Cecha - niezmienna, zazwyczaj zdeterminowana dziedzicznie predyspozycja do odpowiednich zachowań.

Może to być:

1. Zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań, przejawiająca się w różnych spójnych z tą tendencją sytuacjach (psychologia osobowości).

2. Potencjalna możliwość, przejawiająca się w poziomie wykonywania zadania, lub rozwiązywania problemu (psychometria).

Krytyka i obrona pojęcia cechy:

• Cecha jest fikcją stwarzaną przez badaczy - kiedy porównujemy pomiar cech osobowości dokonany na podstawie kwestionariusza z dowolnym kryterium zewnętrznym (np. w eksperymencie) otrzymujemy niskie korelacje (Walter Mischel 1968).

• Jednorazowy pomiar jest mało rzetelny, wielokrotne pomiary wskazują na dużą stałość (Seymour Epstein, 1979, 1984).

Rozróżnienie na cechę i stan

Raymond Cattlell (1950) wprowadził do badań nad osobowością rozróżnienie między zjawiskami względnie stałymi (cecha), a zmieniającymi się w czasie (stan).

Stany manifestują się nieprzerwanie, cechy w sposób nieciągły, tylko w reakcji na określone okoliczności.

Stan można zaobserwować, cechę - nie.

Stan może być mierzony bezpośrednio, cecha - nie.

Stan jest współwarunkowany przez cechę, cecha przejawia się w stanach.

Styl poznawczy - dotyczy różnic indywidualnych w sposobach przetwarzania informacji. Style dotyczą głownie percepcji, pamięci, uczenia się, myślenia pojęciowego i kontroli zachowania.

Opisy stylów opierają się na wyróżnieniu (zazwyczaj) dwubiegunowych wymiarów.

Style poznawcze zależą od wielu czynników umysłowych i temperamentalnych. Na ich ujawnienie się ma wpływ sytuacja.

Historia badań nad psychologią różnic indywidualnych:

1. Spekulacja teoretyczna: Platon, Arystoteles (cechy wrodzone), Hipokrates i Galen (proporcje płynów), Juan Huarte (XVI w. Badanie nad zdolnościami nauki - dlaczego ludzie różnią się od siebie zdolnościami, rodzaje talentów).

2. Naiwne próby diagnozy: Johann Lavater, Franz Joseph Gall (związki pomiędzy cechami zewnętrznymi a zdolnościami psychicznymi).

3. Badania różnic indywidualnych w reakcjach na bodźce: Nevil Maskelyne, David Kinnerbrook, Friedrich Wilhelm Bessel, W. Wundt.

4. Badania testowe - Christian Thomasius, Francis Galton, James McKeen Cattell, Alfred Binet i Theodor Simon, Henry Goddard, Robert Yerkes, Leveis Terman, John Carlyle Raven.

Ad. 2

Starożytność - podobieństwo do jakiegoś zwierzęcia oznacza, że człowiek ma jego cechy.

XVIII w. Lavater, Fragmenty filozoficzne - dusza człowieka odbija się w ogólnym wyglądzie jego ciała.

F.J. Gall (XVIII/XIX w.) zaobserwował, że jego koledzy, którzy mieli zdolności matematyczne mieli wyłupiaste oczy i wysokie czoła. Wykonywał sekcje mózgu zbrodniarzy i innych nieboszczyków, których personalia były nieznane. Zastanawiał się nad ośrodkami w mózgu. Narusza dogmat o niepodzielności duszy ludzkiej. We Francji rozwija naukę nazwaną później „frenologią”. Wyznaczył ponad 30 ośrodkó odpowiedzialnych za różnice indywidualne (zmienność, stanowczość, życzliwość itp.).

Ad. 3

Koniec XVIII w. w obserwatorium w Greenwich dochodzi do sprzeczki pomiędzy Maskelyne'm i Kinnebrook'iem, jej przyczyną było zanotowanie przez obu różnych czasów.

Bessel - astronom z Królewca bada reakcje ludzi na różne obserwacje, zależności pomiędzy np. samopoczuciem a czasem reakcji na jakieś zjawisko.

Ad. 4

Galton (kuzyn Darwina)- jako zwolennik tezy o dziedziczeniu wybitnych uzdolnień zajmował się głównie nimi. Wprowadził testy.

1882 - założył laboratorium antropometryczne w Kensington, gdzie za dobrą opłatą badał różnice indywidualne w zakresie słyszenia dźwięku itp.

Cattell (doktorant Wundta) - wprowadza pojęcie ”testu umysłowego”, jego córka - Psyche Cattell tworzy test do badania dzieci.

Binet i Simon - zadanie opracowania prób do selekcji dzieci mających trudności w uczeniu się - 1905 - pierwszy test inteligencji z pytaniami i próbami do wykonania, po 5 zadań na każdy wiek (dziecko ma taki wiek intelektualny, przy którym zaliczyło wszystkie próby).

Goddard - w 1917 powołany do komitetu badań psychologicznych nad rekrutami, testy do badania rekrutów (inteligencja, środowisko, rasa, kraj pochodzenia)

• Test α - dla wyedukowanych, którzy potrafią czytać

• Test β - niepiśmienni (obrazki)

W latach 20' testy stały się formą egzaminów wstępnych.

Raven - twórca testu matryc („atrybut psychologa”). Stworzył metodę pozbawioną elementów kulturowych i środowiskowych, nawiązał do Speelmana (czynniki „g” i „s”). G - dwa sposoby myślenia abstrakcyjnego: edukcja [sic!] relacji i edukcja korelatów. Elementy pozostają w określonych stosunkach. Raven uważał, że jest to metoda do badania spostrzegania i poprawnego myślenia.

WY2 -14 X 2008

Współczesne kierunki badań w psychologii różnic indywidualnych

1. Badania nad temperamentem

2. Badania nad inteligencją

3. Badania nad uzdolnieniami specjalnymi i zawodowymi

4. Badania psychologicznych różnic indywidualnych w obrębie płci, wieku, między rasami, grupami społecznymi itp.

5. Badania nad skrajnymi populacjami krzywej Gaussa: upośledzenie umysłowe i wybitne uzdolnienia.

Geny czy środowisko? - spór o genezę psychologicznych różnic indywidualnych

1. Psychologiczne różnice indywidualne są wrodzone, uzależnione od czynników wewnętrznych, odziedziczonych (koncepcje biologiczne, genetyczne „introgenne”, w filozofii - natywizm).

2. Psychologiczne różnice indywidualne są kształtowane przez otoczenie, środowisko i wychowanie (koncepcje środowiskowe, „ekstrogenne”, „egzogenne”, w filozofii - empiryzm genetyczny).

3. Psychologiczne różnice indywidualne są wypadkową działania zadatków wrodzonych oraz wpływów środowiska (koncepcje interakcyjne).

Zwolennicy teorii biologicznej: F. Galton, L.M.Terman, C. Burt, R.B. Cattell

Zwolennicy poglądów socjologicznych:

• J. Watson i behawioryści - o drodze rozwoju człowieka i powstawaniu różnic indywidualnych decyduje środowisko.

• S. Freud i freudyści - osobowość i różnice indywidualne są produktem wczesnych doświadczeń z dzieciństwa.

Badania nad dziedzicznością psychiczną:

1. Badania genealogiczne i biograficzne.

2. Badania nad bliźniętami.

3. Eksperymentalne badania na zwierzętach.

4. Badania genetyczne.

Studia genealogiczne i biograficzne:

1. Klasyczne studia genealogiczne (Galton 1865, 1869, Ribot 1873)

2. Klasyczne badania nad genialnością i obłąkaniem (Lombroso 1864, 1877)

3. Badania nad dziedziczeniem „dobrej i złej krwi” (Richard Dugdale 1874, Albert Winship 1900, Arthur Estabrook 1915, Henry Herbert Goddard 1912)

4. Metoda genealogiczna na usługach współczesnej psychologii i psychopatologii twórczości ( Kay Jamison 1993, powiązania rodzinne a depresja)

5. Metoda genealogiczna we współczesnej psychopatologii, neurologii itp. (Hans Klünemann 2002)

Korelacja pomiędzy ilorazami inteligencji u par bliźniąt

Badacz	Bliźnięta jednojajowe	Bliźnięta dwujajowe
B. Zazzo	0,90	0,60
A. H. Wigfield	0,84	0,55
E. Day	0,61	0,52
H. N. Newman	0,88	0,65

Badania eksperymentalne - Edward Tolman (1932)

Uczenie się labiryntowe u szczurów w trzecim pokoleniu:

Pokolenie	Szczury	Przeciętny czas uczenia się (w sek.)	Przeciętna liczba błędów
I	Zdolne Mało zdolne	13,5 29,6	7,2 17,4
II	Potomstwo zdolnych z I pokolenia i mało zdolnych z I pokolenia	17,6 26,7	... ...
III	Potomstwo zdolnych z II pokolenia i mało zdolnych z II pokolenia	... ...	... ...

