, tzn. z uzasadnienie;

II. Wybór podstawy prawnej oraz rodzaju aktu prawnego

• TUE dot. WPiSwSK są ogólne → praktyka: powszechne stosowanie kilku podstaw prawnych dla jednego aktu;

• np. decyzja ramowa o zwalczaniu terro­ryzmu, decyzja ramowa o zwalczaniu przemytu ludzi;

• kompetencje zdefiniowane ogólnie, ale zdeterminowane przez cele przypisane poszczególnym aktom z art. 34 ust. 2 TUE:

• wspólne stanowiska → ogólnie precyzują sposób działania UE w konkretnych obszarach;

• decyzje ramowe → cel - zbliżanie przepi­sów państw czł.;

• decyzje → dla innych rezultatów;

• kon­wencje → tam, gdzie nie mogą być w/w instrumenty;

• problem → rozgraniczenie kompetencji między I i III filar:

• np. uregulowanie kwestii nielegalnego przekraczania granic w dyrektywie, a sankcje karne w decyzji ramowej;

• np. kwestie dot. odp. karnej za naru­szenie prawa ochrony środowiska → początkowo jako dyr., a pod presją R jako decyzja ramowa;

III. Zasady techniki prawodawczej oraz budowa aktów prawnych

• stan prawny zbliżony do II filaru, wiec porozumienie międzyinst. z 1998 r. tylko jako inspiracja;

• RegR → w tytule: nazwa, data przyjęcia, sygnatura (numer aktu prawnego, data wy­dania oraz skrót WSiSW), opis przedmiotu aktu;

• praktyka: decyzje i decyzje ramowe analogicznie jak I filar;

IV. Procedura legislacyjna w III filarze UE

• procedura zbliżona do procedury konsultacji → art. 34 ust. 2 oraz art. 39 ust. 1 TUE:

• art. 34 ust. 2 → R (procedury z tego tytułu) przyjmuje środki sprzyja współpracy, przyczyniając się do celów UE domyślnie na wniosek państwa czł. lub KE może ...;

• art. 39 → przed decyzjami ramowymi, decyzjami i konwencjami opinia PE (termin określa R - min. 3 m-ce);

V. Publikacja i wejście w życie aktów prawnych w III filarze Unii Europejskiej

• brak traktatowych regulacji, jedynie odnotowane w deklaracji nr 9 do T z A;

• regulacje w rozp. 1049/2001/EC oraz RegR:

• obowiązkowa - decyzje ramowe i decyzje;

• też wspólne stanowiska, ale R lub COREPER może inaczej, a jeśli niepublikowane to notyfikowane adresatem;

• środki uchwalane dla implementacji decyzji → każdorazowo decyduje R (zwykła większość);

• wejście w życie: terminy w nich;

• decyzje ramowe wskazują termin implementacji;

Procedura tworzenia budżetu Unii Europejskiej

I. Uwagi wprowadzające

• art. 272 TWE/art. 177 TEWEA;

• rok budżetowy - od 01.01. do 31.12.

• wykonuje KE → art. 275 TWE/art. 179a TEWEA rozliczenie za poprzedni rok budżetowy dla R i PE → absolutorium przez PE dla KE (art. 276 TWE/art. 180b TEWEA);

II. Przebieg procedury budżetowej

• obowiązek instytucji do 1.07. sporządzenia preliminarzy wydatków → KE łączy je we wstępny projekt budżetu + opinia z różnymi wariantami preliminarzy → do 1.09. KE przedkłada wstępny projekt budżetu → R konsultuje się z KE (w konkretnych przypadkach też z innymi instytucjami) zawsze gdy chce odstąpić od wstępnego budżetu → R uchwala budżet (kwalif.) i przedkłada go PE (do 5.10) → PE może:

• uchwalić budżet w ciągu 45 dni → koniec procedury (bierność = akceptacja);

• dokonuje zmian projektu (większością) dot. puli wydatków nieobowiązkowych;

• proponuje R zmiany (bezwzględna) dot. wydatków obowiązkowych wynikających z T lub aktów uchwalonych na ich podstawie;

• gdy nie uchwali budżetu przesyła projekt ze zmianami lub propozycjami do R → R rozważa ten projekt (z KE, czasem też z in.) i ma 15 dni na:

• nie zajęcie stanowiska = akceptacja → koniec procedury - obowiązek R poinformowania PE;

• zaakceptowanie poprawek → koniec procedury - obowiązek R poinformowania PE;

• zająć stanowisko negatywne → kwalif. zmienia propozycje PE:

• poprawki PE nie zwiększające ogólnej kwoty wydatków instytucji → R może odrzucić (kwalif.);

• poprawki PE zwiększające ogólną kwotę wydatków instytucji → R może zaakceptować (kwalif.);

• jeśli R odrzuciła jakąś poprawkę może utrzymać kwotę z projektu lub zmienić ją (kawlif.);

• w razie zmiany lub odrzucenia poprawek PE R przesyła swój projekt do PE → PE ma 15 dni:

• na zmianę lub odrzucenie poprawek do jego zmian (większością głosów członków i 3/5 oddanych głosów) = uchwala budżet (bierność = akceptacja) przewodniczący PE stwierdza uchwalenie budżetu → publikacja;

• odrzucić (większością swoich członków i 2/3 głosów) odrzucić z ważnych powodów i zażądać przedstawienia nowego;

Stosowanie prawa UE na płaszczyźnie wew. państw członkowskich

zagadnienia wprowadzajace

• brak przepisów traktatowych ustalających zasady stosowania prawa UE w porządkach wew. państw czł. → praktyka ETS (gł. w formie pytań prejudycjalnych) + wskazówki w art. 249 TWE/16 TEWEA;

• szczególne znaczenie interpretacja zasady solidarności (art. 10 TWE/192 TEWEA) → obowiązek państw działania w celu realizacji założeń prawa UE oraz obowiązek zaniechania działań, które by temu zagrażały:

• interpretacja tej zasady w świetle celów W (art. 2-3 TWE, art. 1 TEWEA);

• jej konsekwencją jest min. obowiązek sądów krajowych zapewnienia ochrony prawnej, wywodzonej z bezpośrednio skutecznych przepisów prawa UE (sprawa C-213/89, Factortame);

• zasady stosowania prawa UE nie są statyczne, ale ulegają rozwojowi → najpierw ukształtowały się zasada pierwszeń­stwa oraz skutku bezpośredniego, potem zasada skutku pośredniego, a najpóźniej (lata 90'te) zasada odpowiedzialności państw za naruszenie prawa wspólnotowego;

• zasada autonomii proceduralnej państw czł. → tryb dochodzenia roszczeń uregulowany w prawie wew., a państwa mają w tym zakresie swobodę, choć wg orzecz. ETS krajowe przepisy powinny zapewniać nie mniej korzystne zasady niż dot. roszczeń powstałych na gruncie prawa krajowego → praktyka: ETS coraz częściej odnosi się do materii proceduralnych + wyjątkowo też akty prawne np. dot. prawa konsumenckiego (wskazówki dot. mechanizmów) oraz zamówień publicznych (odrębna regulacja prawna w rozp. dot. procedur odwoławczych), a po zmianach T z A rozp. z zakresu procedury cywilnej (np. rozp. dot. uznawania orzeczeń);

Zasady stosowania prawa I filaru UE

I. Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego

Ewolucja zasady pierwszeństwa

• pierwsza - sprawa 26/62, Van Gend en Loos → ETS stwierdził, że EWG to nowy porządek międzynarodowoprawny, na rzecz którego państw w ogr. zakresie zredukowały swoje suwerenne prawa, a jego podmiotami są nie tylko państwa ale i jednostki. ETS uznał również, że prawo wsp. powinno przyznawać jednostko prawa, podobnie jak nakłada na nie obowiązki;

• dogłębna analiza problemu relacji prawa wew. i wspólnotowego w sprawie 6/64, Costa v. E.N.E.L. → ETS uznał w tym orzeczeniu, że:

• państwa nie mają możliwości przyznania jednostronnym lub późniejszym aktom prawnym pierwszeństwa przed aktami przyjętymi na zasadzie wzajemności, a moc prawa wspólnotowego nie może się różnić w poszczególnych państwach;

• prawo do jednostronnego działania, czy uchylenia się od obowiązków wynikających z T wymaga szczegółowego upoważnienia;

• prawa wynikające z T (=niezależne źródło prawa) nie mogą być zmieniane przez prawo krajowe, a przekazanie przez państwa praw i obowiązków wynikających z T z poziomu krajowego na wspólnotowy jest trwałym ogr. ich suwerenności;

• w opinii Rzecznika Gen. oraz w stanowiskach sędziów podkreślono fakt, iż moc prawna i pozycja prawa UE nie może się różnić w poszczególnych państwach, inaczej godziłoby to w realizację celów T oraz było w sprzeczności z art. 10 TWE → wykładania systemowa (często stosowana);

• zasada ta sformułowana w tym orzeczeniu, została następnie doprecyzowana (zakres zastosowania, skutki prawne, obowiązki organów państw);

• zasada ta stopniowo torowała sobie drogę w krajowych porządkach prawnych, a sądy krajowe szukały własnej argumentacji dla uzasadnienia tej zasady;

Zakres zastosowania zasady pierwszeństwa

• dot. wszystkich źródeł prawa wspólnotowego (pierwotnego i pochodnego) + u.m. (i akty wydane na ich podstawie) → z pierwszych orzecz. ETS wynikało, e dot. tylko aktów spełniających kryteria skutku bezpośredniego, ale stopniowy wykształciła się tez zasada skutku pośredniego i odp. państwa za naruszenie prawa UE;

• sprawa 6/64, Costa v. E.N.E.L. → ETS wyprowadził tą zasadę z art. 249 TWE → pierwszeństwo rozporządzeń też w kontrowersyjnej sprawie 11/70, Internationale Handelsgesellschaft, a w sprawie 103/88, Fratelli → Rzecznik Gen. stwierdził, że stosowanie rozp. w prawie wew. jest przejawem zasady pierwszeństwa;

• dyrektywy → sprawa 158/80 Rewe v. Hauptzollamt Kiel → ETS uznał, że krajowe organy nie mogą stosować przepisów niezgodnych z dyr., która spełnia warunki jej stosowania na płaszczyźnie krajowej;

• u.m. i akty wydane na ich podstawie → sprawa C-188/00, Bülent Kurz → ETS stwierdził że z zasady pierwszeństwa oraz skutku bezpośredniego wynika, że państwo nie może jednostronnie zmieniać zakres stosowania przepisów bezpośrednio skutecznych;

• dot. wszystkich aktów prawa wewnętrznego →

• największe kontrowersje dot. konstytucji - sprawa 11/70, Internationale Handelsgesellschaft → fakty: funkcjonowanie rynku zbóż uregulowane w rozp, zgodnie z którym za wydanie licencji na określoną ilość eksportu zboża depozyt, który przepadał w razie mniejszego eksportu (chyba, że siła wyższa). Podniesiono kwestię niezgodności tego rozp. z K. → ETS stwierdził, że ze względu na jednolitość i skuteczność prawa W. akty prawa W muszą być oceniane w świetle jego zasad i nie mogą być uchylane przez normy prawa krajowego , niezależnie od ich hierarchii, inaczej podważa się charakter prawa W jako prawa wspólnotowego i podstawy istnienia W szereg kontrowersji, szczególnie w niem. judykaturze (sprawy Solange (I), Solange (II), Manfred Brunner and Others v. TUE);

• też akty administracyjne → sprawa 106/77, Simmenthal → jakikolwiek przepis lub praktyka obniżająca efektywność prawa W jest sprzeczna z prawem W, bez znaczenia jest czy przepis krajowy wydany przed czy po uchwaleniu przepisu W;

• sprawa 158/80, Rewe v. Hauptzollamt Kiel → organy krajowe nie mogą przeciwko jednostkom powoływać przepisów (też adm.) niezgodnych z bezwarunkowymi i wystarczająco precyzyjnymi normami dyrektywy;

• sprawa C-224/97, Erich Ciola → nie tylko normy generalne i abstrakcyjne, ale też indywidualne decyzje adm., a ochrona jednostek wynikająca z bezp. skutecznych przepisów nie zależy od charakteru przepisu prawnego;

• sprawa C-l 18/00, Gervais Larsf;

• szczególnie istotne - sprawa C-213/89, Factortame → fakty: powód zaskarżył ang. ustawę dot. rejestracji kutrów jako sprzeczną z prawem W i wniósł o przyznanie odszkodowania oraz środków tymczaso­wych na czas do ostatecznego rozstrzygnięcia. Sąd krajowy ze względu na prawo krajowe nie mógł w tego typu sprawie przyznać środków tymczasowych → ETS potwierdził tezę z orzecz. w sprawie Simmenthal, nawet jeśli osłabienie skuteczności jest tymczasowe. ETS uznał, że osłabia skuteczność prawa W przepis krajowy zakazujący sądowi krajowemu udzielania tymczasowej ochrony mającej na celu zapewnienie pełnej skuteczności orzeczenia dto. dochodzenia praw na podstawie prawa W. Dlatego sąd krajowy musi pominąć taki przepis.

• sprawa C-453/00, Kuhne & Heintz → fakty: powód eksportował do państw trzecich mięso drobiowe (lata 80'te). Niderlandzkie władze celne ustalając klasyfikację towaru. Decyzja została podtrzymana w postępowaniu odwoławczym, a powód nie wnioskował o pyt. do ETS. W 1994 r. ETS w sprawie C-151/93, Voogd Vleesimport en-export dokonał wykładni wspólnotowej taryfy celnej, a jej zastosowanie do tej sprawy nie pozostawiało wątpliwości - późniejsze przeklasyfikowanie niezgodne z prawem W. Powód wniósł o ponowne rozpatrzenie sprawy → ETS stwierdził, że zasada solidarności z art. 10 TWE nakłada na organy obowiązek ponownego rozpatrzenia ostatecznej decyzji adm., jeśli wniosek został złożony celem uwzględnienia wykładni wydanej w miedzy czasie przez ETS, jeśli:

• w świetle prawa krajowego, sąd ma prawo ponownego rozpatrzenia sprawy;

• przedmiotowa decyzja adm. jest ostateczna w wyniku orzeczenia sądu krajowego ostatniej instancji;

• w/w orzeczenie wydane na podstawie wadliwej interpretacji prawa W, dokonane bez występowania po odp. na pyt.;

• zainteresowana strona wystąpiła do organu adm. niezwłocznie po dowiedzeniu się o decyzji ETS;

Konsekwencje prawne zasady pierwszeństwa

• wszystkie organy krajowe są związane tą zasadą:

• sądy krajowe → sprawa C-l18/00, Gervais Larsy → ETS stwierdził, że sądy wszystkich instancji mają obowiązek zapewnienia pełnej efektywności prawa W.;

• organy adm., w tym samorządu terytorialnego (tak w sprawie 103/88, Fratelli);

• sprawa C-l98/01, Consorzio In­dustrie Fiammifer (CIF) → krajowe organy ochrony konku­rencji m.in. przestrzeganie art. 81 TWE, co w zw. z art. 10 nakłada obowiązek uchwalania przepisów sprzecznych z W. prawem konkurencji;

• określenie obowiązków organów krajowych w razie stwierdzenia sprzeczności → sprawa 106/77, Simmenthal → ETS stwierdził, że sąd krajowy musi stosować prawo W w całości oraz chronić prawa, które to prawo przyznaje jednostkom, dlatego nie może stosować prawa krajowego niezgodnego, bez względu na to czy zostały wydane przed czy po przepisie prawa W. W tym celu musi w razie sprzeczności zastosować przepis prawa W, a nie wew. i nie musi domagać się czy oczekiwać na uchylenie tego przepisu na drodze konstytucyjnej;

• tak też w sprawie C-l18/00, Gervais Larsy;

• w doktrynie różne klasyfikacje następstw zasady prymatu, np. C. Mik wymienia w szczególności:

• nakaz efektywnej implementacji prawa wspólnotowego;

• zakaz kwestionowania ważności norm prawa W przez sądy krajowe (w tym konstytucyjne);

• zakaz stosowania przez organy krajowe jakichkolwiek przepisów sprzecznych z prawem W;

• nakaz zapewniania bezpośredniej wykonalności orzeczeń sądów wspólnotowych oraz decyzji KE lub R nakładających zobowiązania pieniężne na podmioty inne niż państwa;

Przyszłość zasady pierwszeństwa

• 2 kwestie:

• możliwość rozszerzenia stoso­wania reguły prymatu do całego prawa UE → obecnie niemożliwe ze względu na międzyrządowy charakter i wyłączenie/ograniczenie jurysdykcji ETS;

• zagwaran­towanie zasadzie traktatowej podstawy prawnej → w projekcie K art. 10 ust. 1 ustanawia tą zasadę;