Argumenty zwolenników czynnika środowiskowego

Wyniki badań inteligencji dzieci z różnych środowisk (sprzed 1939 r.):

O. Decorly - test Bineta-Simona (Bruksela)

M. Marle - test Bineta-Simona (Paryż)

R. M. Yerkes i E. E. Anderson (Cambridge, USA)

W. Stern i E. Hoffman (Wrocław / Breslau, wówczas Niemcy)

L. Tarman i F. N. Freeman - rewizja stanfordzka testu B-S (Kalifornia)

W. Döring (Lubeka, Niemcy)

F. Kniese- test Ebbinghausa (Jena, Niemcy)

Wnioski ogólne z badań dzieci pochodzących z różnych środowisk:

1. Z porównań ilorazów inteligencji dzieci w tym samym wieku wynika, że występują różnice zależne od zawodu i sytuacji społecznej rodziców - im bardziej ich zawód jest zintelektualizowany oraz im lepszy jest ich status materialny, tym wyższe są zazwyczaj ilorazy inteligencji ich dzieci.

2. Zależność między ilorazami inteligencji a warunkami środowiska społecznego jest wyraźna szczególnie w zakresie opieki domowej (wychowanie w pełnej rodzinie - wychowanie w sierocińcu). Im lepsza opieka, tym wyższe ilorazy inteligencji.

3. Widoczna zależność ilorazu inteligencji od miejsca zamieszkania rodziców i dzieci. Dzieci ze śródmieścia osiągają wyższe wyniki niż dzieci z przedmieść.

Victor - dzikie dziecko z Aveyron (1800).

Zainteresował się nim lekarz - Itard, chciał go zresocjalizować. Po kilku latach wydał książkę „O edukacji dzikiego człowieka”. Udało mu się wykształcić umiejętność wiązania przedmiotów z abstrakcyjnymi znakami, pisemne kopiowanie słów. Rozbudził w nim wrażliwość i wstyd za napady złości.

Marie-Angélique Memmie Le Blanc - dzika dziewczynka z Szampanii (1731), madame Hecquet (1755)

Kaspar Hauser - „dziecko Europy” (1828)

Genie - do 13 r. ż. Wychowywała się w Kalifornii w całkowitej izolacji poznawczej i społecznej, uwięziona w pokoju, przywiązana do krzesła albo łóżka. Kiedy ją odnaleziono, jej ojciec popełnił samobójstwo.

Curtis - studium psychologiczne.

Pod względem mowy G. Osiągnęła poziom dziecka 4-letniego.

Wpływ interakcji genotypu i środowiska na psychologiczne różnice indywidualne

S. A. Mednick. W. F. Gabrielli, B. Hutchings (1984) - czynniki genetyczne i środowiskowe w zachowaniach przestępczych.

Wnioski:

• ryzyko zachowań przestępczych było większe u młodzieży, której rodzice biologiczni byli przestępcami (czynnik genetyczny)

• rodzice adopcyjni z przeszłością przestępczą mieli znikomy wpływ na przestępstwo dzieci adoptowanych (czynnik środowiskowy)

• najwięcej wyroków sądowych miała grupa młodzieży, której rodzice biologiczni oraz adopcyjni popełnili przestępstwo (interakcja obu czynników).

WY 3 - 21 X 2008

Płeć a psychologiczne różnice indywidualne

„Psychika kobiety i mężczyzny są jak dwie drogi, które nigdy się nie zejdą.”

Otto Weininger (1880- 1903) „Płeć i charakter”

O. Weininger wprowadził do psychologii pojęcie androgynizmu.

Historia badań psychologicznych nad różnicami płciowymi (w okresie naukowym).

W. Wundt i strukturalizm - badanie działania „uogólnionego umysłu człowieka dorosłego” (bez uwzględniania różnic indywidualnych między ludźmi). Introspekcja stosowana przez mężczyzn dostarczała informacji o reakcjach i odczuciach ich samych.

Funkcjonalizm (gł. Na gruncie amerykańskim) - badanie zdolności przystosowawczych oraz inteligencji człowieka. Wyniki mocno osadzone w realiach społecznych dowodziły istnienia różnic intelektualnych między płciami, sugerowały że kobiety odnoszą mniejsze korzyści z edukacji, nie mają predyspozycji do odnoszenia sukcesów zawodowych (Thorndike).

Krytyka tej tezy oparta na założeniu, że dopóki kobiety nie będą same decydowały co ma stanowić treść ich życia (dom czy praca zawodowa) nie można ocenić ich potencjału intelektualnego. (Leta Hollingworth).

Behawioryzm - pomija role płciowe i różnice płciowe.

Psychoanaliza - badania nad rolą instynktu i fizjologii w kształtowaniu się osobowości. Uznanie, że istotnym momentem rozwoju jest uświadomienie sobie płciowych różnic anatomicznych. Identyfikacja z płcią skutkuje trwałymi różnicami pomiędzy kobiecą a męską osobowością. Ambiwalentny stosunek S. Freuda do kobiet - przypisywał kobietom cechy negatywne na poziomie emocjonalnym, ale dopuścił wiele kobiet do uczestnictwa w ruchu psychoanalitycznym, liczył się z ich zdaniem i wynikami badań.

Psychologia rodzaju - negacja pojęcia „różnice płciowe”, wprowadzenie terminu „rodzaj” (rozumianego jako schemat służący do społecznej kategoryzacji jednostek).

Wybrane badania współczesne w zakresie psychologicznych różnic indywidualnych pomiędzy płciami

Zachowania społeczne:

1. Konformizm oraz uleganie

• brak różnicy w sytuacjach bezosobowych

• w spotkaniach „twarzą w twarz” nieco większa uległość kobiet wobec rozmówców (zwł. mężczyzn)

• tendencja do twierdzenia na podstawie badań, że nie ma różnic w zakresie konformizmu

2. Agresja

• różnice płciowe zmieniają się odwrotnie proporcjonalnie do przeciętnego wieku badanych: większe u dzieci w wieku przedszkolnym, mniejsze wśród studentów

3. Udzielanie pomocy

• w sytuacjach publicznych mężczyźni częściej udzielają pomocy innym

• kobiety częściej niż mężczyźni otrzymują pomoc

4. Zachowania w małych grupach

• mężczyźni prezentują więcej zachowań zadaniowych, kobiety przejawiają więcej pozytywnych zachowań społeczno - emocjonalnych

• w grupach mieszanych mężczyźni częściej współpracują ze sobą

5. Zachowania przywódcze

• kobiety częściej niż mężczyźni stosują demokratyczny styl kierowania (pozwala to łagodzić instytucjonalną wrogość do kobiety na kierowniczym stanowisku)

• mężczyźni częściej stosują styl autorytarny

6. Komunikacja niewerbalna

• kobiety trafniej interpretują wskazówki niewerbalne

• kobiety odznaczają się większą empatią afektywną (np. niemowlęta płci żeńskiej częściej niż męskiej płaczą słysząc płacz innego dziecka, dziewczynki wykazują większą empatię w reakcji na oglądane obrazki, historie)

• kobiety bardziej pozytywnie reagują na dotyk

• dziewczynki / kobiety znacznie częściej niż chłopcy / mężczyźni nawiązują kontakt wzrokowy

7. Różnice płci w poziomie aktywności motorycznej

Przed okresem dojrzewania różnice małe lub umiarkowane. W okresie dojrzewania różnice te zwiększają się na korzyść chłopców. Nie muszą one jednak utrzymywać sięw dorosłym życiu.

8. Płeć a sposób myślenia i komunikowania się

• Mężczyźni lepiej zapamiętują informacje dotyczące ich samych, kobiety lepiej informacje związane z innymi

• Kobiety, inaczej niż mężczyźni, prezentują sposób myślenia tzw. „połączony”, włączają kontekst (otoczenie) w reprezentację obiektów, lub osób stanowiących ich przedmiot zainteresowania

• Kobiety częściej niż mężczyźni słuchają swego rozmówcy i starają się zrozumieć jego punkt widzenia

• Kobiety częściej dają odpowiedzi skrótowe (potakiwanie), potwierdzające że z uwagą słuchają rozmówcy

• Kobiety zadają więcej pytań, mężczyźni częściej używają zdań w trybie rozkazującym

Badania i teorie na temat „płci mózgu”

1. Istnieją anataomiczno-czynnościowe różnice mózgów mężczyzn i kobiet, mające wpływa na psychologiczne różnice indywidualne oraz na obraz choroby w przypadku uszkodzenia tych samych struktur u obu płci (Herbert Charles Lansdell)

2. Mózgi kobiet i mężczyzn są względnie jednakowe, odmienności są wynikiem różnych strategii działania, które kształtowały się u obu płci przez tysiące lat i są przekazywane genetycznie.

Lewa półkula - zdolności werbalne i logiczne, tzw. Zorganizowane myślenie sekwencyjne, świadoma kontrola zachowania, „zimne poznanie, zazwyczaj dominująca.

Prawa półkula - przetwarzanie informacji pierwotnej (wizualnej, akustycznej) oraz informacji przestrzennych, decyduje o uzyskaniu całościowego obrazu sytuacji (struktura Gestalt), jest ściślej związana z reakcjami emocjonalnymi.

U kobiet konsekwencje uszkodzenia analogicznych jak u mężczyzn rejonów mózgu są mniej dotkliwe, np. uszkodzenie lewej półkuli u mężczyzn prowadzi do głębszej afazji niż u kobiet.

Różnice indywidualne w szkole

Dziewczęta - lepszy start (zdolności werbalne, lepiej przystosowane społecznie, staranniejsze i bardziej wytrwałe), ale gorsze osiągnięcia końcowe, w szkole średniej i na studiach zaczyna się to zacierać a nawet odwraca na korzyść mężczyzn. Dziewczęta sprawiają mniej problemów nauczycielom.

Zaczynają być samokrytyczne wcześniej niż mężczyźni, często są krytykowane za błędy merytoryczne.

Są lepsze w testach szybkości spostrzegania przedmiotu usuniętego wcześniej ze zbioru, fluencja wyobrażeniowa (np. wyliczanie przedmiotów w tym samym kolorze), obliczenia arytmetyczne, precyzyjne testy namacalne (?).

U chłopców częściej ujawniają się wady wymowy, mniejsza płynność wypowiedzi, mniejsza motywacja do nauki, większa ruchliwość. W pewnym wieku zaczynają mieć lepszą koordynację wzrokowo-ruchową, zwłaszcza w przypadku zadań konstrukcyjnych.

Aktywność chłopców wzrasta wtedy, kiedy zaczyna się cenić niekonwencjonalność, pomysłowość.

Testy przestrzenne, dokładniejsi w testach motorycznych, łatwiej im odnaleźć prostą figurę w figurze skomplikowanej, testy myślenia matematycznego.

WY 4 - 28 X 2008

Różnice indywidualne w ontogenezie człowieka (zakres występowania)

1. Rozwój fizyczny i motoryczny

2. Rozwój intelektualny - ogólne i specjalne właściwości, które pojawiają się w rozwoju człowieka

3. Rozwój emocjonalny

4. Rozwój społeczny

5. Rozwój osobowości

Do rozwoju intelektualnego należą m.in.: spostrzeganie, zapamiętywanie, tworzenie pojęć, rozwiązywanie zadań, przekazywanie informacji

Wraz z wiekiem rozwój intelektualny nabiera nowych właściwości, coraz bardziej ujawniają się różnice indywidualne. Wiek chronologiczny nie u wszystkich równa się wiekowi intelektualnemu. Ok. 60% ma swój wiek.

Rozwój poznawczy w niemowlęctwie:

Spostrzeganie - niedokładne, niezorganizowane. Stopniowo pojawia się spostrzeganie głębi, wyróżnianie figury z tła, reagowanie (z emocjami) na twarz ludzką.

Brak zdolności do utrzymania stałości spostrzeżeń (np. koloru, wielkości, położenia).

Zróżnicowana wrażliwość na bodźce.

Duża zdolność uczenia się.

Zmiany w koncentracji (przedmiot nieznany wywołuje większą koncentrację uwagi niż znany).

Kształtowanie się pojęć na podstawie zdobytych spostrzeżeń i wyobrażeń

Czynniki wpływające na ilość oraz jakość pojęć:

1. Wykształcenie, lub defekty receptorów

2. Poziom inteligencji (wpływa na tworzenie się pełnych i przestrzennych pojęć)

3. Czynniki środowiskowe (środowisko stymuluje)

4. Stopień opanowania języka

Wraz z wiekiem pojęcia konkretne i proste przechodzą w abstrakcyjne i złożone. Pojawia się hierarchia pojęć (klasy).

Kształtowanie błędnych pojęć: niezrozumienie pojęć, „żywa wyobraźnia”, ograniczone doświadczenia, błędne informacje.

Różnice indywidualne w uczeniu się:

1. Im młodsze dziecko, tym większy udział mają własne doświadczenia

2. Małe dzieci bezkrytycznie naśladują wzory, starsze przyswajają sobie wiedzę na podstawie krytycznej oceny.

3. W wieku przedszkolnym główną formą uczenia się jest zabawa, później uczenie jest intencjonalne - zorientowane na cel

4. Z wiekiem wzrasta samodzielność decydowania o preferowanych przedmiotach uczenia się (zwłaszcza w wieku licealnym)

5. Z wiekiem wzrasta różnorodność operacji poznawczych, strategii uczenia się, rozwiązywania problemów itp.

6. Różnicują się motywacje do uczenia się

„Dla małego dziecka świat nie ma znaczenia” - musi samodzielnie przekonać się o właściwościach przedmiotów świata rzeczywistego.

Talent a genialność:

Talent - zespół zdolności, które pozwalają na uzyskiwanie wyjątkowo wysokich wyników, prowadzą do znaczących osiągnięć w różnych dziedzinach.

• Wysoki poziom zdolności ogólnych

• Oryginalne podejście do problemów i ich rozwiązywanie

• Posiadanie zdolności specjalnych

• Umiejętność generowania nowych pomysłów

• Szybsze tempo i szerszy zakres przyswajania zdobytych informacji i operowania nimi

• Cechy osobowości wspomagające szybszy rozwój intelektualny (np. wysokie ambicje)

Genialność - najwyższy stopień talentu, oznacza bardzo wysoki poziom różnych zdolności skutkujący tworzeniem czegoś nowego, oryginalnego, ważnego. Osiągają go jednostki, które potrafią szlifować swój talent.

Kierunki badań nad talentem i genialnością:

• akcentowanie znaczenia wrodzonych zadatków inteligencji

• pomiar wybitnych zdolności za pomocą testów umiejętności (Ferston)

• istnieją zdolności ogólne oraz specjalne przy czym jednostki przejawiające uzdolnienia nie muszą mieć wysokiej inteligencji

• środowisko czy geny (raczej wpływy środowiskowe)

Badania longitudinalne, genetyczne talentu:

Telman - dzieci utalentowane charakteryzuje: wysoka sprawność fizyczna, wcześniej chodzą i mówią, szybciej dojrzewają , mniej nerwowe niż inne.

W wieku 35 lat: 90% chłopców i 86% tych dziewcząt ukończyło studia, większość pracowała na stanowiskach kierowniczych, 12 osób zyskało sławę międzynarodową.

Upośledzenie umysłowe

Oligofrenia, niedorozwój umysłowy, niepełnosprawność intelektualna - zahamowany, lub niepełny rozwój umysłowy, uwarunkowany genetycznie, lub spowodowany trwałymi zmianami patologicznymi w układzie nerwowym (J. Strelau).

XIX/XX w. próby oszacowania poziomu rozwoju intelektualnego

Obecnie: lekki (rozwój jak w wieku 12 lat), umiarkowany (9 lat), znaczny (6 lat) i głęboki (3 lata); ociężałość umysłowa.

Opóźnienie umysłowe a opóźnienie środowiskowe.

Różnice w zakresie:

• uczenia się i przystosowania

• społecznej dojrzałości i motywacji do nauki

• sprawności motorycznej

• brak zdolności do podejmowania decyzji, abstrahowanie, uogólnianie, słabszy rozwój mowy

„Sawantyczni idioci” - u dzieci autystycznych niekiedy obserwuje się fenomen niezwykłych zdolności: matematycznych, artystycznych, pamięciowych.

WY5 - 4 XI 2008

Osobowość i jej składowe jako przedmiot zainteresowań psychologii różnic indywidualnych.

Wartości jako zagadnienia psychologiczne.

Składniki osobowości, stanowiące przedmiot zainteresowania psychologii różnic indywidualnych:

1. Temperament

2. Zainteresowania

3. Inteligencja

4. Zdolności i uzdolnienia

5. Potrzeby

6. Postawy

7. Obraz samego siebie i obraz świata (światopogląd)

8. Role społeczne

Światopogląd - najbardziej uogólniona wiedza o rzeczywistości i wyznaczony przez nią system wartości.

Wartości - w filozofii podstawowa kategoria aksjologii - wszystko co cenne i godne pożądania, co stanowi cel ludzkich dążeń.

Rozumienie pojęcia wartości:

1. Wartość to coś przekładalnego na jakieś jednostki miary, lub porównania często wymierne liczbowo

2. Wartość to rzecz, lub cecha wartościowa, coś czemu przypisujemy wartość (że jest cenne)

3. Wartość to myśl, która sprawia, że przedmioty, cechy, lub zdarzenia uznajemy za cenne dla nas

Pojęcia zbliżone (związane) do pojęcia wartości:

1. Cel

2. Motyw

3. Potrzeba

Stanowisko obiektywistyczne - wartość przysługuje określonemu przedmiotowi, niezależnie od subiektywnej oceny.