II. Zasada skutku bezpośredniego

Uwagi wprowadzające

• kluczowe znaczenie dla funkcjonowania i efektywności prawa W, też dla ochrony praw jednostek;

• wykształciła się na początku funkcjonowania W - najpierw w odniesieniu do przepisów TWE, potem stopniowo do rozp., dyr. (największe kontrowersje), decyzji i u.m. oraz aktów wydanych na ich podstawie;

• bezpośredni skutek → możliwość powołania się na konkretny przepis prawa W. przed sądem krajowym; ważna jest zawartość i treści danego przepisu;

• bezpośrednia stosowalność → dot. formalnego aspektu włączania przepi­sów prawa W. do prawa wew. i ma szczególne zastosowanie do rozp.;

Traktaty założycielskie

• sprawa 26/62, van Gend & Loos → ETS uznał, że EWG to nowy porządek prawny (przekazanie części suwerennych praw), a jego postanowienia wiążą nie tylko państwa, ale i obywateli. Nakładane obowiązki i prawa stają się częścią ich statusu prawnego, nie tylko wtedy gdy T wyraźnie tak stanowi, ale też na podstawie jasnych obowiązków nałożonych na inne podmioty. Fakt, ze art. 226 i 227 TWE pozwalają KE i państwom wnosić skargi do ETS w razie niewypełnienia obowiązków przez państwo nie pozbawia jednostek tego prawa. Art. 25 TWE jest bezpośrednio skuteczny i tworzy prawa indywidualne, które sądy krajowe mają obowiązek chronić;

• orzecz. to ma ogromne znaczenie systemowe i stało się podstawą wielu zasad systemowych. Najważniejszy pogląd o utworzeniu nowego porządku, odrębnego od p.m.p.;

• sędziowie uznali, że adresatem art. 25 są wprawdzie państwa, ale jednostki moga z niego czerpać korzyści; KE - bezp. skuteczny, Belgia, Holandia, RFN oraz Rzecznik Generalny - nie bezpośrednio skuteczny;

• warunki bezpośredniej skuteczności:

• jasny,

• bezwarunkowy;

• bezpośrednio stosowalny;

• kwestia rozgraniczenia kompetencji sądów krajowych oraz ETS do decydowania o bezpośredniej skuteczności → do sądów krajowych należy stosowania prawa W, ale ostateczna decyzja o bezp. skuteczności do ETS, czasem też SPI (art. 220 TWE i art. 234 TWE);

• zakres czasowy bezpośredniej skuteczności - czy od momentu wejścia w życie przepisu, czy od momentu wydania orzecz. → zasada: od momentu wejścia w życie (sprawa 61/70, Denkavit italiana), ale wyjątkowo uznał odmiennie w sprawie 43/75, Defrenne v. Sabena → możliwość powoływania się na art. 141 (dyskryminacja ze względu na płeć) wyłącznie do stanów faktycznych po wydaniu orzeczenia i wcześniejszych, gdy postępowanie przed sądem krajowym w momencie jego wydania;

• też w sprawie 24/86, Blaizot → pobieranie opłat dodatkowych od studentów z innych państw czł. niezgodne z prawem W (art. 12 TWE), ale sędziowie ograniczyli czasowo do opłat pobranych po orzeczeniu i wcześniejszych, gdy postępowanie toczyło się w momencie wydania tego rzecz.

• podobnie w sprawie C-163/90, Legros → dot. opłat pobieranych od towarów importowanych do francuskich terytoriów zamorskich. Zakres czasowy ograniczony jak wyżej;

• skutek horyzontalny (jednostka vs jednostka) czy tylko skutek wertykalny (jednostka vs państwo) → sprawa 43/75, Defrenne v. Sabena → art. 141 TWE dot. nie tylko działań władz publicznych, ale też porozumień zbiorowych dot. pracy wykonywanej odpłatnie, jak i porozumień między podmiotami indywidualnymi, dlatego zasada z art. 141 TWE może być powoływana przed sądami krajowymi, niezależnie czy dot. podmiotów publicznych czy prywatnych;

• kontrowersje czy skutek ten dot. wszystkich przepisów T (np. dot. podstawowych swobód rynku wew.);

• warunki bezpośredniej skuteczności:

• jasny, niebudzący wątpliwości;

• bezwarunkowy;

• niezależny od dalszych działań podejmowanych przez W lub państwa czł.;

• warunki te przez ETS stosowane liberalnie (stąd duża liczba przepisów dot. swobód rynku wew. czy praw konkurencji uznana na bezpośrednio skuteczne;

• bezpośrednio skuteczne przepisy TWE:

• art. 18 ust. 1 (swoboda przepływu obywateli UE) → sprawa C-413/99, Baumbast and R;

• art. 23 (unia celna) → sprawa 251/78, Firma Denkavit Futtermiltel;

• art. 28 (ogr. ilościowe w imporcie) → sprawa 74/76, Iannelli & Volpi SpA v. Ditta Paolo Meroni;

• art. 29 (ogr. ilościowe w eksporcie) → sprawa 83/78, Pigs Marketing Board v. Raymond Redmond;

• art. 31 ust. 1 (monopole handlowe) → sprawa 59/75, Pubblico Ministero v. Flavia Manghera and others;

• art. 39 (swobodny przepływ pracowników) → sprawa 167/73, KE vs Francja;

• art. 43 (swoboda przedsiębiorczości) → sprawa 2/74, Reyners;

• art. 49 (swobodny przepływ usług) i art. 50 (definicja usług) → sprawa 33/74, Binsbergen;

• art. 56 ust. 1 (swobodny przepływ kapitału i płatności) → sprawa C-163/94; C-165/94; C-250/94, postęp. karne v. Lucas Emilio Sanz de Lera, Raimundo Diaz Jimenez and Figen Kapanoglu;

• art. 81 ust. 1-2 (zakaz porozumień ogr. konkurencję) → sprawa 48/72, SA Brasserie de Haecht v. Wilkin-Janssen oraz sprawa 127/73, Belgische Radio en Televisie v. SV SABAM and NV Fonior;

• art. 82 (zakaz nadużywania pozycji dominującej) → sprawa 127/73, Belgische Radio en Televisie v. SV SABAM and NV Fonior;

• art. 88 ust. 3 (pomoc publiczna) → sprawa 6/64, Flaminio Costa v. E.N.E.L;

• art. 90 (zakaz dyskryminacji podatkowej) → sprawa 57/65, Alfons Lutticke GmbH v. Hauptzollamt Sarrelouisn; oraz sprawa 27/67, Firma Fink-Frucht GmbH v. Hauptzollamt Munchen-Landsbergerstrasse;

• art. 141 (zakaz dyskryminacji ze wzgledu na płeć) → sprawa 43/75, Defrenne v. Sabena;

• nie każdy artykuł uznany za bezpośrednio skuteczny, np. art. 2, art. 225;

• bezpośrednia skuteczność rozważana była także w stosunku do TEWWiS → czasem odrzucona (sprawa C-128/92 , Banks I), czasem w pewnym zakresie przyjęta (sprawa C-390/98, Banks II);

• brak orzeczeń dot. TEWEA, ale przez analogię pewnie też;

Rozporządzenia

• zgodnie z art. 249 TWE/art. 161 TEWEA rozp. są bezpośrednio stosowane - nie oznacza to, że są bezpośrednio skuteczne → przyjmuje się domniemanie bezpośredniej skuteczności, a początkowo większość orzecz. ETS dot. zasad stosowania rozp. i zakazu ich transpozycji, a rzadziej dto. reguły skutku bezpośredniego → zgodnie z orzecz. ETS rozp. spełniające określone kryteria są bezpośrednio skuteczne, wertykalnie i horyzontalnie;

• sprawa 9/73, Carl Schlüter v. Hauptzollamt Lörrach → ETS wskazał warunki jakim musi odpowiadać rozp.:

• jasne;

• precyzyjne;

• niepozostawiające swobody organom państw czł.;

• opinia Rzecznika Generalnego w sprawie C-253/00, Antonio Muńoz y Cia S.A. Superior Fruiticola S.A. v. Frumar Limited Redbridge Produce Marketing Limited → odwołał się do istoty tej zasady, powołał się na bogaty dorobek orzeczniczy, uznał, że bezpośrednia skuteczność rozp. powinna być rozpatrywana odrębnie dla każdego rozp. Uznał możliwość skutku zarówno wertykalnego jak i horyzontalnego (w danej sprawie uznał, że przepis rozp. jest bezpośrednio skuteczny) → ETS w tej sprawie potwierdził tezy Rzecznika i stwierdził też, że możliwość wniesienia roszczenia wzmacnia praktyczne stosowania reguł prawa W (w tym przypadku w zakresie standardów jakości);

• TEWWIS - dopuszczono bezpośrednią skuteczność decyzji (wiążące dla państw członkowskich) w sprawie C-390/98, Banks II;

Dyrektywy

• art. 249 TWE/art. 161 TEWEA → dyrektywy skierowane są do państw czł. i podlegają obowiązkowej implementacji w określonym terminie → ze względu na brak tej implementacji lub wadliwość zaczęto się stopniowo powoływać na przepisy dyrektywy → pytania do ETS;

• najważniejsza sprawa 41/74, Yvonne van Duyn v. Home Office → ETS stwierdził, że wykluczenie powołania się na obowiązek wypływający z dyrektywy byłoby sprzeczne z wiążącym skutkiem przyznanym dyrektywie. ETS powołał też argument o osłabieniu skuteczności dyrektyw. Uznał też, że art. 249 TWE przyznając rozp. bezpośrednią stosowalność i w konsekwencji bezpośrednią skuteczność nie wyklucza bezpośredniej skuteczności innych aktów prawnych. Wskazał, że konieczna jest konkretna analiza czy przepis nadaje się do bezpośredniej skuteczności;

• nie wskazał konkretnych warunków;

• sprawa 148/78, Postępowanie karne v Ratti → Ratti powołał się na 2 dyr. o produkcji i oznaczaniu rozpuszczalników. Oznaczał je zgodnie z nią, ale dyrektywa jeszcze nie była implementowana, tym samym łamał prawo włoskie. Termin implementacji minął w stosunku do jednej z dyrektyw. ETS stwierdził, ze warunkiem dopuszczenia bezpośredniej skuteczności dyrektywy jest:

• treść jest jasna i precyzyjna;

• jest bezwarunkowa;

• upłynął termin implementacji → sprawa51/76, Nederlandse Ondernemingen v. Inspecteur der Invoerrechten en Accijnzen → też, gdy już implementacja została dokonana, inaczej osłabiło to skuteczność dyr.;

• skutek horyzontalny czy wertykalny → ETS konsekwentnie odmawiał dyrektywom skutku horyzontalnego (też przez państwo v jednostka, np. sprawa 80/86, Postęp. karne v Kolpinghuis Nijmegen BV, sprawa 14/86, Pretore di Salo v Persons unknown);

• sprawa C-91/92, Faccini Dori → ETS podtrzymał opinię, że dyr. nie może być stosowana w sporach między podmiotami indywidualnymi. Sąd włoski podnosił, że zastosowanie nieimplementowanej dyr. tylko przeciwko państwu byłoby karą z powodu braku/wadliwej implementacji. ETS przywoływał w tej sprawie swoje poprzednie orzeczenia, m.in. sprawa 152/84, Marschall. Uznał, że niedopuszczalne jest, żeby państwo powoływało się na własne zaniedbania, co pozbawiałoby praw jednostek, ale skutkiem przyznania bezpośredniej skuteczności horyzontalnej dyr. byłoby przyznanie W prawa do bezpośredniego nakładania praw i obowiązków na podmioty indywidualne, a W ma to prawo tylko tam gdzie może wydawać rozp. ETS podkreślił, powołując się na sprawę 14/83, van Colson i Kamann, że obowiązek państw implementacji dyr. jak i obowiązek wynikający z art. 10 TWE odnosi się do wszystkich organów państwa, łącznie z sądami, dlatego sądy są zobowiązane do takiej interpretacji prawa krajowego, by jak najpełniej zrealizować cel dyr., wtedy gdy nie jest ona bezp. skuteczna (sprawa 106/89, Marleasing; sprawa 334/92, Wagner Miret). ETS powołał również swój pogląd ze sprawy 6/90 i 9/90, Franchowich i Bonifacci, że jesłi dyr. nie może być bezp. skuteczna ani nie da się osiągnąć rezultatu zbliżonego w drodze interpretacji prawa krajowego, to z prawa W wynika obowiązek państwa do naprawienia szkody wyrządzonej podmiotom indywidualnym, ale muszą być spełnione warunki: (1) cel dyrektywy to przyznanie praw podmiotom indywidualnym; (2) możliwe określenie treści tych praw na podstawie dyr.; (3) musi istnieć związek przyczynowy między zaniedbaniem państwa a szkodą;

• w tej sprawie ETS uznał, że dyr. spełnia te 3 w/w warunki i o ile nie da się w drodze interpretacji praw krajowego uzyskać efektu zbliżonego do celu dyr., jednostka może ubiegać się o naprawienie szkody na zasadach ustalonych w prawie krajowym;

• w opinii do tej sprawy Rzecznik Gen proponował uznanie skutku horyzontalnego;

• by złagodzić skutki odrzucenia skutku horyzontalnego ETS szeroko interpretował pojecie „państwa” czy podmiotów stanowiących „emanację państwa” → sprawa 8/81, Ursula Becker (organy podatkowe); sprawa 222/84, Marguerite Johnston (organy odpowiedzialne za utrzymanie porządku publicznego); sprawa 103/88, Fratelli (organy lokalne) szczególnie ważne:

• sprawa 152/84, Marschall → ETS stwierdził, że należy sprawdzić czy pozwany to podmiot przeciwko któremu można zastosować jasną, bezwarunkową i nieimplementowaną w terminie dyr. W tym przypadku chodziło o publiczny zakład opieki zdrowotnej - czy występuje on w roli pracodawcy czy jako władza państwowa. Najważniejsze dla ETS było by państwo nie odnosiło korzyści z własnych zaniedbań. Wskazał, że niezależnie od roli w jakiej państwo występuje jednostka może powołać się na dyr. GB próbowało argumentować, że takie podejście do skutku dyr. spowoduje zróżnicowanie pozycji pracowników sektora publicznego i prywatnego. Jednak ETS stwierdził, że można było tego uniknąć przez prawidłową implementację;

• sprawa C-188/89, Foster → fakty: panie z firmy British Gas Plc zarzuciły dyskryminację ze względu na płeć (dyr. ze sprawy Marschall). Firma British Gas Plc była podmiotem gosp., mającym monopol w zakresie dostaw gazu, władze były wybierane przez rząd, który mógł kierować do nich zalecenia. → ETS powtórzył warunki stosowania dyr. wobec państwa. Stwierdził, że zgodnie z w/w sprawą nie ma znaczenia w jakiej formie państwo działa. ETS stwierdził, że podmiot który na mocy szczególnych przepisów krajowych jest odpowiedzialny za świadczenie usług publicznych pod kontrolą państwa i wyposażony jest szczególne uprawnienia należy do podmiotów przeciwko którym można stosować dyr. (=definicja emanacji państwa)

• drugi sposób łagodzenia skutku odrzucenia koncepcji horyzontalnej dyr. to zasada skutku pośredniego;

• niedawne orzecznictwo ETS może stanowić zapowiedź liberalizacji tego stanowiska (sprawa C-1994/94, CIA Seciurity International SA v Signalson SA and Seciuritel SPRL, sprawa C-443/98, Uniliver Italia SpA v Central Food SpA) → dot. to stosowania dyr. do sytuacji triangularnych;

• zakres czasowy → od momentu wejścia w życie, na zasadzie wyjątku ETS ograniczał swoje orzeczenia, np: sprawa C-437/97, Evangelischer Krankenhausverein Wien v. Abgabenberiifungskommission Wien et Wein & Co. HandelsgesmbH v. Ober-osterreichische Landesregierung → ETS ograniczył w czasie skuteczność swojego orzeczenia, uwzględniają argumentację Austrii dot. skutków finansowych, tym bardziej, że KE sugerowała w trakcie negocjacji akcesyjnych zgodność tych przepisów. Czas: do podatków po orzeczeniu + tych co do których toczy się już postępowanie;

• ETS podkreślił, że ograniczenie czasowe musi być wyjątkiem i sędziowie muszą być ostrożni w jego wprowadzaniu;

• TEWWiS → odpowiednik dyr. - zalecenia → sprawa C-221/88, EWWiS v Acciaieńe e Ferriere Busseni SpA (in liquidation) i w sprawie C-18/94 Barbara Hopkins and others v. National Power plc and Powergen plc → na tych samych zasadach co dyr.;