Stanowisko subiektywistyczne - wartość to cecha nadawana przedmiotowi przed podmiot, która ujawnia określone postawy emocjonalne i wolicjonalne.

Współczesna definicja (łączy oba podejścia): Wartość jest zawsze dla kogoś, ma charakter subiektywny, ale jednocześnie jest uzależniona od właściwości / wartości przedmiotu.

Koncepcje wartości:

1. Klasyczna (M. Scheler) - wartość to coś poznawalne dzięki specyficznej władzy poznawczej człowieka

2. Wartość jako kierunek motywacji

• H. A. Murray: wartość to część świata przedmiotowego, ku któremu skierowane są potrzeby (personologia, „test apercepcji schematycznej”)

• K. Lewin: to co zaspokaja potrzeby ma wartość dodatnią, a to co zakłóca wewnętrzną równowagę ma wartość ujemną

3. Wartość jako przedmiot pozytywnej oceny - przedmiot zasługujący na akceptację (Coffer, Appley)

4. Wartość jako pozytywna ocena przedmiotu - podstawowy punkt oparcia dla organizacji postaw (Newcomb)

Cechy wartość według Schwartza:

1. Są pojęciami, lub przekonaniami

2. Odnoszą się do ostatecznych celó

3. Wychodzą poza granice konkretnych sytuacji

4. Kierują oceną zachowań i zdarzeń

5. Tworzą hierarchię zgodnie ze stopniem ważności dla jednostki

6. Są nośnikami informacji, że coś jest bardziej cenione od innych rzeczy

7. Są one uświadomione

8. Są względnie stałe, dlatego też są traktowane jako cechy osobowości

Rola wartości:

1. Wyznaczają oraz integrują postawy jednostki wobec różnych osób, zjawisk i przedmiotów.

2. Wartości mogą określać siatkę poznawczą jednostki - dzięki wartościom możemy oceniać.

Stadia rozwojowe stosunku do wartości (Muszyński):

1. Stadium pierwotnego idealizmu - na zasadzie identyfikacji z innymi osobami, u małych dzieci, konsekwencja i radykalizm, konformizm i konwencjonalizm, poczucie identyfikacji.

2. Stadium dezintegracji ideowej - konfrontacja wartości z życiem, rozczarowanie ideałami.

3. Stadium autonomizacji ideowej - zaczyna się od budowania własnego, niezależnego systemu wartości i ideałów, określenia osobistego stosunku do świata, indywidualność, tworzy się własne struktury wartości.

Sposoby realizowania wartości (Popielski):

1. Sposób rzędowy - każda wartość ma takie samo natężenie, nie akcentuje się, że coś jest ważniejsze niż coś innego.

2. Sposób warstwowy - jedne wartości budowane na drugich (zasada podporządkowania).

3. Sposób piramidalny - jest jedna wartość dominująca (zabsolutyzowana), której podporządkowane są te pod nią, jeśli się ona załamie u człowieka, całość się rozpada, człowiek będzie unikał wszystkiego, co mogłoby tę wartość zanegować.

4. Sposób hierarchiczny - może być jakaś wartość absolutna, ponad wszelkimi wartościami, ale różne inne są równorzędne, zakłócenie ich nie ma wpływu na inne.

Przyczyny zmian w świecie wartości jednostki:

1. Proces dojrzewania psychospołecznego

2. Nieprzewidywalne sytuacje

3. Stany psychofizycznej dezintegracji

4. Choroba somatyczna

5. Kryzys „połowy życia”

Przykładowe typologie wartości:

1. Ze względu na genezę

1. uznawane - geneza społeczna, związane z przekonaniami określającymi ich obiektywne znaczenie w społeczeństwie

2. odczuwane - geneza indywidualna, wywodząca się ze skłonności osobniczych, związane z emocjami, odczuwaniem ich atrakcyjności.

2. Ze względu na rodzaje

1. konsumpcyjne

2. społeczne

3. pracy

4. wiedzy

5. etyczne

6. estetyczne

7. ludyczne

8. religijne

Różnice między wartościami (w) a postawami (p)

1. w wiążą się z normą, p -nie

2. obie determinują zachowanie, ale w jest nadrzędna

3. w są bardziej trwałe i odporne na zmiany

4. w mają centralne miejsce w systemie przekonań

5. w ma charakter interdyscyplinarny, p ma charakter psychologiczny

6. w mogą funkcjonować niezależnie od uznających je jednostek, p są zawsze postawami określonego człowieka

7. w stanowią kryteria wyborów, p stanowią dyspozycje do określonych zachowań

Wartości (w) a motywy (m):

1. W mają zarówno wewnętrzny jak i zewnętrzny charakter, m - wyłącznie wewnętrzny

2. M ściślej związana z biologicznymi stanami organizmu

3. M determinują zachowania bezpośrednio, w - pośrednio (mogą nie wpływać na aktualne zachowania)

4. M - mniej trwałe, związane z natychmiastową gratyfikacją

5. W dotyczą obiektów zgeneralizowanych, m - pojedynczych

6. W posiadają element normatywny, m nie posiadają go

7. M są wyłącznie kategorią psychologiczną

Typologia struktury psychiki w oparciu o wartości (E. Spranger : głównym czynnikiem warunkującym typ jest kontekst historyczno społeczny)

1. Typ teoretyczny - człowiek nastawiony na porządkowanie, porównywanie, porównywanie, rozróżnianie tego co się wokół dzieje

2. Typ ekonomiczny - poszukuje wartości użytkowych

3. Typ estetyczny - nastawiony kontemplacyjnie do piękna

4. Typ społeczny - wartości społeczne, niesienie pomocy, rozumienie zachowań innych ludzi

5. Typ polityczny - innych spostrzega jako rywali, lubi konkurować, być przywódcą, lubi uzależniać innych od siebie

6. Typ religijny - Spranger przeciwstawia go typowi ekonomicznemu, skupiony na wartościach, przeżyciach religijnych

Typologia ze względu na hierarchię wartości (Kozielecki):

1. Wartości dionizyjskie - najwyżej ocenia dobra typu: konsumpcja, komfort, dąży do satysfakcji i radości, lubi luksus obfitość

2. Wartości heraklesowe - dążenie do dominacji nad innymi, uznania, władzy

3. Wartości prometejskie - człowiek jako cząstka wspólnoty, podejmuje działania prospołeczne, walczy ze złem społecznym

4. Wartości apollińskie - przypisuje najwyższe znaczenie twórczości, poznawaniu świata, odkrywa sens życia, nieśmiertelność w twórczości, badaniu świata

5. Wartości sokratyczne - najwyższym dobrem jest poznawanie i rozumienie samego siebie, ciągły rozwój, samokształcenie, samodoskonalenie, życie ma wartość o ile pozwala na wszechstronny rozwój osobowości.

WY6 - 25 XI 2008

Temperament (cz. I)

Temperament a osobowość i charakter

Osobowość (psychika, osoba):

1. Zespół cech psychicznych, za pomocą których można opisać podstawowe formy zachowania człowieka.

2. Zespół postaw, nastawień itp. Wyznaczających zachowanie człowieka (psychologia osobowości).

Charakter - względnie trwałe właściwości postępowania człowieka, w których wyraża

się jego stosunek do siebie i do innych ludzi (charakterologia, współcześnie to jeden z wymiarów, składników osobowości).

Temperament:

1. Charakterystyczny dla danej jednostki układ ogólnych, energetycznych cech zachowania (siła i szybkość reakcji, aktywność, ruchliwość, odporność na stres, podatność na zmęczenie, stałość uczuć, wrażliwość zmysłowa i emocjonalna).

2. Układ względnie trwałych cech zachowania się i procesów psychicznych człowieka, warunkowanych jego wrodzonymi właściwościami biologicznymi.

3. Strelau: Podstawowe, względnie trwałe cechy osobowości, odnoszące się przede wszystkim do formalnych charakterystyk (energetycznych i czasowych) reakcji zachowań.

[Na egzamin tylko definicja Strelaua]

Kwestie sporne w doprecyzowaniu pojęcia temperamentu

1. Spór o to, do jakiej sfery zachowań odnosi się temperament

1. procesy emocjonalne

2. wszystkie obszary psychicznego funkcjonowania

2. Związki temperamentu z osobowością

1. temperament jako składowa osobowości

2. temperament jako coś obszerniejszego

3. Związki temperamentu z charakterem

1. utożsamianie temperamentu z charakterem

2. rozgraniczanie tych dwóch pojęć (t. j. ograniczanie temperamentu do sfery fizjologicznej i jej rezonansów w psychice)

Temperament wpływa na kształtowanie się struktur poznawczych, preferencji estetycznych, cech osobowości. Przejawia się w różnych formach zachowania.

Stałość temperamentu:

1. Jego cechy są względnie stałe

2. Mogą się jednak zmieniać wraz z rozwojem osobowości (zmiany progresywne u młodych i regresywne u starszych ludzi)

3. Mogą ulegać modyfikacji w pewnych warunkach (silne i długotrwałe oddziaływanie środowiska zewnętrznego)

Teorie temperamentu (podział historyczny):

1. Teoria klasyczna (humoralna) - Hipokrates, Galen

2. Teorie wyjaśniające

1. teoria fizjonomiczna - J. C. Lavater 1772

2. teorie biotypologiczne i morfopsychologiczne - neokonstytucjonalizm - A de Giovanni 1898, C. Sigaud 1914, E. Kretschmer 1921

3. właściwości układu nerwowego - Pawłow, neopawłowiści

4. aktywacyjne - Zuckerman, Eysenck

5. regulacyjne - Strelau, Eljasz

3. Opisowe

1. szkoła z Groningen - Heymans, Wersma (?), La Senne, Berger

2. teoria czynnikowa - Guilfors, Thurstone

3. teoria interakcyjna - Thomas, Chess

Galen: 9 temperamentów - 4 proste, 4 wtórne, jeden idealny (idealne proporcje płynów).

Adrian Pauli (gdański lekarz): „De temperamentis. Disputatio physiologica”,

temperament powstaje ze zmieszania pewnych cech organizmu - ciepło / zimno, wilgotność / suchość. Temperamenty proste i złożone, temperamentum uniforme - idealny.

Immanuel Kant - „Anthropologie in pragmatischer Hinsicht”, pewne formalne właściwości zachowania, temperament zależy od energii życiowej (pobudliwy / ospały) lub od dominujących charakterystyk działania.

Choleryk, flegmatyk - temperamenty działania.

Sangwinik, melancholik - temperamenty emocji.

Teorie morfopsychologiczne (teorie konstytucjonalne temperamentu) od Lombroso

1. Szkoła włoska np. A. De Giovanni

• typ asteniczny (przewaga procesów korowych, wolicjonalność, efektywna kontrola, twórczy)

• typ krępy (przewaga procesów podkorowych, automatyzm i naśladownictwo, mniejsza efektywność kontroli własnych zachowań, mniej twórczy)

• normotyp

2. C. Sigaud „La forme humaine, sa signification”

• typ oddechowy - rozwinięta klatka piersiowa, lubi przebywać na świeżym powietrzu, podróżować; wielcy podróżnicy

• typ trawienny - rozbudowane części trawienne, uzdolnienia praktyczne, spokojny, cierpliwy, lubi komfort, bywa ospały, ociężały

• typ mięśniowy (muskularny) - „prawidłowo” zbudowany, ruchliwy, aktywny, zawody wojskowe, kierownicze, bardzo duże wahania inteligencji, nie lubią osiadłego trybu życia, wybitni politycy

• typ mózgowy (intelektualny) - wątłe ciało, przenikliwy wzrok, sugestywna mimika, wysoka inteligencja, zamiłowania artystyczne, naukowe, organizatorzy przemysłu, głównie w dużych miastach

• typ mieszany - największa część społeczeństwa

Istnieje korelacja pomiędzy dominacją pewnego organu wewnętrznego a psychiką. Cztery narządy odpowiadają za to, że ciało fizyczne porusza się w środowisku atmosferycznym, społecznym.

3. Kretschmer „Köperbau und charakter”

Budowa ciała:

1. leptosomatyk - wątły, wysoki, chudy; skrajny leptosomatyk to astenik (ok. 9% społeczeństwa); skłonność do schizofrenii

2. pyknik - okrągły, średniego wzrostu, krótka szyja, duży brzuch (ok. 7% społeczeństwa); skłonność do cyklofrenii

3. atletyk - umięśniony, średniego / wysokiego wzrostu, szerokie barki, wąskie biodra, wydatne kości policzkowe (ok. 12%); skłonność do padaczki

4. dysplastyk - typ mieszany (ok. 72%)

Typy temperamentalne:

1. schizotymik - zamknięty w sobie, nietowarzyski, oschły, drażliwy, skłonny do abstrakcji, twardo obstający przy swoich przekonaniach, w sztuce formalista, w nauce teoretyk

2. cyklotymik - towarzyski, realistyczny, zmiennych nastrojach, zainteresowany bieżącymi wydarzeniami, w sztuce realista, w nauce eksperymentator

3. iksotymik - mało wrażliwy, drobiazgowy, ociężały

Wpływ budowy ciała na cechy ludzi zdrowych:

• leptosomatycy są podstawą dla typu temperamentalnego „schizotymika”

• pyknicy - temperament „cyklotymiczny”

• atletycy - „iksotymiczny”

Eugeniusz Brzezicki (ok. 1950 roku): „skirtotymik” (typ dysplastyczny). Skirtotymików jest szczególnie dużo wśród Słowian, mają skłonność do nerwicy (histerii), są chwiejni w uczuciach i działaniu, lubią się popisywać, wykazują słomiany zapał i rzewny romantyzm.

W. H Sheldon (i S. S. Stevens) „The varietes of temperament...”

Na podstawie zdjęć ludzi przyjęto, że istnieją trzy wymiary wiążące się z trzema somatotypami (budową ciała).

Somatotyp:

1. endomorficzny - nadmiernie rozwinięty układ trawienny, zaokrąglony

2. ektomorficzny - tkanka nerwowa, wątłe ciało

3. mezomorficzny - tkanka mięśniowa, masywny, twarda skóra

Typy temperamentu:

1. wiscerotonik (endomorficzny) - komfort, relaks, dobre jedzenie, zaspokojenie popędowości, towarzyski

2. cerebrotonik (ektomorficzny) - introwersja, trudności w kontaktach społecznych, brak potrzeb społecznych, podatny na zmęczenie, pociąg do pracy intelektualnej

3. somatotonik (mezomorficzny) - duża aktywność fizyczna, energia życiowa, odwaga, postawy przywódcze, przywódcze, człowiek czynu, nastawiony na rozwój ciała

Zarzuty wobec teorii konstytucjonalnych temperamentu:

• Niedocenianie roli środowiska w kształtowaniu temperamentu

• Pewnych cech nie można odziedziczyć

• Sugerują, że osoby zdrowe noszą w sobie zadatki chorób psychicznych

• Wyników badań nie dało się powtórzyć (np. w przypadku Kretschmera)

„Wynaturzenie” tych teorii na gruncie pseudonaukowym

Morfopsychologia L Cormana - współczesna forma fizjonomizmu - o cechach osobowości i temperamentu decydują trzy poziomy twarzy ludzkiej:

• Instynktowny (podbródek, usta) - działania, potrzeby seksualne

• Afektywny - uczucia, stosunki koleżeńskie

• Cerebralny - intelekt

WY 7 - 2 XII 2008

Temperament (cz. II)

Typologia I. Pawłowa oparta na właściwościach Ośrodkowego Układu Nerwowego

P. M. Nikiforowskij (1910)

Iwan Pawłow (1935)

Za różnice indywidualne w przebiegu warunkowania odpowiedzialne są określone właściwości OUN:

1. Siła procesu pobudzenia (SPP)

2. Siła procesu hamowania (SPH)

3. Równowaga procesów nerwowych (RWN)

4. Ruchliwość procesów nerwowych (RUN)

Kombinacje tych właściwości tworzą typy układu nerwowego, traktowane jako fizjologiczny odpowiednik temperamentów.

Wyróżnił też typy psychologiczne człowieka, w oparciu o pierwszy lub drugi system:

• typ artysty - duża wrażliwość zmysłowa, myślenie konkretno-obrazowe

• typ myśliciela - zachowanie kierowane rozsądkiem, myślenie abstrakcyjne

SPP - zdolność komórek nerwowych do pracy (wydolność)

SPH - wygaszanie, opóźnianie różnicowania odruchów

RWN - stosunek SPP do SPH

RUN - szybkość przechodzenia pobudzenia w hamowanie (i na odwrót)

Typy układu nerwowego są wrodzone. Chociaż dotyczą zwierząt, można je zaobserwować także i człowieka.