Decyzje

• art. 249 TWE/art. 161 TEWEA → decyzje są wiążące dla adresatów (gł. państwa, czasem jednostki) najważniejsze orzecz. w sprawie 9/70, Grad → fakty: skarga na podatek obrotowy nałożony na przedsiębiorstwo transportowe, mimo, że decyzją R miano go zastąpić innym. ETS powtórzył, że art. 249 TWE nie oznacz, że tylko rozp. mogą być bezp. skuteczne i zastanawiał się czy mogą się na nie powoływać wszyscy, którzy mają w tym interes. Generalne wyłączenie takiej możliwości byłoby sprzeczne z prawem W. Uznał również, że musi spełniać ogólne przesłanki bezpośredniej skuteczności: jasność i precyzyjność oraz bezwarunkowość;

Umowy międzynarodowe oraz akty prawne wydane na ich podstawie

• umowy zawierane prze W samodzielnie albo wraz państwami (ETS nie ma jurysdykcji do wypowiadania się w trybie pyt. prejudycjalnych o interpretacji umów zawieranych przez UE) → ETS przyjął, że do tych umów mają zastosowanie zasady stosowania prawa W (argumentacja prawna i polityczna - największe kontrowersje - GATT - sprawa 104/81 Hauptzollamt Mainz v. Kupfberg → fakty: Kupfberg przeciwko organom celnym za decyzję adm. nakładającą cło wyrównawcze na sprowadzone przez powoda wino portugalskie. ETS stwierdził, że u.m. stanowią integralny składnik wspólnotowego systemu prawnego (tak też w sprawie 181/73, Haegeman), więc ich skuteczność i stosowanie nie może być zależne od pozycji tego typu umów w systemach wew. państw czł., dlatego ETS jest upoważniony do wykładni ich postanowień w celu zapewnienia ich jednolitego stosowania. ETS uznał, że u.m. spełnia warunki bezpośredniej skuteczności (jasna i precyzyjna, bezwarunkowa), ale podkreślił, że kwestia spełnienia tych warunków musi być dokonana w kontekście całej umowy. ETS podkreślił, też że podobieństwo przepisów TWE i u.m. nie oznacza automatycznie stosowania takiej samej wykładni;

• kontrowersje dot. niektórych przepisów Układów Europejskich (z państwami Europy Śr. i Wsch) → ETS konsekwentnie wypowiada się za możliwością (w razie spełnienia warunków) ich bezpośredniej skuteczności → sprawa C-63/99, The Queen v. Secreiary of State for the Home Department, ex parte: Głoszczuk → fakty: wykładania Układu Europ. z Polską dot. swobody przedsiębiorczości - odmowa wydania pozwolenia na pobyt dla państwa Głaszczuk. ETS powołał tezę ze sprawy 262/96, Surul - postanowienia układu zawartego przez W z państwami trzecimi uważa się za bezpośrednio skuteczne, gdy mając na względzie brzmienie, cel i charakter układu, postanowienia te są jasne i precyzyjne i nie wymagają wprowadzenia późniejszego środka. ETS stwierdził, że przepis jest jasny, bezwarunkowy i nie wymaga wprowadzenia późniejszego środka. Dodatkowo ETS wskazał, że celem Układu jest popieranie rozwoju gosp. Polski i przewiduje on nierównoważność zobowiązań;

• dopuścił też bezpośrednią skuteczność aktów wydanych na podstawie u.m. → sprawa C-192/89, Sevince v. Staatsecretaris von Justice, ale też sprawa C-188/00, Bülent Kurz, ne Yüce v. Land Baden-Württemberg;

III. Zasada skutku pośredniego

Uwagi wprowadzające

• geneza → orzecznictwo ETS i jego wykładnia art. 10 TWE;

• w polskiej doktrynie nazywana jako „obowią­zek proeuropejskiej wykładni prawa krajowego”;

• kształtowała się w 2 etapach:

• jako remedium na ogra­niczenia bezpośredniej skuteczności dyrektyw;

• później rozciągnięta na całość dorobku prawnego W;

• obecnie jako generalna dyrektywa interpretacyjna - sądy i organy adm. mają obowiązek interpretacji prawa krajowego zgodnie z prawem wspólnotowym;

Podstawowe założenia zasady skutku pośredniego

• najważniejsze orzecz. w sprawie 14/83, von Colson and Kamann → fakty: obie panie ubiegały się o pracę w więzieniu, ale zatrudniono zamiast nich gorzej wykwalifikowanych mężczyzn. Sąd pracy uznał to za dyskryminację, ale jedyną sankcją była kompensata oczekiwania, że nie będzie miała miejsce dyskryminacja podczas rekrutacji do pracy (zwrot kosztów podróży). ETS stwierdził, że pomimo że dyrektywa nie jest bezpośrednio skuteczna sąd krajowy powinien tak interpretować prawo, by rezultat wykładni był maksymalnie zbliżony do celu dyrektywy;

• podobne orzeczenie w sprawie 79/83, Dorit Harz v. Deutsche Tradax GmbH;

• rozwinięcie tych tez:

• rozszerzenie obowiązku interpretacyjnego także na inne akty prawa W:

• sprawa 157/86, Mary Murphy and others v. An Bord Telecom Eireann → ETS stwierdził, że obowiązkiem sądu krajowego jest zapewnienie tam gdzie to możliwe interpretacji zgodnej z wymaganiami nada­jącego się do stosowania prawa W oraz w zakresie w jakim to możliwe, traktowanie prawa krajowego jako nieznajdującego zastosowania;

• sprawa 322/88, Salvatore Grimaldi v. Fonds des maladies professionnelles→ ETS stwierdził, że chociaż zalecenia nie mają charakteru wiążącego, ale sądy krajowe powinny brać pod uwagę także przepisy zaleceń.

• ograniczenia zasady skutku pośredniego → nie ma charakteru bezwarunkowego, a obowiązek z niej wynikający ma zastosowanie tak dalece na ile pozwalają na to uprawnienia dyskrecjonalne sądów krajowych (tak w sprawie 14/83, von Colson and Kamann);

• od sprawy C-106/89, Marleasing SA → ETS podkreślał, że zasada ta nie może stać w sprzeczności z ogólnymi zasadami prawa, w szczególności z zasadą pewności prawa i jego nieretroaktywności;

• w odniesieniu do postępowania karnego ETS podkreślał, że proeuropejska wykładnia prawa nie może prowadzić do tego, by przepisy dyr. były podstawą samodzielną odpowiedzialności karnej (tak w sprawach: 80/86 Postęp. karne v Kolpinghuis Nijmegen BV, 14/86, Pretore di Salo v. Unknown people i in. orzecz.);

• wskazanie organów krajowych → przede wszystkim sądy, ale ze względu na ogólny obowiązek zapewniania efektywności prawa W. ten sposób wykładni obejmuje wszystkie organy państwowe stosujące prawo, w tym organy adm.;

IV. Zasada odpowiedzialności państw członkowskich za naruszenie prawa wspólnotowego

Uwagi wprowadzające

• ukształtowana w ostatniej dekadzie w orzecz. ETS najważniejsze orzeczenie w sprawie C-60/90 i C-9/90, Francovich & Bonifaci → fakty: grupa pracowników domagała się od państwa rekompensaty za nie wprowadzenie dyrektywy gwarantującej wypłatę pracownikom w razie bankructwa pracodawcy. Dyrektywa nie została implementowana w terminie, co zostało stwierdzone też w innym orzecz. ETS. Tezy ETS:

• wskazanie podstaw odpow. → ETS przypomniał, że prawo W to odrębny system prawny, włączony do systemów prawnych państw czł., a jego podmiotami są zarówno państwa jak i jednostki. Obowiązkiem sądów jest takie stosowanie przepisów W, aby zapewnić ich pełną skuteczność i ochronę praw podmiotów indywidualnych. Pełna skuteczność i ochrona byłaby osłabiona, gdyby podmioty indywidualne nie mogłyby uzyskać odszkodowania za szkodę spowodowaną naruszeniem prawa W przez państwo, szczególnie tam gdzie pełna skuteczność prawa W wymaga uprzedniego działania państwa, a w jego braku jednostki nie mogą dochodzić swoich praw przed sądem. Z powyższego wynika, że zasada odpow. jest właściwa dla systemu prawnego W. Kolejna podstawa odpow. to art. 10 TWE;

• warunki odpow. → zależą od rodzaju naruszenia → 3 warunki: (1) cel wyznaczony przez dyr. to przyznanie praw jednostkom; (2) możliwość ustalenia treści tych praw na podstawie dyr.; (3) związek przyczynowy miedzy naruszeniem prawa W przez państwo a szkodą. Dochodzenie na podstawie krajowych reguł, ale warunki materialne i formalne nie mogą być gorsze niż te stosowane dla roszczeń w sprawach wew. oraz nie powinny być tak sformułowane by uniemożliwiać lub utrudniać uzyskanie odszkodowania;

Podstawowe założenia zasady odpowiedzialności państw

• naruszeniem prawa W, które może być podstawą odpow. może być:

• brak implementacji dyrektywy (sprawy C-6/90 i C-9/90, Francovich & Bonifaci);

• wadliwa, bądź niepełna implementacja (sprawy C-179/94, C-188/94, C-189/94 i C-190/94 Erich Dillenkofer, Christian Erdmann, Hans-Jiirgen Schulte, Anke Heuer, Werner, Ursula and Trosten Knor v. Bundesrepublik Deutschland);

• naruszenie norm zawartych w przepisach prawa wspólnotowego przez organy lokalne (sprawa C-302/97, Klaus Konie v. Republik Österreich);

• naruszenie norm traktatowych wynikające z działalności prawotwórczej organów krajowych (sprawy C-46/93 i C-48/93, Brasserie du Pecheur v. Bundesrepublik Deutschland oraz The Queen v. Secretary of State for Transport, ex parte: Factorame Ltd and others);

• naruszenie wynikające z działalności organów sądowych (sprawa C-224/01, Gerhard Kóbler v. Republik Österreich);

• modyfikacja przesłanek odpow. w sprawie C-46/93 i C-48/93, Brasserie du Pecheur v. Bundesrepublik Deutschland oraz The Queen v. Secretary of State for Transport, ex parte: Factorame Ltd and others → należy wziąć pod uwagę zasady wew. prawa W, tj. pełna skuteczność norm tego prawa, skuteczna ochrona praw, przyznanych przez nie oraz obowiązek współpracy nałożony przez art. 10, ale także zasady sformułowane w odniesieniu do pozaumownej odpow. W, zrekonstruowane w myśl art. 288 TWE na podstawie ogólnych zasad wspólnych systemom praw­nym państw czł, gdyż byłoby niewłaściwe by różnicować odpow. W i państw czł. w podobnych sytuacjach → w związku z w/w tezami ETS przyjął, że roszczenie odszkodowawcze będzie przysługiwało, gdy:

• naruszony przepis prawa W. nadaje jednostkom określone uprawnienia;

• naruszenie jest wystarczająco poważne;

• między naruszeniem a poniesioną przez jednostkę szkodą zachodzi zwią­zek przyczynowy;

• potwierdzone w kolejnych orzeczeniach, oraz doprecyzowane, że stwierdzenie naruszenia należy do sądów krajowych, które są jedynie zobowiązane do stosowania wskazówek ETS, a wystąpienie z tym roszczeniem nie jest uzależnione od uprzedniego uznania go przez ETS w trybie art. 226-228 TWE/art. 141-143 TEWEA;

Zasady stosowania prawa UE w II filarze

• instrumenty prawne uchwalane przez R i RE w ramach II filaru mają gł. wymiar polityczny i jako takie nie podlegają aplikacji na płaszczyźnie krajowej → wg doktrynie nie mają zastosowania do tych aktów: zasada pierwszeństwa, skutku bezpośredniego, skutku pośre­dniego czy też zasada odpowiedzialności państw za naruszenie prawa;

Zasady stosowania prawa UE w III filarze

• podobnie jak w II filarze → wg doktryny nie mają zastosowania zasady I filaru;

• zasada pierwszeństwa tak jednoznacznie jak w I filarze;

• zasada skutku bezpośredniego → w stosunku do decyzji i decyzji ramowych wyklucza to art. 34 ust. 2 TUE, a ze względu na polityczny charakter też wykluczone w odniesieniu do wspólnych stanowisk;

• stosują się tą zasadę jedynie do aktów prawa wew. wdrażających decyzje i decyzje ramowe, a ze względu na brak w III filarze odpowiednika trybu z art. 226 TWE ograniczona jest skuteczność prawa UE w III fialrze, a ze względu na zakres przedmiotowy może to źle wpływać na pozycję osób fiz. i pr. jako podmiotów UE;

• konwencje tworzone zgodnie z art. 34 ust. 4 TUE → reżim konstytucyjny każdego z państw określający stosowanie u.m.;

Sądowa kontrola przestrzegania prawa

Właściwość Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji

• w tym rozdziale jedynie kompetencje orzecznicze (pytania prejudycjalne następny rozdział);

• do momentu utworzenia izb (art. 225aTWE) jedynymi organami sądowymi są: ETS i SPI;

• rodzaje postępowań:

• skarga przeciwko państwu czł. o naruszenie zobowiązania wynikającego z traktatu (art. 226 i 227 TWE oraz art. 141 i 142 TEWEA), a także zobowiązania wynikającego ze Statutu EBI (art. 237 pkt a TWE);.

• skarga przeciwko bankowi centralnemu państwa czł. o naruszenie zobowiązań wynikających z TWE i Statutu ESBC (art. 237 pkt d TWE);

• spór między państwami czł. lub państwem czł. a Komisją w sprawie wykładni lub stosowania aktów prawnych w zakresie III filaru (art. 35 ust. 7 TUE);

• skarga przeciwko instytucji W o stwierdzenie nieważności aktu przez nią wydanego (art. 230 TWE oraz art. 146 TEWEA), a także przeciwko środkom przyjętym przez Radę Gubernatorów lub Radę Dyrektorów EBI (art. 237 pkt. b i c TWE);

• skarga przeciwko R o stwierdzenie nieważności aktu przez nią wydanego w ramach III filaru (art. 35 ust. 6 TUE);

• skarga przeciwko instytucji W na jej bezczynność (art. 231 TWE oraz art. 148 TEWEA);

• skarga odszkodowawcza przeciwko W (art. 235 i 288 ust. 2 TWE oraz art. 151 i 188 ust. 2 TEWEA);

• skarga pracownika przeciwko W, w granicach i na warunkach określonych w regulaminie pracowniczym (art. 236 TWE oraz art. 152 TEWEA);

• spór prowadzony na mocy klauzuli arbitrażowej umieszczonej w umowie zawartej przez W. lub w jej imieniu (art. 238 TWE oraz art. 153 TEWEA);

• spór między państwami czł. związany z przedmiotem traktatu, przedłożony na mocy kompromisu (art. 239 TWE oraz art. 154 TEWEA);

• spór dot. stosowania aktów tworzących wspólnotowe prawo własności przemysłowej, o ile właściwość wynika z postanowienia R (art. 229a TWE) → przyznane T z N, ale nie ma postanowień R;

• skarga dot. kary przewidzianej przez rozporządzenie uchwalone przez PE i R lub przez R, o ile właściwość wynika z takiego rozporządzenia (art. 229 TWE);

• spór dot. warunków niewyłącznej licencji praw własności przemysłowej związanych z wytwarzaniem i wykorzystaniem energii jądrowej (art. 12 TEWEA);

• odwołanie od orzeczenia Komitetu Arbitrażowego dot. udzielenia niewyłącznej licencji (art. 18 TEWEA);

• odwołanie od decyzji KE nakładającej sankcje za naruszenie środków bezpieczeństwa dot. materiałów rozszczepialnych (art. 83 TEWEA);

• skarga KE o stwierdzenie naruszenia TEWEA innego niż w art. 83 TEWEA przez osobę fizyczną lub przedsiębiorstwo (art. 145 TEWEA);

• wniosek o wydanie opinii w sprawie zgodności przewidywanej umowy z postanowieniami TWE (art. 300 ust. 6 TWE);

• spór dot. wzmocnionej współpracy (art. 46c TUE);

• spór dotyczący naruszenia przez instytucje Unii praw podstawowych zawartych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (art. 46d TUE);

• spór dot. kwestii czysto proceduralnych wiążących się ze stwierdzeniem poważnego naruszenia podstawowych zasad Unii oraz nałożenia sankcji za takie poważne naruszenie (art. 46e TUE);

• spór dot. postanowień końcowych, zawartych w art. 46-52 TUE (art. 46f TUE).