Zalety:

1. Ukazanie roli cech układu nerwowego w adaptacji jednostki do środowiska

2. Ujęcie właściwości temperamentu w związku z cechami UN

3. Wprowadzenie do eksperymentalnych badań nad temperamentem obiektywnych psychofizjologicznych metod pomiaru.

Krytyka:

1. Ograniczenie typów temperamentu do czterech

2. Odwołanie do klasycznej teorii przednaukowej Hipokratesa-Galena

3. Przenoszenie kryteriów z badań nad zwierzętami na człowieka

4. Sugerowanie, że istnieją „złe”, słabe temperamenty

Pawłowiści i neopawłowiści:

1. Uczniowie (badacze temperamentu u dzieci)

1. N. I. Krasnogorskij - dwa rodzaje UN: normalny i bezwładny. Inne rozumienie RUN (stosunek pomiędzy SPP w obszarach korowych i podkorowych)

2. A. G. Iwanow - Smolenskij - typologia tworzenia się odruchów warunkowych, oparta na RPN i RWN (typy: ruchliwy, powolny, pobudliwy, hamulcowy)

2. Kontynuatorzy

1. Grupa leningradzka (badania nad zwierzętami)

2. Grupa moskiewska (temperament w sposobie działania, obejmuje takie aspekty zachwania jak: aktywność, motoryka, emocjonalność)

3. Grupa permska (związek między cechami UN a stylem działania, rola temperamentu w codziennym zachowaniu; ludzie różnią się stopniem napięcia emocjonalnego, dynamiką wchodzenia w obowiązki, tempem męczliwości, zakresem pracy umysłowej; typ silny i typ słaby)

(Jednowymiarowa) Teoria poszukiwania doznań M. Zuckermana

Punktem wyjścia były badania nad deprywacją sensoryczną - niektórzy ludzie są odporni na trudne warunki, inni reagują w sposób wskazujący na to, że izolacja percepcyjna jest dla nich silnym stresorem.

Poszukiwanie doznań (cecha) - potrzeba doświadczania nowych, złożonych wrażeń i gotowość do podejmowania ryzyka w celu ich zdobywania.

Składowe (często występują u alkoholików, przestępców i narkomanów):

1. Poszukiwanie grozy i przygód (TAS) - zajęcia i sporty ryzykowne

2. Poszukiwanie przeżyć (ES) - nonkonformistyczny styl życia np. nieplanowane podróże, narkotyki

3. Rozhamowanie (DIS) - rozrywkowy styl życia

4. Podatność na nudę (BS) - awersja do rutynowych czynności, doświadczeń, reagowanie niepokojem na monotonię

Teorie opisowe temperamentu (G. Heymans, E. D. Wiersma - opracowanie pierwszego kwestionariusza do badania temperamentu, na podstawie ich badań powstała typologia szkoły z Groningen).

Typologia szkoły z Groningen, R. Le Senne, S. Berger (chętniej stosowali określenie „charakter” niż „temperament”).

Temperament (charakter) jest wypadkową trzech dwubiegunowych składowych:

1. Aktywność - bierność (nieaktywność)

2. Emocjonalność - brak emocjonalności (nieemocjonalność)

3. Funkcja pierwotna (Prymarność) - Funkcja wtórna (sekundarność)

Kombinacja wymiarów tych cech daje osiem typów temperamentu (charakteru)

[Trzeba dopisać typy i podtypy (były na ćwiczeniach) nie „nerwicowiec” tylko „nerwowiec”(!), melancholik w nerwowym i emocjonującym się.]

Teoria czynnikowa J. P. Guilforda (opisowa teoria czynnikowa)

Czynniki I rzędu (pierwotnie było ich 13, mają formę czynników dwubiegunowych):

1. Ogólna aktywność (G)

2. Powściągliwość (R)

3. Górowanie (A)

4. Towarzyskość (S)

5. Stałość emocjonalna (E)

6. Bezstronność (O)

7. Życzliwość (F)

8. Rozwaga (T)

9. Stosunki międzyludzkie (P)

10. Męskość (M)

Czynniki II rzędu:

1. Aktywność społeczna (S A) - ASG

2. Introwersja - ekstrawersja (IE) - RT

3. Skłonność paranoidalna (Pa) - O, F, P

Teoria interakcyjna

A. Thomas, S. Chess: temperament jest jedną z trzech składowych wchodzących ze sobą w interakcje.

Rozwój i zaburzenia rozwojowe zależą od interakcji: temperamentu, innych zmiennych osobniczych, oddziaływać środowiskowych, głównie środowiska wychowawczego.

Cechy temperamentu dzieci:

1. Aktywność

2. Rytmiczność

3. Zbliżanie - wycofywanie się

4. Zdolności przystosowawcze

5. Siła reakcji

6. Próg czułości

7. Jakość nastroju

8. Roztargnienie

9. Koncentracja umysłowa i wytrwałość

Rodzaje temperamentu tzw. syndromy:

1. Dziecko łatwe (syndrom A+): 2+, 3+, 4+, 7+, ok. 40% populacji

2. Dziecko trudne (syndrom A-): 2-, 3-, 4-, 7-, ok. 10 % populacji

3. Dziecko wolno rozgrzewające się: 3-, 4+, średnia siła reakcji, ok. 15% populacji

Zarzuty wobec teorii czynnikowych:

1. Każda z nich proponuje różne struktury temperamentu

2. Wśród cech znajdują się takie, które są podatne na doraźne wpływy otoczenia (np. bezstronność, życzliwość)

3. Nic nie mówią o rozwoju cech temperamentu ani ich wzajemnych wpływach.

Zarzut wobec teorii interakcyjnej: fatalistyczna, piętnująca jeden z typów dzieci.

Koncepcja ekstra - introwersji Eysencka

Nawiązuje do koncepcji Junga (dwa kierunki ujścia energii psychicznej - do wewnątrz i na zewnątrz).

Ekstrawertyk - aktywność na zewnątrz, łatwo kontaktuje się ludźmi, łatwo przystosowuje się do sytuacji

Introwertyk - skoncentrowany na sobie, powściągliwy wobec ludzi, tłumi uczucia.

Eysenck - 3 wymiary osobowości:

• intro-ekstrawersja (u podstaw ma mechanizmy biologiczne)

• ekstrawersja - duża ruchliwość zewnętrzna, pobudzenie zewnętrzne

• introwersja - mała ruchliwość zewnętrzna, pobudzenie wewnętrzne

• neurotyczność - zrównoważenie / niezrównoważenie emocjonalne

• wysoka neurotyczność i introwersja predysponują do depresji i lęku

• neurotyczność + ekstrawersja = histeria, zachowania aspołeczne

• psychotyczność

Metoda badania - kwestionariusz.

Teoria Kagana - koncepcja temperamentu zachowawczego i niezachowawczego

Stosowana jest do oznaczania temperamentu dzieci, punktem wyjścia jest reakcja dziecka na zdarzenie nieznane (osoba, bodziec).

Ujawniają się 2 rodzaje zachowań:

• typ zachowawczy: reakcja - nieśmiałość, ostrożność, milczenie, nie okazuje emocji, jest wystraszone

• tym niezachowawczy: nawiązuje kontakt, nie boi się, jest ufne, spontaniczne, okazuje emocje

M. Maziade (Kanada) - przebadał kilka tysięcy dzieci i wyodrębnił cechy: aktywność,

przewidywalność, łatwość przystosowania, intensywność reakcji, nastrój, wytrwałość. Okazało się, że najwcześniej zbadane cechy były najlepszymi predykatorami wystąpienia patologii dziecięcych.

Trudności wychowawcze - nadaktywność, mała przewidywalność efektów wychowania, trudność w adaptacji, silne reagowanie na bodźce, mała wytrwałość, nastrój negatywny.

U dzieci od 2 do 7 r. ż. te cechy się nie zmieniają i mogą być też predykatorem późniejszych zaburzeń.

Buss i Plomin: temperament daje się opisać za pomocą 3 dziedziczonych cech osobowości: emocjonalność, aktywność (wigor i temperament, działania we wszystkich obszarach zachowania), towarzyskość ( dążenie / unikanie kontaktów z ludźmi).

Temperament a choroby somatyczne (wymiary osobowości Eysencka).

WY 8 - 9 XII 2008

Style poznawcze i zainteresowania

Psychologiczne różnice indywidualne wpływające na funkcjonowanie (głównie poznawcze / intelektualne) człowieka.

Na funkcjonowanie poznawcze (intelektualne) człowieka składają się 2 aspekty:

• motywacyjny (zapotrzebowanie na stymulację poznawczą, style poznawcze, zainteresowania)

• instrumentalny ( inteligencja ogólna, zdolności specjalne i uzdolnienia)

Styl- dotyczy względnie stałych różnic w sposobie, w jaki przebiega dany proces, czynność lub działanie.

Należą tu na przykład:

• style poznawcze (preferowany przez człowieka sposób funkcjonowania poznawczego) - zróżnicowane ze względu na sposób przetwarzania informacji lub percepcji sytuacji

• style radzenia sobie - style postępowania w określonych sytuacjach, lub w związku z przeżywanymi trudnościami

Cechy stylów poznawczych:

1. Dotyczą formy, a nie treści aktywności poznawczej.

2. Tworzą wymiary o szerokim zasięgu, są holistyczne (zarówno procesy psychiczne jak i zachowania).

3. Są względnie stałe.

4. Są ujmowane zazwyczaj jako dwubiegunowe.

Różnica między stylem poznawczym a zdolnościami:

Style świadczą o jakościowo różnych sposobach przebiegu czynności umysłowych, zaś zdolności dotyczą różnic w poziomie sprawności umysłowych.