• częstotliwość → różna, najczęstsze to postępowania nr. 8 (mają przejść do izb sądowych utworzonych przez R), ale niewielkie ich znaczenie dla analizy przestrzegania prawa UE → dalej tylko te, które mają znaczenie jako regulator stosunków na terytorium państw czł.;

Postępowanie przeciwko państwu członkowskiemu o naruszenie zobowiązania ciążącego na mocy traktatów

• wszczęte zarówno przez KE (art. 226 TWE/art. 141 TEWEA) jak i inne państwo czł.;

• jedyny rodzaj postępowania gdy można pozwać państwo;

• powodem nie może być podmiot prywatny → takie skargi tylko przed sądami krajowymi, ale prawo W może przesądzić, że państwo czł. ponosi odpow. wobec podmiotów prywatnych (patrz sprawy: C-6/90 i C-9/90, Francovich; C-46/93 i C-48/93, Brasserie du Pecheur; C-5/94, Hedley Lomas; C224/01, Kobler);

• przeciwko państwu zawsze przed ETS, a nie SPI;

I. Naruszenie zobowiązania ciążącego na mocy traktatu

Ujęcie naruszenia zobowiązania

• ETS szeroko ujmuje pojęcie naruszenia zobowiązania:

• postępowanie niezgodne z postanowieniami TWE i TEWEA, ale też z prawem pochodnym i u.m. zawieranymi przez W;

• nie dot. TUE z II i III filaru;

• nie dot. postępowania na podstawie art. 226 w zakresie nadmiernego deficytu budżetowego (art. 104 ust. 10 TWE);

• też naruszenie ogólnych zasad prawa, głównie zasady lojalnej i szczerej współpracy z art. 10 TWE (tak np. w sprawie 141/78, Francja v GB);

• nie tylko organy ustawodawcze i administracyjne, ale i sądownicze, lokalne, samorządowe, a nawet niepaństwowe, ale wykonujące funkcje publiczne;

• szczególny przypadek to tolerowanie naruszania prawa W przez podmioty prywatne → sprawa C-265/95, KE v Francja → fakty: rolnicy zachowywali się jak Lepper i choć władze prowadziły postępowanie, nie potrafiły skutecznie zapobiec dalszym takim zachowaniom. ETS stwierdził, że rząd fr. uporczywie i demonstracyjnie powstrzymywał się od działania, przez co w konsekwencji nie wypełnił obowiązków wynikających z art. 28 w zw. z art. 10 TWE oraz z wspólnej organizacji produktów rolnych;

Naruszenie zobowiązania przez brak wdrożenia prawa wspólnotowego

• brak wyczerpującego katalogu takich zachowań, ale:

• nie tylko niewdrożenie przepisów dyrektywy czy utrzymanie przepisów sprzeczny, też gdy wprowadzone nieodpowiednim środkiem prawnym → sprawa 239/85, KE v Belgia → fakty: Belgia nie wprowadziła dyr. dot. odpadów toksycznych i niebezpiecznych i zaproponowała wprowadzenie tego na mocy okólnika adm.. ETS uznał, że państwo ma obowiązek wdrożyć dyr. w sposób zgodny z zasadą pewności prawa i w postaci wiążących przepisów, a nie decyzji adm., która może być w każdej chwili zmieniona;

• też tolerowanie łamania przepisów implementowane dyr. → sprawa C-60/01, KE v Francja → fakty: Francja implementowała w terminie i prawidłowo dyr. dot. ograniczenia emisji szkodliwych substancji, ale większość spalarni wykazywała większą emisję, jednak nie była za to karana. ETS uznał, że bierność Francji stanowi naruszenie prawa W.;

• pozostawienie sprzecznych przepisów z bezpośrednio stosowalnymi przepisami → sprawa 168/85, KE v Włochy → fakty: Włochy miały ustawy sprzeczne z kilkoma bezpośrednio stosowalnymi przepisami T i choć nie kwestionowały sprzeczności, to uznały, że skoro zasada prymatu jest przestrzegana, nie ma potrzeby formalnego ich uchylania. ETS uznał, że utrzymanie tych przepisów może powodować niepewność co do prawa W, oraz dodał, że prawo podmiotów do powoływania się na te przepisy stanowi jedynie gwarancję minimum.

Okoliczności egzonerujące podnoszone przez państwa

• ETS nie stwierdził, by odpow. państwa opierała się na winie;

• w sprawie C-89/03, KE v Luxemburg → ETS uznał, że zgodnie z ustalonym orzecz. państwo nie może powołać się na okoliczności wew. ani trudności praktyczne wadliwej implementacji;

• nie może również powołać się na skomplikowaną procedurę legislacyjną by usprawiedliwić brak dotrzymania terminu;

• zasada wzajemności nie obowiązuje w zakresie implementacji, co potwierdził ETS w sprawie C-146/89 oraz wskazał, że T przewiduje właściwe środki ochrony przez niezgodnym z prawem W działaniem innego państwa w tym zakresie (art. 226 i 227 TWE);

• państwo nie może jednostronnie określić jakiegoś aktu za nieważny, jedyną instytucją do tego powołaną jest ETS (lub SPI) działający na podstawie art. 230 TWE/art. 146 TEWEA → tak m.in. w połączonych sprawach: 31/77R i 53/77R, KE v GB oraz GB v W → fakty: GB notyfikowała KE zamiar udzielenia pomocy publicznej, KE nie dała zgody, GB uznała to za bezprawne. ETS stwierdził, że nawet jeśli państwo ma inny pogląd nie może działać tak jakby akt nie istniał. ETS zauważył, że to właśnie w celu, by państwa nie były same dla siebie sędziami, T ustanawia procedurę z art. 230 i n.;

• w sprawie 156/77 → ETS uznał, że pozwolenie na podniesienie kwestii ważności decyzji w sporze przeciwko temu państwu, pomimo upływu terminu złożenia skargi na tą decyzję, byłoby niezgodne z zasadami dot. środków prawnych z T oraz podważałoby stabilność i zasadę pewności prawa;

• wątpliwa jest również dopuszczalność podniesienia zarzutu z art. 240, ponieważ zarzut ten można podnosić tylko, gdy nie można było wnieść skargi, a państwo może wnieść taką skargę przeciwko każdemu aktowi prawa pochodnego;

• brak szkody poniesionej przez inne państwo nie wyłącza odpow.;

• jak z powyższego wynika nie ma praktycznie możliwości wyłączenia odpow., więc trzeba udowodnić że do naruszenia nie doszło, np. przez wskazanie, że dane przepisy zawierają wyłączenia, np. ze względu na bezpieczeństwo, porządek i zdrowie publiczne → ocena czy państwo może powołać się na klauzulę wyłączającą należy do ETS;

II. Postępowanie wszczęte przez Komisję

• art. 226 TWE → 2 fazy postępowania:

• postępowanie wyjaśniające przed KE → obowiązkowe, chyba, że przepis szczególny inaczej (np. art. 88 ust. 2 TWE (pomoc publiczna), art. 95 ust. 9 TWE (harmonizacja prawa), art. 298 TWE (stosowanie środków bezp.);

• postępowanie sądowe przed ETS;

ogólny schemat

(1) KE dowiaduje się (procedura skargi indywidualnej fakultatywna) (2) faza nieoficjalna - korespondencja między KE a państwem (3) początek fazy oficjalnej - list KE do państwa z zarzutami (4) państwo odpow. na zarzuty (5) uzasadniona opinia KE wraz z terminem na zaprzestanie naruszenia (6) mija termin (7) KE wszczyna postęp. przed ETS (8) postępowanie sądowe zakończone wyrokiem (9) KE wszczyna postęp. w sprawie niewykonania wyroku - art. 228 TWE (10) państwo ustosunkowuje się do zarzutu (11) uzasadniona opinia KE + termin (12) mina termin (13) KE wszczyna przed ETS wraz propozycją nałożenia ryczałtu/kary pieniężnej (14) wyrok z możliwym ryczałtem/karą pieniężną;

Postępowanie nieformalne

• początek - powzięcie informacji → KE nie jest ograniczona co do źródeł;

• info z innych postępowań KE;

• info od instytucji lub państw czł.;

• też od osób fiz. i pr. → KE wprowadziła wew. procedurę - formularz przez Internet (ale nie tylko) przez obywatela UE, który nie musi mieć w tym interesu prawnego (nie może być anonimowy, ale może zastrzec nie ujawniane swoich danych) → KE sugeruje mu podjęcie środków krajowych, ale ich zastosowanie nie jest konieczne (brak zasady wyczerpania środków lokalnych) → rejestracja skargi w SekG KE, a składający jest informowany o jej przebiegu (powinno max=12 m-cy) → nie ma możliwości zaskarżenia odrzucenia skargi;

• postępowanie to = wymiana listów, spotkania funkcjonariuszy KE z przedstawicielami państwa;

Formalne postępowanie wyjaśniające

• decyzja o wszczęciu postęp. wyjaśniającego → uprawnienie władcze (brak zaskarżenia);

• musi brać pod uwagę różne okoliczności: długotrwałość i ciągłość naruszenia, dotkliwość, starania państwa w celu poprawy;

• sprawa 45/65, Lutticke → ETS oddalił skargę na nieważność decyzji o odmowie uznając, że decyzja ta nie rodzi wiążących skutków prawnych → zamknął drogę pośredniego wymuszania postępowania przeciwko państwo przed ETS;

• zawiadomienie o zarzutach - wskazanie zachowania i przepisów, a treść tego zawiadomienia wyznacza maksymalny zakres przedmiotowy dalszego postępowania (też sądowego) + termin na odpowiedź;

• brak reakcji nie wstrzymuje postępowania;

• uzasadniona opinia → też nie zaskarżalna, ale błędy w niej (np. brak uzasadnienia mogą być podniesione w postęp. sądowym);

• szczegółowe wyjaśnienia KE dot. naruszenia + termin zaniechania naruszeń;

• wg ETS powinny to być spójne i szczegółowe przyczyny, które przekonały KE, że państwo narusza prawo, ale nie musi wskazać, jakie kroki powinno państwo podjąć;

• nie jest wiążąca dla państwa, ale stanowi dla KE podstawę prawną wszczęcia postęp. przed ETS;

Postępowanie sądowe

• po bezskutecznym upływie terminu z uzasadnionej opinii KE może wnieść skargę do ETS → może to zrobić w dowolnym czasie, np. w sprawie 7/71, KE v Francja → KE wniosła po roku od opinii, a 6 lat od dowiedzenia się. ETS nie uznał tego, za nadużycie i stwierdził, że KE ma kompetencję do ustalania stosownych środków i limitów czasowych;

• podczas postępowania ETS bada czy doszło do naruszenia;

• na dzień upływu terminu z opinii → sprawa C-384/97, KE v Grecja;

• KE może skargę cofnąć przed wydaniem orzeczeniach → ETS obligatoryjnie umarza (koszty na państwie);

• ciężar dowodu na KE (nie ma domniemania prawdziwości twierdzeń z uzasadnionej opinii);

• środek tymczasowy → na wniosek KE może go orzec ETS;

• cel: zapobieżenie sytuacji uniemożliwiającej efektywność wyroku;

• przesłanki: wiarygodność zarzutów KE oraz groźba niepowetowanych strat (podobnie jak w PL);

• przykłady: zakaz prowadzenia przetargu lub zawarcia umowy; zakaz stosowania surowszych przepisów krajowych niż poprzednio; nakaz za­wieszenia spornej regulacji krajowej;

• koniec → wyrok o charakterze deklaratoryjnym (może też część zarzutów uznać, resztę oddalić);

• wskazanie jakie zachowanie i jakie przepisy prawa UE;

• nie wskazuje sposobu zaniechania ani nie wyznacza terminu;

• obowiązek państwa podjęcia środków zapewniających wykonanie wyroku (art. art. 228 ust. 1 TWE);

III. Postępowanie wszczęte przez państwo członkowskie

• podstawa prawna - art. 227 TWE/ art. 142 TEWEA → procedura: państwo powinno najpierw wnieść sprawę do KE, która powinna umożliwić państwom na zasadzie spornej przedstawienia swoich uwag pisemnych i ustnych, a na tej podstawie sporządza uzasadnioną opinię → brak opinii w ciągu 3 m-cy nie stanowi przeszkody do wniesienia sprawy przed ETS → gdy w uzasadnionej opinii uznanie naruszenia sprawa może być wniesiona przez państwo lub KE;

• mało takich spraw (duża aktywność KE - ok. 2000 postępowań rocznie, kilkanaście/dziesiąt do ETS):

• sprawa 141/78, Francja v. GB → GB naruszyła zasadę lojalnej i szczerej współpracy z art. 10 TWE;

• sprawa C-338/95, Belgia v Hiszpania → Belgia wspierana przez 4 państwa (=interwenienci), zarzucała że przepis nakazujący by wino z regionu (mające certyfikat miejsca pochodzenia) było butelkowane w tym regionie jest sprzeczny z zasadą swobodnego przepływu towarów. ETS uznał prawo hiszpańskie za zgodne;

IV. Postępowanie w razie niewykonania wyroku Trybunału

• termin wykonania wyroku nie jest określony w nim samym, ale zgodnie z opinią ETS państwo powinno podjąć działania niezwłocznie i zakończyć je tak szybko jak to możliwe;

• KE monitoruje zachowanie się państwa → podstawa prawna to art. 228 ust. 2 TWE;

• procedura podobna jak wyżej:

• zarzut naruszenia art. 228 ust. 2 TWE postępowanie wyjaśniające uzasadniona opinia + termin skarga do ETS z wnioskiem o nałożenie kary w postaci ryczałtu/kary pieniężnej (to uprawnienie od T z M) ETS nie jest związany wnioskiem KE wydając wyrok;

• zasady kalkulowania w/w kar w memoran­dum KE z 1996 r. oraz nocie informacyjnej z 1997;

• kara pieniężna dokładniej określona niż ryczałt → 500€ dziennie x współczynniki powagi naruszenia (1-20) oraz czasu trwania (1-3) i współczynnik zdolności płatniczej państwa (różny dla państw);

• 2 razy kara pieniężna (naruszenie zasad ochrony środowiska, 0 ryczałtu → dotkliwe finansowo kary;

• brak mechanizmu egzekucji kar, w razie niezapłacenia naruszenie kolejnego zobowiązania;

V. Postępowanie przeciwko państwu członkowskiemu w zakresie III filaru

• art. 35 ust. 7 TUE → mechanizm sądowego rozstrzygania sporów w III filarze;

• spór dot. interpretacji/stosowania aktów z art. 34 ust. 2 TUE → najpierw do R → w ciągu 6 m-cy powinna go rozstrzygnąć → potem możliwość wniesienia sporu do ETS;

• KE nie ma kompetencji do wszczynania sporów przed R lub ETS, wyjątkiem są konwencje;

• spór co do konwencji może być od razu skierowany do ETS;

• wyłączenie kompetencji ETS (art. 35 ust. 5 TUE) - ocena zgodności z prawem lub proporcjonalności działań policji i in. organów ścigania państwa czł. ani wykonywania przez państwo czł. obo­wiązków dot. porządku publ. i bezp. wew.;

• choć art. 35 ust. 7 nie mówi o naruszeniu przez państwo prawa III filaru, to rozpoczęcie sporu o interpretacje/stosowanie to w istocie spór o naruszenie prawa;

• nie było do tej pory spraw z tego art.;

VI. Postępowanie przeciwko państwu członkowskiemu odnośnie do zobowiązań wynikających ze Statutu EBI

• statut EBI to protokół nr 10 do TWE i jest jego integralną częścią;

• art. 237 lit. a TWE → Rada Gubernatorów ma analogiczne kompetencje co KE, a KE nie może prowadzić postęp. ani wnieść skargi;

• nie wyłączono prawa państwa do wszczynania sprawy przed ETS;

Skarga na nieważność aktu prawa pochodnego

art. 230 TWE:

Trybunał Sprawiedliwości kontroluje legalność aktów uchwalonych wspólnie przez Parlament Europejski i Radę, aktów Rady, Komisji i EBC, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego zmierzających do wywarcia skutków prawnych wo­bec podmiotów trzecich.

W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia niniejsze­go traktatu lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem lub nadużycia władzy.

Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy, na tych samych warunkach, w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy i przez EBC, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.

Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na tych samych warunkach, skargę na decyzje, których jest adresatem oraz na decyzje, które mimo przyjęcia w formie rozporzą­dzenia lub decyzji skierowanej do innej osoby dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie.

Skargi przewidziane w niniejszym artykule powinny być wniesione w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skar­żącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie.

Art. 231 TWE/art. 147 TEWEA:

Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości orzeka o nieważności danego aktu.

Jednakże w odniesieniu do rozporządzeń, Trybunał Sprawiedliwości, jeśli uzna to za niezbędne, wskazuje, jakie skutki rozporządzenia, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.