Osoby mające ten sam poziom zdolności mogą różnić się stylem poznawczym (np. korzystania z pamięci). Wymiary stylów poznawczych pełnią więc rolę adaptacyjną, a nie wartościującą.

Kategorie stylów poznawczych oraz ważniejsze rodzaje ich wymiarów:

1. Style percepcyjne

• zależność / niezależność od pola danych (percepcji) H. Witkin 1949

2. Style pojęciowe

• szerokość kategorii pojęciowej Pettigrew 1958

• ekwiwalentność pojęciowa Gardner 1953

• prostota / złożoność pojęć Bieri 1955

3. Style pamięciowe

• zaostrzanie / wygładzanie śladów pamięciowych Holzman 1954

4. Style kontroli

• zewnętrzne / wewnętrzne wzmocnienie kontroli Rotter 1966

• impulsywność / refleksyjność Kagan 1966

5. Inne (np. style reagowania)

• empatyzowanie / systemizowanie Baron - Cohen 2003

Ad. 1

Zależność - niezależność - dotyczy aktywności lub bierności przy oddzielaniu informacji. Witkin wyróżnił dwa typy ludzi:

1. osoby zależne od pola danych - globalno-pasywnie (ogólnie i nieingerując) ujmują to co spostrzegają, wysoce zależne od pierwszych skojarzeń, schematów, będą dobrze uczyły się jeśli będą poddawane częstym, drobiazgowym sprawdzianom, opierają swoje wzorce na konkretnej wiedzy

2. niezależne od pola danych - w sposób aktywno-analityczny ujmują informacje, źle czują się wystawione na szczegółową kontrolę, same tworzą strukturę bloków zagadnień egzaminacyjnych itp.

Do badania tych stylów używa się prób opartych na wyszukiwaniu ukrytych figur geometrycznych.

Ad. 2

Ekwiwalentność pojęć (bada się za pomocą prób klasyfikowania obszernego i różnorodnego materiału) - liczba pojęć przy pomocy których człowiek kategoryzuje napływające informacje, ale także własne myśli.

Dzielimy ludzi na osoby, które:

1. mają tendencję do szufladkowania informacji, tworzą liczne, szczegółowe, odizolowane jednostki pojęciowe, koncentrują się na różnicach często pozornie mało istotnych

2. mają tendencję do integrowania informacji i danych pochodzących z różnych źródeł i dziedzin

Nie można wartościować co jest lepsze, zależy od sytuacji, który styl poznawczy jest skuteczniejszy. Istnieją też typy pośrednie.

Ci, który wykazują tendencję do szufladkowania mogą mieć kłopoty z przyswajaniem wieloaspektowych, szerokich zagadnień. Natomiast ci, którzy integrują informacje mogą mieć trudności w różnicowaniu zagadnień.

Ad.3

Pamięć korzystania z doświadczenia indywidualnego.

Styl pamiętanie zaostrzonego - trwałe i szczegółowe pamiętanie materiału z małą liczbą zniekształceń.

Wygładzonego - wybór określonych cech utrwalanych informacji, wygładzanie różnic. Trudności z wiernym i dłuższym przechowywaniem w pamięci informacji.

Osoby te różnią się od siebie tym jak dokładnie, szczegółowo są w stanie utrwalić różne detale.

Próba do sprawdzenia stylu pamięciowego - liczba powtórek niezbędnych do przyswojenia materiału.

Ad. 4

Impulsywność - refleksyjność

Styl ten zależy od stylów kontroli działania

Czynności: operacyjne, kontrolne, wykonawcze.

Rodzaje stylów:

1. refleksyjny (ostrożny) - bardzo obszerna sfera operacji orientacyjnych, nieco mniejsza, ale staranna kontrola i ściśle poprowadzona faza wykonawcza - człowiek opiera się na myślowej analizie konsekwencji działania

2. impulsywny - pobieżna orientacja, operacje mogą być nieskuteczne, działanie na zasadzie prób i błędów, dominują oceny po fakcie

3. zrównoważony (pośredni)

4. brak stylu - chaotyczna organizacja działania

Refleksyjność korzystnie wpływa na naukę czytania, naukę przedmiotów takich jak matematyka, w których dominują procesy konwergencyjne; takie osoby źle funkcjonują na zajęciach, na których stosuje się swobodną dyskusję, w sytuacjach społecznych sprawiają wrażenie mniej błyskotliwych, działanie w pośpiechu jest dla nich uciążliwe.

Osoby impulsywne świetnie sprawdzają się tam, gdzie występują problemy dywergencyjne. Impulsywność utrudnia działanie w pracach, gdzie trzeba skupić uwagę, być dokładnym, starannym.

Można o nich wnosić z obserwacji działania człowieka.

Ad. 5

Istnieją generalne różnice między mózgiem „męskim” i mózgiem „kobiecym”.

Kobiecy - działania związane z empatią.

Męski - rozumienie i tworzenie systemów.

Rodzaj mózgu nie zależy od płci biologicznej:

• Baron - Cohen - niektórzy ludzie wyszukują spośród dostępnych czasopism te dotyczące mody, romansów a inni czasopisma hobbystyczne.

• Stosunek do nowej osoby w grupie - kobiety są zainteresowane, chcą się jak najwięcej o niej dowiedzieć, mężczyźni natomiast trzymają ją na dystans.

Empatyzowanie - styl reagowania na emocje i przeżycia innych osób, reagowanie adekwatnymi emocjami. „Empatyzer” intuicyjnie wyczuwa co czują inni ludzie i jak należy ich traktować.

Systemizowanie - reagowanie na regularność przedmiotów i wrażeń, badanie, analizowanie systemów, odkrywanie zasad, które nimi rządzą. „Systemizer” bada jakie zasady kierują zachowaniami.

Zgodnie z tą teorią istnieją 3 typy:

• typ E - empatyzer - mózg żeński

• typ S - systemizer - mózg męski

• typ B - zrównoważony

Style radzenia sobie (ze stresem):

S. Miller 1981 (wg niej albo się sobie radzi z nim wyszukując informacje, albo wypiera się problem, zaprzecza mu)

1. Styl radzenia sobie polegający na poszukiwaniu, gromadzeniu, przetwarzaniu i wykorzystywaniu informacji o wydarzeniu stresowym.

2. Styl polegający na omijaniu, odrzucaniu, wypieraniu, zaprzeczaniu informacjom o wydarzeniu stresowym.

H.W. Krohne 1982

1. Elastyczny - nieobronne radzenie sobie

2. Nieskuteczne radzenie sobie - wysoki poziom lęku

3. Aktywna czujność - może prowadzić do przeciążenia

4. Sztywne unikanie

N. S. Endler i J. D. A. Parker 1990 (kwestionariusz CISS)

1. Styl skoncentrowany na zadaniu - w sytuacji stresowej podejmuje się wysiłek żeby zmienić lub przekształcić stresującą sytuację, problem jest rozwiązywany

2. Styl skoncentrowany na emocjach - koncentracja na sobie, fiksacja na przeżyciach, które wywołują stres: napięcie, złość, poczucie winy, fantazjowanie i myślenie życzeniowe

3. Styl skoncentrowany na unikaniu - udawanie, że „nie ma sprawy”, wystrzegają się myślenia, dostrzegania sytuacji stresowych, angażowanie się w czynności zastępcze: jedzenie, telewizja, myślenie tylko o sprawach przyjemnych, poszukiwanie kontaktów towarzyskich

Przyczyną stałości stylów poznawczych są pewne cechy procesów neuropsychicznych. Są w pewnym stopniu uzależnione od temperamentu, ale kształtują się także pod wpływem doświadczeń osobistych.

Zainteresowania

Zainteresowania jako właściwości psychiczne (ogólne)

Zainteresowania jako stan psychiczny (aktualne skupienie się na czymś, przeżycie)

Definicje opisowe (zawiera komponent poznawczy i emocjonalny)- zainteresowania to specyficzne nastawienia poznawcze i emocjonalne człowieka na przedmioty i zjawiska rzeczywistości.

Definicje operacyjne (pozwalają dokonać pomiaru i rozróżnienia zainteresowań, na ich podstawie badamy zjawisko):

• zainteresowania wyrażane - o czym mówi się, że człowieka interesuje, nie wszystkie da się opisać, wyrazić (mogą być błahe, kontrowersyjne, szkodliwe)

• z. okazywane - można o nich wnioskować obserwując czynności danej osoby

• z. testowane - ujawniają się w zadaniach testowych (np. dać komuś artykuły z różnych dziedzin i chęć rozmowy na ten temat, będzie miał większą wiedzę o tych, których tematyka go interesuje; opis przedmiotów)

Oparte na 3 założeniach:

1. Uwaga dowolna każdego człowieka koncentruje się na tym co go interesuje

2. Człowiek pamięta więcej i lepiej z tego obszaru, który go interesuje

3. Taka osoba gromadzi szczegółowe informacje na temat, który ją interesuje

• z. inwentaryzowane - kwestionariusze, inwentarze zawierają wiele pytań dotyczących zawodów, przedmiotów, zajęć itp., osoba badana na nie odpowiada

Zjawiska pokrewne do zainteresowań:

• ciekawość, zaciekawienie (występują już u zwierząt)

• skłonność, upodobanie

• zamiłowanie - najwyższy stopień zainteresowań

Cechy zainteresowań:

1. Treść

• jeden przedmiot

• wiele przedmiotów

2. Siła

• słabe

• przeciętne

• silne (osiowe)

U człowieka najczęściej występuje jedno silne i wiele przeciętnych, słabych.