• art. 146 TEWEA taki sam, bez aktów wspólnych PE i R (bo tam takich brak);

I. Strony w postępowaniu

Podmioty uprawnione do składania skarg

• kategorie podmiotów uprawnionych:

• tzw. podmioty uprzywilejowane, czyli państwa czł., R, KE i PE → każdy akt prawny PE i R, R, KE i EBC, inny niż zalecenie i opinia oraz akty PE zmierzajace do wywołania skutków prawnych wobec podmiotów trzecich;

• tzw. podmioty półuprzywilejowane, czyli T. Obr. i EBC → te same akty co w/w, ale tylko w celu ochrony ich prerogatyw;

• prerogatywa → nie zdefiniowana, ale kilka orzecz. ETS (z okresu gdy PE był w tej grupie, do T z N) → sprawa C-303/94, PE v KE → ETS uznał, że warunek celu skargi PE (=ochrona prerogatyw) zostaje spełniony, jeśli PE we właściwy sposób wskazuje treść prerogatywy i zachowania, które naruszyło ją. ETS uznał, że prerogatywą jest prawo konsultacji zbliżone do koncepcji interesu prawnego;

• tzw. podmioty nieuprzywilejowane, czyli osoby fiz. i pr. - tylko jeśli sprawa dot. ich bezpośrednio i indywidualnie;

• os. pr. - interpretowane szeroko → też stowarzyszenia, a nawet jednostki samorządu terytorialnego, ważne żeby były uważane za osoby prawne;

• nie jest istotna przynależność państwowa;

Strony pozwane

• KE, R i R i PE → teoretycznie zamknięty katalog, ale w praktyce dopuszczono też skargi wobec instytucji nie wymienionych, jeśli ich akty wywierały skutki wobec osób trzecich → np. sprawa 294/83, Parti ecologiste „Les Verts” v. PE → fakty: w tamtym tekst art. 230 (wtedy 173) nie przewidywał możliwości zaskarżenia uchwał PE, a fr. partia zielonych złożyła pozew w zw. z decyzją o podziale własnych środków budżetowych. ETS uznał, że odrzucenie takiej możliwości byłoby niezgodne z duchem traktatu oraz systemem prawa W i dopuścił możliwość zaskarżenia aktów prawnych innych niż wymienione T, jeśli wywołują skutki w stosunku do stron trzecich;

• potencjalnie → v T. Obr., a nawet v SPI i ETS (o ile nie w ramach funkcji orzeczniczej);

Postanowienia dotyczące Europejskiego Banku Inwestycyjnego

• odrębne reguły w postęp. v EBI:

• środki przyjęte przez R. Gub. → państwa czł., KE i R;

• środki przyjęte przez R. Dyr. → państwa zł. i KE → w związku z naruszeniem procedur przyznawania kredytów i gwarancji;

• ETS rozpoznaje skargi v Europejski Fundusz Inwestycyjny (powstał decyzją R.Gub. 1994) → państwa czł. oraz członkowie EFI;

II. Podział kompetencji między Sąd Pierwszej Instancji oraz Trybunał Sprawiedliwości

• art. 225 ust. TWE/art. 140a ust. 1 TEWEA → SPI w I inst. rozpoznaje te skargi → zmiana w art. 51 Statutu ETS:

• ETS rozpoznaje skargi państw czł., instytucji W i EBC v akty R, PE i R i PE (wyjątki) oraz aktom KE w zakresie wzmocnionej współpracy;

• SPI pozosta­łe skargi złożone przez w/w podmioty oraz przez podmioty nieuprzywilejowane.

III. Przedmiot skargi

Rodzaje aktów prawnych podlegających zaskarżeniu

• bez wątpliwości: rozp., dyr. i decyzje, ale to nie jest wyliczenie wyczerpujące → orzecz. ETS:

• sprawa 22/70, KE v R (ERTA) → fakty: państwa prowadziły rokowania w celu zawarcia umowy dot. załóg pojazdów w m. transporcie drogowym. R wydała rozp. o ujednoliceniu wew. aktów prawnych w tej dziedzinie, a następnie przedyskutowała postęp prac nad konwencją i zajęła stanowisko, zgodnie z którym państwa przyjęły konwencję. KE zarzuciła R, że od czasu rozp. to KE miała wyłączną kompetencję w prowadzeniu rokowań, i R nie mogła przyjąć stanowiska. ETS uznał, że skarga ta przysługuje w stosunku do wszystkich aktów instytucji, których celem jest wywołanie skutków prawnych.

• połączone sprawy 31/86 i 36/86, LAISA i CPC Espana SA v R → fakty: spółki zaskarżyły załącznik do T akcesyjnego z Hiszpanią i Portugalią. ETS uznał, że są to postanowienia prawa pierwotnego i moga być zmieniane jedynie w trybie dla nich przewidzianym, więc nie mogą podpadać pod kategorię aktów instytucji. Niedopuszczalne jest stwierdzenie przez ETS ich nieważności;

• sprawa C-327/91, Francja v KE → fakty: WE, reprezentowana przez KE zawarła u.m. z USA. Francja zarzuciła KE brak kompetencji do reprezentowania oraz niezgodność z TWE. ETS uznał, że dla stwierdzenia dopuszczalności takiej skargi istotne jest wskazanie, czy dany akt wywiera skutki prawne i czy jest aktem instytucji. Uznał, że wywiera skutki prawne, ale sama umowa podlega reżimowi p.m.p., wiec stwierdzenie nieważności może dot. tylko czynności prawnej KE, która zawarcie umowy umożliwiła;

Akty dotyczące skarżących bezpośrednio i indywidualnie

• podmioty nieuprzywilejowane → tylko:

• decyzje do nich adresowane → nie musi udowadniać, że dot. bezp. i indywidualnie jego;

• decyzje przyjęte w formie rozp. lub decyzji do innej osoby dot. skarżącego bezp. i indywidualnie, ale musi to udowodnić (np. rozp. nakładające cła antydumpingowe);

• sprawa 25/62, Plaumann & Co. v KE → fakty: KE wydała decyzję zakazującą zawieszania cła, a adresatem były Niemcy. Firma Plaumann wniosła skargę. ETS stwierdził, że dot. indyw. tylko, gdy dotyka ich z powodu charakterystycznych dla nich cech lub ze względu na okoliczności, które wyróżniają ich od innych i z powodu tych czynników wyróżnia ich indywidualnie tak jak osoby, do których decyzja została skierowana → tu: nie uznał, że indywidualnie, bo jego sytuacja nie wyróżniała go spośród innych importerów owoców;

• sprawy 106 i 107/63, Toepfer v KE → ETS uznał, że decyzje KE zmieniające lub znoszące środki ochronne przyjęte przez państwa dla ochrony rynku zbożowego wchodzą w życie natychmiast i są stosowane bezpośrednio, a dot. stron zainteresowanych tak bezpośrednio jak środki, które zmieniają. Decyzje utrzymujące te środki też, choć nie zatwierdzają tych środków, ale stanowią ich podstawę ważności;

• „bezpośrednie dotykanie” węższe niż „interes prawny”, gdyż on obejmuje też skutki pośrednie, dlatego jak stwierdził ETS wykazanie interesu prawnego nie wystarcza do poszuczenia skargi;

• decyzje skierowane do państw jak i do innych podmiotów prywatnych;

• rozp. → początkowo ETS badał, czy dane rozp. może być uznane za decyzję ze względu na indyw. skutki prawne z niego wypływające → więc tylko gdy podmiot dowiódł, że w szczególny sposób jest dotknięty rozp., ale w sprawie C-309/89, Codoriu v KE → ETS odszedł od wąskiego rozumienia „decyzji w formie rozp. i uznał, że choć niektóre rozp. mają walor normatywny, to nie można wykluczyć, że nie dot. one niektórych podmiotów indyw. Więc w związku z rozp. o nadawaniu nazw winom musującym, przedsiębiorstwo założone w państwie trzecim, które na długo przed zmianą używało pewnej nazwy, znajduje sie w sytuacji odróżniającej je, poprzez to że rozp. zakazuje mu używania jego znaku graficznego;

• dalej poszedł SPI → sprawa T-l77/01, Jégo-Quéré → uznał dopuszczalność skargi na rozp. o char. normatywnym mimo braku indyw. dotykania. Wskazał, że ETS wywiódł prawo dostępu do sądów z konstytucyjnego porządku wspólnego dla państw czł. oraz z EKPC i uznał go za jeden z podstawowych elementów współpracy opartej na rządzie prawa, zagwarantowanym przez ustanowiony T kompletny system środków prawnych postępowań umożliwiający TS badanie legalności aktów instytucji. Wskazał też na odpowiednie postanowienia KPP. SPI uznał, że podmiot może być dotknięty indyw. takim rozp., jeśli wpływa na jej pozycję w sposób ostateczny i natychmiastowy poprzez ograniczanie praw/nakładanie obowiązków, a liczba innych osób w tej sytuacji nie ma znaczenia;

• jedyne zakwestionowanie kwestii indyw. dotykania (nie dot. kwestii bezpośredniości);

• ważne powołanie się na tradycje K., EKPC i KPP;

• ETS w tej sprawie jednak uznał, że choć warunek indyw. i bezp. dotykania musi być interpretowany w świetle zasady efektywnej ochrony prawnej, to interpretacja ta nie może tego warunku zniweczyć, gdyż jest on wyraźnie zapisany w T → ETS nie zakwestionował jednak dopuszczalności skargi na rozp., tylko wskazał brak w tej sprawie szczególnych cech wymaganych po stronie skarżącego;

• nie było orzecz. w którym SPI lub ETS dopuściliby badanie legalności dyr. jako dot. bezp. i indyw. = niedopuszczalna;

IV. Przesłanki stwierdzenia nieważności

• art. 230 ust. TWE/art. 146 ust. 2 TEWEA wskazuje na 4 podstawowe przesłanki (każda jest samodzielna):

Brak kompetencji

• brak kompetencji:

• gdy sprawa nie jest zastrzeżona dla kompetencji W, a jest wyłączną komp. państw;

• gdy zastrzeżona dla innej instytucji → art. 7 ust. 1 TWE/art. 3 ust. 1 TEWEA - zasada, że instytucje działają w ramach uprawnień im przyznanych T;

• gdy wydany bez właściwej postawy prawnej → sprawa C-300/89, KE v R (choć nie jest wskazane, która podstawa został przyjęta), a wyjątkowo gdy podstawa prawna powołana błędnie, ale akt znajduje się w ramach uprawnień, wtedy nie jest uznany za nieważny;

Naruszenie istotnego wymogu proceduralnego

• albo:

• gdy dot. trybu uchwalania aktu → sprawa 138/79, Freres v KE → brak konsultacji z PE (patrz równowaga instytucjionalna), jest niedochowaniem trybu i skutkuje nieważnością aktu. Niewiążący charakter opinii nie ma znaczenia. Odmowa wydania opinii nie zatrzymuje procedury, gdyż R mogła zastosować procedury dyscyplinujące organ opiniodawczy;

• gdy dot. formy aktu → np. brak dostatecznego uzasadnienia - ETS uznał, że choć decyzja kontynuująca ustaloną linię decyzji może być uzasadniona skrótowo poprzez odwołanie się do poprzedni, to decyzja zmieniająca tą linię musi być dokładnie uzasadniona;

Naruszenie prawa materialnego

• to najbardziej szeroka podstawa stwierdzenia nieważności:

• dot. prawa pierwotnego i pochodnego, w tym u.m.;

• też zasady prawa wspólnotowego (wynikające wprost lub pośrednio) → np. sprawa Nold (choć tu ETS nie dostrzegł naruszenia praw podstawowych, potwierdził jednak regułę ogólną zakazu naruszania praw podstawowych);

Nadużycie władzy

• gdy formalnie działała w ramach swych uprawnień i zgodnie z procedurą, jak i z prawem materialnym, ale rzeczywisty sens tego działania jest sprzeczny z celem, dla którego instytucja ta uzyskała kompetencję w tej sprawie → np. nałożenie tymczasowych ceł antydumpingowych w sytuacji, gdy z dotychczasowego postępowania wynika, że cła ostateczne prawdopodobnie nie zostaną orzeczone;

V. Termin do wniesienia skargi

• 2 m-ce od opublikowania, a gdy niepublikowany od doręczenia go skarżącemu, a gdy nie był adresatem od dnia, w którym dowiedział się o akcie → doprecyzowane przez ETS: z zastrzeżeniem, że w rozsądnym terminie po dowiedzeniu się o istnieniu decyzji zażądał pełnego aktu. Zgodnie z wymogami pewności prawa, jeśli adresat aktu nie ma dokładnej wiedzy o jego zawartości, musi wykazać należytą staranność przy domaganiu się niezbędnych informacji;

• termin biegnie od 14 dnia po publikacji, a wszystkie terminy o 10 dni dłużej ze względu na odległość zamieszkania/siedziby powoda;

• nie ma postępowania w sprawie przywracania terminu;

VI. Skutek orzeczenia o nieważności

Konstytutywny charakter orzeczenia

• orzeczenie ETS (SPI):

• powództwo uwzględnione, a akt prawa pochodnego uznany za nieważny (nieważność po orzecz. SPI dopiero po uprawomocnieniu);

• konstytutywne → wcześniejsze niezastosowanie się państwa do tego aktu nie zwalnia z odpow. za naruszenie prawa UE;

• zasada - skutek erga omnes → nieważność ex tunc, ale pomimo tego instytucja która wydała akt ma obowiązek podjęcia wszystkich środków zmierzających do wykonania wyroku (art. 233 TWE):

• uchylenie aktów wykonawczych, choć nie ma automatycznej utraty mocy obowiązującej → w razie braku naruszenie T przez tą instytucję;

• czasem też obowiązek wydania nowego, niewadliwego aktu, gdy jest obowiązek uregulowania danego zagadnienia;

• stwierdzenie nieważności i podjęcie w/w środków nie wyłącza możliwości podniesienia roszczenia odszkodowawczego (ex delicto) - art. 233 TWE;

• powództwo oddalone;

Pozostawienie pewnych skutków nieważnego aktu w mocy

• art. 231 (2) TWE → wyjątek od zasady całkowitej nieważności → w odniesieniu do rozp. ETS, gdy uzna to za niezbędne, wskazuje jakie skutki unieważnionego rozp. powinny być ostateczne;

• ETS stosował go do wszystkich aktów o charakterze generalnym;

• też wtedy, gdy podstawą nie było naruszenie prawa materialnego;

• sprawy T-163/94 i T-165/94, NTN i Koyo Seiko → w sprawie tej dopuszczono orzeczenie częściowej nieważności rozp. (lub aktu z nim zrównanego) oraz SPI odszedł od zasady skutku erga omnes (akty nieważny tylko do niektórych adresatów);

• sprawa 59/81, KE v R → rozp. R dot. zasad wynagradzania funkcjonariuszy - postanowienia zapewniające funkcjonariuszom dodatki do pensji utrzymane w mocy do czasu, aż R nie podejmie środków koniecznych do zapewnienia wykonania wyroku → w interesie funkcjonariuszy;

VII. Zarzut bezprawności

• art. 241 TWE/art. 156 TEWEA → upływ terminu nie przesądza możliwości wzruszenia aktu przez ETS/SPI → tzw. zarzut bezprawności;

Art. 241 TWE (art. 156 TEWEA):

Bez względu na upływ terminu przewidzianego w art. 230 piąty akapit, każda strona może, w postępowaniu dotyczącym rozporządzenia uchwalonego wspólnie przez Parla­ment Europejski i Radę lub rozporządzenia Rady, Komisji lub EBC, podnieść zarzuty określone w art. 230 drugi akapit, w celu powołania się przed Trybunałem Sprawiedliwo­ści na niemożność stosowania tego rozporządzenia.

Akcesoryjność zarzutu bezprawności

• to nie samodzielna podstawa prawna do wszczęcia postępowania. ETS uznał, że może być zastosowana w postępowaniu na podstawie innego postanowienia T i nie może oznaczać uniknięcia skutków upływu terminu z art. 230 → sprawa 31 i 33/62, Milchwerke i A. Lütticke v KE;

• np. w postępowaniu o stwierdzenie nieważności innego aktu, np. decyzji KE podjętej na podstawie rozp.;

• też w postępowaniu o odszkodowanie;

• nie w postępowaniu przed sądem krajowym, a jedynie jako pytanie prejudycjalne o ważność aktu;

Zakres przedmiotowy zarzutu bezprawności

• sprawa 92/78, SpA Simmenthal v KE → 2 istotne elementy:

• może go zgłosić wobec wszystkich aktów prawa pochodnego, które wywołują skutki podobne do rozp. (normatywny generalny);

• nie może być podnoszony przez stronę, która miała możliwość wystąpienia z powództwem na podstawie art. 230 TWE, lecz tego nie uczyniła → zapewnienie możliwości ochrony stronie, która nie miała innej drogi dochodzenia roszczenia i zapewnienie, że przepis ten nie stanowi uchylenia się od skutków upływu terminu;

Skutki uznania zarzutu bezprawności

• nie ma skutku erga omnes → akt ten uważany za niewywołujący skutków prawnych na użytek sporu, w którym został podniesiony;

• orzeczenie bezprawności powoduje powstanie zobowiązania instytucji, która go wydała do jego niezwłocznego uchylenia (odpowiednie stosowanie art. 233 TWE);

• tym bardziej, że utrzymanie w mocy tego aktu jest niecelowe, bo strony mogą skutecznie podważać go w sporach (+ kwestie odszkodowawcze);

VIII. Skargi na nieważność aktów wydawanych w ramach III filaru

• też w odniesieniu do: decyzji ramowych oraz decyzji przyjmowanych w III filarze - art. 35 ust. 6 TUE;

• podstawy prawne: brak kom­petencji, naruszenie istotnego wymogu proceduralnego, naruszenie traktatu lub normy związanej z jego stosowaniem, nadużycie władzy.

• pozwany → tylko R;

• powód → państwa oraz KE, choć być może też PE analogicznie do sprawy Chernobyl (patrz równowaga instytucjonalna);

• brak orzeczeń;

Skarga na bezczynność instytucji

• to uzupełnienie skargi o nieważność;

• podstawa prawna → art. 232 TWE/art. 148 TEWEA → różnica: nie dot. PE i EBC, bo one nie wydają w tym zakresie wiążących aktów;

• sąd właściwy:

• ETS → instytucje i państwa;

• SPI → osoby fiz. i pr., oraz przeciwko KE (z wyjątkiem wzmocnionej współpracy i niektórych innych sprawach);

I. Strony w postępowaniu

• legitymacja czynna → 3 kategorie jak w skardze o nieważność, ale:

• nie ma Tryb. Obr.;

• podmiot prywatny → na niewydanie aktu skierowanego do niego, ale pomimo tego ETS dopuszcza też w stosunku do aktów skierowanych do innych osób, wtedy gdy miałyby one dot. bezpośrednio i indywidualnie skarżącego. ETS powiązał to prawo z prawem do wniesienia skargi na nieważność przez te podmioty, argumentując odebraniem im w innym przypadku ochrony sądowej prawa do wydania dot. ich aktu;

• legitymacja bierna → instytucja, która aktu nie wydała;

• gdy współdziałanie → łącznie przeciwko R i PE;

II. Przesłanki skargi

Rodzaje aktów, których niewydanie może być zaskarżone

• akty wywołujące skutki wobec osób trzecich, więc nie zalecenia lub opinie;

• nie możliwie w przypadku niewydania uzasadnionej opinii czy wszczęcia postęp. p-ko państwu czł.;

• ETS zrównuje akty prawne podlegające zaskarżeniu ze względu na ich nieważność i bezczynność → sprawa 48/65, A. Lütticke v KE;

• musi istnieć obowiązek wydania, a nie uprawnienie;

• musi istnieć obowiązek konkretnego działania → sprawa 13/83, PE v R → nie wprowadzenie wspólnej polityki transportowej nie uznane, ale niewydanie aktów, których obowiązek wydania był skonkretyzowany w T tak;

• podmioty prywatne → tylko gdy dot. skarżącego, więc niedopuszczalne skarżenie rozp.;

• wykazanie interesu prawnego nie jest wystarczającą przesłanką dopuszczenia skargi osoby prywatnej;

Wezwanie instytucji do działania

• konieczna przesłanka → wezwanie (brak określonej formy), dostatecznie precyzyjnego i jednoznacznego;

• termin dla instytucji → 2 miesiące na zajęcie stanowiska;

• w sprawie 8/71, Deutscher Komponistenverband → dot. zaniechania wydania decyzji lub innego aktu, którego obowiązek dot., a nie przyjęcie środka niepożądanego;

• odmowa wydania aktu to zajęcie stanowiska → możliwe wniesienie skargi na bezczynność, ale też z art. 230 TWE;

• termin na wniesienie skargi → 2 m-ce od upłynięcia w/w terminu;

III. Skutek orzeczenia o bezczynności

• ETS/SPI może:

• skargę oddalić;

• skargę uwzględnić → orzeka, że naruszyła prawo UE poprzez niedziałanie i jest zobowiązana do podjęcia środków zapewniających wykonanie wyroku (wprost z art. 233 TWE), czyli wydanie aktu (nie musi być w treści zgodny z oczekiwaniami);

• nie wyłącza możliwości dochodzenia odszkodowania w razie zaistnienia szkody (z art. 288 ust. 2 TWE oraz art. 188 ust. 2 TEWEA).

Skarga odszkodowawcza

• uregulowania w T lakoniczne:

Art. 225 TWE:

Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w sporach dotyczących odszko­dowań określonych w art. 288 akapit drugi.

SPI rozpoznaje skargi wniesione v W;

Art. 288 TWE:

Odpowiedzialność umowna Wspólnoty podlega prawu właściwemu dla danej umowy.

W przypadku odpowiedzialności pozaumownej Wspólnota powinna naprawić, zgo­dnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzo­ne przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

Poprzedni akapit stosuje się na tych samych zasadach do szkód spowodowanych przez EBC lub jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

Odpowiedzialność osobistą, pracowników wobec Wspólnoty określają przepisy ich re­gulaminu pracowniczego lub mających zastosowanie warunków zatrudnienia..

różnica z TEWEA: brak akapitu o EBC;

I. Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej

• reżim odpowiedzialności za naruszenie umowy → wynika z prawa właściwego (PPM);

• w T odwołanie do zasad ogólnych wspólnych dla państw czł. ale ETS przeprowadził samodzielny wywód przesłanek odpow. → sprawa 4/69, Alfons Lütticke GmbH v KE → ETS stwierdził, że powstanie odpow. W zależy od szeregu przesłanek: rzeczywista szkoda, związek przyczynowy, bezprawność zachowania się instytucji;

• nie wskazano na winę, ale duża waga elementu bezprawności zachowania;

• odpow. za zachowanie:

• instytucji;

• funkcjonariuszy → zachowanie przy wykonywaniu funkcji, które jak określił ETS ze względu na wew. i bezpośredni charakter, stanowi konieczne rozwinięcie zadań przypisanych instytucjom → sprawa 9/69, Sayag;

• sprawa T-491/93, Richco Commodities Ltd. v KE → uznanie akty za nieważny nie jest warunkiem koniecznym powstania odpow. odszkodowawczej, gdyż jest to skarga samodzielna. Ale nie dot. to sytuacji, w których skarga o odszkodowanie skierowana jest w rzeczywistości do wycofania decyzji indywidualnej, która stała się ostateczna (nadużycie prawa);

• szkoda → rzeczywiście poniesiona jak i utracone korzyści, a czasem też szkody przyszłe, gdy jest przewidywana z dostateczną pewnością, nawet gdy wysokość szkody nie może być dokładnie określona

• legitymacja czynna → tylko podmioty prywatne, więc sąd właściwy to SPI, a ETS odwołania;

• termin → w Statucie ETS - 5 lat od zdarzenia powodującego szkodę;

• przerwanie biegu przez wniesienie skargi do Trybunału lub wniosku do właściwej instytucji w terminach przewidzianych w art. 230/146 czy art. 232 ust. 2/art. 148 ust. 2 TWE/TEWEA;

II. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną działaniem prawotwórczym

• nie każde naruszenie prawa przez instytucje rodzi odpow., nawet gdy istnieje szkoda → ETS stara się wyważyć interesy osób poszkodowanych oraz konieczność sprawnego wypełniania zadań legislacyjnych → zakres odpow. odszkodowawczej określony w sprawie 5/71, Zuckerfabrik Schöppenstedt → ETS stwierdził, że W nie ponosi odpow. odszkod. za działania legislacyjne zw. z dokonywaniem wyborów dot. polityki go­spodarczej, chyba, że miało miejsce wystarczająco poważne naruszenie nadrzędnej normy prawa dot. ochro­ny jednostki;

• doprecyzowanie „wystarczająco poważne naruszenie nadrzędnej normy prawa dot. ochrony jednostek” w dalszym orzecz. SPI i ETS → sprawa T-195/94 i T-202/94, F. Quiller i J. Heusmann v KE i R → gdy w zakresie szerokich uprawnień uznaniowych (jak np. polityka rolna) naruszenie musi być wystarczająco poważne, tzn. w sposób poważny i wyraźny ignoruje granice uprawnień dyskrecjonalnych bez wykazania istnienia interesu publ. wyższego rzędu. Tj. gdy organy prawotwórcze W nie biorą pod uwagę wyraźnie rozpoznawalnej kategorii uczestników stosunków ekonomicznych, w szczególności jeżeli przyjęty śro­dek jest nie do przewidzenia i nie mieści się w granicach normalnego ryzyka gospodarczego;

• powiązanie odpow. z zakresem uprawnień dyskrecjonalnych i tylko w przypadku kwalifikowanego naruszenia prawa;

Postępowanie odwoławcze

• odwołanie od orzeczeń:

• SPI do ETS;

• izb sądowych (gdy zostaną utworzone - art. 225a TWE/art. 140b TEWEA) → do SPI wyjątkowo (gdy poważne ryzyko naruszenia jedności i spójności prawa W) do ETS;

• warunki takiego 3-inst. postęp. będą w Statucie ETS (na razie brak takich art.);

• odwołanie ograniczone do kwestii prawnych;

• wyjątkowo decyzja R o powołaniu izb może przewidywać też kwestie faktyczne;

• podstawa odwołania (art. 58 SETS):

• brak właściwości SPI;

• naruszenie procedury w postępowaniu przed SPI wpływające niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie;

• naruszenie prawa W przez SPI.

• wyraźny zakaz wnoszenia odwołań w sprawie kosztów;

• orzeczenia SPI podlegające odwołaniu:

• wyroki;

• orzeczenia ostatecznie kończące postępowanie w sprawie;

• wyroki rozstrzygające kwestie merytoryczne w części;

• wyroki rozstrzygające kwestię proceduralną dot. zarzutu braku kompetencji lub niedopuszczalności;

• postanowienia w sprawie zastosowania środków tymczasowych → odwołanie tylko strony i interwenienci;

• postanowienia o oddaleniu wniosku o dopuszczenie w charakterze interwenienta → odwołanie tylko przez wnioskodawcę.

• odwołanie od wyroku przez:

• strony;

• interwenientów;

• inni niż państwa czy instytucje tylko gdy dot. ich bezpośrednio;

• państwa czł. i instytucje, które nie interweniowały w postępowanie przed SPI (z wyjątkiem sporów między Wspólnotami a ich pracownikami);

• termin → 2 m-ce (2 tyg. odmowa dopuszczenia interwencji);

• skutek: nie zawieszenie zaskarżonego orzeczenia, a wyjątek orzeczenie o stwierdzeniu nieważności (skuteczne dopiero po oddaleniu lub bezskutecznym upływie terminu na wniesienie odwołania);

• postępowanie odwoławcze → część ustna i pisemna;

• ETS może wydać następujące orzeczenia kończące postępowanie odwoławcze:

• oddalenie odwołania;

• uchylenie odwołania i wydanie orzeczenia ostatecznego;

• uchylenie odwołania i przekazanie sprawy SPI do ponownego rozpoznania.

• gdy skuteczne odwołanie przez podmioty inne niż strony lub interwenienci ETS może określić, jakie skutki uchylonego orzeczenia uważa się za ostateczne wobec stron sporu (art. 61 SETS);

• inne postęp. niż w sprawie odwołań → nadzór judykacyjny na podstawie pytań prejudycjalnych (sprawy przed SPI) lub odwołania od orzeczeń izb sądowych;

• I Rzecznik Generalny wniosek do ETS o kontrolę orzeczeń SPI gdy uzna, że poważne ryzyko naruszenia jedności i spójności prawa W (1 m-c na złożenie wniosku + 1 m-c dla ETS na rozpoznanie);

Wydawanie opinii przez Trybunał Sprawiedliwości

• jedyna prewencyjna kontrola legalnosci → art. 300 ust. 6 i 7 TWE:

6. Parlament Europejski, Rada, Komisja lub Państwo Członkowskie mogą uzyskać opinię Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z postanowieniami niniejszego traktatu. Jeśli opinia Trybunału Sprawiedliwości jest negatywna, umowa może wejść w życie wyłącznie na warunkach określonych w art. 48 Traktatu o Unii Europejskiej.

7. Umowy zawarte zgodnie z warunkami określonymi w niniejszym artykule wiążą instytucje Wspólnoty oraz Państwa Członkowskie.

• też umowy mieszane → opinia 1/94, w sprawie Porozumienia ustanawiającego WTO → nie tylko przez W, ale i przez państwa;

• przedmiot opinii: zgodność z TWE, ale też kompetencja TWE/instytucji do jej zawarcia;

• legitymacja czynna → państwa czł., PE, R, KE;

• gdy nie złoży wniosku może złożyć pisemne obserwacje dot. przedmiotu opinii (nie przez państwo gdy wniosek przez R);

• brak postępo­wania ustnego;

• skutek: gdy niezgodna → tylko w trybie zmiany TWE, albo renegocjowana (np. w sprawie EOG - 2 opinie - I-wsza negatywna, II-ga pozytywna);

• do tej pory 12 opinii (w tym 3 na podstawie TEWWiS);

• opinia 2/94 → ETS zakwestionował kompetencję WE do przystąpienia do EKPCiPW;

Współpraca sądów krajowych z Trybunałem Sprawiedliwości

Znaczenie pytań prejudycjalnych dla jednolitego stosowania prawa Unii Europejskiej. Trzy reżimy prawa do zadawania pytań

• pytania prejudycjalne to instytucja zapewniająca jednolite stosowanie prawa UE → wnioski sądów krajowych kierowane do ETS (w przyszłości też SPI) o wydanie orzeczenia wstępnego, w celu wyjaśnienia kwestii niezbędnych dla sądu kierującego w związku z zawisłą przed nim sprawą;

• główna podstawa prawna → art. 234 TWE/art. 150 TEWEA;

art. 234 TWE:

Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym o:

• wykładni niniejszego traktatu;

• ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje Wspólnoty i EBC;

• wykładni statutów organów utworzonych aktem Rady, gdy te statuty to przewidują.

W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunatu Sprawiedliwości z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.

W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem kra­jowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.

• szczególne uregulowanie → art. 68 TWE:

• dot. spraw tytułu IV (Azyl, ...);

• tylko sądy, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu = obowiązek;

• wyłączenie kompetencji w sprawie środków lub decyzji podjętych na podstawie art. 62 pkt. 1 TWE dot. utrzymania porządku publ. i ochrony bezp. wew.;

• możliwość zwracania się przez R, KE lub państwo czł. z wnioskiem o wykładnię tytułu VI lub aktów wspólnotowych na jego podstawie → znaczenie niejasne, ale wiąże sądy i organy adm. od chwili wydania, nie ma zastosowania gdy res iudicata;

• uregulowania z TUE → III filar → art. 35 TUE

• w trybie prejudycjalnym o:

• ważności i wykładni decyzji ramowych, decyzji;

• wykładni konwencji;

• ważności i wykładni środków wykonawczych do konwencji;

• warunkiem jest złożenie przez państwo deklaracji uznającej kompetencję ETS;

• albo prawo dla wszystkich sądów;

• albo prawo dla sądów, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu;

• wyłączenie w sprawie oceny zgodności z prawem lub proporcjonalności działań policji/organów ścigania, czy wykonywania przez państwa czł. obowiązków dot. utrzymania porządku publ. i bezp. wew.;

• tendencja do upowszechniania tej procedury;

• sąd właściwy → ETS, ale T z N zmiana art. 225 ust. 3 → SPI jest właściwy w poszczególnych sprawach (wskazane w SETS), ale nawet wtedy może przekazać do ETS jeśli uzna, że sprawa wymaga orzeczenia co do zasad, które może mieć wpływ na jedność i spójność prawa UE;

• orzeczenia te wyjątkowo (SETS) poddane kontroli przed ETS;

• w SETS brak postanowień precyzujących art. 225 ust. 3, więc na razie to martwa litera;

• znaczenie pytań → postępowanie służebne wobec postępowania przed sądami krajowymi, ale wiąże sąd krajowy;

• cel → zapewnienie jednolitego i spójnego stosowania prawa UE w świetle zasady bezpośredniego stosowania; niedopuszczenie do tworzenia się narodowych szkół wykładni prawa UE;

Pojęcie sądu państwa członkowskiego

• ETS konsekwentnie uważa, że zakwalifikowanie organu do „sądu” należy do właściwości prawa UE → sprawa C-24/92, Corbiau → uznał, że określenie „sąd” jest pojęciem prawa W i oznacza tylko władzę, która działa jako strona trzecia wobec orga­nu, który wydał decyzję stanowiącą przedmiot postępowania w sprawie.