3. Zakres

• ogólne (zoologia, genetyka)

• szczegółowe (entomologia)

lub:

• szerokie (nauki przyrodnicze)

• specjalne (wszoły)

Aspekt rozwojowy zainteresowań

Zainteresowania zmieniają się ze względu na wiek człowieka zanim się ustabilizują.

• Zainteresowania ogólne u dzieci

• Wraz z rozwojem mowy dzieci zaczynają zadawać pytania

• Pod wpływem otoczenia zainteresowania zaczynają się zmieniać

• Ok. 18 r. ż. pojawiają się zainteresowania psychologiczne, filozoficzne

Zainteresowania ze względu na płeć

Ze względu na zdolności - duża zależność zainteresowań od zdolności, odpowiednie zdolności wspomagają zainteresowania. W dzieciństwie brak tej korelacji, dziecko interesuje się pod wpływem rodziców, rodzeństwa, chętnie rysują.

Zainteresowania a środowisko społeczne

Pochodzenie (różnice regionalne i czasowe) generalnie nie ma wpływu na zainteresowania. Ograniczenia rasistowskie istnieją nawet w psychologii.

Istnieje zbieżność między zainteresowaniami dzieci i rodziców, często zostają przekazane uzdolnienia, dziecko może obserwować warsztat, wcześnie się uczy. W przypadku wielu zawodów może to ułatwić start (prawnik, lekarz).

Szkoła „jak nie pomoże to na pewno utrudni” zwłaszcza w przypadku zainteresowania jednym przedmiotem, albo jednym zagadnieniem.

Największy impet w swoich zainteresowaniach tracili uczniowie, którzy interesowali się sztuką i wybierali szkoły artystyczne./ Wg wyników badań prowadzonych w lubelskim środowisku artystycznym. / Technika okazały się najbardziej sprzyjającym środowiskiem.

Istnieją zainteresowania szkodliwe

Na przykład filozofia nazizmu.

Takie, które są zbyt silne uzależnienia. Nawet takie, które uważa się za pozytywne mogą być szkodliwe jeśli zbyt wiele się w nie inwestuje.

Niepożądany, szkodliwy przedmiot zainteresowań - przemoc, łatwe wzbogacanie się (aspołeczne), na pewnym etapie także sprawy płci.

Zainteresowania nienaganne, ale w środowisku uznawane za błahe.

Zainteresowania przedwczesne albo opóźnione.

Nie powinno się karać, tłumić zbyt silnych zainteresowań, wygasza je często dostarczenie brakujących informacji, skierowanie na podobną dziedzinę.

WY 9 - 16 XII 2009

Inteligencja i zdolności cz. I

Intelekt (rozum, umysł, mądrość) w tradycyjnej psychologii filozoficznej swoista władza (dyspozycja) duszy, odpowiedzialna za myślenie.

Typologie intelektu - zazwyczaj dychotomiczne (dwuwymiarowe), klasyfikacja ludzi ze względu na preferowane sposoby myślenia np.:

1. Myśliciele (dbają o logikę myśli i działania) - artyści (rozwiązują problem na zasadzie intuicji, przeskokowo)

2. Intuicjoniści - racjonaliści (H. Poincare)

3. Romantycy (płodni twórczo i lubiący nauczać swoich „wyznawców”) - klasycy (izolują się, twórczość przychodzi im z pewnym wysiłkiem) (L. Ostwald)

4. Arystotelicy (w myśleniu związani ze światem przedmiotu) - platonicy (w myśleniu związani ze światem idei) (S.T. Coleridge)

5. Goodman: pionierzy, esteci, fanatycy, metodolodzy itp.

6. Selye: mól książkowy, racjonalizator, przedsiębiorczy, tym zimnokrwisty (irytujący intelektualista umniejszający innych), zasuszona laboratoryjna ciotka, typ zakochany w sobie

Inteligencja:

• względnie stała, charakterystyczna dla jednostki, zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań, przejawiająca się w różnych sytuacjach (Strelau 2000).

• Dyspozycja do uczenia się i myślenia (Titchener)

• Przystosowanie się do nowych i różnorodnych zadań życiowych (W. Stern)

Co świadczy o posiadaniu inteligencji?

• Wielkość mózgu nie koreluje z inteligencją

W czym wyraża się inteligencja?

Wiedza - zasób posiadanych informacji, znajomość pewnych faktów (nie musi świadczyć o inteligencji, która jest umiejętnością wykorzystania wiedzy do rozwiązania problemu).

1. W rozumieniu prostych zależności (anegdoty, żarty, poczucie humoru koreluje z twórczością)

2. W umiejętności przewidywania konsekwencji własnych czynów

3. W nieuleganiu sugestiom otoczenia i umiejętności krytycznego osądu ludzi i zjawisk

4. W zdolności do tzw. Abstrakcyjnego myślenia

5. W zdolności do zmiany zdania pod wpływem przekonujących argumentów

6. W umiejętności odróżniania rzeczy ważnych od drugorzędnych

7. W umiejętności bezkonfliktowego współżycia z ludźmi

8. W niearbitralnym wyrażaniu własnego zdania

Koncepcje inteligencji:

1. Biologiczne

W inteligencji upatruje się formy przystosowania do środowiska, inteligencja zwiększa się w procesie ewolucji. Zdolność przystosowania się do różnych środowisk.

Ribot dzielił umiejętności przystosowawcze na: instynkty i inteligencję. [!]

2. Potoczne

Kiedy pytamy kogoś i ten ktoś odpowiada

• opinie ekspertów (niekoniecznie badających testami inteligencji), w ich wypowiedziach pojawiają się 2 wątki: zdolność do uczenia się na podstawie własnych doświadczeń i przystosowanie się jednostki do środowiska.

• teorie zdroworozsądkowe (3 cechy podawane przez ludzi):

• zdolność do rozwiązywania problemów praktycznych

• zdolności werbalne wyrazem inteligencji

• kompetencje społeczne (postępowanie z ludźmi)

3. Psychologiczne

4. Operacyjne

WY 10 - 6 I 2009

Inteligencja, zdolności i uzdolnienia cz. II

Niektóre zdolności najlepsze są w pewnym wieku. Pewne kategorie umysłowe zanikają już po 20-tym roku życia. Największa „moc mózgu” w wieku 20-25 lat. Zła dieta, choroby mają wpływ na mózgi i inteligencję.

Akceleracja - systematyczny wzrost ilorazu inteligencji z pokolenia na pokolenie.

Cattell - inteligencja płynna i inteligencja skrystalizowana:

Jeśli chodzi o wiek w przypadku inteligencji skrystalizowanej wynik się nie zmienia. Osłabieniu ulegają wyniki w próbach na inteligencję płynną.

1932 r. badanie dzieci w Szkocji. Okazało się, że z możliwych 76 p. dzieci średnio uzyskiwały 43.5 p., przy czym dziewczęta nieco niższe wyniki.

Po 66 latach odszukano żyjących jeszcze ludzi, którzy byli wtedy badani i zastosowano ten sam test (jedynie 2 pytania zostały nieznacznie zmienione). Osiągnęli wyższe wyniki. Różnica pomiędzy kobietami a mężczyznami pogłębiła się. Duża liczba tych najinteligentniejszych zginęła na wojnie.

Teorie psychologiczne inteligencji [na egzamin - generalny podział]:

1. Inteligencja jako zdolność ogólna (globalna dyspozycja poznawcza) leżąca u podstaw wszystkich czynności intelektualnych (tzw. czynnik „g”), odpowiedzialna za ich indywidualne zróżnicowanie, zdeterminowana czynnikami biologicznymi, genetycznymi (Cattell, Vernon, Eysenck).

2. Inteligencja jako zbiór różnych niezależnych zdolności (czynnik „g” jako artefakt) zależna od wpływów środowiskowych. (Binet, Guilford).

Ad. 1

Ch. E. Spearman - teoria dwu czynników

Strukturalna teoria inteligencji

Zdolności badane za pomocą testów są uwarunkowane dwoma rodzajami czynników:

G - nasyca wszystkie działania, wynika z funkcji OUN i jest stałą właściwością organizmu.

S - czynniki specjalne, mogą się ze sobą pokrywać, zawierać się w sobie.

G i S ogólnie współdziałają ze sobą

P.E. Vernon - model hierarchiczny (hierarchie dyspozycji)

G

S

---