• doprecyzowanie w/w definicji w sprawie C-407/98, Abrahamsson → ETS wskazał na następujące cechy:

• czy organ ten jest utworzony na podstawie prawa,

• czy jest stały,

• czy jego właściwość jest obowiązkowa,

• czy orzeka w procedurze spornej,

• czy orzeka na podstawie prawa,

• czy jest niezawisły.

• orzecz. ETS w tym zakresie jest kazuistyczne i nie zawsze spójne;

I. Sądy powszechne

• jedyne wątpliwości dot. funkcji rejestrowych wykonywanych przez sądy → sprawa C-111/94, Job Centre Coop. ARL → ETS uznał, że wpisanie do rejestru spółki nie jest funkcją sądową, tylko przekazaną sądowi funkcją adm. i nie rozstrzyga żadnego sporu. ETS uznał, że tylko w przypadku odwołania do takiej decyzji do właściwego sądu (czyli powstanie sporu) sąd taki będzie wykonywał f. sądową;

• też w postępowaniu nakazowym czy upominawczym;

• też gdy nie orzeka na podstawie prawa, lecz w oparciu o zasady słuszności → sprawa C-393/92, Municipality of Almelo;

II. Sądy administracyjne

• też sądy adm. oraz inne organy adm. nie będące sądami adm. sensu stricto o ile wykonują funkcje rozpoznawania sporu, a kontradyktoryjny charakter (zasada inter partes) nie jest warunkiem koniecznym → sprawa C-54/96, Dorsch Consult;

• też niezależność organu nie jest warunkiem koniecznym → sprawy C-110/98 i C-147/98, Gabalfrisa → ETS dopuścił pytanie od organu, który org. był częścią ministerstwa, a jego członkowie byli urzędnikami. Uznał, że spełnia kryteria z orzecz. w sprawie Abrahamsson;

• nie organy adm. rozpoznające w II inst. → sprawa Corbiau → ETS wskazał też m.in., że organ zwracający się z pytaniem w razie odwołania od jego decyzji byłby stroną w krajowym postępowaniu odwoławczym;

• ETS bada czy dany organ wykonuje f. sądową, a nie jakie formalnie zajmuje miejsce w systemie państwa czł.;

III. Sądy konstytucyjne

• niechęć tych sądów (przeświadczenie że nie są sądami wg art. 234 TWE i odmienna kognicja, tj. rozstrzyganie o zgodności z K) → mało pytań, a pierwsze w 2-giej poł. lat 90'tych ETS nie kwestionował jednak ich sądowego charakteru (np. sprawa C-143/99, Adria-Wien Pepeline GmbH);

• ew. kontrowersje mogą wynikać nie z kompetencji podmiotowej, ale ze sposobu formułowania pytań, wynikającego z mechanizmu kontroli jakości;

IV. Sądy międzynarodowe

• to nie sąd państwa czł., więc co do zasady niedopuszczalne jest pytanie, ale:

• sporadyczna sytuacja gdy to samo zagadnienie przed ETS i np. przed ETPC → od czasu gdy prawa podstawowe są częścią prawa W, a ich treść określana jest m.in. przez analizę EKPC;

• np. wyjątkowo dopuścił pytanie od TS Beneluksu → sąd ten utworzony na mocy trójstronnej konwencji o znakach towarowych; właściwy w sprawie wykładni tej konwencji, więc gdyby sąd ten nie mógł zadać pytania ETS, sąd krajowy musiałby zadać pytanie do obu sądów i oboma odpowiedziami byłby zwiazany;

V. Sądy arbitrażowe

• zależy od pozycji w systemie ochrony prawnej państwa czł. → gdy rozpoznaje sprawę na mocy porozumienia stron nie jest sądem państwa czł., bo brak obowiązkowej kompetencji → sprawa 102/81, Nordsee → ETS uznał, że ponieważ strony nie są prawnie ani faktycznie zobowiązane do przekazania sporu do arbitrażu (=brak obowiązku niezależnego od woli stron)

• nie ma znaczenia tryb przystąpienia do arbitrażu - klauzula czy kompromis;

• ETS wskazał też, że ze względu na to że władze państwa nie są uwikłane w decyzję co do przekazania sporu do arbitrażu, arbitraż nie może być uznany za sąd państwa;

• jest to znaczny wyjątek w zasadzie jednolitego stosowania prawa UE (sądy arbitrażowe = wyłączenie możliwości dochodzenia roszczenia przed sądem państwowym) → bo „prywatny” charakter tych sądów;

• gdy prawo państwa przewiduje możliwość kontroli orzeczeń arbitrażowych (stwierdzenie nieważności albo uchylenie) przez sądy powszechne → ten sąd może/albo obowiązek zadać pytanie → w sprawie C-126/97, Eco Swiss Cina Time Ltd → ETS uznał, że w interesie zasady jednolitego stosowania prawo wspólnotowe wymaga, by strony z postęp. arbitrażowego muszą mieć możliwość podniesienia zarzutu błędnego zastosowania zasady prawa W przed sądem powszechnym, tak by ten sąd miał możliwość zadać pytanie, o ile dany system przewiduje możliwość badania ważności orzeczeń arbitrażowych przez sądy powszechne;

• próba pogodzenia 2 zasad: zasady jednolitego stosowania prawa i prawa stron do poszukiwania alternatywnych metod rozwiązywania sporów od prawa państwa zależy czy dopuszcza kontrolę arbitrażu, ale jeśli tak musi dopuścić naruszenie zasady prawa W jako podstawę skargi;

• w/w opinia nie dot. organów o obowiązkowej kompetencji → w sprawie 61/65, Vaassen → dopuścił pytanie stałego tryb. arbitrażowego powołanego regulaminem branżowym funduszu emerytalnego → ETS uznał, że skoro uczestnictwo w tym funduszu zastępowało obowiązkowe ubezpieczenie spo­łeczne, a trybunał był wyłącznie właściwy do rozpatrywania skarg przeciwko funduszowi (do tego stały, na podstawie prawa, członkowie powoływani przez właściwego ministra);

• ETS zwraca uwagę czy dany organ wypełnia f. państwowe (delegacja władzy państwowej) → potem bada czy można zakwalifikować go jako sąd, a kryteria to m.n. podstawa wydania przeczenia i procedura (kontradyktoryjność):

VI. Sądy dyscyplinarne

• co do zasady to nie sądy państw (bo tworzone przez stowarzyszenia, org. zawodowe i społ., izby gosp. itp), ale gdy wykonują zadania publiczne, np. samorząd zawodowy w sprawie dopuszczenia do zawodu lub pozbawienia praw wykonywania zawodu mogą mieć prawo zadawania pytań → sprawa 246/80, Broekmeulen → ETS uznał, że gdy państwo przekazuje organizacji wykonywanie władzy publicznej, która ma własny system odwoławczy, którego orzeczenia mogą wpłynąć na wykonywanie uprawnień przyznanych prawem W, konieczne jest by ETS miał możliwość orzekania w sprawie wykładni i ważności takich postanowień w celu zapewnienia jedności prawa W. ETS uznał też, w przypadku braku możliwości odwołania do sądu powszechnego, komisja odwoławcza, która przeprowadza postępowanie sporne i wydaje decyzje (f. sądownicza), musi być uważana za sąd państwa w kwestii stosowania prawa W;

• konieczny warunek - f. sądownicza → odrzucił pytanie Paryskiej Rady Adwokackiej, bo sprawa nie przed nią, a przed sądem niem., a ona tylko miała przedstawić swoje stanowisko;

VII. Inne organy

• różnorodność systemów → różnorodność organów → np. włoski pretore - sprawa 14/86, Pretore di Salo → ETS uznał, że odpowie sędziemu łączącemu w sobie f. prokuratorskich i sędziowskich, a jego działanie mieści się w ramach tych kompetencji, działa on w sposób niezawisły, na podstawie prawa, w sprawach w których jest właściwy na podstawie prawa, nawet gdy pewne jego f. nie maja czysto sądowego charakteru;

• ciekawe → w tej sprawie pretore nie wykonywał f. sądowych, tylko prokuratorskie, ale wystarczające, że dalszy przebieg mógł prowadzić do wydania orzeczenia;

• w innych sprawach (1995 r.) odrzucił pytanie zadane przez prokuratora;

VIII. Podsumowanie. Zadawanie pytań przez sądy i organy polskie

• brak jednolitego orzecznictwa:

• kwalifikowanie sądów → w sprawach Vassen, Broekemulen, Gabalfrisa - stosowanie procedury spornej, ale w sprawach Pretore, Dorsch - uważa, że brak kontradyktoryjności nie stanowi przeszkody w zadawaniu pytań;

• Pretore → decydujące wykonywanie f. sądowniczych;

• Job Centre → decydujący tryb sporny;

• przewidywania w stosunku do polskich sądów:

• bez wątpliwości: sądy powszechne, SN, WSA, NSA, (bez f. rejestrowych), TS (rzadko ze względu na ogr. kompetencję), TK;

• raczej tak: zespół arbitrów przy Prezesie Urzędu zam. Publ. - więcej cech organu sądowego niż adm.;

• wątpliwe → Urząd Patentowy - stosuje się procedurę z KPA, a skarga do sądu adm., ale silny element kontradyktoryjności oraz niezależność;

• bez wątpliwości: izby morskie → czynności zarówno dochodzeniowe, jak i orzekanie, też o pozbawienie prawa wykonywania zawodu/funkcji, skład to sędziowie i ławnicy, procedura to KPK (tak jak w Pretore);

• sądy dyscyplinarne o ile orzekają o prawie wykonywania zawodu;

• istotne by prawa o których ten sąd orzeka były przyznane przez prawo UE;

Obowiązek zadawania pytań prejudycjalnych

• I filar → obowiązek dla sądów, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, dlaczego tylko te:

• zasada jednolitości ustępuje zasadzie dyspozycyjności → nie można uprawnionego zmusić do korzystania z jego uprawnienia;

• kwestia efektywności → obecnie termin oczekiwania na odpowiedź ETS wynosi ok. 20 m-cy;

• III filar → zawsze uprawnienie sądu, a nie obowiązek;

I. Pojęcie sądu, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu

• 2 sposoby rozumienia:

• teoria abstrakcyjna → obowiązek na sądzie, który jest sądem ostatniej instancji;

• teoria konkretna → obowiązek na sądzie, od którego orzeczenia nie przysługuje odwołanie w danej sprawie;

• ETS nie wypowiedział się wyraźnie, ale ostatnie orzecz. sugeruje konkretną (gł. sprawa Lyckeskog);

• ratio legis przemawia też za teorią konkretną;

• wątpliwości w sytuacji gdy sąd może nie dopuścić środka odwoławczego (tak np. kasacja do SN) → dlatego w teorii konkretnej niektórzy uważają, że obowiązek zadania pytania ma sąd, do którego strony maja zagwarantowany dostęp → sprawa C-99/00, Lyckeskog → sąd szwedzki w podobnej sytuacji jak u nas z SN, ale ETS uznał, że pytanie może zadać SN, ale uznał, że jeśli pojawia się zagadnienie interpretacji/ważności prawa W, to SN ma obowiązek albo na etapie badania do dopuszczenia (tzw. przedsąd) albo na etapie rozpatrywania zadać pytanie;

II. Doktryna acte éclairé

• obowiązek ten nie ma charakteru bezwzględnego, ale nie zadanie go i wydanie orzeczenia niezgodnego z prawem W, może spowodować powstanie roszczenia odszkodowawczego wobec państwa → sprawa C-224/01, Köbler;

• sprawa 28 i 30/62. Da Costa en Schaake NV, Jacob Meijer NV, Hoechest-Holland NV → doktryna acte éclairé → sąd może rozstrzygnąć spór w oparciu o wcześniejsze orzeczenie ETS w podobnej sprawie. ETS orzekł też, że jeśli dostanie pyt., które było już przedmiotem rozstrzygnięcia to ETS powinien wydać orzeczenie wstępne;

• wymagana ostrożność, bo ETS nie orzeka in abstracto, ale łatwiej jeśli ETS uprzednio orzekł w przedmiocie zarzutu bezprawności aktu (co prawda orzecz. to ma skutek inter partes, ale wątpliwe by odnośnie tego samego aktu odmiennie go ocenił);

• doktryna ma również zastosowanie do rozstrzygnięć innych niż w orzeczeniach wstępnych;

• ETS zwraca uwagę na podobieństwo kwestii z pytania z kwestiami juz wyjaśnionymi i sąd może wycofać pytanie;

• sprawa C-224/01, Köbler → fakty: spór dot. odmowy przyznania dodatku stażowego. NSA Austrii zapytał, czy można to uznać za nieuzasadnioną dyskryminację, ale potem je wycofał po wskazaniu mu podobieństwa z inną sprawą (C-15/96, Schöning-Kougebetopoulou). NSA zapytał strony czy cofnąć pytanie oraz wskazał, że wstępna analiza wskazuje na orzeczenie po myśli Köblera. Cofnął pytanie, a potem orzekł odmiennie (iż dodatek stażowy nie jest normalnym składnikiem wynagrodzenia, a jego selektywne przyznanie da się usprawiedliwić na gruncie prawa UE). Köbler wysunął roszczenie odszkodowawcze - uwzględnione, bo ETS uznał, że wykładania zastosowana przez NSA jest nietrafna;

III. Doktryna acte clair

• doktryna clair → rozwinięcie zasady clara non sunt interpretanda → sprawa 283/81, CILFIT → ETS uznał, że zadawanie pytania nie jest konieczne, jeżeli zastosowanie prawa W jest oczywiste i nie budzi wątpliwości, przy czym ocena powinna uwzględniać właściwości prawa W, szczególne trudności interpretacyjne oraz ryzyko rozbieżności wśród orzeczeń w obrębie WE;

• konieczne cechy, którymi musi charakteryzować się dany przepis:

• konieczne ustalenie brzmienia na podstawie analizy porównawczej różnych wersji językowych;

• specyficzna terminologia prawnicza UE;

• interpretacja powinna być dokonana na tle całego dorobku prawa UE, gł. cele T wraz uwzględnieniem ewolucji prawa UE;

• ta doktryna powstała jako odpowiedź na praktykę (gł. fr.) → sprawa Daniel Cohn-Bendit → decyzja sądu adm. o zadaniu pytania została uchylona przez Radę Stanu, która poleciła sądowi rozstrzygnąć spór samodzielnie (dot. bezpośredniej skuteczności dyr.);

• angielski Court of Appeal w 1974 r. w sprawie H. P. Bulmer Ltd and another v. J Bollinger SA and others - sformułował kryteria, kiedy sąd powinien zadać pytanie do ETS;

• niedopuszczalne orzekanie o nieważności, nawet jeśli jest ona dla sądu oczywista;

IV. Skutek braku zadania pytania prejudycjalnego

• skutkiem jest odpowiedzialność za naruszenie prawa → płaszczyzny:

• odpow. wobec UE lub innych państw na podstawie prawa UE;

• nie było przypadku by KE wszczęła postęp. przeciwko państwu o naruszenie zobow. z T (art. 226 TWE/art. 141 TEWEA) z powodu nieskierowania pytania przez sąd (było to przedmiotem interpelacji w PE);

• odpow. wobec strony w postępowaniu na podstawie prawa UE;

• odpow. wobec strony na podstawie prawa państwa;

• odpow. wobec strony na podstawie prawa międzynarodowego.

• nie ma odpow. wobec UE/państw na podstawie pr. m., bo art. 292 TWE zakazuje poddawanie sporów między państwami procedurom innym niż z T.;

• podmiot ponoszący odpow. → prawo UE/p.m.p.- państwo, prawo wew. - może być inaczej;

• odpow. państwa wobec strony → sprawa C-224/01, Köbler → fakty: po wyroku NSA Köbler wystąpił do sądu cywilnego przeciwko państwu z żądaniem odszkodowania za błąd NSA. Sąd zadał pytania do ETS. ETS uznał, że nie zachodzi naruszenie res iudicata, bo spór przed sądem cywilnym dot. innego roszczenia niż przed adm.. Potwierdził też, że państwo odpowiada za naruszenie prawa UE przez sądy, a jeśli podstawą roszczenia jest naruszenie prawa UE to odpow. tej mogą dochodzić strony przed sądem krajowym. Odpow. ta powstaje po wyroku ostatniej instancji (konieczność przejścia całej drogi);

• nie każde błędne orzeczenie daje podstawę do odpow. → sprawa C-127/95, Norbrook Laboratories → 3 warunki:

• naruszony przepis musi przyzna­wać prawa podmiotom prywatnym;

• naruszenie musi być wystarczająco po­ważne;

• musi istnieć bezpośredni związek przyczynowy między zobo­wiązaniem a szkodą;

• nawet błędna interpretacja nie musi automatycznie powodować odpow., nawet jeśli jest szkoda → sprawa C-224/01, Köbler → ETS uznał, że prawo UE nie przesądza, że dodatek stażowy (premia za lojalność), który stanowi przeszkodę w swobodnym przepływie, można uznać za usprawiedliwiony; brak jest jasnej odpowiedzi w orzecznictwie;

• brak odpow. na podstwie prawa UE nie powoduje że nie ma odpow. na podstawie prawa wew. → np. Niemcy - Niemiecki Sądy Konstytucyjny w 2001 r. uchylił wyrok federalnego sądu adm., który orzekł samodzielnie na podstawie prawa UE i uznał, że doszło do pozbawienia strony prawa do sądu. Choć uznał, że mogą być sytuacje, w których sąd ostatniej instancji nie zada pytania, jednak w tym przypadku uznał, że f.s.adm. przekroczył granice dyskrecjonalnych uprawnień;

• podobnie Niem. S.K. w 1987 r.;

Zakres pytań prejudycjalnych

I. Formułowanie pytań prejudycjalnych

• zakres przedmiotowy: art. 234 TWE/art. 150 TEWEA → wykładnia i ważność aktów prawa pochodnego;

• też wykładnia statutów organów utworzonych aktem R, TWE o ile statuty taką kompetencję przewidują, a TEWEA o ile statuty jej nie wyłączają;

• więc nie zgodność prawa krajowego z prawem UE → to jest kompetencja sądów krajowych na zasadzie pierwszeństwa prawa wspólnotowego (sprawa Simmenthal (II));

• badanie zgodności prawa wew. z zobow. wynikającymi z prawa UE w postęp. z art. 226 i 227 TWE/art. 141 i 142 TEWEA;

• liberalne podejście ETS do niewłaściwie sformułowanych pytań:

• sprawa 83/78, Pigs Marketing Board v. Raymond Redmond → ETS uznał, że w razie pytań niewłaściwie sformułowanych lub wykraczających poza zakres z art. 234 TWE, ETS odpowiada tylko na wymagają jego interpretacji lub oceny ważności;

• sprawa 16/65, Schwarze → ETS uznał, że jeśli dojdzie do wniosku że właściwym celem pytania nie jest wykładnia tylko ważność, to powinien informować o tym sąd, bez zmuszania do przestrzegania czysto formalnych procedur;

• ale konsekwentnie domaga się przedstawiania pytań na tle stanu faktycznego, szczególnie w przypadku wykładni (ważność: bardziej zależy od okoliczności uchwalania aktu, a nie stanu faktycznego) → sprawa C-320 i 321 i 322/90, Telemarsicabruzzo → ETS odmówił udzielenia odpowiedzi na pytanie przedstawione bez określenia okoliczności faktycznych i prawnych, albo chociaż bez orientacyjnego naświetlenia okoliczności sprawy. Podkreślił, że wymóg ten dot. zwłaszcza prawa konkurencji;

• nota informacyjna opracowana przez ETS dla ułatwienia poprawnego formułowania pytań:

• pytanie musi dot. wykładani lub ważności, bo ETS nie jest uprawniony do wykładani prawa wew. + wymóg przedstawienia konkretnego przepisu prawa UE dot. danej sprawy;

• pytanie powinno być jak najbardziej jasne i precyzyjne, bo w ETS jest tłumaczone, by umożliwić innym państwom i instytucjom składanie uwag;

• oświadczenie o powodach zadania pytania zwięzłe i kompletne oraz jasne rozumienie stanu faktycznego i prawnego kontekstu postępowania głównego, ew. skrót argumentów stron + ew. kopie dokumentów niezbędnych do właściwego zrozumienia sprawy, gł. przepisy prawa wew. przetłumaczone lub wyjaśnione;

II. Orzekanie o ważności aktów prawa pochodnego

• w sprawie 314/85, Foto-Frost → ETS nie odebrał sądom krajowym prawa rozpatrywania kwestii ważności aktów prawa pochodnego, ale w razie stwierdzenia nieważności nie mogą jej orzec, gdyż w takim przypadku musi zadać pytanie prejudycjalne. ETS argumentował, że podejście takie jest zgodne z zasadą jednolitości prawa UE i zasadą spójności systemu ochrony instytucjonalnej (art. 230, 241, 234);

• sprawa C-143/88 i C-92/89 Zuckerfabrik → ETS uznał, że sąd krajowy może zawiesić środek krajowy przyjęty w wykonaniu rozp., jeżeli ma poważne wątpliwości co do ważności i o ile kwestia ważności tego środka nie została podniesiona przed ETS, wnosi ją do ETS i jeśli istnieje nagłe niebezpieczeństwo poważnej i niepowetowanej szkody dla pozwanego i jeśli sąd krajowy właściwie uwzględni interesy WE;

• warunek konieczny tego zawieszenia - postępowanie przed ETS;

• skutek orzeczenia o nieważności → postępowanie z art. 230 - nieważność erga omnes i ex tunc, a w tym postęp. wiąże sąd, który zadał pytanie (skutek inter partes, taki sam jak z art. 241);

• po orzeczeniu w tym trybie nieważności → instytucja uchwalająca ma obowiązek jego niezwłocznego uchylenia → do tego czasu działania podjęte na jego podstawie nie są nieważne z mocy prawa, ale mogą być skutecznie zaskarżone;

• sąd krajowy może samodzielnie orzec o nieważności na podstawie doktryny acte éclairé, a zasada ze sprawy Foto-Frost nie ma zastosowania, bo odpada podstawy argument, czyli zasada jednolitości;

• ograniczenie uprawnienia do podnoszenia zarzutu nieważności → sprawa C-188/92, TWD Textilwerke Deggendorf → firma Textilwerke adresatem decyzji KE - nie zakwestionowała jej w terminie, a podniosła zarzut nieważności w postęp. przed sądem krajowym. ETS uznał, że uznanie tego zarzutu w tej sytuacji jest niedopuszczalne, bo prowadzi do podważenia decyzji o charakterze ostatecznym po wygaśnięciu terminu na jej podważenie zbliżenie do doktryny estoppel (strona niewykonująca swego uprawnienia traci je przez bierność) - kontrowersyjne;

III. Podstawy odmowy wydania orzeczenia wstępnego

• wg ETS jego rola to pomaganie sądom, dlatego tak interpretuje swoją kompetencję by wydać orzeczenie wstępne → sprawa C-231/89, Krystyna Gmurzynska-Bscher → ETS uznał, że tam gdzie pyt. dot. prawa W ETS w zasadzie jest zobow. wydać orzecz. wstępne. Celem tej komp. jest zapewnienie jednolitości, dlatego ETS ogranicza się do wywodzenia sensu danych norm z ich brzmienia i ducha. Ze względu na podział komp. miedzy sądy a ETS, ETS wydaje orzecz. w zasadzie bez potrzeby badania okoliczności, które skłoniły sąd do zadania pytania;

• sprawa C-186/90, Giacomo Durighello → ETS uznał, że pyt. może być odrzucone tylko, kiedy jest zupeł­nie oczywiste, że wykładnia/badanie ważności nie ma odniesienia do faktycznego charakteru sprawy lub do przedmiotu sporu;

• przez wiele lat tylko kilka przypadków odmowy → są to wyjątki, a zasadą jest Durighello:

• sprawa 244/80, Foglia → fakty: obłożenie partii wina podatkiem konsumenckim. Jeśli byłby zgodny z prawem W to eksporter (Foglia) miał roszczenie o jego zwrot do importera (Novello), a jeśli niezgodny to od przewoźnika (os. trzecia w sporze). ETS odmówił wydania orzecz. w pierwszej sprawie (104/79), więc sąd krajowy zadał pytanie o wykładnię art. 234 TWE. ETS uznał, że jego obowiązkiem nie jest wyrażanie doradczych opinii, ale wspomaganie sądu. Uznał, że nie musi odpowiadać na pytania, które są jedynie proceduralnym wybiegiem stron, mającym na celu skłonienie ETS do wyrażenia poglądu na temat, który nie jest obiektywnie niezbędny dla rozstrzygnięcia sporu;

• w tym sporze strony zainteresowane były taką samą wykładnią, bowiem chciały przerzucić odpow. na os. trzecią → ETS pośrednio przyznał, że orzeczenie wstępne nie może być środkiem do wywoływania skutków poza sporem;

• sprawa C-83/91, Wienand Meilicke → spór wywołany w celu uzyskania opinii ETS w sprawie zgodności koncepcji prawa spółek (doktryna ukrytego aportu) z dyr. W tym sporze uzasadnieniem odmowy był hipotetyczny charakter pytania, lecz rzeczywistą przyczyną był fikcyjny charakter sporu;

• sprawa C-318/00, Bacardi-Martini → odmowa, bo sąd nie wypełnił obowiązku należytego wyjaśnienia jaka jest relacja miedzy pytaniem o wykładnie a przedmiotem sporu;

• może odmówić, gdy uzna, że w danym stanie faktycznym prawo W nie ma zastosowania, ale samo w sobie daje to sądowi pewną wskazówkę, gdyż daje sądowi możliwość odrzucenia pewnych argumentów strony → sprawa C-299/95, Kremzow → Kremzow w postęp. przed sądem austriackim do­chodził odszkodowania od Austrii za skazanie go z naruszeniem EKPCiPW (potwierdzone wyrokiem ETPC) oraz uchylenia tego wyroku. Pyt. do ETS czy te post. konwencji należą do prawa UE. ETS potwierdził rozwiniętą w innych orzecz. koncepcję praw podstawowych, ale zauważył, że w tym stanie faktycznym związek wyroku z zasadą swobodnego przepływu osób jest zbyt odległa, by mówić o zastosowaniu prawa UE, wiec odmówił wykładni praw podstawowych;

Proceduralne aspekty zadawania pytań przez sąd krajowy

I. Zawieszenie postępowania przed sądem krajowym

• pytanie to wyłączna prerogatywa sądu krajowego, a prawo UE nie daje stronie żadnej komp. → sprawa 44/65, Hessische → strona żądała uznania pytania za bezzasadne, ETS uznał, że strona nie ma w tym względzie żadnej komp.;

• prawo takie mogą mieć na podstawie prawa wew.;

• po zadaniu pytania sąd zawiesza postępowanie → zawieszenie w prawie wew., ale też w art. 23 Statutu ETS;

• możliwość zaskarżenia postanowienia o zawieszeniu → decyduje prawo wew.;

• moment przekazania pytania → decyduje prawo wew. - albo przed albo po uprawomocnieniu;

II. Cofnięcie pytania prejudycjalnego

• pytanie przez ETS uważane jest za ważnie zadane tak długo, póki sąd zadający je go nie cofnie:

• sprawa 65/81, Reina → uznał, że nie ocenia czy decyzja o zadaniu pytania była zgodna z prawem wew.;

• sprawa C-10/92, Balocchi → nie uznał zarzutu, że pytanie zadane przedwcześnie, bo strona nie mogła się wypowiedzieć;

• gdy orzecz. wydane przed cofnięciem → skutki normalne;

• gdy cofnięcie przed wydaniem orzecz. → ETS nie kontynuuje sprawy z urzędu, a nawet współdziała z sądem, jak w sprawie 31/68, Chanel → zawiesił swoje postępowanie na czas rozpatrywania krajowego środka odwoławczego od decyzji o zadaniu pytania;

III. Związanie sądu krajowego wytycznymi wyższej instancji

• czy sąd niższej instancji może zadać pytanie, gdy sąd wyższej instancji w orzeczeniu przekazującym sprawę dokona wykładni prawa UE (a może samodzielnie jeśli od jego orzeczeń przysługuje środek odwoławczy) → sprawa 166/73, Rheinmuhlen (I) → ETS kategorycznie wypowiedział się o niedopuszczalności ograniczania prawa sądu do zadawania pytań;

• stąd sąd wyższej instancji powinien powstrzymać się od wydawania wiążącej opinii prawa UE dla sądów niższej inst., bo sąd niższej inst. powinien oczekiwać wykładni prawa UE od ETS, a nie sądu wyższej inst.;

IV. Ograniczenie możliwości podnoszenia zagadnień prawa wspólnotowego w II instancji

• kwestia analizowana przez ETS → zgodność z zasadą jednolitości przepisów proceduralnych ograniczających możliwość podnoszenia nowych argumentów i okoliczności w postępowaniu odwoławczym oraz możliwość badania przez sąd krajowy zgodności prawa wew. z UE z urzędu → 2 sprawy:

• sprawa C-312/93, Peterbroeck → ETS uznał, że prawo wew. nie może ogr. sądowi zbadanie z własnej inicjatywy zgodności prawa wew. z UE, zwłaszcza gdy jest to pierwszy organ sądowy w danej sprawie, a bierność strony nie może być przeszkodą;

• sprawa C-430 i 431/93, van Schijndel → sytuacja odwrotna - strony w kasacji zarzuciły, że sąd nie zbadał z urzędu zgodności. Prawo holenderskie na zasadzie kontradyktoryjności (pasywności sądu), a ETS uznał, że prawo UE nie wymaga by sądy z własnej inicjatywy podnosiły naruszenie prawa UE, jeżeli badanie tej kwestii zmuszałoby je do porzucenia pasywnej roli poprzez wyjście poza zakres sporu zakreślony przez strony i poprzez orzekanie na podstawie faktów i okoliczności innych niż te, na których strona się opiera;

Postępowanie przed Trybunałem o wydanie orzeczenia wstępnego

• ta sama procedura co przy sporach, a odrębności wynikają z faktu udzielania pomocy sądowi, a nie rozwiązywania sporu;

• początek → [nota informacyjna] przekazanie pytania bezpośrednio (nie musi przez właściwy organ adm.) przez sąd do ETS pocztą poleconą do Rejestru ETS, który pozostaje w kontakcie z sądem do czasu wydania orzecz. wstępnego;

• [nota informacyjna] ETS „byłby wdzięczny” za info o zastosowaniu jego orzeczenia i przesłaniu mu kopi ostatecznego postanowienia sądu;

• potem → Sekretarz zleca tłumaczenie na wszystkie oficjalne języki i zawiadamia o pytaniu strony postępowania przed sądem pytającym (+ interwenientów), państwa członkowskie (w języku oryginału i swoim), KE (R, EBC, PE - gdy dot. ich aktu);

• też EOG oraz Urząd Nadzoru EFTA - gdy dot. Porozumienia o EOG;

• w tym samym czasie → wyznaczenie sędziego sprawozdawcy i rzecznika generalnego;

• 2 miesiące (termin zawity) na memoriały i uwagi pisemne;

• gdy z art. 35 TUE prawo to maja wszystkie państwa, bez względu na złożenie deklaracji;

• rygory formy takie jak w postępowaniu spornym;

• faza dowodowa → co do zasady nie występuje (stan faktyczny powinien być wyjaśniony przez sąd pytający);

• postępowanie ustne → te same strony, które mogą memoriały/uwagi pisemne, ale ich napisanie nie jest warunkiem koniecznym uczestnictwa w tej fazie;

• koniec → wydanie orzeczenia wstępnego i przesłanie do sądu pytającego oraz publikacja;

• praktyka → przypomina postępowanie sporne - obok KE znacząca rola stron;

Moc prawna orzeczenia wstępnego

• orzecz. wstępne wiąże sąd pytający, ale brak mechanizmu egzekwowania z urzędu, a jedynie postępowanie przeciwko państwu o naruszenie zobowiązań;

• orzecz. wstępne wiąże tylko sąd (→ wiec skutek inter partes, brak prawa precedensowego), ale w praktyce interpretacja ETS jest traktowana jako autorytarne źródło ustalania kształtu i treści prawa UE;

• ETS przywiązuje dużą wagę do własnych orzecz. → np. doktryna acte éclairé → ekonomia procesowa oraz przeświadczenie, że interpretacja jest spójna i konsekwentna;

• podejście ETS do wykładni przepisów → często oderwanie od literalnego brzmienia - tak powstały i zostały rozwinięte podstawowe zasady prawa UE (jak: bezp. stos.; bezp. skutek; ochrona praw podstawowych i in.);

• ale orzecz. ETS podlegają ewolucji → np. podejście do kształtu praw podstawowych → sprawa 29/69, Stauder → jedynie wspomnienie, że podstawowe prawa człowieka stanowią ogólne zasady prawa wspólnotowego i podle­gają ochronie ETS → sprawa 11/70, Internationale Handelgesellschaft mbH → wskazanie, że ich ochrona inspirowana tradycjami konstytucyjnymi → sprawa 4/73, Nold oraz sprawa 44/79, Liselotte Hauer → coraz szersze odwoływanie się do praw z EKPCiPW;

• rola w prawie wew. → ze względu na zasadę proeuropejskiej wykładni prawa wymóg na sądach śledzenia orzecznictwa ETS, w ten sposób realizowana też zasada jednolitości;

64

---